Marcin Pęczek REHABIlITACJA SPOŁECZNA I ZAWODOWA OSÓB

71
Marcin Pęczek
REHABILITACJA SPOŁECZNA I ZAWODOWA
OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
Termin niepełnosprawność zastąpił wcześniej używane słowo „inwalidztwo” (łac. invalidus) oznaczające osoby z niepełnosprawnością jako ludzi bezsilnych i potrzebujących
pomocy. Z biegiem lat wkradł się do słownika potocznego i niósł za sobą pejoratywne
skojarzenia. Obecnie podążając za ustaleniami Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych1 stosuje się termin „osoba z niepełnosprawnością”2.
Niepełnosprawność z biegiem czasu zdefiniowana została jako trwała lub
okresowa niemożność do wypełnienia podstawowej roli (jaką jest rola społeczna)
w wyniku stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy3. Niepełnosprawność można sklasyfikować według różnych kryteriów. Odnoszą się one do rodzaju niepełnosprawności, okresu życia,
w którym ona wystąpiła oraz stopnia niepełnosprawności.
Ze względu na rodzaj niepełnosprawności wyróżnia się osoby o nieprawidłowościach w zakresie percepcji wzrokowej i słuchowej uwarunkowanej zaburzeniami w funkcjonowaniu tychże zmysłów. Do kolejnej grupy zaliczymy osoby o niższej niż przeciętna
sprawności intelektualnej (upośledzenie umysłowe). Z uwagi na rodzaj niepełnosprawności wyróżnia się także osoby z zaburzeniami w funkcjonowaniu społecznym oraz osoby
z problemami w zakresie porozumiewania się. Kryterium to obejmuje również wszelakie
dysfunkcje zdolności ruchowej (np. Mózgowe Porażenie Dziecięce) oraz osoby z obniżoną
sprawnością psychofizyczną będącą skutkiem chorób somatycznych4.
Konwencja o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r., Dz. U. z 1991 r., Nr 120, poz. 526; Uchwała Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 15 marca 1990 r. 44/70. Wytyczne dla działań
z rozwoju zasobów ludzkich w dziedzinie niepełnosprawności.
2
„Należy też zauważyć, iż w świecie zastępuje się pojęcie osoba niepełnosprawna pojęciem osoba z niepełnosprawnością. Celem tej zmiany jest oddzielenie spójnikiem „z” cechę niepełnosprawności od osoby,
która ją posiada oraz podkreślenie, że niepełnoprawność jest tylko jedną z cech danej osoby. Taka formuła
pojawiła się również w angielskim tytule Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych – „Convention
on the Rights of Persons with Disabilities”. W związku z tym podczas procesu ratyfikacji przez Polskę
Konwencji wielokrotnie pojawiały się postulaty przetłumaczenie jej tytuły jako Konwencja o prawach osób
z niepełnosprawnościami. Jako argument na stosowanie tego sformułowania podaje się również, iż używanie nazwy dysfunkcji na określenie osoby z tą dysfunkcją – depersonifikuje, przysłania osobę jako podmiot.
Także w literaturze oraz w coraz częściej, zamiast zwrotów osoba niepełnosprawna i osoby niepełnosprawne, stosuje się zwroty osoba z niepełnosprawnością, osoby z niepełnosprawnościami. Zwrotów tych używa
również znaczna część organizacji pozarządowych”. Kurowski K., Wolności i prawa człowieka i obywatela z
perspektywy osób z niepełnosprawnościami, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2014, s. 21.
3
Wedeł-Domeradzka A,. Dorosłość osób niepełnosprawnych – aspekt prawny, [w:] Niepełnosprawność
– w zwierciadle dorosłości, red. R. J. Kijak., Impuls, Kraków 2012, s. 47.
4
Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, APS im. M.Grzegorzewskiej. Warszawa 1998 s. 14.
1
72
Kolejnym kryterium jest czas, w którym niepełnosprawność pojawiła się. Wyróżniamy więc niepełnosprawność wrodzoną lub nabytą. Możemy mówić o niej zarówno
w wypadku choroby fizycznej, jak i psychicznej.
Przyjrzyjmy się zatem modelom niepełnosprawności, które dadzą nam lepszy obraz w rozumieniu jej konotacji, pozwoli nam to również zobaczyć charakterystyczną
zmianę w postępowaniu i spostrzeganiu niepełnosprawności.
Jeden z wcześnie obowiązujących, model medyczny, koncentruje się na dysfunkcji
organizmu, zakładając, że te osoby są niezdolne do samodzielnego życia. Konsekwencją
takiego pojmowania niepełnosprawności była pewnego rodzaju izolacja osób z deficytami rozwojowymi od społeczeństwa w postaci instytucjonalizacji. Innymi słowy, model
medyczny określa niepełnosprawność poprzez pryzmat zdrowia, postrzegając ją jako
chorobę, która jest leczona przez lekarzy, specjalistów i rehabilitantów. Lekarze powinni
stosować takie metody leczenia, które umożliwiają włączenie osób niepełnosprawnych
do uczestnictwa w społeczeństwie, tworzonym przez oraz dla ludzi pełnosprawnych.
O modelu społecznym niepełnosprawności mówimy wtedy, gdy uznamy, że niepełnosprawność powstaje na wskutek ograniczeń doświadczanych przez osoby nią
dotknięte, takich jak indywidualne uprzedzenia, stygmatyzacje utrudniony dostęp do
budownictwa użyteczności publicznej, niedostosowany system transportu, rozwiązania
na rynku pracy ograniczające, a zazwyczaj wyłączające z niego osoby niepełnosprawne. Przyczyna niepełnosprawności tkwi nie w jednostce, lecz w szeroko rozumianych
barierach społecznych i ekonomicznych. Model ten zwraca uwagę na rolę otoczenia w
zapewnianiu równości wszystkim członkom społeczeństwa, bez postrzegania osób niepełnosprawnych jako ludzi ze „specjalnymi potrzebami” lub „specjalnej troski”. Istotne jest znoszenie barier, zarówno psychologicznych jak i fizycznych. Model ten wiąże
niepełnosprawność z rozwojem społecznym. Osoby niepełnosprawne są aktywnymi
uczestnikami życia społecznego, wnoszącymi istotny wkład w proces jego rozwoju5.
Niestety, myślenie o niepełnosprawności wśród społeczeństwa nadal w większej
części opiera się o model medyczny. W obecnym czasie rozumienie niepełnosprawności jest bardzo upraszczane. Społeczeństwo się zmienia, jednak w tej kwestii postępuje
to bardzo powoli, dlatego dla wielu ludzi człowiek niepełnosprawny, to osoba jeżdżąca na wózku, mało zadbana, wymagająca stałej opieki medycznej, nieumiejąca zadbać
o siebie i o swoje życie. W konsekwencji takiego myślenia osoby z niepełnosprawnością
nie biorą udziału w życiu społecznym czy zawodowym, a najczęściej można je spotkać
w instytucjach dla nich przeznaczonych bądź w ich domach.
Przyczyn takiego rozumowania możemy szukać dosłownie wszędzie. Negatywny
wizerunek osoby niepełnosprawnej kreują bowiem media, polityka państwa oraz same
osoby z niepełnosprawnością i ich opiekunowie poprzez swą roszczeniowość i zgodę
na odmienny status społeczny. Prowadzi to wszystko do tworzenia się mechanizmów
wyłączających osoby niepełnosprawne z życia społecznego i akcentowania potrzeby
Na podst.: Wiliński M., Modele niepełnosprawności: indywidualny – funkcjonalny – społeczny, [w:]
Diagnoza potrzeb i modele pomocy dla osób z ograniczeniami sprawności, red. A.I. Brzezińska, K. Smoczyńska, R. Kaczan, Wyd. Nauk. „Scholar”, Warszawa 2010, s. 15-55.
5
73
działań charytatywnych i opiekuńczych, a nie, jak powinno być, działań włączających
i pobudzających do aktywności własnej. Dlatego podejście „społeczne” stanowi wyzwanie dla samych osób niepełnosprawnych i reszty społeczeństwa, ale nie jest niemożliwe
do wykonania. Co więcej, choćby częściowa realizacja tego modelu przynosi społeczeństwu jako całości duże korzyści w postaci sukcesywnego zmniejszania się sfery pomocy
socjalnej na rzecz aktywnego udziału osób niepełnosprawnych w życiu społecznym.
Dzieje się to głównie poprzez edukację w szerokim wymiarze i pracę na otwartym rynku. Ponadto, szersza obecność osób niepełnosprawnych w rozmaitych dziedzinach życia społecznego powoduje większą otwartość pozostałych obywateli na ich problemy,
wzmacnia tolerancję i różnorodność, oraz zmienia postawy społeczne włączając tą grupę do możliwie najpełniejszego uczestniczenia we wszystkich dziedzinach życia. Każda
osoba z niepełnosprawnością może uczestniczyć w życiu społecznym na miarę swoich
możliwości uwarunkowanych stopniem i rodzajem niepełnosprawności.
Należy pamiętać o wspólnym mianowniku, jaki występuje dla wszystkich ludzi bez
względu na stopień niepełnosprawności, upośledzenia, wiek, płeć, kolor skóry, orientację seksualną, przekonania religijne etc., czyli o posiadanych prawach.
Osoby z niepełnosprawnością mogą korzystać z wszelkich praw człowieka na tym
samym poziomie, co osoby pełnosprawne. Przysługuje im prawo do życia, do własnej
prywatności, wolności wyboru czy wykonywania pracy. Na straży tych praw stoją liczne
rezolucje. Najważniejszym dokumentem międzynarodowym jest Rezolucja Zgromadzenie Ogólnego ONZ w sprawie Standardowych Zasad Wyrównania Szans Osób z Niepełnosprawnością (1993). Kolejna rezolucja to Traktat Amsterdamski (1997). Nie sposób
o nich nie wspominać, gdyż to one nadały Wspólnocie Europejskiej kompetencje do
prowadzenia polityki dotyczącej niepełnosprawności na szczeblu wspólnotowym poprzez wiążące akty prawne6.
Powyższe postanowienia bezpośrednio wpłynęły na decyzję Państwa Polskiego
w powyższej kwestii, czego skutkiem było uchwalenie w 1997 roku przez Sejm RP Karty
Praw Osób Niepełnosprawnych7, w którym uznano, że osoby z niepełnosprawnością
mają prawo do niezależnego samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać
dyskryminacji. W szczególności oznacza to prawo do dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną. Możliwości pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem oraz korzystania z doradztwa zawodowego
i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga – prawo do pracy
w warunkach dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Osoby niepełnosprawne posiadają także prawo do:
• zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów w systemie podatkowym;
Zob. Dycht M., Bezpieczeństwo osób niepełnosprawnych w prawie europejskim, [w:] Aktualne problemy edukacji i rehabilitacji osób niepełnosprawnych w biegu życia, red. Z. Palak, A. Bujnowska, A. Pawlak,
Lublin, UMCS 2010, s. 212-221.
7
Uchwała Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych,
M. P. 1997 Nr 50, poz. 457.
6
74
• życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej;
• swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków
transportu;
• dostępu do informacji, możliwości komunikacji międzyludzkiej;
• pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb8.
Podstawowym aktem prawnym regulującym status osób niepełnosprawnych jest
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
z dnia 27 sierpnia 1997 roku9. Dotyczy ona osób, których na wskutek orzeczenia zakwalifikowano do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (lekki, znaczny, umiarkowany),
oraz ustalenia całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy.
Skupiając się na powyższych dokumentach możemy stwierdzić, iż osoby z niepełnosprawnością mają możliwość, a dokładnie mówiąc mają prawo, do funkcjonowania
w społeczeństwie na takich samach zasadach, co osoba zdrowa. Mają więc możliwość
do osiągania sukcesów w życiu osobistym i zawodowym. Ale czy tak jest naprawdę?
Niepełnosprawność zazwyczaj niesie ze sobą poważne utrudnienia w codziennej
egzystencji, jest nieodłącznie związana z rozmaitymi niedogodnościami i codzienną
walką. Dyskomfort może być zarówno konsekwencją objawów niepełnosprawności,
ograniczeń funkcjonalnych, jak również wynikać z uprzedzeń, dyskryminacji czy stygmatyzacji, jakich doświadczają te osoby. Wymienione negatywne postawy społeczne
określane są często jako „druga choroba”. W wielu przypadkach etykiety mogą dominować nad pozostałymi atrybutami jednostki, sprawiając, że jest ona głównie spostrzegana przez pryzmat niepełnosprawności. Znaczącą cechą spostrzegania społecznego jest
tworzenie wyobrażeń i formułowanie opinii, stawianie ocen. Tak oto powstają stereotypy, od których jednostka się nie obroni, ponieważ będzie widziana jako przedstawiciel
określonej kategorii10.
Ekskluzja, odrzucenie, napiętnowanie i dyskryminacja, jakie dotykają osoby z niepełnosprawnością, przyczyniają się do zmniejszania ich szans życiowych, pozbawiania ich
chęci do działania, narażając na dodatkowe nieprzyjemności, jakim jest stres czy poczucie
inności. Z czasem może pojawić się niechęć do ludzi na wskutek nieudanych prób nawiązania kontaktów, może rozwijać się poczucie zawodu odrzucenia, co stanowi ogromny problem społeczny. Dołożyć do tego można ograniczone życie towarzyskie, a w wielu
przypadkach jego brak. To wszystko może powodować wykluczenie społeczne.
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, M.P. z dnia 13 sierpnia 1997 r., [w:] http://idn.org.pl/gdansk/
Prawo/Karta/karta.html (pobranie 01.10.2016).
9
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz.U. 1997 nr 123 poz. 776.
10
Zob. Szczupał B., Piętno społeczne związane z niepełnosprawnością i chorobą przewlekłą, [w:] Racjonalność oraz uwarunkowania procesów terapeutycznych osób niepełnosprawnych, red. A. Klinik, Wyd.
„Impuls”, Kraków – Katowice 2013, s. 15-25.
8
75
Często na wskutek różnych czynników (zdrowotnych, sprawnościowych, społecznych) poziom funkcjonowania osób z niepełnosprawnością powoduje, że nie są one przystosowane do codziennego życia, nauki, pracy zawodowej oraz funkcjonowania w społeczeństwie. W związku z tym zapewnienie opieki osobom z niepełnosprawnością może
stanowić nie lada wyzwanie. Dlatego adekwatne jest mówienie tutaj o rehabilitacji.
System rehabilitacji można rozdzielić na dwie płaszczyzny: rehabilitację społeczną
i rehabilitację zawodową.
W myśl przywołanej Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych mówi się o rehabilitacji, jako o zespole działań organizacyjnych, medycznych psychologicznych, technicznych i społecznych, mających za cel
uzyskanie najwyższego poziomu funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej
nie zapominając o ich uczestnictwie.
Wspomniana rehabilitacja ma na celu umożliwienie osobom z niepełnosprawnością bycie nie tylko biorcą, ale i dawcą w życiu społecznym, pobudzanie do aktywności
własnej, dawanie możliwość samodzielnego realizowania swoich potrzeb poprzez wyrabianie zaradności życiowej. Wszystkie działania ukierunkowane są na realizację jednego celu – samodzielnego pełnienia ról społecznych.
Aktualne tendencje w rehabilitacji, to dążenie do maksymalnej normalizacji życia osób niepełnosprawnych. Wynikają one z przekonania, iż każdy człowiek niepełnosprawny powinien być tak przygotowany do funkcjonowania, aby jego życie nie różniło
się od życia jego pełnosprawnego odpowiednika11.
Praktyka wykazuje, że dobrze przygotowany do życia człowiek niepełnosprawny
równie dobrze potrafi wywiązać się ze swoich obowiązków względem siebie i społeczeństwa. Przyglądając się rehabilitacji społecznej możemy zauważyć dwa źródła, z jakich płynie pomoc. Mam tu na myśli wszelakie instytucje, które mają na celu dać szanse zdobycia
odpowiednich wiedzy, umiejętności do odnalezienia się w życiu codziennym, takie jak:
• powiatowe centra pomocy rodzinie,
• ośrodki pomocy społecznej,
• domy pomocy społecznej,
• placówki specjalistycznego poradnictwa,
• ośrodki wsparcia,
• ośrodki interwencji kryzysowej12.
W dużej części mają one za zadanie rozwinąć umiejętności osoby, aby stała się atrakcyjna na rynku pracy. Kolejne oddziaływania w tej sferze wynikają już z bardziej naturalnych źródeł, jakimi są oddziaływanie rodziny, znajomych, otoczenia, grup społecznych.
Oba zakresy obejmują wszelkie działania w środowisku życia i pracy. Osoby z niepełnosprawnością objęte są opieką przez różne instytucje, resorty czy w ostatnich czasach coraz częściej powstające i pomagające Stowarzyszenia. Należy wspomnieć tutaj o Polskim
Stowarzyszeniu na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym z główną siedzibą w Warszawie, którego kół terenowych jest ponad sto pięćdziesiąt w całej Polsce i ciągle po11
12
Żuraw H., Udział osób niepełnosprawnych w życiu społecznym, Wyd. „Żak”, Warszawa 2008, s. 30-39.
Na podst.: https://www.mpips.gov.pl/, (pobranie 01.10.2016).
76
wstają nowe. Z końcem roku 2016, Stowarzyszenie zmienia nazwę na Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną To za sprawą ich inicjatywy
powstają self-adwokaci, czyli osoby z niepełnosprawnością intelektualną, którzy sami
występują w swoich sprawach.
Wszystkim oddziaływaniom wymienionych grup można zarzucić jedną rzecz, a jest
nią mianowicie ograniczenie w integracji.
Wydawać by się mogło, że to nie prawda, że osoby objęte opieką często się spotykają spędzają razem czas, organizowane są dla nich pikniki, spotkania, turnusy, imprezy
wycieczki, lecz chciałbym tu przypomnieć istotną rzecz: aby doszło do integracji musi być
spełniony jeden główny warunek: oprócz osób z niepełnosprawnością w działania muszą
być zaangażowani ludzie pełnosprawni.
Wielowymiarowość obszarów i sposobów prowadzenia rehabilitacji ma na
celu zdobycie samodzielności i uniezależnienie od innych, a jednocześnie wchodząc
w integrację z innymi należy zapobiegać w ten sposób wspomnianemu wcześniej wykluczeniu społecznemu. Ażeby zapobiegać wykluczeniu społecznemu należy zwrócić uwagę
na kształtowanie właściwych postaw społecznych. Warto zmieniać dominujący wśród
społeczeństwa stereotyp myślenia i widzenia osób z niepełnosprawnością, zwracania
uwagi na ich indywidualne ograniczenia i możliwości. Nie należy za wszelką cenę z osoby
z niepełnosprawnością „tworzyć” osoby pełnosprawnej, ale ją pozytywnie wartościować
jako ważną jednostkę życia zbiorowego. Należy więc zwrócić bardziej uwagę na warunki
życia codziennego, z udostępnieniem wszelkich udogodnień w celu prowadzenia życia jakościowo nie różniącego się od egzystencji osób zdrowych. W przypadku dzieci ma to być
uczestniczenie w życiu rodzinnym, w edukacji, w grupie rówieśniczej, w czasie wolnym,
a później w zatrudnieniu. To może udać się jedynie w wyniku zwiększenia aktywności
pełnosprawnego społeczeństwa. Częstość i bliskość kontaktów między tymi dwoma grupami buduje wzajemne zrozumienie, sprzyja tolerancji, przeciwdziała stereotypowemu
myśleniu. Świadczy to o konieczności tworzenia określonych płaszczyzn, na których może
dochodzić do integracji.
Z punktu widzenia rehabilitacji społecznej, integracji i wyrównania szans, w centrum zainteresowania polityki społecznej powinny znaleźć się działania skierowane do
wszystkich głównych sfer aktywności życiowej człowieka. Jedną z nich jest, jakże ważna, aktywizacja zawodowa. Nic tak nie buduje własnej wartości i samorealizacji jak
spełnienie w tej sferze. Wydaje się być ona jedną z najważniejszych potrzeb i wartości
człowieka. Dzięki pracy osoba zdobywa środki do zaspokojenia własnych potrzeb materialnych, praca bowiem daje możliwość nie tylko spełniania marzeń, ale i realizacji planów i aspiracji. Daje szanse odczucia swojej użyteczności wobec innych i odnalezienia
swojego miejsca w społeczeństwie.
Rehabilitację zawodową rozpoczyna się od diagnozy wykorzystując do tego różne
formy terapii, poradnictwa zawodowego. Istnieją placówki, których głównym działaniem statutowym jest zapewnienie możliwości rehabilitacji społecznej i zawodowej.
Przykładem takiej placówki są Warsztaty Terapii Zajęciowej. Realizacja odbywa się tutaj
poprzez terapię zajęciową, która osobom z niepełnosprawnością niezdolnym do podję-
77
cia pracy daje możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub
przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia.
Duża grupa osób z niepełnosprawnością jest w stanie spełniać się zawodowo. Z jednej strony, będzie to zależne od stopnia, uszkodzenia, dysfunkcji czy samego rodzaju niepełnosprawności, jak również charakteru pracy czy posiadanych kwalifikacji. Z drugiej zaś
strony, należy odnieść się do samych pracodawców, możliwości znalezienia pracy13.
Osoby z niepełnosprawnością wydawać by się mogło, że stanowią „atrakcyjny” kapitał ludzki na rynku pracy z racji licznych ulg i przywilejów, jakie przysługują pracodawcy na wskutek ich zatrudnienia. To samo dotyczy osób z niepełnosprawnością, których
warunki zatrudnienia często różnią się na ich korzyść.
To wszystko jednak nie daje oczekiwanych efektów, przyczyn można doszukać się
wszędzie zaczynając od instytucji, pracodawców, zakłady pracy, ludzi jak i samych osób
z niepełnosprawnością.
Należy żywić nadzieję, iż z biegiem czasu czerpiąc ze sprawdzonych rozwiązań państw
Europy, takich jak: Dania, Francja, Wielka Brytania, krajów skandynawskich, i u nas uda się
rozwiązywać coraz to więcej problemów związanych z tematyką niepełnosprawności, zarówno na płaszczyźnie indywidualnej, społecznej, instytucjonalnej i zawodowej. Żeby do
tego doszło osoba z niepełnosprawnością często musi sam zmienić postrzeganie własnej
osoby. Musi zacząć myśleć o sobie jak o pełnoprawnym uczestniku życia społecznego,
który ma nie tylko przywileje, ale i obowiązki. Chory ma żyć nie tylko „chorobą”. Musi
znaleźć w sobie chęć na zmianę, która bardzo często nie jest łatwa, ponieważ wymaga
przełamania stereotypów i wyjścia ze swojego „bezpiecznego” życia, które jedynie pozornie jest satysfakcjonujące. Można zadać pytanie retoryczne, jak można żyć i być szczęśliwym w samotności bez innych osób, bez tego wszystkiego, co społeczeństwo ma do
zaoferowania.
Rozwój osiąga się poprzez zaangażowanie i relacje z innymi. Osoby z niepełnosprawnością powinny mieć możliwość spotykania, rozmowy, bycia ze zdrowymi ludźmi. Jedną
z takich możliwości daje gra Boccia. Jest to gra, która jest dyscypliną paraolimpijską, a do
Polski została sprowadzona jako element programu sportowo-rehabilitacyjnego. Jest ona
znana w całej Europie i nie tylko. Reguły i zasady gry są bardzo proste.
Aby móc rozpocząć grę, trzeba mieć kule. Sześć kul czerwonych, sześć kul niebieskich
i jedną białą, oraz trochę wolnego i równego placu. W grę można grać w dwie, cztery
czy sześć osób, zawsze dzieląc się na dwie drużyny „czerwonych” i „niebieskich”. Jedna
osoba rozpoczyna grę wyrzutem białej kuli z jednego końca placu gry do przeciwległego
końca. Następnie drużyna, która jako pierwsza rzucała białą kulą, wyrzuca swoją kulę.
Drużyna przeciwna rzuca swoje kule do momentu, w którym jej kula będzie najlepsza,
lub do momentu, w którym wyrzuciła ona swoje cztery kule. Punkty otrzymuje drużyna,
której kula znajduje się najbliżej białej. Ilość punktów zdobytych w danej partii równa
się ilości kul lepszych od najbliższej kuli przeciwnika. Gra w Boccia została wprowadzona
Zob. Ostrowska A., Rehabilitacja społeczna osób niepełnosprawnych, [w:] Przeciw wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych, red. L. Frąckiewicz, IPISS, Katowice 2008, s. 126-133
13
78
do kierunków studiów na kilku uczelniach AWF. W całej Polsce organizowane są zawody
pomiędzy osobami z niepełnosprawnością, ale i równie często z osobami zdrowymi.
Przykład gry Boccia pokazuje, że integracja nie musi być nudna i mieć, jak to często
bywa, infantylny charakter. Spotkania z kibicami, innymi zawodnikami, sportowa rywalizacja pozwalają na dostrzeżenie innej strony niepełnosprawności. Pozwalają spojrzeć na
osoby z niepełnosprawnością nie przez pryzmat dysfunkcji, ale przez pryzmat ich możliwości, umiejętności i charakteru. W ten sposób możemy zapobiegać stygmatyzacji, stereotypowemu myśleniu pokazując „ludzką” stronę osób z niepełnosprawnością. Dzięki
aktywizacji niepełnosprawność zacznie być oswajana, zakończy swoje tabu. Widok osoby
z niepełnosprawnością w środowisku przestanie konsternować. Gdy zachęcimy naszych
podopiecznych, to z większym zaangażowaniem i odwagą będą wchodzić w przestrzeń
publiczną, podejmować różne formy aktywności. Aby do tego doszło, wszyscy musimy
szerzej otworzyć oczy i dostrzec problem wokół nas, a nie tylko w radiu czy telewizji gdzie
po wyłączeniu kanału, również i my zdrowi się wyłączamy udając, że nas to nie dotyczy.
Musimy się nawzajem przestać bać i zacząć dostrzegać innych, oraz zadać sobie pytanie,
czy to naprawdę takie trudne?
Bibliografia
Dycht M., Bezpieczeństwo osób niepełnosprawnych w prawie europejskim, [w:] Aktualne problemy edukacji
i rehabilitacji osób niepełnosprawnych w biegu życia, red. Z. Palak et. al, UMCS, Lublin 2010, s. 212-221.
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, M.P. z dnia 13 sierpnia 1997 r.
Konwencja o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r., Dz. U. z 1991 r., Nr 120, poz. 526.
Kurowski K., Wolności i prawa człowieka i obywatela z perspektywy osób z niepełnosprawnościami, Biuro
Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2014.
Ostrowska A., Rehabilitacja społeczna osób niepełnosprawnych, [w:] Przeciw wykluczeniu społecznemu osób
niepełnosprawnych, red. L. Frąckiewicz, Praca zbiorowa, IPISS, Katowice 2008, s. 126-133.
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie Standardowych Zasad Wyrównania Szans Osób z Niepełnosprawnością z dn. 20.12.1993 r.
Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, APS im. M. Grzegorzewskiej, Warszawa 1998.
Szczupał B., Piętno społeczne związane z niepełnosprawnością i chorobą przewlekłą, [w:] Racjonalność oraz
uwarunkowania procesów terapeutycznych osób niepełnosprawnych, red. A. Klinik, Wyd. „Impuls”, Kraków
―Katowice 2013, s. 15-25.
Traktat Amsterdamski z dnia 02.10.1997 r.
Uchwała Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997r. – Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, M. P.
1997 Nr 50, poz. 457.
Uchwała Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 15 marca 1990 r. 44/70. Wytyczne dla działań z rozwoju zasobów ludzkich w dziedzinie niepełnosprawności.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity), Dz.U. 1997 nr 123 poz. 776.
Wedeł-Domeradzka A,. Dorosłość osób niepełnosprawnych – aspekt prawny, [w:] Niepełnosprawność w zwierciadle dorosłości, red. R. J. Kijak., Wyd. „Impuls”, Kraków 2012, s. 47-56.
Wiliński M., Modele niepełnosprawności: indywidualny – funkcjonalny – społeczny, [w:] Diagnoza potrzeb i modele pomocy dla osób z ograniczeniami sprawności, red. A.I. Brzezińska et. al, Wyd. „Scholar”, Warszawa 2010,
s. 15-55.
Żuraw H., Udział osób niepełnosprawnych w życiu społecznym, Wyd. „Żak”, Warszawa 2008, s. 30-39.