Sprawozdanie z IV Ogólnopolskiego Kongresu Pracowników

Teresa Kaniowska • Kryteria kierowania nieletnich do MOW •
Sprawozdanie z IV Ogólnopolskiego Kongresu Pracowników
Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych – Goniądz 2013
Kryteria kierowania nieletnich do Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych
(Promocja, Ewaluacja, Akredytacja)
Inicjatorem organizowanych od kilku lat spotkań pracowników młodzieżowych
ośrodków wychowawczych jest Dyrektor Młodzieżowego Centrum Edukacji i Readaptacji
Społecznej w Goniądzu. Każdego roku podejmowane są dyskusje na tematy istotne dla
dalszego funkcjonowania placówek
resocjalizacyjno-wychowawczych na najbardziej
optymalnym poziomie. Spotkania te organizowane są we współpracy z Ministerstwem
Edukacji Narodowej i Ośrodkiem Rozwoju Edukacji. W latach poprzednich były poświęcone
problematyce skuteczności procesu resocjalizacji, poszukiwaniu i upowszechnianiu nowych
metod pracy, w tym metod twórczej resocjalizacji, wymianie doświadczeń, prezentacji
programów już zweryfikowanych, wdrażanie których przynosi oczekiwane rezultaty.
IV Ogólnopolski Kongres Pracowników MOW, który odbył się w dniach 1-3
października 2013 r. był poświęcony opracowaniu kryteriów kierowania nieletnich do
młodzieżowych ośrodków wychowawczych, z uwzględnieniem oceny jakości funkcjonowania
tych placówek.
Celem, podjętej wśród praktyków dyskusji merytorycznej jest dążenie do
wprowadzenia zmian, mogących mieć wpływ, w dalszej perspektywie, na poprawę jakości
funkcjonowania młodzieżowych ośrodków wychowawczych.
W trakcie spotkań warsztatowych oraz dyskusji panelowej został również podjęty
temat lawinowo tworzonych nowych ośrodków, mimo, iż aktualnie nie ma zapotrzebowania
na tworzenie tego typu placówek. W związku z powyższym, uczestnicy Kongresu
sformułowali kilka rekomendacji i postulatów, które powinny być brane pod uwagę m.in.
przy dokonywaniu wyboru ośrodka w procedurze wskazywania miejsc nieletnim przez
pracowników Wydziału Resocjalizacji i Socjoterapii ORE, realizującym to zadanie zgodnie z
przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie
1
Teresa Kaniowska • Kryteria kierowania nieletnich do MOW •
szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich
w młodzieżowym ośrodku wychowawczym (Dz.U Nr 296, poz.1755).
Przedstawiciele Wydziału Resocjalizacji i Socjoterapii ORE przedstawili aktualnie
stosowane kryteria, opracowane wewnętrznie i weryfikowane w trakcie bieżącej
działalności.
Kryteria uwzględniane podczas wskazywania dla nieletniego odpowiedniej
placówki typu MOW/MOS:
1. typ
placówki
(MOW:
resocjalizacyjna,
resocjalizacyjno-rewalidacyjna;
MOS:
socjoterapeutyczna, socjoterapeutyczna z rewalidacją),
2. poziom rozwoju intelektualnego (norma, upośledzenie w stopniu lekkim),
3. płeć nieletniego,
4. etap edukacyjny (szkoła, klasa),
5. język obcy (szczególnie istotny w III klasie gimnazjum),
6. zawód preferowany (zasadnicze szkoły zawodowe, gimnazja z przysposobieniem do
nauki zawodu),
7. wskazania i przeciwwskazania (stan zdrowia, karalność, prośby- skierowanie do
konkretnej placówki, skierowanie blisko/daleko od domu, prośba o niekierowanie z
innym nieletnim, kierowanie rodzeństwa razem/oddzielnie do placówki),
8. czas oczekiwania na miejsce w placówce,
9. odległość od placówki do której można wskazać nieletniego od jego miejsca
zamieszkania:
MOW – wskazywanie placówki w optymalnej odległości od miejsca zamieszkania,
która umożliwi oderwanie nieletniego od demoralizującego wpływu środowiska, a
jednocześnie nie utrudni kontaktu z rodziną/opiekunami prawnymi (przepustki,
odwiedziny, itd.),
MOS – wskazywanie placówki możliwie blisko miejsca zamieszkania nieletniego
umożliwiające współpracę z rodziną/opiekunami prawnymi, środowiskiem,
10. możliwość kontynuowania nauki w danej placówce (szczególnie ważne dla VI klasy
szkoły podstawowej i III klasy gimnazjum pod koniec roku szkolnego),
2
Teresa Kaniowska • Kryteria kierowania nieletnich do MOW •
11. w przypadku kolejnego wskazania: analiza dotychczasowego przebiegu resocjalizacji
(pobyty w placówkach MOW/MOS, przyczyny niedoprowadzeń, zwolnień z placówki,
itd.),
12. wiek nieletniego, a etap nauczania (np. umożliwienie nieletniemu, który wkrótce
osiągnie pełnoletność ukończenia danego typu szkoły).
13. Wniosek starostwa powiatowego (organu kierującego), sądu rodzinnego, rodziców/
opiekunów prawnych.
Uczestnicy Kongresu uznali, że istotnym wskaźnikiem przy dokonywaniu wyboru
ośrodka dla nieletniego mogą być uzyskane w danej placówce oceny poszczególnych sfer
działalności dokonane w ramach ewaluacji zewnętrznej, przeprowadzonej na podstawie
przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r.
w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U Nr 168, poz. 1324) i rozporządzenia zmieniającego
z dnia 10 maja 2013 r. Dz. U. 0 poz. 560, czyli wykorzystywanie w tej procedurze
udostępnianych przez kuratorów oświaty raportów z ewaluacji zewnętrznych obejmujących
młodzieżowe ośrodki wychowawcze.
Ewaluacja zewnętrzna jest przeprowadzana w następujących obszarach:
1. efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności
statutowej szkoły lub placówki;
2. procesy zachodzące w szkole lub placówce;
3. funkcjonowanie szkoły lub placówki w środowisku lokalnym, w szczególności
w zakresie współpracy z rodzicami uczniów;
4. zarządzanie szkołą lub placówką.
Mając powyższe na uwadze sformułowano postulat, że dla prawidłowego inicjowania
procesu resocjalizacji nieletnich w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych konieczne jest
spełnienie szeregu warunków formalnych (organizacyjnych) i podkreślono znaczenie:

Posiadania odpowiedniej bazy gwarantującej zapewnienie bezpiecznych warunków
pobytu wychowankom;

Posiadania wymaganej dokumentacji;
3
Teresa Kaniowska • Kryteria kierowania nieletnich do MOW •

Zatrudnienia odpowiednio wykwalifikowanej kadry i zapewnienie adekwatnej do
potrzeb liczby specjalistów;

Zapewnienia indywidualizacji procesu edukacji, wychowania i resocjalizacji nieletnich
- IPET;

Zapewnienia bogatej oferty wychowawczej, w tym w ramach realizacji projektów
unijnych;

Zapewnienia
możliwości
środowiskowej,
w
kształcenia,
indywidualnych
w
tym
w
przypadkach
szkole
na
ogólnodostępnej,
poziomie
szkoły
ponadgimnazjalnej;

Inicjowania i utrzymywania współpracy z rodzicami, współpracy ze środowiskiem
lokalnym, współpracy międzyinstytucjonalnej;

Uwzględniania w planowaniu zadań wyników ewaluacji wewnętrznej, w tym w
szczególności stopnia realizacji celów wychowawczych i resocjalizacyjnych;

Uwzględniania w ocenie jakości funkcjonowania ośrodka wyników ewaluacji
zewnętrznej.
I. Baza
Organizowanie ośrodków dla najwyżej 6 grup wychowawczych, czyli 72 wychowanków.
Zwrócono również uwagę na potrzebę utrzymania liczebności grup wychowawczych na
poziomie 8-12 wychowanków, przy czym optymalna wydaje się liczebność grupy nie
przekraczająca 10 osób - uznano, że zwiększanie liczebności wychowanków w grupie nie ma
uzasadnienia merytorycznego, może wręcz zagrażać efektywności procesu wychowawczoresocjalizacyjnego i bezpieczeństwu wychowanków w placówkach.
Organizowanie autonomicznych grup wychowawczych, pobyt w sypialniach dla nie więcej niż
3-4 wychowanków;
Posiadanie aneksu kuchennego, Łazienki WC, świetlicy, innych pomieszczeń dla grupy oraz
sal zajęciowych;
Odpowiednio wyposażone klasopracownie, pomoce dydaktyczne, sprzęt audiowizualny;
Adekwatne do potrzeb wyposażenie warsztatów praktyk zawodowych w ośrodkach, które
oferują kształcenie zawodowe;
4
Teresa Kaniowska • Kryteria kierowania nieletnich do MOW •
Dostęp do zaplecza sportowego i kulturowego (boisko, sala gimnastyczna, siłownia, inne).
II. Bezpieczeństwo
Zapewnienie odpowiednich warunków BHP, ochrony p-pożarowej, monitoringu;
Rejestr wypadków nadzwyczajnych;
Opracowanie procedur współpracy z Policją w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa
wychowanków i placówki;
Wyniki kontroli, raporty NIK, RPO, sądy - dostępne na stronach www.
Przy omawianiu problematyki bezpieczeństwa wychowanków lub placówki wiele uwagi
poświęcono zdarzeniom związanym ze zjawiskami agresji i przemocy, używaniem środków
odurzających, podejmowaniem prób samobójczych i problemom pojawiających się
w ośrodkach w związku z samowolnymi oddaleniami wychowanków (ucieczkami)
w kontekście konieczności zorganizowania opieki medycznej na odpowiednim poziomie.
III. Kadra
W
dążeniu
do
osiągania
wysokiego
poziomu
oddziaływań
wychowawczych
i
resocjalizacyjnych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, wskazano na potrzebę
zatrudnienia w MOW następujących specjalistów:

wychowawców i nauczycieli (kryteria formalne określają odpowiednie przepisy);

psychologów, pedagogów, terapeutów (specjalizacje w zależności od potrzeb) – w
pełnych wymiarach czasu pracy z zastrzeżeniem, że w placówkach liczących powyżej 48.
wychowanków t.j. 4.grup wychowawczych, powinni być zatrudniani dodatkowi specjaliści
z w/w zakresów, w wymiarze nie mniejszym niż dwa etaty;

specjalistów z zakresu doradztwa zawodowego;

pielęgniarki w pełnym wymiarze czasu pracy (w tym mającej uprawnienia do wydawania
leków „psychiatrycznych”);

lekarzy psychiatrów w wymiarze odpowiadającym potrzebom placówki;

pracowników socjalnych;

instruktorów zajęć specjalistycznych.
5
Teresa Kaniowska • Kryteria kierowania nieletnich do MOW •
Zwrócono uwagę na dokonywanie wyborów wśród osób posiadających dodatkowe
kwalifikacje (poza formalnym dyplomem ukończenia studiów), także predyspozycje,
osobiste pasje itp.
IV. Oferta edukacyjna
Oferta edukacyjna młodzieżowych ośrodkach wychowawczych powinna uwzględniać
w szczególności potrzeby rynku pracy, dotyczy to przygotowywanych do usamodzielnienia
wychowanków ośrodków zarówno kończących gimnazjum, jak i szkołę ponadgimnazjalną.
Uwzględnienie w ofercie wszystkich etapów edukacji: szkoła podstawowa, gimnazjum z PDP,
szkoły ponadgimnazjalne.
Oferowanie kształcenia nie tylko w ZSZ, ale również w technikum i liceum
ogólnokształcącym;
Organizowanie kursów kwalifikacyjnych, zwłaszcza dla wychowanków zbliżających się do
osiągnięcia pełnoletności;
Opracowywanie i realizacja programów autorskich;
Rozszerzanie działalności przy wykorzystaniu możliwości płynących z uczestnictwa w
projektach międzynarodowych (unijnych).
V. Współpraca ze środowiskiem
W realizacji swoich zadań MOW systemowo współpracuje z różnymi instytucjami, w związku
z tym podkreślono szczególnie znaczenie:

współpracy z instytucjami pomocy społecznej, które dostarczają MOW regularnych
informacji nt. kierunków oddziaływań wspierających/korekcyjnych, podejmowanych
wobec rodzin wychowanków. Instytucje te otrzymują od MOW informacje dotyczące
przebiegu procesu resocjalizacji wychowanków i uwzględniają te informacje w
oddziaływaniach wobec rodzin;

współpracy z DDz (w przypadkach tego dotyczących), polegającej na realizowaniu przez
DDz zadań związanych z usamodzielnianiem wychowanków;

współpracy z placówkami oświatowymi, w których wychowankowie opuszczający MOW
będą kontynuowali naukę;
6
Teresa Kaniowska • Kryteria kierowania nieletnich do MOW •

współpracy z Policją, Sądami Rodzinnymi, poradniami i innymi instytucjami działającymi
na rzecz optymalizowania oddziaływań wychowawczych wśród dzieci i młodzieży.
Wiele uwagi poświęcono problemom związanym z usamodzielnianiem wychowanków
pełnoletnich. Omawiane przypadki dotyczyły nadal dosyć powszechnej w wielu rejonach
kraju praktyki skreślania z listy wychowanków domów dziecka w momencie uzyskania dla
nieletniego wskazania i skierowania do młodzieżowego ośrodka wychowawczego. W
związku z powyższym powstaje wiele trudności związanych z potrzebą uzyskania mieszkania
dla wychowanka, który nie mając domu rodzinnego, w tym stanie prawnym, powinien być
wypisany z ośrodka „do nikąd”.
Podczas dyskusji panelowej oraz w trakcie wystąpień poszczególnych prelegentów
podkreślono potrzebę dalszych prac nad opracowywaniem i wdrażaniem autorskich
programów
wychowawczych,
tworzenia
warunków
do
upowszechniania
dobrych
wychowawczo wzorców. Uznano, że wszystkie istotne informacje dotyczące bazy, oferty
edukacyjnej i resocjalizacyjno-wychowawczej, kadry, realizowanych programów, istotnych
wydarzeń powinny być zamieszczane na stronach www ośrodków zarówno dla potrzeb
systemu kierowania, jak i promowania placówek w środowisku lokalnym.
Wiele z przedstawionych postulatów dotyczy funkcjonowania młodzieżowych ośrodków
wychowawczych, inne odnoszą się do instytucji wspierających. Ważne, by w dążeniu do
osiągania wysokiej jakości i skuteczności oddziaływań resocjalizacyjno-wychowawczych
kontynuować prace koncepcyjne i reagować na wymagania i potrzeby w zmieniającej się
rzeczywistości.
Dla uczestników IV Ogólnopolskiego Kongresu Pracowników MOW w 2013 r. problemem
dostrzeżonym w zmieniającej się rzeczywistości i wymagającym reagowania jest
powoływanie nowych ośrodków, przy braku możliwości ich wypełnienia odpowiednią liczbą
nieletnich, wobec których sąd rodzinny zastosował środek wychowawczy w postaci
umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym i odniesienie się w związku z tym do
kryteriów kierowania nieletnich do MOW.
7
Teresa Kaniowska • Kryteria kierowania nieletnich do MOW •
Oprócz wskazania na możliwość korzystania z raportów z wynikami ewaluacji zewnętrznej
młodzieżowych ośrodków wychowawczych, przy ustalaniu kryteriów kierowania nieletnich,
postulowano także możliwość wdrożenia rozwiązania alternatywnego w postaci systemu
akredytacji placówek opartego na wcześniej wypracowanych ogólnopolskich standardach
obejmujących pobyt, opiekę edukacyjną i wychowawczą, zatrudnienie itp. wyżej
wymienione.
Efektem byłby stan, że nieletni byliby kierowani tylko do placówek posiadających aktualne
akredytacje i tylko takie placówki miałyby prawo określać swoje oferty w systemie. Jest to
tym bardziej zasadne, gdyż liczba miejsc w mow-ach aktualnie już istotnie przewyższa
zapotrzebowanie. Wprowadzenie systemu akredytacji placówek nie wpłynie na czas realizacji
postanowień sądowych.
Podjęcie decyzji o ukonstytuowaniu przedstawionej propozycji wydaje się w pełni
uzasadnione, przy wzrastającej liczbie nowo powoływanych ośrodków. Przedstawione
postulaty wiążą się z troską organizatorów i uczestników Kongresu o jakość wychowania i
resocjalizacji w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, w chwili obecnej i w dalszej
perspektywie.
Opracowała: Teresa Kaniowska
8