Temat: Prawo autorskie

Temat: Prawo autorskie
Prawo autorskie (ang. copyright, symbol: ©)
Pojęcie prawnicze oznaczające ogół praw przysługujących autorowi
utworu albo zespół norm prawnych wchodzących w skład prawa
własności intelektualnej, upoważniających autora do decydowania o
użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści finansowej.
Źródło polskiego prawa autorskiego
Przyjęta w 1994 roku (a następnie nowelizowana) ustawa o prawie
autorskim i prawach pokrewnych reguluje między innymi przedmiot
i podmiot prawa autorskiego, wyjątki i ograniczenia praw autorskich,
okres obowiązywania praw autorskich oraz ochronę przedmiotu prawa
autorskiego. Podstawowym założeniem jest rozróżnienie autorskich praw
osobistych oraz autorskich praw majątkowych. Ustawa – zgodnie
z nazwą reguluje także prawa pokrewne – związane z wykonaniami,
produkcją i dystrybucją utworów.
Przedmiot prawa autorskiego
Zgodnie z ustawą, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw
działalności
w jakiejkolwiek
twórczej
postaci,
o
indywidualnym
niezależnie
od
charakterze,
wartości,
ustalony
przeznaczenia
i sposobu wyrażenia (utwór). Prawo autorskie działa automatycznie –
ochrona praw autorskich rozpoczyna się z chwilą ustalenia utworu, bez
konieczności spełnienia jakichkolwiek formalności przez jego twórcę.
Utwór nie musi przy tym być skończony.
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
•
wyrażone
słowem,
symbolami
matematycznymi,
znakami
graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne
oraz programy komputerowe),
•
plastyczne,
•
fotograficzne,
•
lutnicze,
•
wzornictwa przemysłowego,
•
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne, urbanistyczne,
•
muzyczne i słowno-muzyczne,
•
sceniczne,
sceniczno-muzyczne,
choreograficzne
i
panto-
mimiczne,
•
audiowizualne (w tym wizualne i audialne).
Ustawa określa także szereg rodzajów treści, które nie są przedmiotem
prawa autorskiego i nie korzystają z ustawowej ochrony:
•
idee i pomysły, chyba że są wyrażone oryginalną formą;
•
urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
•
akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
•
opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
•
proste informacje prasowe;
•
pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe;
•
znane powszechnie od dawna formy plastyczne, przestrzenne
lub muzyczne;
•
elementy utworów pozbawione charakteru twórczego, np.:
typowe tabele, rysunki, zestawienia pozbawione oryginalnej
koncepcji np. alfabetyczne;
•
utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach,
ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego
użytku;
•
utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak
muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w
wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a
także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i
telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji;
•
znaki firmowe użyte w celach informacyjnych.
Treści te należą do domeny publicznej, wraz z treściami do których
prawa autorskie nigdy nie istniały, lub do których wygasły prawa
autorskie majątkowe.
Autorskie prawa osobiste
Autorskie prawa osobiste są prawami „ojcostwa utworu” i obejmują
przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego nazwiska.
Prawo to nigdy nie wygasa i jest, z natury rzeczy, niezbywalne, nie
można się go zrzec ani przenieść na inną osobę. W ramach ochrony
dóbr osobistych autor ma prawo do przedstawiania utworu pod
pseudonimem lub anonimowo. Do osobistych praw autorskich należy
także prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu,
zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń, przeinaczeń czy prawo
do nadzoru nad korzystaniem z dzieła.
Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym
działaniem,
może
żądać
zaniechania
tego
działania.
W
razie
dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła
się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego
skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o
odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może
przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę albo – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę,
aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel
społeczny.
Autorskie prawa majątkowe
Autorskie
prawa
majątkowe
(ang.
copyright)
to
monopol
praw
majątkowych na rzecz autora utworu lub posiadacza praw (który
najczęściej uzyskał te prawa na mocy umowy z autorem). Powodem
wprowadzenia praw autorskich majątkowych było zabezpieczenie
interesów twórców oraz innych posiadaczy praw do utworów. Zasadą w
prawie autorskim jest, że z utworu może korzystać lub nim rozporządzać
tylko osoba uprawniona. Osobą uprawnioną jest w pierwszej kolejności
posiadacz praw do utworu. Osoba taka (lub inny podmiot) może
następnie udzielić innym uprawnień do korzystania z utworu, na mocy
umowy licencyjnej lub umowy przekazującej prawa do utworu.
Autorskie prawa majątkowe są ograniczone przez zasady dozwolonego
użytku, określające ograniczenia i wyłączenia z ochrony prawnoautorskiej.
Ustawa rozróżnia dozwolony użytek prywatny oraz dozwolony użytek
publiczny:
•
chodzi tu między innymi o sytuacje, w których utwór jest
wykorzystywany na własny użytek osobisty, o ile dotyczy to
utworu już rozpowszechnionego, a wykorzystanie będzie
nieodpłatne
•
poza przewidzianą w ustawie kategorią osobistą jest również tak
zwany użytek instytucjonalny. Jednym z jego przykładów jest
dozwolony użytek na cele edukacyjne.
Ochrona wizerunku, adresata korespondencji i tajemnicy
źródeł informacji
Ustawa o prawie autorskim reguluje również kwestię ochrony wizerunku.
W myśl ustawy rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia
osoby
na
nim
rozpowszechnianie
przedstawionej.
wizerunku
osoby
Zezwolenia
nie
wymaga
powszechnie
znanej,
jeżeli
wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji
publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych
oraz osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie,
krajobraz, publiczna impreza.
Systemy licencjonowania praw autorskich:
1.
Copyright © – wszystkie prawa zastrzeżone.
"Copy" (kopiowanie) i "right" (prawo) to inaczej zastrzeżenie
wszelkich praw do kopiowania.
2.
Royalty free − model licencjonowania różnych form własności
intelektualnej, takich jak patenty, znaki towarowe, prawa
autorskie, który polega na tym,
że licencjobiorca płaci
jednorazową opłatę licencjodawcy po czym zyskuje prawo do
wielokrotnego, dowolnego użycia własności intelektualnej, bez
konieczności wnoszenia kolejnych opłat.
Model
royalty
free
jest
szczególnie
często
stosowany
w przypadku handlu zdjęciami i muzyką. Częstym modelem
dystrybucji zdjęć na zasadach royalty free, jest udostępnianie
ich całkowicie bezpłatnie w formie próbek o małej rozdzielczości
na stronach internetowych, które zarabiają na sprzedaży tych
prac w wyższej rozdzielczości. Innym modelem zarabiania
w oparciu o licencje royalty free jest swobodne udostępnianie
zasobów po jednorazowej zapłacie abonamentu.
3.
Copyleft
– rodzaj systemu licencjonowania praw autorskich,
zezwalający na modyfikację pracy i jej dalszą redystrybucję na
identycznych warunkach (w tym również zarobkową).
Konkretne
zastosowania
w licencjach projektu GNU
idei
copyleft
można
znaleźć
(licencja wolnego i otwartego
oprogramowania), a także w licencji FAL (Licencja Wolnej
Sztuki), FreeBSD i kilku innych. Są to inaczej otwarte licencje.
4.
Domena publiczna (ang. public domain) – w najwęższym
znaczeniu jest to twórczość, z której można korzystać bez
ograniczeń wynikających z uprawnień, które mają posiadacze
autorskich praw majątkowych, gdyż prawa te wygasły lub
twórczość ta nigdy nie była lub nie jest przedmiotem prawa
autorskiego.
5.
Creative Commons - istnieje sześć licencji Creative Commons,
a określone przez nie zasady licencjonowania utworu zależą od
wykorzystanej kombinacji czterech podstawowych warunków.
Warunki licencyjne są jak elementy składowe – zasady
określone przez daną licencję są wynikiem złożenia razem
dwóch lub trzech takich warunków, przy czym warunek Uznanie
autorstwa jest obecny w każdej licencji, gdyż i tak w większości
krajów świata autorskie prawa osobiste są niezbywalne.
Cztery podstawowe warunki licencji CC to:
Uznanie
autorstwa
-
wolno
kopiować,
rozprowadzać,
przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz
opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem,
że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.
Użycie niekomercyjne - wolno kopiować, rozprowadzać,
przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz
opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie do celów
niekomercyjnych.
Na tych samych warunkach - wolno rozprowadzać utwory
zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej
udostępniono utwór oryginalny.
Bez utworów zależnych - wolno kopiować, rozprowadzać,
przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej
postaci – tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.