bon na innowacje

Transkrypt

bon na innowacje

Ewaluacja ex-post programu
bon
na innowacje
Raport końcowy
Warszawa, 30.11.2012
Badanie pt.: Ewaluacja ex-post programu bon na innowacje
Raport metodologiczny
Warszawa, listopad 2012
Opracowanie:
Maciej Gajewski
Jan Szczucki
Przemysław Oborski
Paweł Penszko
Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o.
Migdałowa 4
02-796 Warszawa
T. (22) 256 39 00
F. (22) 256 39 10
www.pag-uniconsult.pl
Felioskiego 14/2
01-513 Warszawa
T: (22) 839 09 43
F: (22) 839 02 19
www.proconsulting.com.pl
Ewaluacja ex-post Programu Bon na innowacje
Spis treści
1.
2.
Streszczenie ................................................................................................................. 4
Wprowadzenie ............................................................................................................ 10
2.1.
2.2.
3.
Metodologia ewaluacji ................................................................................................ 12
3.1.
3.2.
4.
4.3.
15
16
16
17
24
24
25
Mechanizmy nawiązywania współpracy ........................................................................
Schemat wdrażania projektów .....................................................................................
Bariery wdrażania projektów ........................................................................................
Uwagi na temat potrzeby kontynuacji oraz przyszłej postaci Programu ......................
Ocena efektów ..............................................................................................................
27
29
30
33
34
Ustalenia badawcze – komponent ilościowy ewaluacji .............................................. 36
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
7.
8.
Kierunki przeznaczenia wsparcia oraz schemat realizacyjny Programu .......................
Charakterystyka beneficjentów i wykonawców usług ..................................................
4.2.1. Wnioskodawcy i beneficjenci ..............................................................................
4.2.2. Wykonawcy ........................................................................................................
Charakterystyka projektów ...........................................................................................
4.3.1. Przedmiot projektów (usług) realizowanych w ramach Programu .....................
4.3.2. Charakterystyka na podstawie analizy szczegółowej ........................................
Ustalenia badawcze – komponent jakościowy ewaluacji ........................................... 27
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
6.
Techniki gromadzenia danych ....................................................................................... 12
Techniki analizy danych ................................................................................................ 14
Ustalenia na podstawie dokumentów zastanych ....................................................... 15
4.1.
4.2.
5.
Ogólne informacje na temat Programu Bon na innowacje – ewolucja podstaw
prawnych Programu....................................................................................................... 10
Cel i zakres ewaluacji .................................................................................................... 11
Charakterystyka beneficjentów .....................................................................................
Doświadczenia we współpracy beneficjentów z jednostkami naukowymi ..................
Nawiązanie i realizacja współpracy (beneficjent – wykonawca) ..................................
Problemy napotykane na etapie pozyskiwania wsparcia i realizacji usług ...................
Ocena efektów Programu .............................................................................................
Kontynuacja współpracy beneficjentów z jednostkami naukowymi ............................
Zalety, wady i propozycje usprawnieo ..........................................................................
36
41
42
45
47
50
52
Wnioski i odpowiedzi na pytania badawcze ............................................................... 54
Rekomendacje ............................................................................................................. 64
Załączniki .................................................................................................................... 67
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Studia przypadków (wykonawcy) ..................................................................................
Studia przypadków (beneficjenci – dobre praktyki) ......................................................
Raport z badania CATI ...................................................................................................
Lista uczestników wywiadów indywidualnych ..............................................................
Lista materiałów i publikacji (desk research) ................................................................
Narzędzia badawcze ......................................................................................................
3
68
93
100
101
103
105
1.
Streszczenie
Program wsparcia – Bon na innowacje
Program „Bon na innowacje” (Program) uruchomiony został przez Polską Agencję
Rozwoju Przedsiębiorczości w 2008 r. (I edycja). W następnych trzech latach (2009-2011)
zrealizowano kolejne edycje (II, III i IV) – po jednej każdego roku.
Cel główny Programu określono jako inicjowanie kontaktów pomiędzy mikro i małymi
przedsiębiorcami a jednostkami naukowymi. Instrument realizacji tego celu stanowi
finansowanie zakupu usługi dotyczącej wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii w
maksymalnej wysokości 15 tys. zł (maksymalna kwota wsparcia, obejmująca do 100%
kwalifikowanych wydatków, z wyłączeniem VAT), realizowanych przez jednostki naukowe w
myśl definicji zawartej w przepisach ustawy o finansowaniu nauki. Inicjowanie kontaktów
mikro i małych firm ze sferą nauki (w tym instytucji badawczo-rozwojowych) rozumiane jest
jako sytuacja, w której beneficjentem wsparcia w ramach Programu może byd
przedsiębiorstwo, które w okresie trzech lat kalendarzowych poprzedzających rok złożenia
wniosku o udzielenie wsparcia w ramach Bonu na innowacje, nie korzystało z usług
dotyczących wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii, świadczonych przez jednostki
naukowe.
Zakres i metodologia ewaluacji
Niniejszą ewaluacją objęto Program w zakresie jego III i IV edycji (2010, 2011). Celem
ewaluacji była ocena skuteczności, użyteczności i trwałości efektów Programu, badana pod
kątem sformułowanego przez Zamawiającego zestawu pytao ewaluacyjnych 1. W metodologii
ewaluacji uwzględniono trzy rodzaje metod badawczych. Stanowiły je:
Analiza dokumentów zastanych, obrazujących przebieg badanych edycji Programu oraz
źródeł literaturowych, pozostających w związku z przedmiotem badania.
Metoda jakościowa, na którą złożyły się indywidualne wywiady pogłębione i studia
przypadków. Respondentami indywidualnych wywiadów pogłębionych byli
przedstawiciele PARP (2 wywiady), przedsiębiorcy, którzy zrezygnowali z realizacji
projektów (5 wywiadów) oraz przedsiębiorcy (beneficjenci) (5 wywiadów). Natomiast
studia przypadków zrealizowano dla dwóch grup podmiotów: (1) wykonawców, którzy
wykonali największą liczbę usług w ramach Programu oraz (2) przedsiębiorców, których
przypadki uznano za dobrą praktykę.
metoda ilościowa, zrealizowana techniką wywiadu telefonicznego (CATI).
Respondentami tego badania było 600 beneficjentów z III (310) oraz IV (290) edycji
Programu (rozkład proporcjonalny do liczby usług danej edycji).
Zasadnicze ustalenia
Przeprowadzone badanie ewaluacyjne wykazało duże zainteresowanie Programem,
szczególnie ze strony firm mikro oraz części firm małych. Program rozwija się, obejmując
coraz większą liczbę beneficjentów. Umożliwia on przedsiębiorcom nawiązanie współpracy z
jednostkami naukowymi, na co bez wsparcia oferowanego w ramach Programu
1
Odpowiedzi na pytania badawcze zawarto w rozdziale 7 raportu.
4
najprawdopodobniej by się nie zdecydowali. W tym zakresie Program spełnia postawiony
przed nim cel, jakim jest umożliwienie nawiązania współpracy firm mikro i małych z
jednostkami naukowymi. Z drugiej jednak strony badanie pokazało kilka istotnych
problemów, które należałoby wyeliminowad w celu optymalnego wykorzystania oferowanej
interwencji. Najistotniejszymi z nich są:
Znaczna liczba projektów o charakterze doradczym, a jednocześnie niewielka liczba
typowych projektów badawczo-rozwojowych, bardziej przyczyniających się do
radykalnego podnoszenia innowacyjności beneficjentów. Pamiętad jednak należy, że
program skupia się na wspieraniu „pozyskiwania usług” od jednostek naukowych, nie
wymagając określonego stopnia rozwoju innowacyjności jako efektu usługi.
Stosunkowo mały udział renomowanych ośrodków naukowych (jeśli chodzi o liczbę
wykonanych usług), w tym uznanych uczelni o profilu politechnicznym, przy
jednoczesnym wysokim udziale wyższych szkół zawodowych i jednostek
dysponujących mniejszymi zasobami do prowadzenia badao (np. nie dysponujących
zapleczem laboratoryjnym). Sytuacja ta wynika między innymi z bardzo wysokich
kosztów realizacji projektów (przekraczających limit wsparcia określony w Programie)
przez uczelnie paostwowe, co skutkuje stosunkowo niską atrakcyjnością projektów
dla kadry naukowej.
Zbyt krótki okres przeznaczony na składanie wniosków oraz na wykonanie projektów,
utrudniający przygotowywanie i realizację bardziej ambitnych przedsięwzięd z
większym udziałem komponentu badawczo-rozwojowego. Wynika to z przyjętego
„rocznego” finansowania Programu.
Deklarowanie przez beneficjentów chęci kontynuowania współpracy z jednostkami
naukowymi. W wielu jednak przypadkach współpraca ta nie jest kontynuowana ze
względu na brak możliwości pozyskania kolejnego wsparcia, które jest oczekiwane
(szczególnie przez najmniejsze firmy – a te dominują w populacji beneficjentów
Programu). Częściowo decyduje o tym również profil beneficjentów, których znaczna
częśd to firmy usługowe o prostym modelu biznesowym (np. warsztat samochodowy,
sklep internetowy, biuro księgowe).
Niska kwota wsparcia eliminująca projekty bardziej rozbudowane i jednocześnie
posiadające większy potencjał innowacyjny. Jednocześnie brak udziału własnego nie
mobilizuje w wystarczający sposób beneficjentów do optymalnego wykorzystania
wyników nawiązanej współpracy.
Biorąc pod uwagę całośd zebranego materiału badawczego, w wyniku niniejszej
ewaluacji sformułowano rekomendacje odnoszące się do kierunków przyszłego
kształtowania Programu, poprzez jego modyfikację, bądź – jeśli stałoby się to niecelowe lub
niemożliwe – poprzez opracowanie nowego instrumentu wsparcia. Poniżej przedstawiamy
podsumowanie wypracowanych wskazao:
[1]
Położenie większego nacisku na dofinansowanie typowych projektów badawczorozwojowych i ekspertyz, poprzez wprowadzenie preferencji dla takich projektów (w
sytuacji ilości / wartości wniosków przekraczających limit alokacji).
5
[2]
Wydłużenie okresu składania wniosków i czasu realizacji (rekomendacja związana z
ewentualną rekonstrukcją Programu).
[3]
Zwiększenie kwoty dofinansowania i wprowadzenie niewielkiego udziału własnego.
[4]
Zmiana warunków odnośnie wcześniejszego udziału w Programie.
[5]
Dopracowanie mechanizmu pozyskiwania trzech ofert.
Ustalenia dokonane w wyniku realizacji badania, odpowiedzi na pytania badawcze,
jak również uszczegółowienie proponowanych rekomendacji, przedstawia dalsza częśd
raportu.
6
Summary
Support Programme – Innovation Voucher
The Program „Innovation Voucher” (Program) was put into operation by Polish
Agency for Enterprise Development in 2008 (I edition). The following editions were
implemented throughout three consecutive years (2009-2011) – editions II, III and IV – one
each of the years.
The principal objective of the Program was defined as initiation of contacts between
micro and small entrepreneurs and science institutions. The instrument applied to
accomplish the objective consisted of support granted to finance implementation or product
/ technology development services up to max. PLN 15 000 (the maximum amount of support
covering up to 100% of qualified expenses, except for VAT), realized by science institutions in
the meaning included in the law on financing science. Initiating contacts of enterprises with
the scientific milieu (including research & development institutions) is understood as a
situation, wherein the beneficiary is an enterprise that did not employ any services with
regard to the implementation or development of a product or technology, provided by
scientific units, within three calendar years preceding the application for an Innovation
Voucher.
The scope and methodology of evaluation
The evaluation focused on the III and IV editions of the Program (2010, 2011). The
primary evaluation goal was to assess the effectiveness, utility and sustainability of the
Programme results, taking into account a set of specific evaluation questions formulated by
the Contracting Authority2. The evaluation methodology was founded on three study
methods:
desktop research, describing implementation of the evaluated editions of the Program
and literature relevant for the evaluation subject matter.
qualitative method, based on individual in-depth interviews (IDI) and case studies. IDI
respondents included PAED representatives (2 interviews), entrepreneurs, which
resigned from implementation of projects under the Program (5 interviews) and
entrepreneurs – the beneficiaries of the Program grants (5 interviews). The case
studies were conducted for two groups of entities: (1) project performers (science
institutions), which implemented the largest amount of services within the Program
and (2) entrepreneurs, whose cases were recognized as so-called “good practice”.
quantitative method based on Computer Assisted Telephone Interviews (CATI). In case
of this survey respondents included 600 beneficiaries of the III and IV edition of the
Programme (distribution of the sample was proportional to number of services within
each of the editions).
The evaluation survey proved high interest of the Program, especially from the side of
micro firms and a portion of the small enterprises. The Program develops covering gradually
increasing number of beneficiaries. It enables the enterprises to set-up cooperation links
2
Answers to the evaluation questions are presented in chapter 7 of this report.
7
with science institutions, what – in case of lack of the Program – would most probably not be
possible. In this respect the Program fulfills its principal objective, that is initiation of
cooperation links between the micro and small enterprises and the science sphere.
However, on the other hand, the evaluation revealed several important problems, that
should be addressed (and eliminate) to optimize utilization of the public intervention. The
most important problems are the following:
On one side, prevailing number of consulting type projects, while on the other, low
number of typical research and development type services, better contributing to
radical reinforcement of the beneficiaries innovativeness. However, it has to be
remembered that the Program concentrates on “acquisition services” from science
units, without imposing specific level of innovativeness improvement as the result of
the service acquired.
Relatively low share of the best and the most recognized science institutions (in
terms of number of services), including academia / science units of polytechnic
profile, while high share of profession development type universities and similar
types of institutions possessing lower capacity to offer research services (e.g. not
having laboratorial infrastructure). This state comes from, among some other factors,
extremely high projects’ implementation costs (extending support limits set in the
Program) of public universities, that finally decide on limited attractiveness of
projects for the science personnel.
Limited period reserved for delivery of applications for the Program support and
short time for implementation of projects, making difficult preparation and
implementation of more ambitious, including high level of research and development
component. This results from the “yearly based” Program’s financing mode.
Presence of declarations made by the Program beneficiaries describing their
readiness to continue cooperation with science institutions. In many instances such
cooperation does not turn into reality because of lack of further possibilities to
obtain support. which is expected (especially by the smallest entrepreneurs – who
dominate the Program’s beneficiaries population). Partially, it is also caused because
the majority of the beneficiaries are service enterprises, developed basing on very
common business models / patterns (for example: car service station, internet shop,
accounting and pay-roll service office).
Low amount of available support, eliminating more developed and extended
projects and at the same time possessing much higher potential for innovativeness.
Correspondingly, absence of the condition requiring some part of the project finance
supplied from the side of the beneficiary, does not motivate to optimal utilization of
the cooperation results.
Considering the entire study material, recommendations have been formulated in the
result of this evaluation with regard to the future shape of the Programme. Below is a
summary of those recommendations:
8
[1]
To put special attention on co-financing of typical research and development projects
and science expertise, through introduction of preferences for such projects (in the
situation when number / value of applications extend support allocation limit).
[2]
Extension of periods for delivery of support applications and implementation of the
projects (this recommendation is connected with possible reconstruction of the
Program).
[3]
Rising the maximum grant amount and introduction of cost-sharing financing model
(to a very moderate level (e.g. 10-20% beneficiary share).
[4]
Modification of requirements concerning the applicant’s previous cooperation
experience with science institutions.
[5]
Refining the Program mechanism of competitive selection of science institution as
the projects / service deliverers.
Conclusions of the survey, answers to research questions, as well as deeper and more
comprehensive description of recommendations are presented within the further parts of
the present report.
9
2.
Wprowadzenie
2.1. Ogólne informacje na temat Programu Bon na innowacje – podstawy
prawne Programu
Program Bon na innowacje (Program) uruchomiony został przez Polską Agencję
Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jako przedsięwzięcie pilotażowe w 2008 r. (I edycja
Programu). W kolejnych latach Program był kontynuowany. W roku 2009 zrealizowana
została II edycja, w 2010 roku III, a w 2011 edycja IV Programu. Od momentu uruchomienia
cel Programu pozostaje niezmienny. Został on określony jako inicjowanie kontaktów
pomiędzy mikro i małymi przedsiębiorcami a jednostkami naukowymi3.
Instrumentem wdrażania Bonu na innowacje jest udzielenie przedsiębiorcy wsparcia
finansowego na zakup usługi dotyczącej wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii w
wysokości do 15 tys. zł (jest to maksymalna kwota wsparcia, obejmująca do 100%
kwalifikowanych wydatków; podatek VAT nie jest wydatkiem kwalifikowanym – pokrywany
jest samodzielnie przez przedsiębiorcę – beneficjenta bonu), dotyczącej wdrożenia lub
rozwoju produktu lub technologii, mającej na celu opracowanie nowych lub udoskonalenie
istniejących technologii lub wyrobów danego przedsiębiorstwa4.
Ważnym warunkiem udziału w Programie jest wymóg świadczenia usługi na rzecz
przedsiębiorcy (beneficjenta) wyłącznie przez jednostkę naukową, zdefiniowaną zgodnie z
obowiązującymi obecnie przepisami art. 2 pkt 9 lit. a-e ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o
zasadach finansowania nauki5.
Pośród kilku innych warunków kwalifikowalności, dotyczących bezpośrednio
beneficjenta wsparcia, istotna jest również regulacja, kształtująca cel Programu jako
„inicjowanie współpracy”. Mianowicie, w roku złożenia wniosku oraz w okresie trzech
poprzedzających lat kalendarzowych przedsiębiorca nie może korzystad z usług, dotyczących
wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii, świadczonych przez jednostkę naukową
mieszczącą się w katalogu instytucji określonych w ustawie o finansowaniu nauki (a więc
uprawnionych do świadczenia usług w ramach Programu).
Instytucją wdrażającą Program jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
natomiast jego podstawę formalnoprawną stanowi rozporządzenie Ministra Gospodarki z
dnia 2 grudnia 2006 r. w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości
pomocy finansowej niezwiązanej z programami operacyjnymi6. Obecnie, na mocy przepisu
3
Bon na innowacje. Wytyczne dla Wnioskodawców. PARP, Warszawa, maj 2010 r., s 3.
Op. cit.
5
Dz. U. 2010 r., Nr 96, poz. 615. Jednostki naukowe to prowadzące w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe:
a) podstawowe jednostki organizacyjne uczelni w rozumieniu statutów tych uczelni, b) jednostki naukowe Polskiej Akademii
Nauk w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk, c) instytuty badawcze, d) międzynarodowe
instytuty naukowe utworzone na podstawie odrębnych przepisów, działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, e)
Polską Akademię Umiejętności.
6
Dz. U. 2006 r., Nr 226, poz. 1651 z późn. zm.
4
10
art. 20a7, PARP może udzielid mikro lub małemu przedsiębiorcy (spełniającemu wskazane w
rozporządzeniu warunki formalne), pomocy w formie bezzwrotnego wsparcia finansowego
na zakup usługi dotyczącej wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii, zwanej dalej
„wsparciem w ramach bonu na innowacje”.
Warto tu zauważyd, że aktualna postad tej regulacji jest mniej rygorystyczna niż jej
wersja wyjściowa, w oparciu o którą realizowana była I edycja Programu. Mianowicie,
przyjmuje się, że nie ogranicza zastosowania wsparcia wyłącznie do projektów badawczorozwojowych w ścisłym tego słowa znaczeniu (a więc, zawierających koniecznie komponent
„badawczy”), ale także projektów, np. polegających na doradztwie w zakresie rozwoju
produktów lub technologii, świadczonych przez jednostki naukowe w rozumieniu
rozporządzenia. Zmiany te wprowadzono w marcu 2009 r., opierając się na doświadczeniach
I edycji Programu. Pozostają one aktualne także obecnie. Pojawiające się później inne zmiany
w rozporządzeniu nie wpłynęły na jego istotę merytoryczną.
2.2. Cel i zakres ewaluacji
Celem ewaluacji jest ocena skuteczności, użyteczności oraz trwałości efektów
Programu, dokonana poprzez ocenę osiągnięcia głównego celu Programu tj. zainicjowania
współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi.
Niniejsze badanie stanowi kontynuację ewaluacji ex-post zrealizowanej w roku 2010
(dla dwóch pierwszych edycji Programu8). Obecne badanie obejmuje Beneficjentów, którzy
złożyli wnioski w ramach III i IV edycji Programu (realizowanych w roku 2010 – III edycja i
2011 – IV edycja).
Ewaluacja obejmuje następujące obszary tematyczne:
charakterystykę projektów realizowanych w ramach III i IV edycji Programu,
analizę barier w dostępie do dofinansowania w ramach Programu oraz
problemów pojawiających się w trakcie realizacji wspieranych projektów,
podsumowanie i ocenę rezultatów III i IV edycji Programu,
ocenę wpływu Programu na podejmowanie współpracy mikro i małych firm z
jednostkami naukowymi;
ocenę zasadności kontynuowania Programu oraz identyfikację niezbędnych
zmian, które będą pozytywnie wpływad na skutecznośd i efektywnośd Programu
w przyszłości.
7
Po raz pierwszy regulacja ta wprowadzona została rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 1 września 2008 r.
zmieniającym rozporządzenie w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej
niezwiązanej z programami operacyjnymi (Dz. U. z 2008 r., Nr 161, poz. 1003). Później podlegała dalszym zmianom.
8
PAG Uniconsult Sp. z o.o. Ocena efektywności i skuteczności Programu Bon na innowacje. Warszawa, 30.11.2010.
11
3.
Metodologia ewaluacji
3.1. Techniki gromadzenia danych
W badaniu wykorzystano szereg metod, które stosowano w sposób uporządkowany
w ramach przyjętego, logiczno-sekwencyjnego modelu badawczego. Zastosowane
zostały następujące techniki zbierania danych:
1)
Analiza desk research. W ramach badania analizie poddano:
dokumentację programową dla wnioskodawców Programu oraz towarzyszące
jej materiały pomocnicze (ze strony www.parp.gov.pl),
bazy danych wnioskodawców i beneficjentów (zawierające również informacje
o wykonawcach usług),
dokumentację (wnioski, raporty z wykonanych usług) wybranych,
zrealizowanych projektów – 131 w edycji III oraz 119 w ramach edycji IV
Programu,9
inne materiały i publikacje, zidentyfikowane jako źródła przydatne w trakcie
procesu ewaluacji (wskazane w załączniku „Lista materiałów i publikacji”).
Celami analizy dokumentów zastanych było uzyskanie danych wtórnych do
opracowania raportu, eksploracja badanej problematyki na potrzeby stworzenia
narzędzi badawczych, zdobycie baz pozwalających na dobór prób do zaplanowanych
badao.
2)
Wywiady IDI z osobami zaangażowanymi w realizację Programu – 2 IDI. Wywiady te
zostały wykonane z trzema osobami (wywiad indywidualny oraz diada) ze strony
PARP, bezpośrednio zaangażowanymi w koordynację i realizację Programu. Dobór
respondentów miał charakter celowy. Wywiady posłużyły do eksploracji badanej
problematyki na potrzeby procesu badawczego oraz pozyskaniu informacji
dotyczących Programu oraz opinii formułowanych z perspektywy systemowej –
przedstawicieli PARP.
3)
Wywiady IDI z wnioskodawcami, którzy zrezygnowali z realizacji projektów – 5 IDI.
Przeprowadzono 5 wywiadów z przedstawicielami wnioskodawców (dobór celowy 2 z
III i 3 z IV edycji Programu), którzy zrezygnowali z udziału w Programie. Wywiady
posłużyły do pogłębionej eksploracji badanej problematyki, w szczególności
umożliwiły pozyskanie wiedzy na temat przyczyn rezygnacji z realizacji projektów, a
także opinii, oczekiwao i potrzeb potencjalnych wnioskodawców.
4)
Wywiady IDI z beneficjentami Programu – 5 IDI. Wykonano 5 wywiadów z osobami
reprezentującymi beneficjentów, które były zaangażowane w realizację
finansowanych z Programu projektów (dobór respondentów miał charakter celowy).
9 Wyboru projektów do pogłębionego badania dokumentacji wykonywano w oparciu o następujące zasady: (1)
uwzględnienie obydwu badanych edycji, (2) umożliwienie prześledzenia jakości i tematyki projektów realizowanych przez
wykonawców, którzy zrealizowali największą liczbę projektów, (3) ocenę wszystkich zidentyfikowanych rodzajów projektów,
(4) ocenę zakresu merytorycznego, jakości, innowacyjności i efektywności zrealizowanych projektów z uwzględnieniem jak
najszerszej palety wykonawców.
12
Wywiady te skupione zostały na przypadkach, w których o wsparcie wnioskowały
firmy, w odniesieniu do których domniemywad można było występowanie pewnych
powiązao (np. kapitałowych). Analiza bazy danych beneficjentów Programu
umożliwiła zidentyfikowanie sytuacji, które mogły wskazywad na tego typu związki.
Łącznie zidentyfikowane zostały 32 takie przypadki.
5)
Wywiady CATI z beneficjentami – 600 CATI (w tym pilotaż). Wywiady zostały
przeprowadzone z przedstawicielami przedsiębiorstw odpowiedzialnymi za realizację
projektu (lub aktywnie uczestniczącymi w jego realizacji), objętego wsparciem w
ramach Programu. Mechanizm doboru respondentów miał charakter losowowarstwowy. Losowo ustalona została kolejnośd podejmowania prób kontaktu z
każdym beneficjentem. Ponadto ustalono liczbę wywiadów z beneficjentami
badanych edycji Programu jako wprost proporcjonalną do liczby tych beneficjentów.
Rozkład ten prezentuje poniższe zestawienie.
Tab. 3.1-1. Rozkład próby do badania CATI.
Edycja Programu
Liczba beneficjentów
Liczba wywiadów
2010 (edycja III)
578
310
2011 (edycja IV)
542
290
1 120
600
Razem
Ze względu na praktycznie wyczerpujący charakter badania ilościowego nie było
celowe dodatkowe warstwowanie.
Dzięki badaniu CATI uzyskano kwantyfikowalne dane, dotyczące charakterystyki,
doświadczeo, opinii i oczekiwao beneficjentów, przebiegu procesu przygotowania i
realizacji projektów, w tym występujących w jego trakcie problemów, a także
efektów projektów oraz realizowanych obecnie lub planowanych działao w zakresie
współpracy z jednostkami naukowymi lub badawczo-rozwojowymi.
6)
Studia przypadków wśród wykonawców usług – 5 studiów przypadku. Opracowano
5 studiów przypadku, dotyczących jednostek naukowych i badawczo-rozwojowych,
które wyświadczyły największą liczbę usług w ramach Programu. Na podstawie
analizy bazy danych beneficjentów zidentyfikowano 5 wykonawców (lista główna
doboru wykonawców do studium przypadku), którzy w dwóch badanych edycjach
zrealizowali po więcej niż 40 projektów oraz 6 kolejnych (lista rezerwowa), którzy
zrealizowali po więcej niż 20 projektów.
Studia przypadków pozwoliły poddad dokładniejszej analizie działania wykonawców
w procesie realizacji Programu. Obrazują one przebieg współpracy z beneficjentami
w obszarze świadczenia na ich rzecz usług badawczo-rozwojowych, podejmowane
działania promocyjne, sposoby docierania do klientów oraz przygotowanie
wykonawcy do świadczenia usług w ramach Programu.
7)
Studia przypadków wśród beneficjentów (dobre praktyki) – 2 studia przypadku.
Opracowano 2 studia przypadków projektów, które uznad można za zakooczone
13
sukcesem i stanowiące dobrą praktykę. Projekty do tych studiów przypadku wybrano
z listy wskazanej przez Zamawiającego.
Zastosowane w ewaluacji narzędzia badawcze załączono do niniejszego raportu.
3.2. Techniki analizy danych
Dane zastane i materiały źródłowe zostały poddano analizie typu desk research,
zmierzającej do wydobycia informacji istotnych z punktu widzenia celów badania lub
stanowiących podstawę do formułowania odpowiedzi na pytania ewaluacyjne. Materiał
empiryczny pochodzący z badao jakościowych został poddany analizie jakościowej.
Wykorzystana została technika kodowania, wiążąca poszczególne fragmenty wypowiedzi
respondentów ze sformułowanymi zagadnieniami badawczymi. Dzięki temu zidentyfikowane
zostały dane istotne do udzielenia odpowiedzi na pytania ewaluacyjne. Natomiast dane
ilościowe poddane zostały analizom statystycznym pozwalającym na wyciągnięcie wniosków
dotyczących poszczególnych zagadnieo badawczych.
W dalszych częściach raportu prezentowane są wyniki przeprowadzonych badao,
odpowiedzi na pytania badawcze, wnioski i rekomendacje. Dla lepszego uzasadnienia
formułowanych wniosków, w rozdziale raportu prezentującym ustalenia z badao
jakościowych, wykorzystywane są cytaty z wywiadów (tekst pisany kursywą). Przy każdym
cytowaniu podano jego źródło. Uzupełnienia autorskie w cytatach zawarto w nawiasach
kwadratowych * … +.
14
4.
Ustalenia na podstawie dokumentów zastanych
4.1.
Kierunki przeznaczenia wsparcia oraz schemat realizacyjny Programu
Kierunki przeznaczenia wsparcia w ramach Programu wynikają z jego celu głównego. Z
uwagi na jego pojemnośd, w celu tym mieszczą się przedsięwzięcia / projekty o szerokim
zakresie przedmiotowym (badawczo-rozwojowe, jak i o charakterze doradczym). W tej
sytuacji podstawowe znaczenie ma zakres możliwych do realizacji przedmiotów usług przez
kwalifikującego się wykonawcę, a więc jednostkę naukową. Zaletą takiego rozwiązania dla
przedsiębiorcy jest niewątpliwie duża elastycznośd w zakresie kształtowania przedmiotu
usługi. Jej ograniczeniem może byd tylko dostępnośd niezbędnej do wykonania usługi
specjalizacji po stronie jednostki naukowej. Schemat realizacyjny Programu obrazuje
poniższy rysunek.
Rys. 4.1-1. Ogólnopoglądowy schemat procesu realizacji bonu na innowację.
Umowa

Wniosek o
wsparcie
PARP


Finansowanie

Wybór usługodawcy
Jednostka naukowa usługodawca
Przedsiębiorca
Usługa, raport z wykonania
Wydatki kwalifikowane stanowią
koszty zakupu usługi, poniesione przez
przedsiębiorcę po dniu złożenia

wniosku o udzielenie wsparcia.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Wytycznych dla Wnioskodawców, PARP, maj 2010 r., s. 11.
W pierwszej kolejności, przedsiębiorca dokonuje wyboru wykonawcy (jednostki
naukowej), u którego zamierza zamówid wykonanie usługi. Wybór dokonywany jest z
uwzględnieniem możliwości merytorycznych, technicznych i potencjału badawczego
jednostki, umożliwiających wykonanie usługi przy racjonalnym stosunku jakości do ceny.
Przedsiębiorca realizuje czynności związane z wyborem wykonawcy usługi i udzieleniem
zamówienia w formie pisemnej, przy czym przedsiębiorca ma on obowiązek porównania
ofert trzech potencjalnych wykonawców usług. Następnie przedsiębiorca (wnioskodawca)
składa w Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości wniosek o udzielenie wsparcia. Po
zaakceptowaniu wniosku, PARP i wnioskodawca zawierają umowę w sprawie udzielenie
wsparcia. Po zrealizowaniu usługi, wykonawca (jednostka naukowa) przygotowuje raport i
wystawia przedsiębiorcy fakturę za wykonaną usługę na kwotę równą rzeczywistej wartości
zrealizowanego zamówienia. Koszty kwalifikowane pokrywane są na podstawie zawartej
umowy, przez PARP. Koszty niekwalifikowane (np. VAT) pokrywane są przez przedsiębiorcę.
15
Budżet wsparcia Programu, w ramach doczasowych czterech edycji naboru wniosków
wyniósł ok. 34,6 mln zł, w tym 17,79 mln zł przypadało na edycję III i IV (9,39 mln zł na edycję
III oraz 8,4 mln zł na edycję IV).
4.2. Charakterystyka beneficjentów i wykonawców usług
4.2.1. Wnioskodawcy i beneficjenci
Według bazy danych wnioskodawców i beneficjentów, w III i IV edycji złożonych
zostało łącznie 1939 wniosków o wsparcie, w tym 814 wniosków w ramach edycji III (42%) i
1125 wniosków w edycji IV (58%). W naborze edycji IV odnotowano wyraźny przyrost liczby
wnioskodawców, w sytuacji mniejszej wartości budżetu w porównaniu do edycji poprzedniej.
Pozytywną kwalifikację przeszło 1275, w tym 646 wniosków edycji III i 629 z edycji IV.
Skutecznośd wnioskodawców, mierzona stosunkiem wniosków zaakceptowanych do
złożonych, była zdecydowana wyższa w edycji III. Wyniosła 79% wobec 56% w edycji IV.
Wartośd wnioskowanego wsparcia była prawie całkowicie zunifikowana – wyniosła 15
tys. zł (maksymalna wartośd wsparcia kosztu kwalifikowanego usługi w ramach Programu).
Wartośd taka wskazywana była w 1239 wnioskach (ok. 98% wniosków). W pozostałych 24
przypadkach wnioskowane kwoty mieściły się w przedziale od 8 tys. zł. do 14,95 tys. zł.
Ostatecznie, efektywnymi beneficjentami Programu stała się grupa 1118 mikro i
małych przedsiębiorstw (liczba zawartych umów, których wykonanie doprowadziło do
zrealizowania usług opłaconych z budżetu Programu). Różnica pomiędzy liczbą wniosków
zaakceptowanych (1275) i zrealizowanych umów (1118) wynikała z różnych sytuacji, których
skutkiem była albo rezygnacja beneficjenta z udziału w Programie (83 przypadki: 46 w edycji
III i 37 w edycji IV), bądź też rozwiązanie umowy (38 przypadków: 22 w edycji III i 16 w edycji
IV) lub rozwiązanie umowy, wynikające z wykluczenia kwalifikowalności usługi (25
przypadków – wszystkie w edycji IV Programu10).
Tab. 4.2.1-1. Liczba zrealizowanych projektów i ich wartośd w rozbiciu na badane edycje.
Lp. Projekty / umowy
Łącznie edycja III i IV
Liczba
Wartośd w zł
1
Wnioski złożone
1 939
26 731 941,43
814
12 174 790,10
1125
14 557 150,98
2
Podpisane umowy
1 184
17 728 387,64
600
8 984 187,64
584
8 744 200,00
3
Rozwiązane umowy
38
538 000,00
22
328 000,00
16
240 000,00
4
Wypłacone wsparcie
1 118
16 693 676,02
575
8 105 600,00
543
8 588 076,02
5
Rozwiązane z
wykluczeniem
25
375 000,00
25
375 000,00
37
553 500,00
Liczba
Edycja III
Wartośd w zł
Wnioskodawcy,
83
1 230 850,00
46
677 350,00
którzy zrezygnowali
Źródło: obliczenia na podstawie bazy danych, PARP, III i IV edycji Programu, 2012.
6
10
Liczba
Edycja IV
Wartośd w zł
Wszystkie z tych przypadków odnosiły się do usług świadczonych przez jednego z wykonawców (Akademia
Górniczo-Hutnicza w Krakowie) i dotyczyły usługi, dotyczącej optymalizacji procesów logistycznych przy
wykorzystaniu technologii kodu kreskowego. Usługi te uznane zostały za nie odpowiadające warunkom
realizacji Programu, dotyczącym jednostki naukowej jako wykonawcy usługi.
16
4.2.2. Wykonawcy
Wykonawcami podejmującymi realizację projektów w ramach III i IV edycji Programu
były 122 jednostki naukowe, przy czym 43 spośród nich występowało tylko w III edycji, 33 w
edycji IV, a 46 w obu edycjach. Grono wykonawców usług jest więc dośd szerokie. Przeważają
w nim jednostki, które uczestniczyły w obu edycjach Programu. Należy tu dodad, że w całej
grupie jednostek naukowych angażujących się w realizację usług było 10 podmiotów, które
nie zrealizowały z sukcesem żadnego projektu w myśl zasad programowych (umowa na
realizację usługi nie została zamknięta / rozliczona z budżetu Programu). Efektywnych
wykonawców było więc 112.
Biorąc pod uwagę rozkład terytorialny jednostek naukowych (według siedziby, a w
przypadku jednostek posiadających oddziały – z uwzględnieniem siedziby oddziału, który
realizował usługę) widoczna jest zdecydowana dominacja podmiotów z województwa
mazowieckiego (38%). Silnie reprezentowane są także województwa śląskie (11%),
małopolskie (10%) i wielkopolskie (9%). W tej grupie województw (pierwsza czwórka)
zlokalizowanych jest prawie 70% wykonawców w ramach obu edycji Programu. Mamy tu
zatem do czynienia ze znaczną koncentracją, która jednak – co do zasady – odpowiada
krajowemu rozkładowi instytucji naukowych i badawczo-rozwojowych (koncentrują się one
w tych województwach).
Rys. 4.2.2-1. Jednostki naukowe w układzie terytorialnym.
Źródło: obliczenia na podstawie bazy danych, PARP, III i IV edycji Programu, 2012.
Spośród skutecznie zrealizowanych w ramach III i IV edycji Programu usług (wykonane
umowy), 575 przypadało na edycję III i 543 na edycję IV (łącznie 1 118). Generalnie rzecz
biorąc, rozkład projektów w układzie wojewódzkim odpowiada rozkładowi jednostek
17
naukowych, przy czym dają się tu zauważyd pewne odrębności. Odzwierciedlają one
aktywnośd jednostek naukowych w Programie.
Najwięcej projektów (razem dla III i IV edycji) zrealizowanych zostało przez jednostki
naukowe ulokowane w województwach mazowieckim (ok. 39%), następnie w województwie
małopolskim (ok. 23%) i wielkopolskim (ok. 10%). Trzeba przy tym dodad, że w dwóch
pierwszych województwach występują cztery jednostki (po dwie w każdym z tych
województw), które okazały się zdecydowanie najaktywniejszymi dostarczycielami usług
(zob. tabela 4.2.2-1.). Przypada na nie około połowy wszystkich zrealizowanych usług (48%),
przy czym przeważa zdecydowanie udział jednostek z województwa mazowieckiego (w tym
najaktywniejszej w całej populacji wykonawców, na którą przypada prawie czwarta częśd
wszystkich zrealizowanych usług.
Rys. 4.2.2-2. Rozkład zrealizowanych usług (struktura wojewódzka).
* Etykiety podają wartości dla kategorii „Razem”.
Źródło: obliczenia na podstawie bazy danych, PARP, III i IV edycji Programu, 2012 (usługi zrealizowane).
Sytuacja w województwie mazowieckim jest szczególna. Z jednej strony, występuje tu
największa liczba jednostek naukowych uczestniczących w Programie, z drugiej zaś, usługi te
koncentruje dwóch wykonawców, na których przypada prawie 78% usług. Pozostałych 44
wykonawców zrealizowało nieporównywalnie mniej usług, w granicach od 1 do 8. W
przypadku trzech wykonawców z województwa mazowieckiego nie udało się skutecznie
zrealizowad żadnej usługi.
18
Tab. 4.2.2-1. Najaktywniejsi wykonawcy (usługi zrealizowane w III i IV edycji).
Wykonane projekty (usługi)
Jednostka naukowa
Instytut Maszyn Matematycznych w
Warszawie
Wyższa Szkoła Ubezpieczeo w Krakowie
Instytut Energetyki , Oddział w Radomiu*
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
Wyższa Szkoła Handlu i Ubezpieczeo w
Poznaniu
Uniwersytet Szczecioski
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w
Białymstoku
OGÓŁEM
Województwo
Udział w
usługach III i
IV edycji
Edycja III
Edycja IV
RAZEM
Mazowieckie
125
142
267
23,8%
Małopolskie
Mazowieckie
Małopolskie
20
45
66
103
29
5
123
74
71
11,0%
6,6%
6,3%
Wielkopolskie
11
27
38
3,4%
Zachodniopomorskie
14
17
31
2,8%
Podlaskie
20
10
30
2,7%
301
333
634
56,6%
* Bez 13 usług wykonanych przez jednostkę organizacyjną Oddziału zlokalizowaną w Łodzi.
Źródło: obliczenia na podstawie bazy danych, PARP, III i IV edycji Programu, 2012 (projekty zrealizowane).
W zasadzie z podobną sytuacją mamy także do czynienia w województwie
małopolskim. Tutaj również występują dwie wiodące jednostki naukowe, na które przypada
ponad 76% zrealizowanych usług w województwie. Ponadto, pośród innych wykonawców
było 3, którzy wykonali ponad 10 usług (11, 14 i 27). Pozostałych sześd jednostek naukowych
zrealizowało po 1 usłudze, natomiast jeden wykonawca nie zrealizował skutecznie żadnej
usługi.
W przypadku trzeciego z województw (wielkopolskie), którego jednostki naukowe
zrealizowały łącznie największą liczbę usług, na dwie najbardziej aktywne jednostki
przypadało ok. 58% usług.
W sumie, w całej populacji wykonawców, na pierwszych siedem jednostek naukowych
pod względem liczby zrealizowanych usług, przypada prawie 60% wszystkich z nich. Mamy tu
więc do czynienia z bardzo wysoką koncentracją instytucjonalną całego Programu (III i IV
edycji). Stan ten potwierdza również fakt występowania regionów, w których w ogóle nie
udało się skutecznie zrealizowad żadnej usługi lub też liczba takich usług była śladowa. Jak
wynika danych prezentowanych na rys. 4.2.2-2., w gronie sześciu województw o najniższej
aktywności, udział zrealizowanych usług wynosi tylko ok. 2,5%, przy czym z województw tych
pochodziło 12 jednostek naukowych uczestniczących w Programie jako wykonawcy, a więc
blisko 10% (warto przy tym uzupełnid, że w Programie w ogóle nie brały udziału jednostki
naukowe z województwa świętokrzyskiego).
Jednostki naukowe o największej liczbie wyświadczonych usług wykazywały różną
aktywnośd w dwóch kolejnych edycjach Programu (III i IV). Pierwszych dwóch wykonawców
pod względem aktywności odnotowało przyrost liczby usług w edycji IV (bardzo silny w
przypadku Wyższej Szkoły Ubezpieczeo w Krakowie: +415%). Z kolei trzecia (Instytut
Energetyki, Oddział w Radomiu) i czwarta (Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie)
jednostka odnotowały spadki (bardzo silny spadek dotyczył tej ostatniej, co było związane z
zakwestionowaniem całej grupy projektów, uznanych za niekwalifikujące się do Programu).
Dwie kolejne jednostki (Wyższa Szkoła Handlu i Ubezpieczeo w Poznaniu oraz Uniwersytet
Szczecioski) odnotowały przyrosty, a siódma (ostatnia w rankingu najaktywniejszych) spadek.
19
Z tego punktu widzenia sytuacja jest więc bardzo zróżnicowana. Dyktują ją specyficzne
warunki kontekstowe, dotyczące poszczególnych wykonawców.
Odnotowana koncentracja instytucjonalna przekłada się na wskaźnik przeciętnej liczby
zrealizowanych usług przypadających na jednostkę naukową, w przekroju wojewódzkim.
Obliczenia na ten temat przedstawia rysunek 4.2.2-3.
Analizując rozkład wojewódzki pod tym kątem widoczne są trzy grupy regionów.
Pierwszą grupę stanowią województwa, w których odnotowuje się największy wskaźnik
zrealizowanych usług, przypadających na wykonawcę. Są to województwa małopolskie i
podlaskie, rejestrujące bardzo wysokie wskaźniki, odpowiednio: 21,2 i 19,0. Drugą grupę
województw tworzą regiony (pięd województw), w których wskaźnik ten wacha się w
granicach od 9,5 (województwo mazowieckie) do 13,3 (województwo) zachodniopomorskie.
Ostatnia grupa obejmuje województwa, w których wskaźniki są wyraźnie niższe lub też
wynoszą 0 (brak skutecznie zrealizowanych usług).
Rys. 4.2.2-3. Liczba usług na jednostkę naukową w przekroju województw.
W Programie występują rozmaite jednostki naukowe. Praktycznie reprezentowane są
wszystkie rodzaje tego typu instytucji, funkcjonujące aktualnie w Polsce (rysunek 4.2.2-4.). Z
tego punktu widzenia rozpowszechnienie Programu uznad należy za satysfakcjonujące.
W gronie jednostek naukowych najliczniejszą podgrupę stanowią instytuty badawcze,
których udział wynosi ponad 44% całej populacji usługodawców. Jednocześnie to właśnie na
tę kategorię przypada większośd zrealizowanych usług (ponad 42% usług łącznie w edycji III i
20
IV11 - rysunek 4.2.2-5.). Następne w kolejności to uczelnie ekonomiczne i bankowe, których
udział wynosi ok. 19%. Jeśli chodzi o uniwersytety i politechniki (stanowiące, odpowiednio,
ok. 14% i 10% wszystkich jednostek), to przypadają na nie podobne udziały wyświadczonych
usług (co odzwierciedla nieco większą przeciętną aktywnośd politechnik jako wykonawców
usług). Warto tu zauważyd, że w składzie instytutów badawczych, uniwersytetów i
politechnik występują wszystkie renomowane i największe jednostki krajowe12, chod warto
również podkreślid, że jednostki najbardziej znane i największe bynajmniej nie są
dominującymi dostarczycielami usług.
Rys. 4.2.2-4. Rodzaje jednostek naukowych – usługodawcy w Programie.*13
* Wszystkie jednostki naukowe wskazywane w Programie jako wykonawcy usług – ostatecznie częśd z nich nie
zrealizowała jednak żadnej usługi. Sytuacja taka wystąpiła w przypadku: 6 instytutów badawczych, oraz
jednego uniwersytetu, uczelni ekonomicznej, uczelni medycznej i jednej jednostki sklasyfikowanej do grupy
innych.
W przypadku uniwersytetów usługi wyraźnie koncentrują się w jednostkach średnich i
małych, funkcjonujących raczej w skali regionalnej14. Natomiast w przypadku politechnik,
11
Pamiętając jednak, że liczebnośd usług tej grupy zasila jednostka najbardziej aktywna (Instytut Maszyn
Matematycznych - IMM), której udział stanowi blisko 24% wszystkich zrealizowanych usług . Po wyłączeniu tych
danych rozkład zdecydowanie wyrównuje się.
12
Przykładowo: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagiellooski, Uniwersytet im. A Mickiewicza w Poznaniu,
Politechnika Warszawska, Politechnika Śląska, Politechnika Wrocławska czy Paostwowy Instytut Automatyki
Przemysłowej, Instytut Energetyki.
13
Rozkład jednostek naukowych – wykonawców w Programie – w układzie kategorii rodzajowych zawartych w
ustawie o zasadach finansowania nauki (art. 2 pkt 9 lit. a-e) wygląda następująco:
a)
b)
c)
d)
e)
Kategoria
Podstawowe jednostki organizacyjne uczelni
Jednostki naukowe PAN
Instytuty badawcze
Międzynarodowe instytuty naukowe
Polska Akademia Umiejętności
Liczba
67
8
47
0
0
Udział
55%
7%
39%
0%
0%
21
Uwagi
W tym 1 jednostka sklasyfikowana jako „inne” – rys. 4.2.2-4.
W tym 1 jednostka sklasyfikowana jako „inne” – rys. 4.2.2-4.
aktywnośd jednostek wiodących jest zbliżona do średniej dla całej tej grupy, ale nie
dominuje. A zatem, biorąc pod uwagę ten aspekt, najważniejsze politechniki (Politechnika
Warszawska, Politechnika Śląska i Politechnika Wrocławska) wypadają nieco lepiej niż
najważniejsze uniwersytety15.
Biorąc pod uwagę poruszoną już kwestię rozkładu liczby wykonanych usług pomiędzy
poszczególne rodzaje jednostek naukowych, w ich gronie bardzo silna pozycja przypada
uczelniom ekonomicznym i bankowo-ubezpieczeniowym (po instytutach badawczych jest to
kolejna najbardziej aktywna grupa). Grupa ta obejmuje trzy uczelnie bankowoubezpieczeniowe, przy czym jedna z nich legitymuje się bardzo wysoką aktywnością (jest to
Wyższa Szkoła Ubezpieczeo w Krakowie), szczególnie dużą w IV edycji Programu (zob. dane
we wcześniej prezentowanej tabeli 4.2.2-1).
Rys. 4.2.2-5. Aktywnośd jednostek naukowych – udział wyświadczonych usług w III i IV edycji.
* Etykiety podają wartości dla kategorii „Razem”.
Interesujących informacji dostarcza również analiza średniej wielkości wykonanych
usług (tabela 4.2.2-2.). Biorąc pod uwagę to kryterium najlepiej wypadają uczelnie
ekonomiczne i bankowe, przy czym – jak już zaznaczyliśmy – w znacznej mierze decyduje o
tym aktywnośd jednej spośród nich (jednej z uczelni bankowych) – po wyłączeniu jej danych
14
Przykładowo, średnia liczba usług zrealizowanych w III i IV edycji Programu przez trzy kluczowe uniwersytety
(Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagiellooski i Uniwersytet im A. Mickiewicza w Poznaniu) wyniosła 4,7
wobec średniej 8,9 dla całej grupy uniwersytetów, które zrealizowały usługi w Programie.
15
Poza tym, do grona kluczowych uczelni politechnicznych należy również zaliczyd Akademię Górniczo-Hutniczą
w Krakowie, a ta jednostka była jedną z aktywniejszych w III edycji Programu. Niestety aktywnośd ta
skoncentrowała się na jednorodnej i powtarzalnej usłudze, dotyczącej „optymalizacji procesów logistycznych w
oparciu o kody kreskowe”.
22
średnia dla grupy wynosi ok. 9,6. Na dwóch następnych miejscach najwyższe wskaźniki
średnie uzyskują: politechniki oraz instytuty badawcze. Na czwartym miejscu lokują się
uniwersytety. Pozostałe grupy odnotowują zdecydowanie niższe wartości średniej. Należy tu
zauważyd, że o wysokiej średniej dla instytutów badawczych decyduje zaangażowanie
najbardziej aktywnej jednostki w całej populacji – po wyłączeniu jej danych, średnia dla
instytutów badawczych lokuje je na piątym miejscu rankingu.
Tab. 4.2.2-2. Najaktywniejsi wykonawcy (wszystkie zrealizowane umowy w III i IV edycji).
Średnia aktywnośd
Grupa rodzajowa
jednostek naukowych*
Średnia liczba
usług w grupie
Średnia liczba
wykonanych usług
ogółem na
jednostkę naukową
Średnia liczba
wykonanych usług
ogółem na jednostkę
naukową (bez
jednostki najbardziej
aktywnej)
Mediana liczby
wykonanych
usług ogółem*
Uczelnie ekonomiczne i
14,7 / 9,6**
bankowe
Politechniki
13,0
Instytuty badawcze
9,9 / 4,4***
Uniwersytety
8,9
10,0
7,7
2,0
Uczelnie tech. i zaw.
2,3
Uczelnie rolnicze
2,0
Uczelnie artystyczne
1,0
Uczelnie nauk społ.
1,0
Inne
0,5
* Z zestawienia wyłączono „Uczelnie medyczne” z uwagi na nie zrealizowanie żadnej usługi.
** Bez jednostki o największej aktywności w tej grupie.
*** Bez jednostki o największej aktywności w całej populacji.
Liczba wyświadczonych usług, przypadająca średnio na jednostkę naukową w całej
populacji skutecznych wykonawców III i IV edycji Programu, wskazuje na bardzo duże
zróżnicowanie. Zaświadcza o tym mediana obliczona dla ogólnej liczby zrealizowanych usług
(wynosząca wartośd 2 – dwie usługi). Wielkośd ta jest pięciokrotnie niższa od średniej
arytmetycznej. Oznacza to, że w populacji wykonawców, obok kilku wiodących, najbardziej
aktywnych jednostek naukowych, występuje bardzo duża liczba instytucji o niewielkiej liczbie
zrealizowanych usług (ok. 40% wykonawców zrealizowało po 1 usłudze; 26 w edycji III i 19 w
edycji IV). Sytuacja ta nie musi rodzid oceny negatywnej. Świadczy raczej o znacznym
rozpowszechnieniu Programu. Z drugiej jednak strony, ten zasadniczo pozytywny obraz
rozpowszechnienia, koryguje w jakiś sposób występowanie instytucji, wykazujących bardzo
wysoką aktywnośd. Pamiętad jednak należy, iż aktywnośd ta dotyczy najczęściej bardzo
jednorodnych i powtarzalnych usług, rzadko adresujących kwestie innowacyjności
technicznej (chod nie jest tak zawsze, co uwidacznia jedno ze studiów przypadku wykonawcy,
przeprowadzone w ramach niniejszego badania). Z drugiej jednak strony trudno jest
skutecznie podnosid zarzut braku ukierunkowania Programu na innowacyjnośd techniczną,
szczególnie w świetle ogólnych celów Programu, które bynajmniej nie skupiają się na
zagadnieniach „twardej” innowacyjności.
23
4.3. Charakterystyka projektów
4.3.1. Przedmiot projektów (usług) realizowanych w ramach Programu
Wyniki badania wśród beneficjentów Programu wskazują, że w ramach usług
dotyczących wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii, dominują projekty (usługi),
dotyczące opracowania produktów / technologii / rozwiązao służących poprawie i
doskonaleniu funkcji w zakresie organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem – stanowiły one
ogółem ok. 33% wszystkich przedsięwzięd. Kolejne pod względem liczebności były projekty,
obejmujące opracowanie lub wdrożenie nowego produktu oraz – podobne – dotyczące
opracowania lub wdrożenia nowej technologii (chodzi tu o nowe produkty / technologie
odnoszące się bezpośrednio do dziedziny / przedmiotu działalności produkcyjnej lub
usługowej przedsiębiorstwa). Na kolejnych dwóch miejscach znalazły się projekty typu
doradczego, obejmujące opracowanie stron / portali internetowych, jak i rozmaitych
opracowao doradczych (np. dotyczących marketingu, analiz finansowo-ekonomicznych). Te
dwa typy projektów wraz z najliczniej występującymi (produkty / technologie wspomagające
organizację i zarządzanie) stanowiły w ramach obu edycji blisko 50% wszystkich projektów.
Projekty te można zaliczyd do tzw. projektów „miękkich”, których rezultatem były
opracowania i raporty oraz działania doradcze, w części przypadków połączone z
wdrażaniem stosunkowo prostych i powtarzalnych aplikacji informatycznych, takich jak
system zarządzania dokumentami, kodami kreskowymi, czy powiadamiania SMS-ami.
Rys. 4.3.1-1. Rozkład tematyczny projektów (w ramach III i IV edycji).
Źródło: badanie CATI, N=566 (III edycja = 276, IV edycja = 290)
24
Udział projektów, dotyczących rozwoju dotychczasowych produktów lub technologii,
certyfikacji, testowania produktów lub technologii był stosunkowo niewielki, stanowiąc ok.
1/5 wszystkich projektów.
Pogłębiona analiza bazy danych III i IV edycji Programu pokazuje, że poszczególni
wykonawcy bardzo często specjalizowali się w określonym typie projektów, z reguły nie
świadcząc usług w innych obszarach. Fakt ten został potwierdzony w badaniach
jakościowych. Sytuacja taka występuje szczególnie wśród części instytutów i w zdecydowanej
większości wyższych szkół ekonomicznych (w tym profilowanych), technicznych i
zawodowych, uczestniczących w Programie jako wykonawcy. W sektorze tych wykonawców,
zdecydowanie przeważają projekty „miękkie”, dotyczące doradztwa, zarządzania i organizacji
oraz badao marketingowych i analiz rynkowych. Natomiast w sektorze wykonawców,
którymi były politechniki, uniwersytety i instytuty badawcze zdecydowanie większy udział
miały usługi badawcze związane z rozwiązaniami technicznymi i technologicznymi oraz
rozwojem produktów.
4.3.2. Charakterystyka na podstawie analizy szczegółowej
W ramach badania przeprowadzono szczegółową analizę wybranych, zrealizowanych
projektów. Polegała ona na badaniu dokumentacji beneficjentów, w tym w szczególności
raportów z wykonania usługi oraz – jeśli były dostępne – również raportów merytorycznych.
Do analizy szczegółowej wytypowano łącznie 284 projekty wybrane z obydwu edycji,
co stanowiło ponad 25% sfinalizowanych projektów. Z tego 157 należało do III edycji a 127
do IV edycji. Typując projekty do analizy brano pod uwagę ich tematykę oraz wykonawców,
co miało na celu umożliwienie oceny jak najszerszego spektrum projektów, a jednocześnie
weryfikację powtarzalności usług świadczonych przez poszczególnych wykonawców.
W badaniu szczegółowym zastosowano następujące kryteria oceny szacunkowej:
jakośd uzyskanych rezultatów,
unikatowośd rozwiązania,
innowacyjnośd,
zastosowanie wyników badao,
wykorzystanie unikalnej wiedzy,
przydatnośd rynkowa, oraz
znacznie dla firmy, efektywnośd ekonomiczna.
W ramach każdego z kryteriów wykorzystano następującą skalę ocen: 0-brak
możliwości oceny, 1-bardzo słabo, 2-słabo, 3-dostatecznie, 4-dobrze, 5-bardzo dobrze.
Dodatkowo, dla każdego projektu poddanego analizie szczegółowej identyfikowano numer
PKD, wielkośd firmy oraz, dla celów dalszej analizy, wykonywano krótki opis firmy oraz
projektu.
25
Rys. 4.3.2-1. Orientacyjna ocena wybranej grupy projektów – uśredniony rozkład ocen w
skali od 0 do 5 dla poszczególnych kryteriów.
Źródło: obliczenia na podstawie analizy szczegółowej populacji 285 projektów z bazy danych, PARP, III i IV
edycja Programu, 2012.
Wykonana ocena pokazała, że stosunkowo najlepiej wypada znaczenie rezultatów
projektu dla działalności firmy, natomiast najsłabiej innowacyjnośd rozwiązao.
Uzyskane wyniki badania bazujące na dokumentacji projektowej zostały następnie
poddane weryfikacji poprzez zderzenie z wynikami badao jakościowych i ilościowych, które
potwierdziły orientacyjne oceny projektów na bazie dokumentacji. W badanej grupie
zdecydowaną przewagę miały mikro firmy stanowiące 78,5 %, firmy małe stanowiły 21,5%.
Badanie szczegółowe wybranej populacji projektów miało na celu również analizę
podziału branżowego beneficjentów. Przeprowadzono ją w oparciu o klasyfikację PKD
poszczególnych przedsiębiorstw. Z analizy tej wynika, że w badanej grupie przeważają
przedsiębiorstwa działające w dziedzinie przetwórstwa przemysłowego oraz handlu
detalicznego i usług.
Przeprowadzona analiza wykazała, że firmy produkcyjne, które w naturalny sposób
powinny byd głównymi partnerami długofalowej współpracy z jednostkami naukowymi,
stanowią blisko jedną trzecią beneficjentów. Jest to zdecydowanie pozytywne zjawisko.
Z drugiej jednak strony dwie trzecie firm należy do sektora działalności handlowej i
usługowej. Sektory te, szczególnie w przypadku firm mikro, cechuje najczęściej mało
skomplikowany schemat prowadzenia biznesu. Oznacza to, że w działalności tego rodzaju
podmiotów występuje raczej dośd ograniczone pole na systematyczną, długotrwałą
współpracę z jednostkami naukowymi. Wniosek ten potwierdziła analiza dokumentacji
projektów oraz badania jakościowe. Firmy takie w ramach realizowanych projektów
nawiązały współpracę, która miała głównie na celu wykonanie zazwyczaj prostej,
jednorazowej usługi (w sumie jednak realizowane tu było główne założenie Programu,
dotyczące „wywoływania” współpracy).
26
5.
Ustalenia badawcze – komponent jakościowy ewaluacji
Badanie jakościowe obejmowało trzy grupy podmiotów: przedsiębiorców, którzy
skutecznie pozyskali i wykorzystali wsparcie w ramach Programu (beneficjenci),
wnioskodawców – przedsiębiorców, którzy z różnych przyczyn nie zrealizowali projektów
oraz wykonawców usług badawczo-rozwojowych (jednostki naukowe, kwalifikujące się w
myśl zasad Programu jako usługodawcy). Dodatkowo, komponent jakościowy objął
wykonanie studiów przypadku wybranych beneficjentów oraz wykonawców16. Dobór
podmiotów do studiów przypadku miał za zadanie umożliwienie pozyskania danych
jakościowych reprezentujących dwie perspektywy: beneficjentów oraz wykonawców. W toku
badania dokonywano także szacunkowej oceny firm biorących udział w Programie oraz
oceny jednostek naukowych będących wykonawcami oraz oceny świadczonych usług. Dobór
respondentów umożliwił ocenę oferty jednostki naukowej z punktu widzenia potrzeb
wnioskodawców, a następnie umożliwiał weryfikację dokonanej oceny uwzględniając punkt
widzenia beneficjenta.
Wyniki badania jakościowego miały na celu uzupełnienie wyników badania
ilościowego o opinie i poglądy przedstawicieli zaangażowanych podmiotów, a także ocenę
potencjału podmiotów, sposobów ich działania oraz jakości i zakresu realizowanych
projektów (świadczonych usług).
Ważnym elementem badania była również ocena stopnia spełnienia celów Programu
przez poszczególnych beneficjentów i osiągniętych efektów, a także wskazania przydatne do
sformułowania rekomendacji w sprawie kształtowania oferty Programu w przyszłości.
5.1. Mechanizm nawiązywania współpracy
Mechanizm nawiązywania współpracy w celu realizacji projektów w ramach
Programu „Bon na innowacje” obejmuje kilka różnych podejśd. W przypadku wykonawców
realizujących dużą liczbę projektów, najczęściej mają oni sprawnie funkcjonujący system
„rekrutacyjny”. Jednostki takie przygotowują ofertę, która może byd skierowana do
przedsiębiorców kwalifikujących się do udziału w Programie. Zazwyczaj jest ona
przygotowywana przez jedną lub kilka jednostek organizacyjnych wykonawcy. Oferty te
mogą zawierad zestaw usług badawczych, określonych rodzajów badao, systemów
informatycznych lub też usług doradczych. Można tu przytoczyd opinię jednego z
wykonawców: „Inicjatywa była sformułowana odgórnie /…/ była zarządzana przez
koordynatorkę. Każdy z zakładów badawczych został poproszony o przygotowanie oferty –
*chodziło o opis+ co moglibyśmy zaoferowad małemu przedsiębiorcy w ramach „Bonu na
innowacje”. My oczywiście mieliśmy niezbędne dane o programie, [istotne] z naszego punktu
widzenia, [przede wszystkim] jaki jest budżet dla pojedynczego wykonawcy. Musieliśmy to
wiedzied, aby zaprojektowad ofertę /…/ powstała więc lista [proponowanych] usług. Ja
16
Badanie w ramach studiów przypadku obejmowało (odpowiednio do podmiotu studium): analizę
dokumentacji projektów, zapoznanie się w ramach wizyty studyjnej z potencjałem wnioskodawcy lub
wykonawcy, świadczonymi usługami oraz dokumentacją projektu (usługi), a także potencjałem beneficjentów
korzystających ze wsparcia.
27
skupiam się akurat na naszym zakładzie, ale z tego co pamiętam, ta lista w ostatnim roku,
tych dwóch ostatnich edycji, składała się z około 50 miniprojektów, tak to tu wewnętrznie
nazywaliśmy. W naszych strukturach było 3 liderów – [w tym] nasz zakład, *a także+ jeden
samodzielny pracownik naukowy” (IDI – wykonawca). Następnie oferta jest w różny sposób
rozpowszechniana. Może byd ona promowana za pomocą współpracujących firm, które
informują o możliwości skorzystania z dofinansowania i złożenia wniosku o udzielenie
wsparcia i jednocześnie przygotowują wnioskodawcom dokumentację lub też firm, które
oferują usługi lub produkty jako poddostawcy wykonawcy. Aby spełnid wymagania formalne
programu pozyskany wnioskodawca zgłaszał się do jednostki. Przykładem zastosowania
poważnego w skali mechanizmu promocyjnego może byd informacja pozyskana od
przedstawicieli kolejnego z wykonawców: „/…/ I później, w ramach wszystkich działao, czyli
[wykorzystania] specjalnej strony internetowej, specjalnej strony rekrutacyjnej, działao
ulotkowych, działao publikatorskich. Myśmy tutaj w regionie rozdali 100 tys. ulotek, były
specjalne ulotki drukowane i dostarczane do wszystkich przedsiębiorców, i pocztą, i za
pomocą roznosicieli /.../ daję możliwośd dorobienia moim studentom, więc wybieramy
kilkunastu najbardziej zaawansowanych w naszym biurze karier studentów, dajemy im
określone materiały reklamowe i mówimy: proszę udad się do takich i takich przedsiębiorców,
pod taki i taki adres i złożyd ofertę” (IDI – wykonawca). Przedstawione podejście najczęściej
dotyczy projektów „miękkich”, w ramach których oferowane są usługi doradcze, raporty,
badania rynku, doradztwo w zakresie rozwoju firm, czy planów w zakresie rozwoju
innowacyjności. Podobnie były realizowane usługi mające na celu wdrożenie uniwersalnych
systemów informatycznych, które mogą byd zastosowane w dużej liczbie firm o podobnych
potrzebach. Pozyskiwani w ten sposób uczestnicy nie wykazują szczególnej gotowości do
rozszerzania (pozyskiwania dodatkowych) usług. Ponadto, tego rodzaju beneficjenci
przyznawali w trakcie wywiadów, że bez dotacji raczej nie zdecydowali by się na realizację
projektu, a jego wynik projektu przyczynia się do co najwyżej umiarkowanej poprawy
systemu organizacji i zarządzania firmy.
Innym podejściem w nawiązywaniu współpracy pomiędzy wykonawcą
a przedsiębiorstwem jest zwracanie się jednostek naukowych do ich stałych klientów, z
którymi dana jednostka współpracowała w przeszłości w ramach różnego rodzaju innych
przedsięwzięd: naukowych, komercyjnych, szkoleniowych, czy też typu konferencyjnego lub
targowego. Przykładem może tu byd następująca wypowiedź: „My żyjemy w otoczeniu 200300 producentów i proponujemy im rozszerzenie zakresu naszej pomocy” (IDI – wykonawca].
W tej grupie wykonawców znajdują się zarówno jednostki realizujące znaczną liczbę, jak i nie
więcej niż tylko kilka projektów (usług). Taki sposób nawiązywania kontaktu ma z reguły na
celu zaoferowanie pewnego zakresu działao, często bardzo wartościowych, mających za
zadanie, na przykład, przeprowadzenie badao produktów w celu poprawy ich właściwości lub
też doskonalenie technologii. Podobnie, jak wyżej, aby spełnid wymagania formalne
Programu wnioskodawca zgłaszał się do jednostki, która wyszła z inicjatywą realizacji
projektu. Zazwyczaj beneficjenci obsługiwani przez tę grupę wykonawców są skłonni
rozszerzad zakres usług ustalonych z jednostką, zakupując dodatkowe usługi, przeznaczając
na ten cel dodatkowe własne środki ponad kwotę dofinansowania. Projekty tego typu
28
przynoszą beneficjentom wymierne efekty w postaci ulepszania wyrobów, technologii, czy
obniżki kosztów. Mają one zatem wyraźny efekt innowacyjny.
Następnym podejściem w nawiązywaniu współpracy jest zwracanie się firm do
jednostek naukowych. Przedsiębiorcy ci wykazują konkretne zapotrzebowanie na
zrealizowanie badao, zbadanie opracowanej koncepcji, wykonanie lub przebadanie
prototypu, czy też wykonanie projektu konkretnego urządzenia lub instalacji. Jak pokazały
badania są to bardzo często wartościowe projekty o dużej zawartości komponentu
badawczego, czyniącego z nich faktycznie projekty B+R. Wnioskodawcy tacy sami poszukują i
wybierają wykonawców, którzy są w stanie zrealizowad badania zgodnie z ich
zapotrzebowaniem. Można tu przytoczyd wypowiedz jednego z respondentów:
„Poszukiwaliśmy osoby, która się orientuje w tego typu tematyce i ma doświadczenie
komercyjne i to było główne kryterium wyboru. Ważną kwestią była też lokalizacja, czy
dostępnośd tego rodzaju zasobu *umiejętności / doświadczeo+. To nie było [zorganizowane]
na dużą skalę poszukiwanie, raczej wynikało z jakiś wcześniejszych kontaktów” (IDI –
przedsiębiorca). Za inny przykład posłużyd może następująca wypowiedź kolejnego
respondenta: „Firma, w której pracuję ma dosyd rozległe kontakty w sferze nauki,
realizowaliśmy kilka projektów, nie tylko z Bonu, ale też z NCBiR, RPO, realizowaliśmy
projekty badawcze. Mamy więc nawyk sprawdzania, co jakiś czas kolejnej jednostki –
współpracowaliśmy z Instytutem Technologicznym w Poznaniu, w Falentach, Instytutem
Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie i akurat zauważyłem, że na pewnym
uniwersytecie zakładają nowe laboratorium. Z reguły, jak się tworzy laboratorium, to na
początku poszukuje się testowych badao wdrożeniowych. Trzeba to więc sprawdzid, taką
podjęliśmy decyzję, akurat pojawił się Program, więc to był też sprawdzian dla nas i dla tego
nowego laboratorium”. Przedsiębiorcy realizujący w ten sposób projekty są najbardziej
skłonni do dopłacania z własnych środków do zamawianej usługi (czyli jej rozszerzenia).
Jednocześnie, realizowane w ten sposób projekty odpowiadają na konkretne potrzeby
biznesowe, przyczyniając się do sukcesu rynkowego beneficjenta.
5.2. Schemat wdrażania projektów
Projekty wykonane w ramach programu „Bon na innowacje” były realizowane
w oparciu o różne schematy biznesowe. Najbardziej uporządkowany podział pracy,
wykonywanych zadao organizacyjnych i badawczych lub doradczych charakteryzował
wykonawców realizujących dużą liczbę projektów pozyskiwanych przez sprawny system
rekrutacji. Pozwala on w standardowy sposób rejestrowad zgłaszające się firmy, określad ich
potrzeby, delegowad ekspertów wewnętrznych lub zewnętrznych do realizacji zadania,
pomagad przy przygotowywaniu wniosku oraz zarządzad całym projektem. Warto tu
przytoczyd wypowiedz jednego z wykonawców, który zrealizował znaczącą liczbę usług:
„Przedsiębiorca zgłasza się i jest kierowany do Pani sekretarki *która tu administruje+ /…/.
Sekretarka powiadamia profesora, /…/ i to on rozpoznaje sprawę, no i mamy do tego
pracowników i mamy do tego specjalistów. Większośd specjalistów pisze projekty; są
pozyskiwani również z zewnątrz, bo to jest szeroka gama zadao *..+ jest kilka, czy kilkanaście
takich dziedzin, które są bardzo specjalistyczne i nie można powiedzied, że ktoś kto zajmuje
29
się informatyką będzie pisał o aptece, czy ktoś kto się zajmuje badaniem rynku pod kątem
sprzedaży będzie pisał o zakładach mięsnych. Najczęściej firmy zlecają przeprowadzenie
kompleksowego badania swojego przedsiębiorstwa. Taka struktura jest bardzo sprawna, bo
w momencie, gdyby ona była rozdrobniona, czy podzielona na jakieś sektory, działy, dużą
liczbę osób, no to w tym momencie nie udawałoby się tego przeprowadzid [w tak znacznej
skali].” (IDI – wykonawca).
Wykonawcy, którzy realizują mniejszą liczbę projektów, w tym szczególnie uczelnie,
realizują projekty w sposób mniej uporządkowany. Na uczelniach z reguły każda jednostka
organizacyjna realizuje program na swój sposób, zgodnie z własnym standardem,
doświadczeniem czy umiejętnościami kierownika danego zadania. Osobną grupą są
wykonawcy realizujący projekty w odpowiedzi na specyficzne zapytanie zainteresowanej
firmy. Projekty często były realizowane zgodnie z indywidualną metodyką wspólnie
wypracowaną wraz z beneficjentem, często zgodnie z jego wskazówkami.
Uporządkowany schemat biznesowy wdrażania projektów zidentyfikowano również
w przypadku kilku beneficjentów, którzy z sukcesem zrealizowali projekt w ramach
Programu. Dobrym przykładem jest tu grupa firm, które realizują w podobny sposób bardzo
ciekawe projekty, mające na celu opracowanie zupełnie nowych produktów na bazie
wyników badao zrealizowanych w oparciu o „Bon na innowacje”. W analizowanym
przypadku stwierdzono uzasadnienie merytoryczne dla takiego schematu działania, gdyż
badania – ich zakres merytoryczny – dotyczył rożnych spraw, specyficznych dla każdej ze
spółek (formułowanie na podstawie badao różnych składów wsadowych do pozyskiwania
energii z biokomponentów, odpowiednio do dostępności surowca w bezpośredniej lokalizacji
instalacji produkującej energię). Same zaś spółki tworzone są z lokalnymi dostawcami
surowca do produkcji energii (stąd wynika potrzeba układu w postaci holdingowej).
Osobnego uwzględnienia wymaga proces przygotowywania wniosków o
finansowanie w ramach Programu. W przypadku wykonawców realizujących dużą liczbę
projektów wnioski były przygotowywane przy istotnym wsparciu jednostki naukowej, czy też
wręcz przez jej pracowników, lub też przez wyspecjalizowanych pośredników, którzy
ewentualnie oferowali daleko idącą pomoc w tym zakresie. W przypadku przedsiębiorstw,
które same występują z inicjatywą przeprowadzenia projektu, dokumentacja jest najczęściej
przygotowywana samodzielnie. Trzeba przy tym dodad, iż w sumie nie jest to dokumentacja
bardzo skomplikowana, przynajmniej w porównaniu do programów finansowanych ze
środków unijnych.
5.3. Bariery wdrażania projektów
W toku badania zidentyfikowano kilka rodzajów barier utrudniających realizację
Programu. Przedsiębiorcy zwracali uwagę, że jednym z podstawowych problemów w
realizacji projektów, szczególnie tych bardziej ambitnych, jest postawa jednostek naukowych
oraz części naukowców. Naukowcy mają inne podejście do problemu niż przedsiębiorcy, dla
których liczy się przede wszystkim użytecznośd danego rozwiązania i koocowy efekt
biznesowy. Trafnie ujął to jeden z przedsiębiorców: „Ja akurat zajmuję się kontaktem z
30
profesorami, doktorami habilitowanymi i czasami to rzeczywiście nie jest prosta współpraca.
Często współpraca z nimi rządzi się swoimi prawami, nie są przedsiębiorcami, nie myślą jak
przedsiębiorcy. Trzeba sobie to od razu uświadomid, mied więcej cierpliwości i mied lepsze
podejście.” (IDI – przedsiębiorca). Wypowiedz ta wskazuje na główne problemy współpracy
biznesu ze światem nauki wynikające z tego że naukowcy są zainteresowani poszukiwaniem
jak najbardziej nowatorskich i unikalnych rozwiązao, nie zawsze praktycznych. Natomiast
przedsiębiorca jest zainteresowany rozwiązaniami prostszymi, ale za to możliwymi do
szybkiego wykorzystania biznesowego.
Istotnym problemem jest również dosyd sceptyczne nastawienie dużej części
jednostek naukowych, które nie wyrażają zainteresowania realizacją projektów o wartości
wsparcia dostępnej w ramach Programu. Jednostki naukowe, albo nie potrafią dostosowad
się do specyficznych oczekiwao danego klienta, albo oferują bardzo wygórowane ceny za
usługi. Można tu przytoczyd dosyd ostrą wypowiedź jednego z przedsiębiorców, który
zrealizował projekt w ramach Programu: „Jednostki badawcze w ogóle nie są zainteresowane
taką współpracą. One w ogóle łaskę robią, że coś takiego przygotują, bo informują, że
możemy, ale te 15 tysięcy, to co to dla nas za pieniądze. Sądzę, że jednostki badawcze /…/
mają tyle dotacji, tyle pieniędzy, że im w ogóle nie zależy na tym, żeby się starad o jakieś
dodatkowe pieniądze (IDI – przedsiębiorca). Prezentowana postawa dotyczy niestety istotnej
części jednostek naukowych, w tym przede wszystkim renomowanych uczelni technicznych.
Brak zainteresowania Programem z oferowaną wysokością wsparcia jest widoczny podczas
analizy wykonawców. Pokazuje ona, że renomowane uczelnie techniczne, renomowane
uniwersytety oraz instytuty Polskiej Akademii Nauk są zdecydowanie zbyt słabo
reprezentowane w stosunku do posiadanego potencjału naukowo-badawczego. Dodatkowe
badanie jakościowe pokazało, że kluczowym problemem obok postawy naukowców,
unikających realizacji projektów wdrożeniowych, jest problem wysokich narzutów (na które
to, Program w jego obecnej formule, nie ma wpływu). Przykładowo na jednej z największych
polskich uczelni technicznych narzuty na realizację projektu wynoszą ponad 40% wartości
projektu. W ramach narzutów zespół naukowców ma zapewnioną jedynie obsługę księgową i
ewentualnie pomieszczenia, a często za wykorzystanie specjalistycznej aparatury musi
dodatkowo płacid. Jeśli od pozostałej kwoty odejmie się koszt ubezpieczeo społecznych w
części pokrywanej przez pracodawcę i pracownika, okazuje się, że do dyspozycji zespołu
realizującego projekt pozostaje kwota kilku tysięcy złotych. Rezultatem opisanego problemu
jest struktura wykonawców i profil realizowanych projektów. Wykonawcami są głównie
instytuty badawczo-rozwojowe oraz prywatne szkoły wyższe, które stosują niższe narzuty. W
konsekwencji, w zakresie profilu realizowanych usług przeważają projekty „miękkie”, a więc
znacznie taosze w realizacji, gdyż nie wymagają zaangażowania specjalistycznej aparatury,
czy też wielokrotnego testowania (a w ich wyniku – przykładowo – powstaje raport lub
wdrażane jest standardowe oprogramowanie). Sytuacja ta pokazuje, że udział niektórych
jednostek naukowych, szczególnie zaś dużych, publicznych szkół wyższych (np.
technicznych), musi byd – siłą rzeczy – ograniczony.
Wykonawcy zwracali również uwagę, że zagrożeniem przy realizacji projektów w
badanym okresie (III i IV edycja) była rezygnacja beneficjenta z odebrania wykonanej pracy.
31
W przypadku wykonawców realizujących duże liczby projektów był to jeden lub kilka
przypadków na jednostkę. Wówczas jednostka naukowa, która zrealizowała pracę i poniosła
własne koszty nie mogła wyegzekwowad od przedsiębiorcy nawet części należności. Zgodnie
z odpowiednim zapisem w dokumentacji programu wykonawca może na drodze sądowej
dochodzid roszczeo, bez udziału PARP, za to, że przedsiębiorca wycofał się w sposób
nieuzasadniony z realizacji usługi, jednak w praktyce badani wykonawcy nie korzystali z tej
możliwości. Z drugiej jednak strony przedsiębiorcy wskazywali na brak możliwości
wyegzekwowania zadowalającej ich jakości usług. Jedynym rozwiązaniem w przypadku
nierzetelnej realizacji usługi przez wykonawcę jest odstąpienie od projektu, jednak
przedsiębiorcy nie chcą tego robid bojąc się konsekwencji wynikających z nierzetelnej
realizacji umowy i w rezultacie potencjalnych problemów, które mogą pojawid się w
przypadku chęci pozyskania wsparcia z innych programów. W opinii przedsiębiorców
rozwiązaniem mogłaby byd możliwośd częściowej wypłaty należności za wykonaną pracę, nie
spełniającą wszystkich oczekiwao odbiorcy lub też mechanizm wstrzymywania wypłaty w
uzasadnionych przypadkach, bez ponoszenia konsekwencji przez przedsiębiorcę. Warto tu
przytoczyd następującą opinię: „Na to co zostanie i jak zostanie wykonane zlecający, czyli my,
nie mamy w tym Programie żadnego wpływu. Po prostu jest określony termin, jednostka
badawcza to przeciąga, my podpisujemy papiery i w pewnym momencie musimy te pieniądze
im zapłacid, żeby ten projekt zrealizowad. Otrzymujemy coś nad czym byśmy dyskutowali, co
jeszcze chcielibyśmy zmienid, a już nie mamy takiej możliwości. Każdy mówi: jeżeli chcecie coś
zmieniad to dopłacamy.” (IDI – przedsiębiorca). I dalej: „/…/ jak nie podpiszemy, czyli projekt
nie zostanie zrealizowany, to my jesteśmy traktowani jako firma, która nie zrealizowała
zadania, do którego się zobowiązała. *…+ Po prostu Program jest tak sporządzony, że my za
wszystko odpowiadamy, nie widząc pieniędzy. A jeżeli nie zgodzimy się na przyjęcie tego
zrealizowanego zamówienia *…+ to wtedy odpowiadamy za to, że projekt nie udał się.”
(Wywiad IDI). Jako komentarz należy dodad, że to beneficjent przedstawia dokumenty
rozliczeniowe oświadczając ze usługa została wykonana zgodnie z zakresem wskazanym w
złożonym wniosku o dofinansowanie, jednak jak widad często nie ma on możliwośd pełnego
wyegzekwowania ustalonego zakresu pracy.
W trakcie badania niektórzy respondenci wskazywali na problem płatności podatku
VAT. Problem ten dotyczy specyficznej grupy mikro firm, głównie najmniejszych z nich. Częśd
firm rezygnowała z udziału w Programie z tego właśnie powodu. Jako pewne utrudnienie,
szczególnie w przypadku najmniejszych podmiotów, wskazywano proces przygotowania
wniosku wraz załącznikami. Dotyczy to jednak podmiotów, które nigdy nie miały okazji nabyd
doświadczeo w ubieganiu się o środki pomocowe. Firmy te najczęściej są zmuszone do
korzystania ze wsparcia zewnętrznego w trakcie przygotowywania wniosku. Wsparcia tego
udzielają przyszli wykonawcy lub odpłatnie firmy doradcze. Należy tu zaznaczyd, że
wymagania formalne stawiane przez Program są wielokrotnie mniejsze niż w przypadku
ubiegania się na przykład o pomoc z funduszy strukturalnych, co w trakcie badania
podkreślali przedsiębiorcy mający doświadczenie w tym obszarze.
32
5.4. Uwagi na temat potrzeby kontynuacji oraz przyszłej postaci Programu
Przedsiębiorcy i wykonawcy podkreślali pozytywną rolę odgrywaną przez Program. Z
drugiej jednak strony, dośd często wskazywano na problem wynikający z niskiej kwoty
dofinansowania, która ogranicza możliwości podejmowania projektów w istotny sposób
oddziałujących na innowacyjności przedsiębiorstw. W ocenie badanych wykonawców i
przedsiębiorców powoduje to, że w ramach Programu są świadczone usługi badawcze, takie
jak np. certyfikacje lub stosunkowo proste badania wyrobów, a także projekty które można
zaliczyd do kategorii projektów zawierających nie wielką naukową wartośd dodaną określone
na potrzeby badania jako „miękkie”: doradcze, czy też dotyczące wdrażania prostych,
standardowych systemów i rozwiązao informatycznych. Wielkośd dofinansowania oraz brak
możliwości realizacji kilku projektów w ramach Programu decyduje o tym, że o finansowanie
ubiegają się najczęściej firmy mikro, realizujące projekty doradcze oraz mające za zadanie
wdrażanie prostych, standardowych rozwiązao informatycznych. Tego typu beneficjenci nie
kontynuują dalszej współpracy z jednostkami naukowymi dlatego, że często z uwagi na
prowadzoną działalnośd nie mają takiej potrzeby. Jednorazowo korzystają, na przykład z
doradztwa w zakresie rozwoju firmy (firma świadcząca usługi wulkanizacyjne), lub też
jednorazowo pozyskują oprogramowanie. W takich projektach udział wiedzy i komponentu
badawczego jest niewielki. Opinie te znajdują potwierdzenie w analizie projektów
zrealizowanych w ramach Programu. Uwidacznia ona bardzo duży udział projektów,
dotyczących zarządzania lub wdrażania stosunkowo prostych systemów i rozwiązao
informatycznych.
W opinii respondentów rozwiązaniem tego problemu powinno byd poszerzenie
formuły Programu o możliwośd realizacji większych projektów, trwających dłuższy czas.
Wsparcie tego typu umożliwiłoby podejmowanie prac B+R we współpracy z jednostkami
naukowymi mających na celu rozwój produktów, usług i technologii na bazie
przeprowadzonych badao. Dodatkowo, postulowano zniesienie wymogu jednorazowej
realizacji projektu w ramach Programu. Umożliwiłoby to nawiązywanie długofalowej
współpracy, mającej na celu rozwój przedsiębiorstw na bazie badao i wiedzy oferowanych
przez jednostki naukowe. Kolejne realizowane projekty (pozyskiwane usługi badawczorozwojowe) mogłyby wówczas dotyczyd wieloetapowego rozwoju produktów i stosowanych
technologii, w rzeczywisty sposób przyczyniając się do wzrostu przewagi konkurencyjnej
beneficjentów w oparciu o innowacyjnośd. Z drugiej jednak strony respondenci podkreślali,
że zwiększeniu dostępnej kwoty wsparcia nie powinno towarzyszyd skomplikowanie
formalne i dokumentacyjne projektów, gdyż przybliży to Program do projektów unijnych, do
obsługi których potrzebne jest większe doświadczenie i zasób kompetencji. Wykluczyłoby to
z kolei z udziału w Programie znaczną częśd firm kategorii mikro.
Respondenci dopuszczali możliwośd wprowadzenia udziału własnego, jednak według
nich powinno to dotyczyd raczej większych projektów. W przypadku firm mikro tego rodzaju
warunek znacząco obniżyłby zainteresowanie Programem.
Istotną zmianą dotyczącą funkcjonowania Programu jest postulat wprowadzenia
sankcji dla nierzetelnych wykonawców, dających przedsiębiorcom możliwośd mocniejszego
33
egzekwowania jakości realizowanego projektu. Przykładowo, mogłoby to byd umożliwienie
częściowej wypłaty należności za wykonaną pracę nie spełniającą oczekiwao odbiorcy lub też
mechanizm wstrzymywania wypłaty w uzasadnionych przypadkach, bez ponoszenia
konsekwencji przez przedsiębiorcę, o czym była mowa w poprzednim podrozdziale. Należy
jednak podkreślid koniecznośd utrzymania prostej formuły Programu. Beneficjenci zwracali
uwagę, że jest to jedna z bardzo istotnych zalet, decydująca o atrakcyjności Programu dla
mikro i małych przedsiębiorstw.
Dużym problemem, szczególnie w przypadku prac badawczo-rozwojowych, jest krótki
czas na wykonanie zaplanowanych prac. W niektórych obszarach uniemożliwia on realizację
szerszego programu badao. W związku z tym respondenci proponowali umożliwienie
wydłużania okresu realizacji projektów. Przedsiębiorcy jako sztuczne wymaganie
przedstawiali koniecznośd wystosowania zapytania ofertowego do trzech jednostek
naukowych, szczególnie przy tak małej kwocie dofinansowania. Podkreślano, że w badaniach
naukowych najczęściej w danym obszarze specjalizuje się niewielka liczba jednostek co
wymaga od przedsiębiorcy przygotowywania specjalnego uzasadnienia stanowiącego
dodatkowe utrudnienie. Z drugiej strony, procedura ta nie zabezpiecza przed sytuacją, w
której to jednostka zgłasza się do firmy, przygotowuje jej projekt i sprzedaje swoje usługi.
Badani przedsiębiorcy twierdzili, że w takich przypadkach dokonywali porównania trzech
ofert, jednak wydaje się że była to raczej formalnośd.
5.5. Ocena efektów
Zgodnie z celem Programu, efektem realizacji projektów powinno byd nawiązywanie
współpracy pomiędzy mikro i małymi firmami a jednostkami naukowymi. Zgodnie z logiką
interwencji dobrze, gdyby współpraca ta była kontynuowana oraz wpływała na poprawę
konkurencyjności firm w oparciu o wyniki badao, czy też wiedzę przekazaną z jednostek
naukowych do firm. Oceniając z tego punktu widzenia projekty (pozyskiwane usługi), w
oparciu o przeprowadzone badanie jakościowe, należy zauważyd, że częśd z nich raczej tylko
w niewielkim stopniu spełniła powyższe kryteria. Zdecydowana większośd usług dotyczyła
zagadnieo miękkich, takich jak doskonalenie systemów zarządzania, czy wypracowywanie
strategii rozwoju firm. Znaczna liczba projektów dotyczyła wdrożeo stosunkowo prostych
systemów informatycznych, w których – jak przyznawali beneficjenci – udział naukowej
wartości dodanej był niewielki. Poza tym, częśd usług była realizowana przez wykonawców
posiadających mniejszy potencjał naukowo-badawczy (np. wyższe szkoły zawodowe). W
większości beneficjentami Programu były firmy mikro, które z uwagi na prosty model
działalności biznesowej nie potrzebują szerszego wsparcia naukowego, w związku z czym
najczęściej nie podejmowały one dalszej współpracy z jednostkami naukowymi. Istotnym
problemem w kontynuowaniu współpracy był brak możliwości ponownego ubiegania się o
finansowanie w ramach Programu oraz niedostępnośd innego, podobnego źródła wsparcia,
dedykowanego dla firm mikro i małych. Przedstawiona ocena dotyczyła w zdecydowanej
większości zamówieo pozyskiwanych w sposób masowy przez jednostki naukowe. Na tym tle
bardzo pozytywnie wyróżnia się grupa projektów, dotyczących realizacji badao nad
produktami i technologiami. Pomimo, że dotyczyły ich ograniczenia, wynikające ze
34
stosunkowo niewielkiej kwoty wsparcia, krótkiego czasu realizacji i braku możliwości
ponownego ubiegania się o finansowanie w ramach Programu, to jednak ich rezultatem było
najczęściej badania, prowadzące do udoskonalenia wyrobów, a czasem nawet opracowania
nowych, konkurencyjnych i często innowacyjnych produktów. Zdecydowanie najlepszy efekt
z punktu widzenia postawionych kryteriów oceny osiągnęły projekty, które dotyczyły
zagadnieo technicznych oraz były inicjowane przez przedsiębiorców. Projekty te wpisywały
się w szerszy plan biznesowy rozwoju przedsiębiorstwa poprzez opracowanie lub rozwój
produktów na bazie wyników badao. Projekty te, będące de facto mały projektami
badawczo-rozwojowymi, pozwalały na opracowanie często zupełnie nowych, innowacyjnych
produktów, które są unikatowe na rynku. Przedsiębiorcy ci są zdecydowani nadal
kontynuowad współpracę z jednostkami naukowymi, nawet samemu finansując koszty
badao. Jak zaznaczali, oczekiwaliby oni jednak dodatkowego wsparcia w postaci projektów
realizowanych w formule podobnej do badanego Programu, jednak umożliwiającej
finansowanie większych przedsięwzięd. Umożliwiłoby im to realizację bardziej ambitnych
przedsięwzięd, niż te które są w stanie sfinansowad własnymi środkami.
Podsumowując wynik badania jakościowego można stwierdzid, że projekty
zrealizowane w badanych edycjach Programu były bardzo zróżnicowane. Pozwoliły one na
nawiązanie współpracy pomiędzy firmami a jednostkami naukowymi. Pewna liczba
projektów, szczególnie dotyczących zagadnieo technicznych, pozwoliła na podjęcie przez
beneficjentów rzeczywistej działalności badawczo-rozwojowej, zakooczonej wdrożeniem
innowacyjnych produktów i technologii. Przedsiębiorstwa te nadal kontynuują współpracę z
jednostkami naukowymi, w tym również finansując ją z własnych środków.
35
6.
Ustalenia badawcze – komponent ilościowy ewaluacji
6.1.
Charakterystyka beneficjentów
W badaniu ilościowym uwzględniono kilka kluczowych charakterystyk, obrazujących
postad przedsiębiorstw – beneficjentów Programu. Charakterystyki te objęły: (i) wiek firmy,
(ii) dziedzinę działalności (na podstawie PKD), (iii) wielkośd firmy, mierzoną zatrudnieniem,
(iv) rozkład terytorialny (według lokalizacji siedziby firmy), (v) zasięg działalności oraz (vi)
wielkośd mierzoną przychodami. Prezentacje graficzne uwzględnionych charakterystyk
przedstawiają kolejne rysunki.
Rys. 6.1-1. Wiek beneficjenta.
Pośród badanych beneficjentów Programu przeważają firmy młode, tworzone w
latach 2005-2009 (stanowią one ok. 1/3 badanych). Rozkłady w ramach pozostałych
przedziałów wiekowych pozostają dośd podobne, przy czym najmniejszy udział wykazują
firmy najstarsze. Największe zmiany (z edycji na edycję) dotyczą firm najmłodszych,
rejestrowanych w latach 2010-2011, a więc już w okresie realizacji III i IV edycji Programu. W
tym ostatnim przypadku widad też bardzo znaczący przyrost udziału firm najmłodszych w IV
edycji, w porównaniu do edycji wcześniejszej.
Biorąc pod uwagę główną dziedzinę działalności przeważają firmy działające w
dziedzinie przetwórstwa przemysłowego (ogółem ok. 1/3). Trzy kolejne, dominujące
dziedziny działalności to: (i) handel hurtowy i detaliczny oraz naprawy pojazdów, (ii)
informacja i komunikacja oraz (iii) działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna. Udziały
przedsiębiorstw o tych specjalizacjach pozostają podobne w obu edycjach Programu. Widad
natomiast istotną zmianę, jeśli chodzi o przetwórstwo przemysłowe. W edycji IV wyraźnie
zmalał udział firm działających w tym obszarze (spadek ten zrekompensowany został
36
równomiernym przyrostem udziału firm w pozostałych kategoriach). W dziedzinie
przetwórstwa przemysłowego koncentrowały się firmy małe (prawie 60% ogólnej ich liczby).
Koncentracja taka nie miała natomiast miejsca, jeśli chodzi o firm mikro, a w ich ramach
także firmy nie zatrudniające pracowników.
Rys. 6.1-2. Dziedzina działalności (według PKD).
Lokalizacja siedzib beneficjentów okazała się dośd nierównomierna. Około 62%
beneficjentów pochodziło z pięciu województw: (i) mazowieckiego (o wyraźnie większej
liczbie beneficjentów niż pozostałe), (ii) podkarpackiego, (iii) małopolskiego, (iv)
wielkopolskiego i (iv) zachodniopomorskiego. W czterech spośród tych województw (poza
podkarpackim) zlokalizowanych było 6 najaktywniejszych wykonawców, którzy zrealizowali
ogółem ok. 54% usług. Ich aktywnośd miała zapewne decydujące znaczenie w
zarejestrowanym rozkładzie terytorialnym beneficjentów (o czym w jakiejś mierze
decydowała też stosunkowo niewielka wartościowo kwota wsparcia). Ponadto, w pewnym
stopniu na rozkład ten wpływała również liczebnośd jednostek naukowych w poszczególnych
województwach, angażujących się jako jednostki świadczące usługi w ramach Programu.
Dotyczy to na pewno trzech województw: (i) mazowieckiego, (ii) małopolskiego i (iii)
wielkopolskiego (to właśnie w tych województwach zlokalizowanych było ok. 57% wszystkich
uczestniczących w Programie instytucji naukowych). Jeśli chodzi o województwo
podkarpackie, to w tym przypadku znaczna częśd beneficjentów korzystała z usług jednostek
naukowych zlokalizowanych w województwie małopolskim.
37
Tab. 6.1-1. Rozkład terytorialny beneficjentów (według siedzib).
Województwo
Mazowieckie
Podkarpackie
Małopolskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Śląskie
Dolnośląskie
Łódzkie
Lubelskie
Podlaskie
Pomorskie
Lubuskie
Świętokrzyskie
Warmiosko-mazurskie
Kujawsko-pomorskie
Opolskie
Ogółem
22%
13%
10%
9%
8%
6%
5%
5%
4%
4%
4%
3%
2%
2%
2%
1%
III edycja
21%
11%
8%
9%
9%
5%
5%
7%
4%
6%
3%
2%
1%
3%
3%
2%
IV edycja
23%
17%
12%
8%
8%
6%
4%
3%
3%
2%
4%
3%
3%
1%
2%
1%
Grono beneficjentów Programu stanowiły głównie przedsiębiorstwa działające na
rynku krajowym (prawie 40% ogółem). Jeśli chodzi o inne zasięgi działania, to rozkład
beneficjentów był równomierny (co zrozumiałe, najmniejszy udział reprezentowały firmy
deklarujące działanie w skali światowej – ogółem ok. 4,5%). Dośd znaczny był udział
przedsiębiorstw działających lokalnie lub co najwyżej w skali regionalnej.
Rys. 6.1-3. Zasięg działania (obsługiwane rynki).
Jednocześnie trzeba zaznaczyd, że w Programie przeważały firmy o niewielkich
obrotach – około 27% z nich rejestrowało nieznaczną wartośd obrotów, nie przekraczającą
0,5 mln zł (kolejne ok. 18% deklarowało obroty do 1 mln zł.). Uzasadnione jest zatem
twierdzenie, że Program jest ukierunkowany na najmniejsze kategorie przedsiębiorstw,
38
zarówno biorąc pod uwagę ich zdolności finansowe, jak i wielkośd zatrudnienia. Takie
ukierunkowanie Programu, uwzględniając jego specyfikę, uznad należy za prawidłowe.
Rys. 6.1-4. Obroty beneficjentów.
Jak zaznaczono powyżej, pośród beneficjentów Programu zdecydowanie dominują
najmniejsze kategorie wielkościowe przedsiębiorstw, mierzone zatrudnieniem.
Rys. 6.1-4. Beneficjenci według wielkości zatrudnienia.
Prawie 40% beneficjentów stanowią firmy o zatrudnieniu nie przekraczającym 1
osoby. Cały zaś segment firm mikro stanowi 73% beneficjentów. Widoczny jest przy tym
znaczny przyrost udziału najmniejszych przedsiębiorstw (0-1 zatrudnionych) w IV edycji
39
Programu. Koresponduje to z wcześniej podaną informacją, o dynamicznym wzroście udziału
w tej edycji firm najmłodszych, rejestrowanych w latach 2010-2011. Natomiast w gronie
badanych mamy do czynienia ze śladowym udziałem firm średniej wielkości, które nie
powinny stanowid beneficjentów (zauważmy przy tym, że firmy takie nie pojawiają się w IV
edycji; może to oznaczad, że w momencie aplikowania o wsparcie mieściły się one jeszcze w
kategorii małych przedsiębiorstw, a w chwili badania osiągnęły już wielkośd przedsiębiorstwa
średnich rozmiarów).
Informacje na temat przeciętnych wielkości zatrudnienia, wykazywanych przez
beneficjentów Programu w momencie badania przedstawiają dwie poniższe tabele. Pierwsza
z tabel obrazuje zmianę średniej wielkości zatrudnienia, spowodowaną wspomnianym wyżej
przyrostem udziału najmłodszych i najmniejszych firm w IV edycji Programu.
Tab. 6.1-2. Przeciętna wielkośd zatrudnienia.
Średnia
Ogółem
III edycja
IV edycja
7,73
9,90
5,40
Tab. 6.1-3. Średnie zatrudnienia w kategoriach wielkościowych firm.
Średnia
Nie zatrudniające
Zatrudniające od 1 do 9
osób
osób
0,00
3,30
20,48
Źródło: badanie CATI, N=123 (nie zatrudniające), N= 286 (zatrudniające 1-9 osób), N=140 (zatrudniające 10-49 osób)
40
6.2.
Doświadczenia we współpracy beneficjentów z jednostkami
naukowymi
Badanie ilościowe ujawnia fakt, iż częśd beneficjentów wsparcia współpracowała z
jednostkami naukowymi (badawczo-rozwojowymi) jeszcze przed wzięciem udziału w III lub
IV edycji Programu. Badanie tego zagadnienia oparto na następującym pytaniu: „Czy przed
aplikowaniem o wsparcie w ramach programu „Bon na innowacje” współpracowali Paostwo
z jakimiś jednostkami badawczymi?”. Fakt współpracy zadeklarowało nieco ponad 26%
beneficjentów (ogółem). Szczególnie często sytuacja tamka występowała w grupie małych
przedsiębiorstw (ok. 40%). Nieco mniejszy udział beneficjentów posiadających
doświadczenia we współpracy wystąpił w IV edycji Programu.
Tab. 6.2-1. Deklaracje w sprawie posiadania doświadczeo we współpracy z jednostkami
naukowymi.
Tak
Nie
Trudno powiedzied
Ogółem
26%
72%
1%
III edycja
29%
71%
0%
IV edycja
24%
74%
2%
Tab. 6.2-2. Deklaracje w sprawie poosiadania doświadczeo we współpracy z jednostkami
naukowymi (w podziale na wielkośd zatrudnienia beneficjenta)
Nie zatrudniające
Tak
Nie
Trudno powiedzied
14%
85%
1%
osób
24%
75%
1%
osób
40%
58%
2%
Źródło: badanie CATI, N=123 (nie zatrudniające), N= 288 (zatrudniające 1-9 osób), N=145 (zatrudniające 10-49 osób)
Powyższe deklaracje – w świetle obowiązujących zasad programowych, dotyczących
wcześniejszej współpracy z jednostkami naukowymi – wymagają dodatkowego komentarza.
Fakt wskazywania przez niektórych respondentów badania ilościowego na występowanie
„wcześniejszej współpracy” tłumaczyd można na kilka sposobów. Przede wszystkim, możliwe
jest, że rzeczywiście pewna grupa korzystała z określonych usług, jednak w okresie
wcześniejszym niż 3 lata. Możliwe jest jednak również, że beneficjenci ubiegali się o
dofinansowanie innych usług, niż wdrożenie, czy rozwój produktu lub technologii i stąd też
słusznie uznawali, że to postanowienie programowe ich nie dotyczy.
41
6.3.
Nawiązywanie i realizacja współpracy (beneficjent – wykonawca)
Beneficjenci wskazują na rozmaite źródła, z których pozyskiwane były informacje o
Programie oraz możliwości wzięcia w nim udziału. Dominujące z nich to: (i) Internet (w tym
maile informujące o Programie), (ii) osoby fizyczne (znajomi, rodzina) oraz (iii) jednostki
naukowe (późniejsi wykonawcy usługi). Co charakterystyczne, znaczenie ostatniego z
wymienionych źródeł znacznie zmalało w IV edycji Programu, natomiast istotnie wzrósł
udział osób fizycznych (znajomych, członków rodziny) oraz innych przedsiębiorstw lub ich
organizacji. Świadczy to o stopniowym rozpowszechnianiu się wiedzy o Programie (z edycji
na edycję).
Rys. 6.3-1. Źródła informacji o możliwości uczestnictwa w Programie.
Jak informowali beneficjenci, w około 17% przypadków (ogółem) wskazującymi na
możliwośd udziału w Programie byli późniejsi wykonawcy. Kluczowe znaczenie miały jednak
w tym względzie rozmaite inne źródła informacji, niezależne od wykonawców, do których
docierali samodzielnie beneficjenci (ok. 79% przypadków). Dośd znaczny udział wskazao na
wykonawców koresponduje z odpowiedziami na inne pytanie, w którym beneficjenci
proszeni byli o wskazanie motywów kierujących wyborem realizatora usługi. Jak się okazuje,
jednym z istotniejszych motywów zainteresowania Programem, a następnie udziałem w nim,
była sama inicjatywa jednostki naukowej, która poinformowała o istnieniu możliwości
współpracy w ramach Programu.
Najczęściej wskazywanymi czynnikami determinującymi wybór wykonawcy usługi
były przede wszystkim: (i) specjalizacja jednostki naukowej i zakres / przedmiot jej
42
działalności (w tym przypadku ważną informację stanowi często pojawiające się wskazanie,
że wybór wykonawcy podyktowany był faktem, iż tylko dana jednostka posiada odpowiednie
kwalifikacje / specjalizację do wykonania określonej usługi), (ii) doświadczenie jednostki w
przedmiocie usługi badawczej, (iii) cena usługi.
Efekty nawiązania, a później (w ramach realizacji usługi) utrzymania współpracy z
wykonawcą, dotyczyły również określonych aspektów proceduralnych Programu, w
szczególności zaś: (i) przygotowania wniosku o wsparcie (na etapie początkowym) oraz (ii)
opracowania raportu i przygotowania dokumentacji rozliczeniowej wykonanej usługi (na
etapie finalizacji). Informacje na ten temat przedstawiają dwie kolejne tabel. Z zawartych w
nich informacji wynika, że w obu procesach rejestrowana była dośd znaczna aktywnośd
wykonawców usług.
Tab. 6.3-1. Podmiot sporządzający wniosek o udzielenie wsparcia.
Ogółem
III edycja
IV edycja
Beneficjent
Podmiot
72%
77%
67%
Wykonawca usługi (jednostka badawcza)
31%
32%
29%
Zewnętrzna firma, której zlecono to zadanie
12%
7%
18%
Inna odpowiedź, jaka?
0%
0%
0%
Nie pamiętam / nie wiem
2%
2%
2%
Ogółem
III edycja
IV edycja
Beneficjent
65%
67%
64%
33%
33%
33%
13%
10%
17%
Inna odpowiedź, jaka?
0%
0%
0%
Nie pamiętam / nie wiem
4%
6%
2%
Tab. 6.3-2. Podmiot sporządzający dokumentację rozliczeniową.
Podmiot
Odrębną analizę – w wyżej przedstawionym zakresie – przeprowadzono dla czterech
najaktywniejszych wykonawców usług (i pozostałych). Jej celem było rozpoznanie ich
aktywności w sferze pozyskiwania klientów do udziału w Programie. Poniżej przedstawiono
wyniki analiz szczegółowych.
Tab. 6.3-3. Źródło informacji o możliwości uczestnictwa w Programie.
Akademia
GórniczoHutnicza im.
S. Staszica
Oddział
Techniki
Grzewczej i
Sanitarnej w
Radomiu
Inny
wykonawca
Źródło informacji
Instytut Maszyn
Matematycznych
Wyższa Szkoła
Ubezpieczeo
w Krakowie
Od wykonawcy usługi (jednostki badawczej)
9%
8%
31%
24%
18%
Pozostałe źródła
91%
92%
69%
76%
82%
Źródło: badanie CATI, N=566 (IMM=113, WSU=49, AGH=42, OTGiS=47. Inny=315)
43
Tab. 6.3-4. Podmiot inicjujący złożenie wniosku w ramach Programu.
Instytut Maszyn
Matematycznych
Wyższa Szkoła
Ubezpieczeo
w Krakowie
Akademia
S. Staszica
Oddział
Techniki
Grzewczej i
Sanitarnej w
Radomiu
Inny
wykonawca
15%
8%
29%
17%
15%
Firma doradcza
10%
20%
7%
11%
5%
Podmiot
Inny – możliwośd wielokrotnych wskazao
Tab. 6.3-5. Podmiot sporządzający wniosek o udzielenie wsparcia.
Instytut Maszyn
Matematycznych
Wyższa Szkoła
Ubezpieczeo
w Krakowie
Akademia
S. Staszica
Oddział
Techniki
Grzewczej i
Sanitarnej w
Radomiu
Inny
wykonawca
32%
16%
38%
19%
33%
14%
47%
10%
8%
8%
Podmiot
Tab. 6.3-6. Podmiot sporządzający dokumentację rozliczeniową.
Instytut Maszyn
Matematycznych
Wyższa Szkoła
Ubezpieczeo
w Krakowie
Akademia
S. Staszica
Oddział
Techniki
Grzewczej i
Sanitarnej w
Radomiu
Inny
wykonawca
35%
14%
36%
21%
36%
18%
45%
7%
4%
9%
Podmiot
Wyniki powyższych analiz wskazują na poważne zaangażowanie wykonawców usług
w realizację różnych procesów, dotyczących pozyskiwania i współpracy z klientami.
Informacje podane w dwóch tabelach (6.3-3., 6.3-4) pokazują zaangażowanie
jednostki naukowej w proces pozyskiwania klientów (inicjowanie tego procesu). Pod
analizowanymi względami największą aktywnośd wykazywały: (i) Akademia GórniczoHutnicza w Krakowie oraz (ii) Oddział Techniki Grzewczej i Sanitarnej w Radomiu (Oddział
Instytutu Energetyki). Natomiast w przypadku Wyższej Szkoły Ubezpieczeo w Krakowie
widoczne jest bardzo silne zaangażowanie innych podmiotów (współpracujących z
wykonawcą) firm doradczych.
44
6.4.
Problemy napotykane na etapie pozyskiwania wsparcia oraz realizacji
usług
W zdecydowanie przeważającej mierze beneficjenci nie napotykali istotnych
problemów (barier), zarówno na etapie pozyskiwania wsparcia, jak i realizacji usługi
badawczej. Wskazują na to raczej rzadkie przypadki, gdy informowano o występowaniu
określonych barier. Jednocześnie mamy do czynienia z generalnie wysoką oceną współpracy
z wykonawcą usługi, a także Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości.
Tab. 6.4-1. Występowanie problemów na etapie starania się o wsparcie.
Ogółem
11%
88%
1%
Tak
Nie
Trudno powiedzied
III edycja
10%
89%
1%
IV edycja
13%
86%
1%
W grupie beneficjentów informujących o występowaniu problemów na etapie
wnioskowania o wsparcie (odpowiedzi spontaniczne) najczęściej zwracano uwagę na: (i)
źródło uciążliwości w postaci wymogów dokumentacyjnych, wymaganych na etapie
opracowywania / składania wniosku o wsparcie (element ten był również najczęściej
wskazywany w odpowiedzi na analogiczne pytanie, zadawane z propozycjami odpowiedzi
wspomagających), (ii) wątpliwości interpretacyjne, wynikające z niejasności dokumentacji
programowej, (iii) problemy, wynikające z popełnianych błędów formalnych we wniosku,
związane z dwoma wcześniejszymi kategoriami problemów / uciążliwości oraz (iv) długi czas
rozpatrywania wniosku o wsparcie.
Jeśli chodzi o etap realizacji usługi, to w tym przypadku jeszcze rzadziej wskazywano
na występowanie istotnych problemów. Spośród nich na czoło wysuwano dwie kwestie: (i)
opóźnienia w realizacji usługi oraz (ii) trudności we współpracy z jednostką naukową,
wynikające ze specyfiki funkcjonowania sfery instytucji nauki (np. jej zbiurokratyzowanie, nie
kompletne wywiązanie się z przyjętych zobowiązao, techniczne niezgodności z pierwotnie
udzielonym zamówieniem).
Tab. 6.4-2. Występowanie problemów na etapie realizacji usługi.
Ogółem
6%
93%
1%
Tak
Nie
Trudno powiedzied
III edycja
6%
94%
0%
IV edycja
7%
92%
1%
Rzadkie stanowiska dotyczące występowania problemów, zarówno na etapie
pozyskiwania wsparcia, jak i współpracy w toku realizacji usługi, prowadzą do zasadniczo
wysoce pozytywnych ocen ogólnych. Dotyczą one zarówno wykonawców, jak i instytucji
wdrażającej Program. Opinie na ten temat prezentują dwa kolejne rysunki.
W obu przypadkach (a więc wobec wykonawcy, jak i wobec PARP), artykułowane
oceny przebiegu współpracy wypadły bardzo korzystnie. Oceny bardzo dobre i dobre sięgają
około 90% wskazao beneficjentów (w przypadku PARP udział ocen dobrych jest nieznacznie
45
większy – kosztem ocen bardzo dobrych, w porównaniu z oceną współpracy z wykonawcami
usług badawczych). Nie występuję żadne istotne różnice w ocenie w ramach obu badanych
edycji Programu, z czego można wnioskowad o ich trwałości.
Rys. 6.4-1. Ocena współpracy z wykonawcą.
Rys. 6.4-2. Ocena współpracy z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości.
Stanowiska beneficjentów w sprawie oceny relacji współpracy w ramach Programu
„Bon na innowacje” świadczą pozytywnie o samym Programie. Mają na to wpływ również
osiągane dzięki Programowi efekty.
46
6.5.
Ocena efektów Programu
Zdecydowana większośd beneficjentów informuje, że uczestnictwo w Programie
wywołało lub będzie wywoływad szereg efektów. Stanowisko takie reprezentuje około 77%
beneficjentów ogółem (ok. 80% z edycji III i ok. 72% z edycji IV). Ponad 17% beneficjentów
wskazuje, że efekty takie jeszcze nie pojawiły się, ale są oczekiwane w przyszłości (13,4% z
edycji III i ok. 20% z edycji IV). W sumie w około 94% przypadków mówid można o
określonym oddziaływaniu Programu.
Pozytywne efekty Programu, dotyczą wszystkich wyróżnionych w badaniu aspektów,
przy czym występują z różnym nasileniem17.
Rys. 6.5-1. Ocena wpływu efektów uczestnictwa w Programie na sytuację beneficjenta w
zakresie wybranych aspektów (ogółem).
Źródło: badanie CATI, N=566 (w tym: III edycja = 276, IV edycja = 290)
Najsilniej18 efekty te dotyczą: (i) wizerunku (+21 p.proc.), (ii) konkurencyjności
(pozycji rynkowej) firmy beneficjenta (+17 p.proc.) oraz (iii) jakości oferowanych produktów
17
Prezentujemy tu wyniki „ogółem” (z pominięciem rozbicia na edycję III i IV) z uwagi na brak istotnych
zróżnicowao pomiędzy obiema edycjami.
18
Miarę stanowi tu różnica wskazao na „wpływ pozytywny” (odjemna) oraz sumy wskazao „bez zmian” i
„wpływ negatywny” (odjemnik), wyrażona w punktach procentowych.
47
usług (+11 p.proc.). Najrzadziej zaś wpływają na wielkośd zatrudnienia oraz liczbę nowych
produktów / usług (-26 p.proc.).
Wśród wskazywanych tzw. innych efektów (nie wymienionych w pytaniu badawczym;
wskazało je ok. 10% badanych), przede wszystkim beneficjenci uwzględniali efekt w postaci
nawiązania współpracy z jednostką naukową.
To samo zestawienie efektów poddane zostało ocenie z punktu widzenia ich ważności
(znaczenia) dla interesów firmy. Dwa z wymienionych wcześniej efektów lokują się w sferze
rezultatów, najczęściej uznawanych za bardzo istotne dla interesów firmy beneficjenta
(jakośd oferowanych produktów / usług i wizerunek firmy).
Tab. 6.5-1. Znaczenie efektów z punktu widzenia interesów beneficjenta.
Zarządzanie firmą
Jakośd oferowanych
produktów / usług
Wizerunek firmy
Konkurencyjnośd / pozycja
rynkowa
Liczba produktów / usług
Liczba klientów
Przychody firmy
Zatrudnienie
Bardzo
duże
znaczenie
14%
Duże
znaczenie
Średnie
znaczenie
Małe
znaczenie
49%
32%
4%
Bardzo
małe
znaczenie
1%
11%
49%
31%
6%
1%
2%
11%
50%
33%
5%
2%
0%
8%
41%
41%
8%
1%
1%
7%
5%
3%
3%
44%
35%
27%
23%
35%
43%
50%
47%
9%
13%
15%
17%
2%
1%
2%
3%
2%
3%
2%
6%
Trudno
powiedzied
0%
Przedstawione powyżej opinie w sprawie efektów i znaczenia usług pozyskiwanych w
ramach Programu znajdują ostateczne potwierdzenie w ocenie, dokonanej z punktu
widzenia spełnienia oczekiwao związanych z uczestnictwem w Programie. Dominują oceny
zdecydowanie pozytywne i pozytywne (zdecydowanie tak: ok. 58% - ogółem, ok. 57% edycja III i 59% - edycja IV; raczej tak: ok. 40% - ogółem, ok. 41% - edycja III i ok. 39% - edycja
IV). Oceny zdecydowanie negatywne i negatywne nie przekraczają 1,5%19.
Z deklaracji beneficjentów wynika również, że wypracowane w ramach pozyskanych
usług badawczych produkty (rozwiązania, opracowania itp.) w zdecydowanej większości
przypadków znajdują zastosowanie w praktyce przedsiębiorstwa (sumaryczny efekt tego
rodzaju wskazywany jest przez około 80% beneficjentów). W tym względzie, w zasadzie nie
różnicują się stanowiska beneficjentów III i IV edycji Programu. W sumie, zaświadcza to
wysoką użytecznośd Programu, co – naturalnie – wpływa również na formułowaną,
pozytywną jego ocenę.
19
W ramach nielicznych przypadków, w których stwierdzali niespełnienie oczekiwao, respondenci wskazywali
na: (i) niepoprawne przeprowadzenie badao, (ii) zbyt małą kwotę dofinansowania oraz negatywne wyniki etapu
wstępnego badania. Jako źródło niespełnienia oczekiwao wskazywano także na: (i) złą organizację pracy
jednostki naukowej, (ii) nie pozyskanie żadnej nowej wiedzy / umiejętności, (iii) niejasnośd dokumentacji z
realizacji projektu (dokumentacji badania).
48
Rys. 6.5-2. Wykorzystanie poszczególnych rezultatów usług badawczych.
Rys. 6.5-3. Sumaryczne wykorzystanie rezultatów usług badawczych.
49
6.6.
Kontynuacja współpracy beneficjentów z jednostkami naukowymi
Celem Programu jest wywoływanie (ułatwianie nawiązywania) współpracy pomiędzy
sferą mikro i małych firm a jednostkami naukowymi. Jak pokazują wyniki badania
ilościowego cel ten jest w dużym stopniu osiągany. Poziom realizacji tego celu uznad można
za wysoce zadawalający, biorąc pod uwagę, iż jest to wartośd dodana, wynikająca z
uczestnictwa w Programie.
Blisko 40% beneficjentów obu edycji, po zakooczeniu udziału w Programie, informuje
o kontynuowaniu współpracy ze sferą nauki. Współpraca ta kontynuowana jest z jednostką, z
usług której korzystano w ramach Programu lub też z inną jednostką. W nieco poniżej
połowie przypadków jest to współpraca w ramach zupełnie nowego projektu badawczego
(nieco częściej realizowana przez beneficjentów IV edycji).
Rys. 6.6-1. Kontynuacja współpracy z jednostkami naukowymi po zakooczeniu udziału w
Programie.
Rys. 6.6-2. Przedmiot kontynuowanej współpracy.
50
Zdaniem większości badanych beneficjentów (ogółem ok. 65% i podobnie, jeśli chodzi
o beneficjentów zarówno III, jak i IV edycji), kontynuujących współpracę z jednostkami
naukowymi po zakooczeniu udziału w Programie, na ich decyzje o dalszym prowadzeniu
współpracy miały wpływ pozytywne doświadczenia zdobyte dzięki uczestnictwu w Programie
i wypracowane rezultaty usług. Jest to bezsprzecznie pozytywny aspekt oddziaływania
Programu.
Ponadto, cześd z beneficjentów (blisko 20%), która po zakooczeniu udziału w
Programie nie kontynuowała współpracy, deklaruje zamiar jej rozpoczęcia w niedalekiej
przyszłości (w ciągu najbliższych 12 miesięcy – w przeważającej mierze przewiduje się
rozpoczęcie współpracy w okresie około 6-12 miesięcy; na takie plany wskazywało ok. 53%
zainteresowanych podjęciem współpracy).
Współpraca ma byd nawiązywana, zarówno z jednostkami naukowymi, z którymi
współpracowano już w ramach Programu, jak i z innymi instytucjami.
Powyższe prowadzi do konkluzji, że dzięki realizacji Programu oczekiwad można, iż ok.
60% beneficjentów wyraża realną chęd i zainteresowanie współpracą ze sferą naukową (a po
części znajduje to już praktyczne odzwierciedlenie).
Rys. 6.6-3. Plany, dotyczące nawiązywania współpracy z jednostkami naukowymi..
Wreszcie, przynajmniej częśd jednostek naukowych również stara się wykorzystywad
fakt wcześniejszego pozyskania (obsługi) klientów, który zachodził w związku z obecnością
Programu. Jak informowała ponad 1/3 badanych, już po zakooczeniu Programu odnotowali
oni kontakt ze strony jednostki naukowej, z którą współpracowali w Programie, w sprawie
propozycji kontynuacji badao lub realizacji nowych projektów.
51
6.7.
Zalety, wady i propozycje usprawnieo
W ramach badania beneficjenci proszeni zostali
punktu widzenia zalet i wad Programu, w oparciu o ich
Programie. Zapytano także o pożądane propozycje
sprawach, opracowane na podstawie odpowiedzi na
informacje zebrane na poniższych rysunkach.
Rys. 6.7-1. Najważniejsze zalety Programu.
Rys. 6.7-2. Najważniejsze wady Programu.
52
o wskazanie najważniejszych z ich
doświadczenia płynące z udziału w
usprawnieo. Stanowiska w tych
trzy otwarte pytania, prezentują
Rys. 6.7-3. Propozycje modyfikacji / usprawnieo w Programie.
53
7.
Wnioski i odpowiedzi na pytania badawcze
Obszar problemowy / pytanie
Wnioski
Charakterystyka beneficjentów, wykonawców projektów i barier w realizacji projektów
W obu edycjach Programu dominowały przedsiębiorstwa kategorii mikro. Jednak w
edycji IV Programu nastąpił znaczący przyrost ich udziału (z 67% do 79%) – przyrost
ten nastąpił głównie w kategorii najmniejszych firm, nie wykazujących zatrudnienia
poza właścicielem. Firmy tego rodzaju działają przede wszystkim w sferze usług.
1.
Jakie były profile Beneficjentów poszczególnych edycji Programu (w tym m.in.:
wielkośd i struktura zatrudnienia, branża, specjalizacja działalności, wyniki
finansowe z ostatnich lat, zakres terytorialny działalności, specyfika kluczowych
klientów i kooperantów itp.)?
Jeśli chodzi o główną dziedzinę działalności to pośród wszystkich beneficjentów
przeważały firmy funkcjonujące w dziedzinie przetwórstwa przemysłowego (ogółem
ok. 1/3). Trzy kolejne, dominujące dziedziny to: handel hurtowy i detaliczny oraz
naprawy pojazdów, informacja i komunikacja oraz działalnośd profesjonalna,
naukowa i techniczna. Udziały firm o tych specjalizacjach były podobne w obu
edycjach Programu. W edycji IV uwidoczniła się jednak istotna zmiana, polegająca
na zmniejszeniu się udziału firm przetwórstwa przemysłowego (spadek ten
zrekompensowany został mniej więcej równomiernym przyrostem udziału
pozostałych kategorii działalności).
Beneficjentami Programu były głównie przedsiębiorstwa działające na rynku
ogólnokrajowym (prawie 40% ogółem). Dośd znaczny był udział przedsiębiorstw
działających lokalnie lub co najwyżej w skali regionalnej.
W Programie przeważały firmy o bardzo małych obrotach – ponad 40% z nich
rejestrowało bardzo niewielką wartośd obrotów, nie przekraczającą 1 mln zł (kolejne
ok. 10% deklarowało obroty do 4 mln zł).
2.
Jakie były profile Wykonawców usług w ramach poszczególnych edycji Programu
(w tym m. in. rodzaj JN, wielkośd, specjalizacja działalności)?
Wykonawcami w ramach III i IV edycji Programu były 122 jednostki naukowe, przy
czym 43 spośród nich występowało tylko w III edycji, 33 w edycji IV, a 46 w obu
edycjach. W gronie wykonawców usług przeważały jednostki, które uczestniczyły w
obu edycjach Programu. W całej grupie było 10 jednostek, które nie zrealizowały z
sukcesem żadnego projektu. Liczba efektywnych wykonawców wyniosła 112.
W Programie reprezentowane były praktycznie wszystkie rodzaje instytucji
naukowych, funkcjonujące aktualnie w Polsce. W gronie jednostek naukowych
54
Wnioski
najliczniejszą podgrupę stanowiły instytuty badawcze, których udział wyniósł ponad
44% całej populacji usługodawców. Następnymi w kolejności były uniwersytety i
politechniki (stanowiące, odpowiednio, ok. 14% i 10% wszystkich jednostek). Należy
zauważyd, że w składzie powyższych trzech grup występowały wszystkie
renomowane i największe jednostki krajowe, chod te najbardziej znane i największe
jednostki nie były dominującymi dostarczycielami usług. Pośród wykonawców
występowały również wyższe szkoły ekonomiczne, zawodowe, techniczne, w tym
rolnicze. Pod tym kątem rozpowszechnienie Programu uznad można za
satysfakcjonujące.
Przedsiębiorcy generalnie pozytywnie oceniali współpracę z jednostkami
naukowymi. Wskazywali oni jednak na dużą różnicę w podejściu do realizacji
projektów przez naukowców w stosunku do praktyki biznesowej. Różnica ta
polegała przede wszystkim na małym doświadczeniu praktycznym, przekraczaniu
terminów realizacji usług, małej elastyczności w dostosowywaniu się do oczekiwao
klienta. Istotnym problemem była też wartośd projektów, która dla renomowanych
uczelni stanowiła zbyt małą kwotę, aby pracownicy byli wystarczająco silnie
zainteresowani świadczeniem usług. Decydują o tym stosowane narzuty na usługi,
które mogą stanowid znaczną częśd dostępnej wartości dofinansowania.
3.
Jakie są doświadczenia danego przedsiębiorstwa związane ze współpracą z
jednostkami badawczymi? Czy Beneficjenci przed realizacją projektu w ramach
Bonu na innowacje współpracowali z jednostkami badawczymi? Czego dotyczyły
realizowane projekty?
Pewna częśd beneficjentów współpracowała z wykonawcami jeszcze przed realizacją
Programu (ogółem 26%; beneficjenci II edycji – 29%, beneficjenci IV edycji – 24%).
Fakt wskazywania przez niektórych respondentów badania ilościowego na
występowanie „wcześniejszej współpracy” tłumaczyd można na kilka sposobów.
Przede wszystkim, możliwe jest, że rzeczywiście pewna grupa korzystała z
określonych usług, jednak w okresie wcześniejszym niż 3 lata. Możliwe jest jednak
również, że beneficjenci ubiegali się o dofinansowanie innych usług, niż wdrożenie,
czy rozwój produktu lub technologii i stąd też słusznie uznawali, że to postanowienie
programowe ich nie dotyczy.
Jeśli chodzi o zrealizowane w Programie projekty, dotyczące wdrożenia lub rozwoju
produktu lub technologii, to większośd z nich stanowiły usługi mające na celu
wypracowywanie produktów / technologii / rozwiązao służących bezpośrednio
wspomaganiu i doskonaleniu sfery organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem –
stanowiły one ogółem ok. 33%. Kolejne pod względem liczebności były projekty,
55
Wnioski
obejmujące opracowanie lub wdrożenie nowego produktu (ok. 25%) oraz – podobne
– dotyczące opracowania lub wdrożenia nowej technologii (ok. 16%) – były to
projekty, które dotyczyły bezpośrednio sfery realizowanej produkcji lub
świadczonych usług (nie wiązały się z ogólnymi funkcjami zarządzania). Na kolejnych
dwóch miejscach znalazły się: opracowywanie stron / portali internetowych oraz
różnych opracowao doradczych (np. dotyczących marketingu, analiz finansowoekonomicznych) – stanowiły one po ok. 8% ogólnej puli projektów.
4.
Jakiego typu projekty były realizowane w ramach Programu? Czy między
poszczególnymi edycjami wystąpiły różnice w typach realizowanych projektów?
Badanie ewaluacyjne uwidoczniło dużą różnorodnośd projektów. Generalnie można
je podzielid na kilka grup tematycznych. Bardzo duży udział miały projekty doradcze,
w wyniku których opracowywano różnego rodzaju raporty. Znaczna liczba projektów
dotyczyła opracowania i wdrożenia różnego rodzaju systemów, dosyd prostych
systemów i rozwiązao informatycznych. Stosunkowo niewielka częśd projektów
obejmowała wykonanie badao certyfikacyjnych lub testowania. Najbardziej
interesujące, jednak nie dominujące były projekty mające na celu opracowanie
nowej technologii wytwarzania lub nowego produktu. W tych przypadkach
przedsiębiorcy, mający jasno zdefiniowane oczekiwania sami zwracali się do
jednostek naukowych z zapytaniem o możliwośd wykonania określonych badao.
Projekty te były faktycznie małymi projektami badawczo-rozwojowymi, w wyniku
których powstawały nowe technologie lub nowe produkty. Często beneficjenci sami
dopłacali do realizacji projektu zwiększając wartośd i zakres wykonywanych prac.
Udział poszczególnych typów projektów w badanych edycjach był zasadniczo
podobny, przy czym odnotowano, pewne pozytywne tendencje, a mianowicie
niewielki spadek udziału projektów w zakresie rozwiązao w sferze zarządzania i
poważniejszy w skali, spadek udziału projektów doradczych (analitycznych – analizy i
badania rynkowe, analizy ekonomiczne) – udział tych projektów zmniejszył się
istotnie (spadek z około 10% do 6%). Z drugiej strony odnotowano niewielki wzrost
udziału projektów, mających na celu opracowanie / wdrożenie nowych produktów
lub technologii.
5.
W jaki sposób Beneficjenci dokonywali wyboru jednostki naukowej? Jakie były
kryteria wyboru konkretnej jednostki naukowej przez Beneficjenta? Kto był
inicjatorem współpracy – Beneficjent czy jednostka naukowa?
56
Sposób wyboru jednostki naukowej zależał w dużej mierze od mechanizmu
nawiązania kontaktu pomiędzy wnioskodawcą i wykonawcą. W przypadku realizacji
przez jednostkę naukową zaplanowanej akcji rekrutacyjnej, to jednostka zwracała
się do przedsiębiorcy, oferując określone usługi badawcze lub doradcze. W innych
Wnioski
przypadkach aktywnośd w poszukiwaniu wykonawcy leżała bardziej po stronie
przedsiębiorcy.
O rzeczywistych kryteriach wyboru danej jednostki naukowej można mówid w
przypadku występowania z inicjatywą nawiązania współpracy przez przedsiębiorcę.
Wówczas podstawowym kryterium oceny były kompetencje (specjalizacja i
kompetencje) jednostki. Wskazywano, że niejednokrotnie w Polsce tylko jedna
jednostka oferowała możliwości przeprowadzenia poszukiwanych badao. Jak wynika
z badao jakościowych, ważnym kryterium były kompetencje kadry naukowej, jej
nastawienie do realizacji projektu, doświadczenie praktyczne oraz znajomośd
realiów rynkowych wynikająca z realizacji usług badawczych dla przedsiębiorstw.
Badania ilościowe wykazały, że częste były przypadki inicjowania współpracy
(realizacji usług) przez jednostki naukowe lub firmy doradcze, z nimi współpracujące
(ok. 24% przypadków). Miało to miejsce szczególnie w przypadku niektórych
wykonawców, realizujących znaczne liczby projektów. Stosowały one sprawne
mechanizmy rekrutacyjne. Zaletą takiego mechanizmu było pozyskiwanie
przedsiębiorców, którzy sami nie zgłosiliby się do jednostki naukowej w celu
realizacji projektu. Wadą zaś było oferowanie często dośd standardowych usług i
wynikających z nich rozwiązao.
6.
Jak przebiegał proces realizacji projektu? Jak przebiegała współpraca z jednostką
naukową? Czy przedsiębiorstwo napotkało na jakiekolwiek trudności podczas
realizacji projektu? Jakiego rodzaju były to trudności? Na którym etapie realizacji
występowało najwięcej problemów? Czy trudności w realizacji projektów były
takie same w ramach wszystkich edycji Programu?
57
Proces realizacji projektu najczęściej zależał od sposobu nawiązania współpracy oraz
od przedmiotu projektu. W przypadku projektów doradczych wykonywanych dla
przedsiębiorców, w przypadku których z inicjatywą realizacji projektu wystąpiła
jednostka naukowa, to ona była aktywną stroną, inicjującą kontakty w trakcie
przygotowywania dokumentacji aplikacyjnej, podpisywania umowy, a następnie
rozliczania projektu. W przypadku współpracy nawiązywanej przez przedsiębiorców,
stroną moderującą byli raczej beneficjenci, wspierający jednostkę naukową,
kontrolujący przebieg badao oraz dbający o jakośd i terminowośd prac.
Odwołując się do badao jakościowych, w obszarze współpracy z jednostką naukową
przedsiębiorcy wskazywali na problem zbyt mało praktycznego podejścia
naukowców, przejawiający się zbyt teoretycznymi opracowaniami lub też nie
uwzględnianiem realiów rynkowych. W ocenie przedsiębiorców uzyskanie wyników
zadowalających beneficjenta zależało w dużej mierze od postawy naukowców, ich
doświadczenia w świadczeniu usług dla przedsiębiorstw oraz przede wszystkim od
Wnioski
konsekwentnego i umiejętnego egzekwowania oczekiwanych wyników pracy.
Przykładowymi trudnościami było nie dotrzymywanie terminów realizacji
poszczególnych etapów prac oraz niska użytecznośd wykonanej pracy.
Z punktu widzenia wykonawcy, niezbyt częstym ale występującym problemem była
rezygnacja beneficjenta z realizacji Programu już po przeprowadzeniu badao lub
wykonaniu doradztwa. W przypadku wykonawców realizujących najwięcej
projektów było to najczęściej po kilka przypadków. Wydaje się ze częśd z tych
przypadków była wynikiem nieodpowiedzialności beneficjenta, który zmieniał
zdanie co do potrzeby realizacji danej usługi (szczególnie gdy został namówiony do
realizacji projektu, którego de facto nie potrzebował). Natomiast częśd mogła
wynikad z faktu nie otrzymania przez beneficjenta oczekiwanego efektu usługi.
Ważnym czynnikiem były tu dwa aspekty, decydujące o woli zakooczenia projektu.
Jednostka naukowa była zmuszana do wywiązania się ze zgłaszanych postulatów
przedsiębiorcy pod groźbą jego wycofania się z projektu i braku płatności za
wykonaną pracę. Z kolei ze strony przedsiębiorcy częste były przypadki odbioru prac
niskiej jakości, gdyż bał się on wycofad z Programu z powodu ewentualnych
problemów w pozyskiwaniu wsparcia z innych programów pomocowych.
Generalnie omówione problemy występowały taka samo w obydwu badanych
edycjach programu.
W sumie jednak, jak pokazują wyniki badania ilościowego, ogólna ocena współpracy
z wykonawcami usług (oraz PARP) jest bardzo wysoka. Natomiast jeśli chodzi o
problemy napotykane na etapie realizacji usługi, to konkretnie wskazywało na nie
ok. 6% beneficjentów (pozostają one zbieżne z konkluzjami płynącymi z badania
jakościowego). Pośród tych problemów na czoło wysuwano dwa: opóźnienia w
realizacji usługi oraz trudności we współpracy z jednostką naukową, wynikające ze
specyfiki funkcjonowania sfery instytucji nauki (np. jej zbiurokratyzowanie, nie
kompletne wywiązanie się z przyjętych zobowiązao, techniczne niezgodności z
pierwotnie udzielonym zamówieniem).
7.
Jakie były bariery w staraniu się o środki w opinii Wnioskodawców oraz
Beneficjentów? Jakie były i jak różniły się w poszczególnych edycjach powody
rezygnacji Wnioskodawców z realizacji projektów?
58
W przeważającej mierze beneficjenci nie napotykali istotnych problemów (barier),
zarówno na etapie pozyskiwania wsparcia, jak i realizacji usługi badawczej. W grupie
beneficjentów informujących o występowaniu problemów na etapie wnioskowania
o wsparcie (11%) najczęściej zwracano uwagę na: źródło uciążliwości w postaci
Wnioski
wymogów dokumentacyjnych, wymaganych na etapie opracowywania / składania
wniosku o wsparcie (element ten był również najczęściej wskazywany w odpowiedzi
na odpowiednie pytanie, zadawane z propozycjami odpowiedzi wspomagających),
wątpliwości interpretacyjne, wynikające z niejasności dokumentacji programowej,
problemy, wynikające z popełnianych błędów formalnych we wniosku, związane z
dwoma wcześniejszymi kategoriami problemów / uciążliwości oraz (iv) długi czas
rozpatrywania wniosku o wsparcie.
Najczęstszymi powodami rezygnacji wnioskodawców z realizacji projektów były
zmiany planów działao, niskie znaczenie projektu dla działania firmy oraz różnica w
efekcie koocowym projektu w stosunku do pierwotnych oczekiwao. Niektóre firmy
wskazywały też na występujące problemy wynikające ze spowolnienia
gospodarczego, które zmuszały je do skupienia się na podstawowej działalności.
Należy tu pamiętad, że zdecydowana większośd beneficjentów była firmami mikro,
często jednoosobowymi, w których bardzo znaczące zaangażowanie przedsiębiorcy
w podstawową działalnośd firmy znacznie utrudniało realizację projektów. Sytuacja
ta występowała szczególnie w przypadkach, gdy z inicjatywą realizacji projektu
wystąpiła jednostka naukowa. Ostatecznie okazywało się, że projekty te nie miały
pierwszorzędnego znaczenia dla interesów firmy (a jej właściciel nie utożsamiał się z
nimi). Generalnie powody rezygnacji w obydwu edycjach Programu były podobne
nie zaobserwowano w tym obszarze istotnych różnic.
Podsumowanie i ocena efektów Programu
8.
Jakie są efekty zrealizowanych w ramach Programu projektów? Czy
przedsiębiorstwa wykorzystują w swojej działalności zakupione ze środków
programu produkty/technologię?
59
Bezpośrednimi efektami projektów zrealizowanych w ramach Programu –
dotyczących wdrożenia lub rozwoju produktu lub technologii, są wdrożone nowe lub
udoskonalone produkty / technologie, nowe lub udoskonalone usługi, systemy
informatyczne i inne rozwiązania – często skutkujące pozyskaniem nowych rynków,
czy też zdolności w zakresie organizacji i zarządzania firmą. Generalnie efekty te
należy ocenid pozytywnie, przy czym efekt dla przedsiębiorstwa zależy w dużej
mierze od jego zaangażowania w formułowanie tematu projektu oraz umiejętnośd
biznesowego wykorzystania uzyskanych wyników. Bardzo pozytywnie należy ocenid
projekty, w których inicjatorem nawiązania współpracy byli sami przedsiębiorcy,
którzy najczęściej zgłaszali się z gotowym programem badao. Analizy,
przeprowadzone w oparciu o wyniki badania ilościowego, wskazują na wysokie,
Wnioski
sumaryczne wykorzystanie efektów usług pozyskanych w ramach Programu –
sytuację taką zadeklarowało około 81% beneficjentów.
W opinii większości beneficjentów realizacja projektów wpływała pozytywnie na
sytuację przedsiębiorstwa. Największy i dodatkowo długofalowy wpływ wykazują
projekty inicjowane przez przedsiębiorców, których celem było opracowanie
nowych, innowacyjnych produktów. W przypadku części projektów efektem
realizacji było opracowanie podstawowego produktu firmy, który jest nowatorski na
rynku lub też dostosowany do specyfiki działania firmy i rynku, na którym jest on
oferowany. Projekty te cechuje wysoka innowacyjnośd oraz dobre przygotowanie
przedsiębiorcy do odpowiedniego wykorzystania biznesowych efektów wdrożenia
wyników pozyskanej usługi.
Kolejnym rodzajem projektów, pod względem wpływu na sytuacje przedsiębiorstwa
są projekty mające na celu udoskonalenie produktów, realizowane w wyniku inicjacji
współpracy prze jednostkę naukową. Z reguły pozwalały one udoskonalid oferowane
produkty, dzięki czemu częśd firm uzyskiwała dodatkową przewagę konkurencyjną.
9.
Czy realizacja projektu wpłynęła na sytuację przedsiębiorstwa? Jeśli tak to w jaki
sposób i w jakim zakresie? Czy efekty są zgodne z oczekiwaniami Beneficjentów
przed realizacją projektów? Czy efekty zrealizowanych projektów są
długoterminowe? Czy pojawiły się efekty nie przewidziane przez Beneficjentów?
Generalnie, stosunkowo mniejszy, realny wpływ na sytuację przedsiębiorstwa miały
projekty doradcze i projekty mające na celu wdrożenie prostych systemów i
rozwiązao informatycznych. Części firm pozwoliły one na pozyskanie nowych
klientów lub rozwój nowych form działania. Jednak w wielu przypadkach ich rezultat
koncentrował się głównie na nieco lepszym rozpoznaniu otoczenia rynkowego lub
udoskonaleniu sfery organizacyjnej i zarządzania (co oczywiście miało określone
znaczenie, aczkolwiek nie powodowało radykalnych zmian).
Osiągane efekty projektów, związanych z badaniami i rozwojem produktów lub
technologii, najczęściej okazywały się zgodne z oczekiwaniami beneficjentów. W
grupie projektów doradczych istniała jednak pewna częśd projektów, które nie
spełniły oczekiwao klientów, zazwyczaj z powodu zbyt powierzchownych lub
ograniczonych wniosków, niedostatecznego uwzględnienia specyfiki firmy i jej rynku
lub też braku wyraźnej potrzeby po stronie firmy, a także woli co do realizacji
proponowanych działao.
Nawiązując do wyników badania ilościowego warto dodad, że beneficjenci
wskazywali na pewne efekty, odnoszące się do ogólnej sytuacji przedsiębiorstwa. W
ich ocenie, najsilniej efekty te dotyczyły: poprawy wizerunku, poprawy
60
Wnioski
konkurencyjności (pozycji rynkowej) firmy beneficjenta oraz jakości oferowanych
produktów lub usług. Najrzadziej zaś wpływały na wielkośd zatrudnienia oraz liczbę
nowych produktów / usług. W trakcie badania nie zidentyfikowano efektów nie
przewidzianych przez Beneficjentów.
Ocena stopnia osiągnięcia celów Programu
10. Czy Program spełnia założone cele? Czy Program wpłynął na gotowośd
przedsiębiorców do nawiązywania dalszej współpracy z jednostkami naukowymi?
11. Czy po zakooczeniu realizacji projektu przedsiębiorstwa kontynuują współpracę z
jednostkami naukowymi? Czy nawiązały współpracę z inną jednostką naukową?
Czy Beneficjenci planują nawiązad współpracę z jednostkami naukowymi w
formule podobnej do formuły Programu?
12. Czy wprowadzenie kolejnych zmian w Programie wpłynęło na realizację
Programu?
61
Celem Programu jest nawiązywanie współpracy pomiędzy sferą mikro i małych firm
a jednostkami naukowymi. Poprzez realizację projektu każdy korzystający ze
wsparcia przedsiębiorca cel ten wypełnił. Poziom realizacji celu uznad można za
zadawalający. Generalnie rzecz biorąc Program wpływa pozytywnie na gotowośd
przedsiębiorców do nawiązywania dalszej współpracy z jednostkami naukowymi.
Cześd z beneficjentów (blisko 20%), która po zakooczeniu udziału w Programie nie
kontynuowała współpracy, deklaruje zamiar jej rozpoczęcia w niedalekiej przyszłości
(w ciągu najbliższych 12 miesięcy – w przeważającej mierze przewiduje się
rozpoczęcie współpracy w okresie około 6-12 miesięcy; na takie plany wskazywało
ok. 53% zainteresowanych podjęciem współpracy).
Współpraca ma byd
nawiązywana, zarówno z jednostkami naukowymi, z którymi współpracowano już w
ramach Programu, jak i z innymi instytucjami.
Blisko 40% beneficjentów obu edycji, po zakooczeniu udziału w Programie,
poinformowało o kontynuowaniu współpracy ze sferą nauki. Współpraca ta
kontynuowana jest z jednostką, z usług której korzystano w ramach Programu lub
też z inną jednostką. W nieco poniżej połowie przypadków jest to współpraca w
ramach nowego projektu badawczego (nieco częściej podejmowana przez
beneficjentów IV edycji). Wydaje się, że dotychczasowa formuła Programu znajduje
uznanie w gronie beneficjentów. Na uwagę zasługują formułowane przez nich uwagi
na temat zalet programu, a pośród nich dwie o szczególnym znaczeniu. Mianowicie,
zdaniem beneficjentów, Program stanowi sposobnośd pozyskania wsparcia przez
mikro i małe firmy, podnoszącego ich innowacyjnośd (56% wskazao) oraz daje realną
możliwośd nawiązania współpracy z jednostkami naukowymi (17% wskazao).
Wyniki badania nie doprowadziły do zaobserwowania szczególnych odmienności (z
edycji na edycję) w sferze realizacyjnej Programu, z uwagi na wprowadzane zmiany.
Nie można więc mówid, aby ich skutkiem była szczególnego rodzaju rekonfiguracja
Wnioski
ogólnych efektów wdrażania. Z badania wynika raczej określona stabilnośd
realizacyjna – przykładowo, bardziej znaczące i jednoznaczne odmienności pomiędzy
badanymi edycjami, w ramach różnych badanych wymiarów, występują rzadko.
Identyfikacja niezbędnych zmian w Programie
13. Czy program powinien byd kontynuowany w obecnej formie? Czy należałoby
wprowadzid jakieś zmiany? Jakich elementów Programu powinny one dotyczyd?
Program powinien byd kontynuowany, jednak należy próbowad wprowadzid w nim
określone modyfikacje. W obecnej formie w ramach Programu finansowanych jest
bardzo dużo projektów, które służą wypracowywaniu produktów / technologii /
rozwiązao odnoszących się bezpośrednio do sfery organizacji i zarządzania
przedsiębiorstwem (np. w rezultacie wdrażane jest nowe rozwiązanie
organizacyjne). Mniejsze znaczenie mają natomiast usługi w sferze odnoszącej się do
przedmiotu podstawowej produkcji / usług (np. nowy, przeznaczony na rynek
produkt).
Program należałoby silniej ukierunkowad na finansowanie prac badawczych oraz
badawczo-rozwojowych, mających na celu wypracowanie i wdrożenie nowych
produktów, usług i technologii lub też istotne udoskonalenie obecnie stosowanych
technologii / oferowanych usług i produktów. Chodzi tu zatem o usługi B+R
odnoszące się bezpośrednio do sfery podstawowej produkcji lub usług.
Interwencja powinna mied na celu nie tylko samo nawiązanie współpracy, lecz także
wsparcie prac badawczych, w których niezbędny jest potencjał naukowy,
specjalistyczna wiedza oraz wyposażenie laboratoryjne, którym dysponują tylko
jednostki naukowe.
Opis „dobrych praktyk”
14. Jaka była charakterystyka Beneficjentów (m.in. wielkośd i struktura zatrudnienia,
branża, specjalizacja działalności, wyniki finansowe z ostatnich lat, zakres
terytorialny działalności, specyfika kluczowych klientów i kooperantów itp.),
Wykonawców (m.in. rodzaj, wielkośd, specyfika działalności) i projektów (typy
projektów, proces realizacji projektów), które odniosły sukces? Jakie czynniki
zadecydowały o tym, że dany projekt okazał się sukcesem? Jak realizacja projektu
wpłynęła na sytuację ekonomiczną, pozycje konkurencyjną firmy na ryku? Co
zmieniła realizacja projektu przez przedsiębiorstwo?
62
O sukcesie danego projektu najczęściej decydowało kilka czynników. Kluczowymi
czynnikami były: jasno określony cel badao, pomysł na przeprowadzenie prac
badawczych lub badawczo-rozwojowych, dobry pomysł na efektywne wprowadzenie
do biznesu wyników wykonanych prac, umiejętności, wiedza, doświadczenie i
praktyczne podejście naukowców realizujących projekt. Z wymienionych czynników
większośd dotyczy przedsiębiorcy, dlatego też, jak pokazały badania, największym
sukcesem kooczyły się projekty, inicjowane przez firmy, mające jasno określone cele,
konkretne zapotrzebowanie i gotowy plan biznesowy wykorzystania wyników usługi.
Wnioski
W przypadku tego rodzaju projektów uzyskane wyniki miały bardzo istotny wpływ na
pozycję konkurencyjną firmy. W części sytuacji wyniki projektów pozwoliły na
zaoferowanie na rynku nowych, innowacyjnych produktów lub wręcz na
funkcjonowanie firm na rynku, gdyż ich podstawowy produkt powstał w wyniku
realizacji projektu w ramach Programu „Bon na innowacje”.
63
8.
Rekomendacje
Rekomendacja 1. Położenie nacisku na wsparcie projektów B+R
Przeprowadzone badanie ewaluacyjne wykazało znaczny udział projektów czysto
doradczych, obejmujących badania rynkowe, doradztwo w zakresie zarządzania lub wyboru
strategii rozwoju firmy. Istotna częśd projektów miała za cel wdrożenie stosunkowo prostych
i mocno zestandaryzowanych rozwiązao informatycznych.
W związku z powyższym rekomenduje się wprowadzenie preferencji (na etapie oceny
wniosków) dla dwóch typów projektów:
badawczo-rozwojowych – chodzi tu o projekty zawierające jednoznacznie
określony komponent badawczo-rozwojowy, w efekcie którego powstają nowe
lub istotnie ulepszone produkty, technologie i usługi. Przedsiębiorca powinien
wykazad sposób ich rynkowego wykorzystania oraz oczekiwane, mierzalne
efekty.
Ekspertyzy – projekty mające na celu pozyskanie specjalistycznej, wysoko
zaawansowanej, bazującej na badaniach naukowych wiedzy, niezbędnej do
rozwoju produktów, usług lub technologii. Przedsiębiorca powinien wykazad
mierzalne efekty wynikające z realizacji projektu, wpływające na opracowanie
nowych lub udoskonalenie obecnie oferowanych produktów, usług lub
wykorzystywanych technologii.
Rekomendacja ta ma szczególne znaczenie w sytuacji rekonstrukcji Programu (np.
podniesienia wartości wsparcia).
Rekomendacja 2. Wydłużenie okresu składania wniosków i czasu realizacji
Beneficjenci i wykonawcy często wskazywali na problem zbyt krótkiego okresu
przeznaczonego na składanie wniosków oraz krótkiego czasu realizacji projektów. W opinii
badanych zbyt krótki czas na przygotowanie projektów często wymagał ich uproszczania, co
mogło wywoływad określone, raczej niekorzystne konsekwencje. Sprzyjało to wnioskowaniu
o wsparcie dla stosunkowo prostych projektów doradczych oraz projektów mających za
zadanie wdrożenie dosyd standardowych rozwiązao informatycznych. Z kolei czas realizacji,
w praktyce wynoszący kilka miesięcy, dodatkowo ograniczonych przez okres wakacyjny,
niejednokrotnie uniemożliwiał realizację bardziej ambitnych, etapowych projektów.
W związku z powyższym rekomenduje się podejmowanie działao, które prowadziłyby
do wydłużenia czasu przeznaczonego na składanie wniosków. Wskazane byłoby także
wydłużenie okresu realizacji projektów, np. co najmniej do 1 roku. Uwzględniając obecną
formułę programu, opartą na systemie finansowania budżetowego, rekomendacja ta
pozostaje szczególnie zasadna w przypadku ewentualnej rekonstrukcji Programu (np. bon o
wyższej wartości, z dłuższym czasem realizacji).
64
Rekomendacja 3. Kwota dofinansowania i udział własny
Badanie ilościowe wykazało duży udział projektów doradczych oraz mających na celu
wdrożenie stosunkowo prostych rozwiązao informatycznych. Z kolei badanie jakościowe
uwidoczniło, że jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest stosunkowo niska kwota
dofinansowania, niejednokrotnie uniemożliwiająca finansowanie bardziej ambitnych i
rozbudowanych projektów, obejmujących bardziej rozwinięty komponent badawczorozwojowy. Drugim problemem związanym z przyjętym modelem finansowania jest niskie
zaangażowanie finansowe beneficjentów, często skutkujące odbieraniem prac niższej jakości
oraz słabym przygotowaniem biznesowym do wdrożenia uzyskanych wyników.
W celu rozwiązania zidentyfikowanych problemów rekomenduje się podniesienie
kwoty maksymalnego dofinansowania do poziomu 20-40 tys. złotych wraz z wymogiem
uzasadniania elementów składowych planowanych kosztów. Dodatkowo rekomenduje się
wprowadzenie niewielkiego udziału własnego w wysokości np. 10-20%. Niewielki udział
własny nie powinien zmniejszad atrakcyjności wsparcia, a jednocześnie będzie mobilizowad
beneficjentów do rzetelnej oceny rzeczywistych kosztów realizacji projektów oraz do
położenia nacisku na efektywne, biznesowe wykorzystanie uzyskanych wyników.
Rekomendacja 4. Zmiana wymagao w zakresie wcześniejszej współpracy
Badanie wykazało, że często najwyższa naukowa wartośd dodana, jakośd i efektywnośd
projektów, powiązana jest z faktem posiadania doświadczenia we współpracy pracowników
beneficjentów oraz jednostek naukowych. Obecnie warunki uzyskania wsparcia
uniemożliwiają realizację projektów w ramach Programu firmom, które wcześniej w jakiś
sposób współpracowały z jednostkami naukowymi (nie jest też wystarczająco precyzyjnie
zdefiniowana taka współpraca – np. jej zakres). Stawia to w znacznie gorszej sytuacji mikro
firmy, które posiadają takie doświadczenia, jednak jednostkowe (bardzo ograniczone).
Dodatkowo dośd istotnym problemem wskazywanym przez beneficjentów, jest problem z
kontynuowaniem współpracy w obszarze badao nad rozwojem innowacyjnych produktów,
usług i technologii. Problem ten jest związany z wysokim ryzykiem prowadzenia badao, który
na świecie jest obniżany poprzez różnego rodzaju wsparcie. W przypadku beneficjentów
Programu jedynym rozwiązaniem jest wnioskowanie o projekty celowe, jednak z reguły są
one za duże i zbyt skomplikowane jak na możliwości i potencjał dominującego grona
beneficjentów Programu. W związku z tym trafiają oni w lukę, która utrudnienia (często
uniemożliwia) kontynuację współpracy.
W związku z powyższym rekomenduje się zmianę wymagania odnośnie wcześniejszej
współpracy, polegającą na skróceniu okresu „wyłączającego” do 2 lat. W przypadkach, gdy
współpraca była realizowana w tym okresie („wyłączonym”), to nadal mogłaby starad się
o wsparcie, jednak z wyższym udziałem własnym.
Rekomendacja 5. Dopracowanie mechanizmu pozyskiwania trzech ofert
65
Badanie uwidoczniło, że duża częśd przedsiębiorców podchodzi niezbyt uważnie /
rygorystycznie do wymogu poszukiwania trzech ofert jednostek naukowych. Zjawisko to jest
szczególnie silne w przypadku, gdy to jednostka naukowa zwraca się ze ofertą do
przedsiębiorcy. Przedsiębiorcy w praktyce często nie przykładają należytego wysiłku do
poszukiwania innych, konkurencyjnych dostawców potrzebnych usług badawczych.
Rekomenduje się wprowadzenie wymagania silniejszego udokumentowania procesu
poszukiwania konkurencyjnych dostawców usług naukowych. Powinno ono obejmowad
określenie kryteriów, które powinien spełnid dostawca, podanie nazw jednostek do których
się zwracano z prośbą o przedstawienie oferty, krótką informację o uzyskanych
odpowiedziach oraz uzasadnienie wyboru oferty.
66
LISTA MATERIAŁÓW I PUBLIKACJI (DESK RESEARCH)
\
1.
Dokumentacja Programu Bon na innowacje oraz materiały pomocnicze ze strony
www.parp.gov.pl
2.
Sprawozdania merytoryczne z realizacji Programu
3.
Bazy danych wnioskodawców i Beneficjentów Programu (III i IV edycja)
4.
Dokumentacja dotycząca wnioskodawców i beneficjentów Programu (III i IV edycja)
5.
Dokumentacja projektów zrealizowanych, zatwierdzonych oraz będących w toku
realizacji (wnioski o dofinansowanie, sprawozdania/raporty z wykonanych przez
jednostkę naukową usług)
6.
Raport pt. „Ocena efektywności i skuteczności Programu Bon na innowacje”, PAG
Uniconsult, Warszawa 2010
7.
Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji
(wydanie trzecie),
http://www.nauka.gov.pl/fileadmin/user_upload/43/46/43464/20081117_OSLO.pdf
8.
Bank Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego,
http://www.stat.gov.pl/bdr_n/app/strona.indeks
9.
Małgorzata Juchniewicz, Barbara Grzybowska, Innowacyjnośd mikroprzedsiębiorstw w
Polsce, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2010.
10.
Stefan Marciniak, Innowacyjnośd i konkurencyjnośd gospodarki, C.H. Beck, Warszawa
2010.
11.
Andrzej H. Jasioski (red.), Innowacje małych i średnich przedsiębiorstw w świetle badao
empirycznych, Wydawnictwo promocja XXI, Warszawa 2008 r.
12.
Krzysztof Piech, Sylwia Pangsy-Kania (red.), Innowacyjnośd w Polsce w ujęciu
regionalnym – nowe teorie – rola funduszy unijnych i klastrów, Instytut Wiedzy i
Innowacji, Warszawa 2008
13.
Krzysztof Santarek (red.), Transfer technologii z uczelni do biznesu - Tworzenie
mechanizmów transferu technologii, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
Warszawa 2008, http://www.parp.gov.pl/index/more/8524
14.
Ekspertyzy i opracowania z wyników Programu Wieloletniego PW-004 pt. Doskonalenie
systemów rozwoju innowacyjności w produkcji i eksploatacji w latach 2004-2008”,
Zadanie SP-1 Procedury i struktury transformacji wiedzy i transferu technologii,
zebrane w publikacji Ekspertyzy i analizy dotyczące zagadnieo transformacji wiedzy,
konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, ITE-PIB, Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa 2008, http://www.parp.gov.pl/index/more/8515
67
15.
Raport – Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne
determinanty – Innowacyjnośd 2008 pod red. Aleksandra Żołnierskiego, Polska Agencja
Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008,
http://www.parp.gov.pl/index/more/8517
16.
Raport koocowy z badania ewaluacyjnego – Wpływ realizacji SPO WKP, 2004-2006, na
poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,
PAG Uniconsult, Warszawa 2008.
17.
Raport z badania Kierunku inwestowania w nowoczesne technologie w
przedsiębiorstwach MSP, Pentor / IBnGR, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
Warszawa 2007, http://www.parp.gov.pl/index/more/2063
18.
Agnieszka Olechnicka, Innowacyjnośd polskich regionów *w:+ Polska regionalna i
lokalna w świetle badao EUROREG-u pod red. Nauk. Grzegorza Gorzelaka, Centrum
Europejskich studiów Regionalnych i Lokalnych Uniwersytetu Warszawskiego,
Warszawa 2007.
19.
Andrzej H. Jasioski, Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji, Difin,
Warszawa 2006.
20.
Raport o innowacyjności gospodarki polskiej w 2006 r. pod red. Naukową Tadeusza
Baczki, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, Warszawa 2006.
21.
Innowacyjnośd 2010, PARP, Warszawa 2010
22.
Krzysztof B. Matusiak (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęd, wyd. III,
PARP, Warszawa 2011
23.
Maarten Cornet, Björn Vroomen, Marc van der Steeg, Do innovation vouchers help
SMEs to cross the bridge towards science?, CPB Discussion Paper No 58, The Hague
2006.
68

bon na innowacje

Transkrypt

Podobne dokumenty

Spotkanie informacyjne nt. programu Bon na innowacje Polska

parp – bon na innowacje oferta - Instytut Maszyn Matematycznych

2 - Greenport

Hello! Guten Tag! Bon dia! Bon jour! Czyli Dzień Języków Obcych

Badanie zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje

parp – bon na innowacje oferta - Instytut Maszyn Matematycznych

Społeczny StartUp

www.lebork.pl - Projekt PUP dla bezrobotnych „Nowe perspektywy”