Rzeczypospolita w dobie Sejmu Wielkiego

Rzeczypospolita w dobie Sejmu
Wielkiego
1. Sytuacja polityczna po I rozbiorze




Panuje król, ale w porozumieniu z ambasadorem Rosji
Poniatowski liczy na to, że Rosja zaangażowana w
wojnie z Turcją zgodzi się na reformy, wiedząc, że zgoda
ta zapobiegnie sytuacjom w stylu konfederacji barskiej
Król próbuje w międzyczasie wzmocnić swoją pozycję
przez dobieranie do Rady Nieustającej swoich ludzi
Ale stronnictwa polityczne nie chcą zmian, które wzmocnią
króla;


Familia (Adam Kazimierz Czartoryski, Ignacy Potocki) chcą reform,
ale nie takich, które wzmocnią króla
Obóz hetmański (Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski) chcą
wzmocnienia magnatów i hetmanów
Wojna z Turcją i układ w Kaniowie



Rosja zdobyła na Turcji już
tereny nad Morzem
Czarnym (1768-1774), a w
1783 zajęła Krym
Turcja chce odzyskać te
tereny
Poniatowski postanawia to
wykorzystać i porozumieć
się z Katarzyną II



Spotkanie w Kaniowie w 1787r. ; propozycja sojuszu,
dostarczenia Rosji korpusu konnicy, propozycje
reform politycznych, zgoda na zwiększenie liczby
wojska, zawiązanie sejmu skonfederowanego (takiego,
który nie może być zerwanym liberum veto)
Caryca zgadza się (po 9 miesiącach) na sojusz i
kontyngent konnicy, ale bez reform
Coraz większy opór społeczeństwa wobec postawy Rosji
2. Zwołanie Sejmu Wielkiego (Czteroletniego)
1788-1792

Mimo tego w 1788 r.
zostaje zwołany sejm
skonfederowany z
marszałkiem
Stanisławem
Małachowskim i
Kazimierzem
Nestorem Sapiehą na
czele
Stronnictwa w Sejmie Wielkim





pokolenie Komisji Edukacji Narodowej na scenie politycznej
stronnictwo patriotyczne - program reform: Ignacy Potocki,
Adam Kazimierz Czartoryski, Hugo Kołłątaj
stronnictwo królewskie (dworskie) - ograniczone reformy,
wzmocnienie władzy wykonawczej: prymas Michał
Poniatowski, kanclerz wielki koronny Jacek Małachowski
stronnictwo hetmańskie (staroszlacheckie, konserwatywne)
– hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki, hetman polny
koronny Seweryn Rzewuski, generał artylerii konnej Stanisław
Szczęsny Potocki; ugrupowanie to opowiadało się za
utrzymaniem ustroju opartego na złotej wolności
szlacheckiej, za likwidacją Rady Nieustającej i zwiększeniem
samodzielności poszczególnych prowincji
Kuźnica Kołłątajowska jako radykalna opozycja
pozaparlamentarna (Franciszek Salezy Jezierski, Franciszek
Ksawery Dmochowski, Jan Dembowski)






Król chce reform, ale w porozumieniu z Rosją
Prusy są przeciwne sojuszowi polsko-rosyjskiemu;
naciskają na Rosję, by ta się nie godziła na reformy w Polsce
Fryderyk Wilhelm II, udaje przyjaciela Polski,
proponując nawet sojusz
Radość i nadzieja (naiwna) na szansę wyrwania się z ramion
Katarzyny
Poniatowski upomina sejm, że Prusy blefują, ale większość
sejmowa patrzyła „z miłością” w stronę Prus
Czarna procesja z prezydentem Janem Dekertem na
czele domagająca się większych praw dla mieszczan
3. Reformy Rzeczypospolitej z lat 1788-1792
Zadanie dla grup
Grupa I – wypisuje reformy ustrojowych
Grupa II – wypisuje reformy ekonomiczne
Grupa III - wypisuje reformy społeczne
uchwalone przez Sejm Wielki oraz zawarte w Konstytucji 3 maja
(na podstawie podr. Reformy Sejmu Wielkiego oraz
Konstytucja 3 maja ze s. 412–414)
Władza ustawodawcza






Sejm o kadencji dwuletniej, „zawsze gotowy” (czyli mógł być
zwołany na nadzwyczajną sesję w każdej chwili);
sesja zwyczajna miała trwać 70 dni z możliwością przedłużenia
o 30;
zachowano zasadę, iż co trzeci Sejm zwoływany jest do
Grodna (pozostałe obradują w Warszawie);
Sejm składał się z Izby Poselskiej (204 posłów wybieranych
przez sejmiki ziemskie, nie związanych jednak instrukcjami
wyborczymi) oraz
Senatu (102 senatorów świeckich, biskupi oraz ministrowie);
Senat miał prawo weta zawieszającego wobec ustaw
sejmowych
Władza wykonawcza




zniesienie wolnej elekcji; Rzeczpospolita dziedziczną
monarchią konstytucyjną; po śmierci Stanisława Augusta
Poniatowskiego panowanie obejmie saska dynastia
Wettinów
zniesienie liberum weto; wszelkie decyzje mają
zapadać większością głosów
władza wykonawcza należy do króla i Straży Praw
(rządu); w skład Straży Praw wchodził prymas oraz
ministrowie mianowani przez króla i zatwierdzani przez
Sejm
zasada parlamentarnej odpowiedzialności
ministrów
Władza sądownicza

Nadal odrębne sądy dla mieszczan, szlachty i chłopów
Pozostałe postanowienia konstytucji






pozbawienie szlachty wyłącznego prawa zwierzchnictwa
nad poddanymi
prawa wyborcze tylko dla szlachty posesjonatów;
pozbawienie gołoty praw politycznych
do konstytucji włączono ustawę o miastach
„opieka prawa i rządu krajowego” nad chłopami; umowy
zawarte między dziedzicami a chłopami, dotyczące wzajemnych praw
i powinności, nie mogły być zerwane przez żadną ze stron ani przez
ich następców; zagraniczni osadnicy oraz powracający zbiegowie
mieli zapewnioną wolność osobistą
zniesienie odrębności Polski i Litwy (odtąd wspólny skarb, rząd
i wojsko)
religia katolicka religią panującą; innym wyznaniom zapewniono
wolność i tolerancję; odstępstwo od religii katolickiej było
zabronione i zagrożone karą ekskomuniki
4. Targowica i wojna polsko-rosyjska 1792




I 1792 - Rosja podpisuje pokój z Turcją i ma rozwiązane ręce w
sprawie polskiej
konfederacja targowicka: akt konfederacji został faktycznie
podpisany w Petersburgu 27 IV 1792, jednak umieszczono na
nim fałszywą datę (14 V) i miejsce (Targowicę - miasteczko
w dobrach Szczęsnego Potockiego);
sygnatariuszami aktu konfederacji byli: hetman Franciszek
Ksawery Branicki, Stanisław Szczęsny Potocki, hetman
Seweryn Rzewuski (który został marszałkiem generalnym
konfederacji) oraz generał armii rosyjskiej Szymon
Kossakowski;
targowiczanie zwrócili się do Rosji jako gwarantki
ustroju Rzeczypospolitej z prośbą o pomoc w
przywróceniu dawnego ustroju Rzeczypospolitej


Sejm ponownie podnosi
liczebność wojska do 100
tysięcy
w maju 1792 do
Rzeczypospolitej wkraczają
dwa korpusy armii rosyjskiej,
liczące w sumie 97 tys.
żołnierzy: pierwszy, pod
dowództwem gen. Michała
Kreczetnikowa, wkracza na
Litwę, drugi – dowodzony
przez gen. Michała
Kachowskiego – na Ukrainę;
strona polska wystawiła
do walki 37 tysięcy



10 VI – klęska wojsk litewskich
pod Mirem; Rosjanie zajmują
Grodno
18 VI - zwycięstwo
wycofujących się oddziałów
polskich pod dowództwem
księcia Józefa
Poniatowskiego (bratanka
królewskiego) w bitwie pod
Zieleńcami; dla upamiętnienia
tej bitwy król ustanowił order
Virtuti Militari
18 VII – przegrana
Tadeusza Kościuszki pod
Dubienką nad Bugiem w
bitwie z głównymi siłami gen.
Kachowskiego



zdrada księcia Ludwika Wirtemberskiego, dowódcy
wojsk litewskich;
ultimatum rosyjskie; Stanisław August przystępuje do
Targowicy (27 VII 1792); bezwarunkowa kapitulacja
armii polskiej;
Ignacy Potocki, Stanisław Małachowski i Tadeusz
Kościuszko udają się na emigrację do Drezna
Rządy Targowicy
a)
b)
c)
unieważnienie Konstytucji 3 Maja,
przywrócenie stanu prawnego sprzed obrad
Sejmu Wielkiego;
władzę wykonawczą w oparciu o siłę wojsk
rosyjskich sprawuje Zjednoczona Generalność
Korony i Litwy, z siedzibą w Brześciu Litewskim
5. Drugi rozbiór Polski 1793




23 I 1793: Rosja i Prusy
podpisują traktat rozbiorowy
Prusy otrzymują
Wielkopolskę, Kujawy,
Gdańsk,Toruń, część
Mazowsza (ok. 58 tys. km kw.i
ok. miliona mieszkańców)
Rosja otrzymuje ziemie
Białorusi, Ukrainy i Podola
po linię Druja - Pińsk Chocim (ok. 280 tys. km kw. i
prawie 3 miliony mieszkańców)
Austria nie bierze udziału w II
rozbiorze, gdyż jest zajęta
tłumieniem rewolucji we
Francji
a) Sejm rozbiorowy w Grodnie VI 1793








rozwiązanie konfederacji targowickiej
przywrócenie praw kardynalnych
tron elekcyjny
liberum weto tylko w kwestiach związanych z naruszaniem
praw kardynalnych
przywrócenie Rady Nieustającej
ratyfikowanie układu polsko-rosyjskiego: wszystkie umowy
międzynarodowe zawierane przez Rzeczpospolitą, a także
zmiany ustrojowe, musiały uzyskiwać zgodę Moskwy
W razie wojny wódz wojska polskiego będzie mianowany
przez Rosję
Zachowano pewne elementy Konstytucji majowej (trójpodział
władz i prawa mieszczan)