Profesor Zbigniew Maciej Gliwicz

PTH
Profesor Zbigniew Maciej Gliwicz
Prof. dr hab. Zbigniew Maciej Gliwicz – urodził się w 1939 roku w Warszawie. Studia przyrodnicze ukończył na
Uniwersytecie Warszawskim w 1962 roku przedstawiając pracę o zooplanktonie jezior tatrzańskich. W 1969 roku
otrzymał stopień doktora na podstawie rozprawy, w której przedstawił nowatorskie badania in situ intensywności
odławiania komórek glonów przez filtrujący zooplankton wykorzystując technikę okresowej jego inaktywacji przy
pomocy substancji paraliżującej. Zagadnienia drapieżnictwa rozumiane szeroko jako wzajemne oddziaływanie
pomiędzy ofiarą (komórka glonu, osobnik skorupiaka –filtratora, ryba planktonożerna), a jej drapieżnikiem
(zooplankton filtrujący, bezkręgowiec drapieżny, ryba planktonożerna, ryba drapieżna) w siedlisku toni wodnej stały
się głównym kierunkiem zainteresowań i przedmiotem dalszych badań prof. Gliwicza. Liczba jego publikacji (często
też i jego współpracowników i uczniów) z tej dziedziny ekologii i hydrobiologii sięga (łącznie w ostatnich trzech
dekadach) – paru setek, a znajdują się one w prestiżowych czasopismach, takich jak Nature, Oecologia, Limnology &
Oceanography, Arch. Hydrobiol., J. Plankton Research, i cieszą się niezmiennie bardzo wysoką cytowalnością, łącznie
z licznym cytowaniem we współczesnych podręcznikach. Znajdują się wśród nich pozycje szczególnie spektakularne,
jeśli chodzi o technikę wykonania badań (eksperymenty z regulowaną obecnością drapieżnika, konkurenta,
pokarmowej zawiesiny), czy egzotyczne siedlisko i grupę organizmów (jeziora tropikalne, słonawowodne,
wysokogórskie). Są wśród nich pozycje, które prezentują jakościowo nowe widzenie roli drapieżnictwa, pokarmu i
konkurencji w kształtowaniu historii życia zwierząt. Wskazanie na odmienną rolę pokarmu i drapieżnictwa w regulacji
zagęszczenia populacji, odkrycie i wyjaśnienie cyklu księżycowego w zagęszczeniu populacji tropikalnego
zooplanktonu, wykazanie historycznej roli introdukcji ryb na wędrówki dobowe zooplanktonu jezior tatrzańskich,
sformułowanie koncepcji granicznego poziomu pokarmu, wreszcie wykazanie decydującej roli nieletalnych efektów
drapieżcy na tempo wzrostu i rozrodczość w populacjach zwierząt – to najważniejsze, ogólnie sformułowane wnioski
badawcze profesora Gliwicza. Wskazanie tych ostatnich oddziaływań a mianowicie, że obecność drapieżnika indukuje
zachowania zwierząt mające na celu unikanie bezpośrednich skutków drapieżnika (wędrówki do siedlisk refugialnych,
skupianie się „obronne”, zaprzestanie aktywnego poszukiwania pokarmu) – jest szczególnie nowatorskie. Aktywność i
ruchliwość zwierząt, czyli ich historia życia jest stałą „grą” pomiędzy unikaniem kontaktu z drapieżnikiem a
zdobywaniem pokarmu i unikaniem głodowania w stopniu mogącym zapewnić rozród i wzrost. Te uogólnienia i
publikacje profesora Gliwicza stanowią ważne pozycje w współczesnej ekologii behawioralnej i ekologii ewolucyjnej
Profesor Gliwicz otrzymał tytuł naukowy profesora w 1988 roku. Od lat sześćdziesiątych XX wieku. jest nieprzerwanie
związany z Uniwersytetem Warszawskim, kierując Zakładem Hydrobiologii Instytutu Zoologii tej uczelni. Okresowo
pracował na innych uczelniach i w ośrodkach światowych w tym w sławnym Instytucie Limnologii Maxa Plancka w
Plön. Jest członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, oraz członkiem
honorowym Ekologicznego Towarzystwa Amerykańskiego, jak też członkiem redakcji kilku czasopism
międzynarodowych (Archiv f. Hydrobiologie, J. Plankton Research, Aquatic Ecology). Jest również wieloletnim
członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Limnologicznego (SIL), jak też Polskiego Towarzystwa
Hydrobiologicznego, w którym – w latach sześćdziesiątych XX wieku – był członkiem Zarządu Głównego. Za swój
wkład we współczesną ekologię i hydrobiologię otrzymał prestiżowe nagrody: Medal Naumana-Thienemanna
przyznany w 1998 roku na kongresie limnologicznym w Dublinie, a nadawany zasłużonym dla światowej limnologii i
hydrobiologii oraz nagrodę Międzynarodowego Instytutu Ekologii w Oldendorf (Niemcy), również w roku 1998,
przyznawaną za wkład w światową myśl ekologiczną. W wyniku tej nagrody powstała książka profesora Gliwicza
„Between hazards of starvation and risk of predation: ecology of off-shore animals” (378 str.) wydana w roku 2003
przez powyższy instytut. W 2001 roku profesor Gliwicz otrzymał nagrodę Fundacji Nauki Polskiej za całokształt
swoich badań i za nowy sposób pojmowania roli drapieżnictwa w kształtowaniu historii życia zwierząt.
Anna Hillbricht-Ilkowska
strona 1 / 1