Karta pracy

Kobierzec liści
A.
Każda roślina jak przystało na organizm żywy odżywia się i rozmnaża. Rozprzestrzenianiu
służą w niektórych przypadkach części podziemne (np. rozłogi czy kłącza), ale przede
wszystkim powstające w kwiatach nasiona. Do odżywiania natomiast rośliny wykorzystują
korzenie i liście, a pośrednio także łodygi. Korzenie pozwalają im na pobieranie wody i soli
mineralnych, liście zaś na produkcję przy wydatnym udziale promieni słońca substancji
organicznych. Łodygi są drogami łączącymi korzenie z liśćmi.
Pierwszymi liśćmi wyłaniającymi się na światło dzienne są liścienie. Mają one zupełnie
odmienny kształt od pozostałych liści. Pełnią w życiu młodej rośliny funkcje magazynujące.
W miarę wzrostu rośliny na jej pędzie pojawiają się nowe zawiązki liści ukryte początkowo w
pączkach. Z niewielkiego wyrostka powstaje najpierw łuseczka, która szczytem szybko
rośnie. Ta właśnie część wykształca się jako pierwsza tworząc szczyt liścia. Następnie
rozwijają się dalsze fragmenty blaszki liściowej. Po osiągnięciu całkowitego rozwoju liść
przestaje rosnąć.
Miejsce wyrastania liści na pędzie nie jest dziełem przypadku. Ich lokalizacja na pędzie jest
cechą charakterystyczną rośliny. Sposób rozmieszczenia liści zapewnia im optymalny dostęp
do światła.
Typowy liść składa się z blaszki liściowej i ogonka. Strona spodnia blaszki liściowej
zazwyczaj różni się od strony wierzchniej, zarówno kolorem jak i fakturą. Rozróżnia się dwie
podstawowe formy liści pojedynczą (gdy z ogonka wyrasta jedna blaszka liściowa – np. klon
czy osika) lub złożone (gdy od głównego ogonka odchodzą boczne, każdy ze swoją blaszką –
np. jarząb czy kasztanowiec).
Do cech charakteryzujących poszczególne gatunki roślin należą także sposób unerwienia
liścia (tzw. użyłkowanie) oraz ukształtowanie brzegu blaszki liściowej (całobrzegie,
ząbkowate itp.)
W przyrodzie obok typowo wykształconych liści występują też liście zmienione,
przekształcone. Nietypową budowę mają liście owadożerne występujące np. u rosiczki czy
przekształcone w wąsy czepne służące roślinie do przyczepiana się do podpory (np. u
groszku). Jeszcze inną funkcję, obronną, pełnią liście w postaci kolców (np. u berberysa czy
kaktusów). Z magazynującą rolą liści spotkać się można u roślin cebulowych, takich jak
choćby cebula. W ich przypadku liście spichlerzowe przyjmują łódkowaty kształt i mają
białawą barwę.
W naszej strefie klimatycznej rośliny przeważnie zimują w stanie bezlistnym. Wraz z
nadejściem jesieni w blaszkach liściowych zanika obecność chlorofilu – zielonego barwnika
biorącego udział w procesie fotosyntezy ulega rozkładowi. Dominująca rolę przejmują
wówczas barwniki odpowiadające za ciepłe barwy liści: żółte – ksantofile i czerwone karoteny. Widocznym znakiem nadejścia jesieni są opadające liście. Ziemia usłana nimi
wygląda niczym podłoga komnaty okryta barwnym kobiercem. Rośliny przygotowują się do
zimy minimalizując czynności życiowe, a więc także zmniejszając swą powierzchnię. Jeszcze
przed gubieniem wytwarzają pomiędzy ogonkiem a pędem tkankę odcinającą. Komórki ją
budujące z czasem ulegają rozpadowi. Ciężar liścia oraz powiew wiatru sprawiają, że
osłabione połączenie z rośliną nie wytrzymuje i liść opada.
B.
1. Zbierz liście roślin rosnących w twoim najbliższym otoczeniu. Oznacz z jakich roślin
pochodzą. Opisz liście zaznaczając w jaki sposób były umieszczone na łodydze, jaki mają
kształt i brzeg blaszki. Scharakteryzuj użyłkowanie zebranych liści.
2. Znajdź roślinę tworzącą rozetę liściową. Na kartce odwzoruj układ liści. Zakreśl
czerwonym kolorem fragmenty blaszek liściowych, które przykryte są innymi liśćmi tej samej
rośliny. Porównaj powierzchnię pokolorowaną na czerwono z nie pokolorowaną. Która jest
większa? Wytłumacz dlaczego.
3. Zgromadź cebulę (warzywo), cebulę hiacynta i cebulę tulipana. Rozkrój je, sporządź szkic
każdej z roślin. Opisz na rycinie: korzenie, łodygę i liście.
C.
1.
Czyje to mogą być liście:
blaszka w równym stopniu wąska niemal na całej długości liścia, użyłkowanie równoległe,
brzeg liścia całkowity.
2.
Zbierz przebarwiające się jesienią liście. Wysusz je pod stosem gazet, rozkładając tak, aby
każdy liść miał swoje oddzielne miejsce. Po wyschnięciu naklej liście na arkusz Bristolu lub
kartonu, starając się skomponować jak najbardziej barwną kompozycję. Czy potrafisz
powiedzieć z jakich roślin pochodzą liście budujące twój obraz.