Innowacyjne Instrumenty Finansowe w politykach UE

Transkrypt

FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA
SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ
ul. Wspólna 30, Pokój 338
00- 930 Warszawa
http://www.fapa.org.pl/saepr
tel. (+48 22) 623 19 81
e-mail: [email protected]
Innowacyjne Instrumenty Finansowe
w politykach UE
Dotychczasowe doświadczenia i wnioski dla
projektowania PROW 2014-2020
WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 2012 R.
Innowacyjne Instrumenty Finansowe w politykach UE – opracowanie FAPA/SAEPR
Spis treści:
Wstęp ............................................................................................................................... 3
1
Przegląd instrumentów finansowych stosowanych w Wieloletnich Ramach
Finansowych UE na okres 2007-2013 ........................................................................ 4
1.1
Definicja, przesłanki i korzyści stosowania IIF.......................................................................... 4
1.2
Najważniejsze pojęcia oraz klasyfikacja IIF .............................................................................. 6
1.3
IIF w przyszłych Wieloletnich Ramach Finansowych ............................................................. 11
2
3
Innowacyjne Instrumenty Finansowe w sektorze rolnictwa i na obszarach wiejskich 12
2.1
Finansowanie obszarów wiejskich – rozwój instrumentów i doświadczenia ........................ 12
2.2
Propozycje legislacyjne 2014-2020 w odniesieniu do IIF we wsparciu obszarów wiejskich . 17
Wnioski i rekomendacje do projektowania PROW 2014 - 2020 w Polsce ................. 18
Bibliografia ..................................................................................................................... 21
ANEKS ............................................................................................................................ 22
2
Wstęp
Dotychczasowe doświadczenia UE w wykorzystywaniu innych niż granty instrumentów
transferu środków finansowych z budżetu, czyli tzw. innowacyjnych instrumentów
finansowych, nie są rozległe i dotyczą przede wszystkim polityk sektorowych. Potwierdzają
jednak istnienie ważnych korzyści płynących z ich zastosowania.
Coraz większe zainteresowanie KE wdrażaniem innowacyjnych instrumentów finansowych
znalazło odzwierciedlenie w dokumencie Wieloletnie Ramy Finansowe 2014-2020, w którym
proponuje się rozszerzyć wykorzystanie IIF w innych politykach unijnych z nadzieją na
uzyskanie podobnych, co w politykach sektorowych korzyści. KE proponuje całościowe
redefiniowanie instrumentów w nadchodzącej perspektywie, wskazując na potrzebę ich
doskonalenia, uproszczenia i koncentracji na kluczowych celach strategicznych.
Europejskie oceny co do szans powodzenia tej inicjatywy są podzielone – od pozytywnych,
zawartych w komisyjnych Impact assessments and evaluations, po sceptyczne,
przedstawione m.in. przez Trybunał Obrachunkowy.
Celem raportu było dokonanie przeglądu podstawowych pojęć związanych z IIF oraz
doświadczeń z dotychczasowego wdrażania w politykach europejskich (rozdział 1), ze
szczególnym uwzględnieniem WPR (rozdział 2). Ponadto, w aneksie zamieszczono przykład
JEREMIE, innowacyjnego mechanizmu z sukcesem stosowanego w Polsce. Przeprowadzona
analiza stanowi podstawę do dyskusji nad zasadnością stosowania IIF w polityce rozwoju
obszaru wiejskich oraz kształtem tych rozwiązań.
3
1 Przegląd instrumentów finansowych stosowanych w Wieloletnich
Ramach Finansowych UE na okres 2007-2013
1.1
Definicja, przesłanki i korzyści stosowania IIF
Pojęcia Innowacyjne instrumenty finansowe (IIF), używa się w nomenklaturze unijnej dla
określenia instrumentów finansowych wykorzystywanych przy transferze środków z budżetu
unijnego, innych niż dotacje (m.in. pożyczek (loans), poręczeń (guarantees), inwestycji
kapitałowych (equity or quasi-equity investments or participations) lub innych instrumentów
wysokiego ryzyka (risk-bearing instruments), stosowanych również w połączeniu z dotacjami.
Celem ich wprowadzania jest zwiększenie dostępu przedsiębiorstw produkcyjnych
i usługowych oraz innych organizacji do różnych źródeł i form finansowania.
Można wnioskować, że Komisja Europejska wprowadziła nazwę „innowacyjne instrumenty
finansowe”, którą posługuje się w dokumentach, w celu odróżnienia od technicznej
terminologii związanej z instrumentami finansowymi (instrumenty finansowania, kapitały,
finansowanie dłużne, partnerstwo publiczno-prywatne, instrumenty inżynierii finansowej,
nowa generacja instrumentów finansowych) i podkreślenia specyficznego znaczenia. Jako IIF
traktowane są zarówno pojedyncze produkty występujące na rynku finansowym, jak również
mechanizmy łączące kilka produktów i stwarzające możliwości ich opcjonalnego
wykorzystania. W okresie 2007-2013 funkcjonuje 13 instrumentów polityki wewnętrznej
i 11 instrumentów polityki zewnętrznej, które dotyczą przedsiębiorczości i przemysłu,
szczególnie sektora MSP w zakresie energii, zmian klimatu, zatrudnienia, badań i innowacji.
Z IIF korzystają następujące sektory (wg klasyfikacji KE - departamenty i dyrekcje): Badania
i Innowacje, Przedsiębiorczość, Środowisko, Energia, Zatrudnienie, Sprawy Socjalne
i Zapobieganie Wykluczeniu, IT, Rozwój Regionalny, Transport, Ekonomia i Finanse oraz
ostatnio także (wprowadzają lub planują w najbliższym czasie) Rolnictwo i Rozwój Obszarów
Wiejskich, Zmiany Klimatu, Kultura i Edukacja.
W procesie wdrażania i stosowania instrumentów uczestniczą: Komisja Europejska,
Europejski Bank Inwestycyjny (EIB), Europejski Fundusz Inwestycyjny (EIF), inne banki,
pośrednicy oraz prywatne przedsiębiorstwa.
Fundusze publiczne w budżecie UE przeznaczone dla poszczególnych polityk były dotychczas
tradycyjnie realizowane poprzez wydatki operacyjne w postaci płatności dla beneficjentów
albo alokacji dotacji na zasadach konkurencyjnych ofert. IIF ukształtowały się w drodze
praktyki w sektorach, gdzie okazało się, że mogą być bardziej efektywne niż tradycyjne
instrumenty dotacyjne. Pierwotnie były stosowane na mniejszą skalę, zazwyczaj regionalną
i wdrażane za pomocą lokalnej administracji, stąd trudno o wskazanie jednolitych wzorców
w zakresie ich konstrukcji. Początkowo UE zastosowała IIF takie jak poręczenia i inwestycje
kapitałowe dla małych średnich przedsiębiorstw (MSP) na podstawie budżetu UE
4
z poprzedniego okresu programowania (SMEG i GIF). W bieżącym okresie (2007-2013) KE we
współpracy z EIB oraz EIF wprowadziła nową generację instrumentów w zakresie badań
i innowacji, transportu i komunikacji, energii, środowiska oraz transferu technologicznego.
Środki pochodzące z budżetu UE zostały połączone z funduszami pochodzącymi z innych
publicznych lub prywatnych źródeł jak np. EIB, międzynarodowe instytucje finansowe czy też
instytucje finansowe krajów członkowskich (dwustronne). Zostało to zrobione w celu
zachęcenia prywatnych banków i pośredników finansowych oraz prywatnych
przedsiębiorstw do udziału w tym przedsięwzięciu, a jednocześnie stało się sposobem na
dostarczenie zachęt kredytowych albo uzyskanie efektu mnożnikowego dla ograniczonych
źródeł budżetu unijnego. Wiele instrumentów odznacza się tym, że wytwarzają zwroty
środków do budżetu UE, które mogą być ponownie wykorzystane do tych samych celów
(instrumenty zwrotne).
IIF wprowadzono, aby zachęcić do inwestowania w zasoby strukturalne lub zapewnić
mikrokredyt. Zostały one umiejscowione w funduszach strukturalnych w celu wsparcia
przedsiębiorstw, MSP, rozwoju miast oraz efektywności energii poprzez ustanowienie
funduszy odnawialnych (rewolwingowych). Unia Europejska stosuje IIF, ponieważ są
sprawdzonymi i efektywnymi narzędziami w świecie inwestycji, stosowanymi przez wiele lat
z sukcesami w sektorze publicznym w przypadkach niewydolności i słabości rynku.
Przyczyniają się one do rozwoju sektora prywatnego, budowy infrastruktury, jak również
uatrakcyjnienia inwestycji w badania i innowacje. Jednocześnie sprzyjają poprawie realizacji
zadań i dyscypliny finansowej oraz dostarczaniu dóbr publicznych.
Na podstawie dotychczasowych doświadczeń związanych ze stosowaniem IIF do dystrybucji
środków z funduszy strukturalnych można wskazać następujące korzyści tych instrumentów:
zapewnienie większego finansowego wpływu niż w przypadku dotacji, dzięki efektowi
dźwigni,
promocja zrównoważonego rozwoju i długoterminowej odnawialności funduszy
publicznych; oczekuje się, że środki inwestowane za pomocą tych instrumentów,
trafiające do ostatecznych odbiorców dostarczą zwrotów środków, które będą mogły
być ponownie inwestowane,
budowanie możliwości instytucjonalnych poprzez partnerstwo sektora publicznego
i prywatnego,
poszerzanie zaangażowania pośredników i instytucji finansowych we wdrażanie
polityki regionalnej,
zwiększona efektywność działania ostatecznych odbiorców,
uzyskanie wysokiej wartości publicznych środków.
Do czynników stymulujących wykorzystanie IIF zaliczyć należy:
Ograniczony budżet i rosnące zadania –wzrost udziału wydatków operacyjnych w budżecie
UE został spowodowany m.in. ustanowieniem jednolitego rynku europejskiego, a tym
5
samym nasileniem aktywności związanej z działaniami rynkowymi m.in. w zakresie badań
i rozwoju technologicznego, sieci energetycznej i telekomunikacyjnej, szkoleń i edukacji.
Współfinansowanie – budżet UE jest z zasady współfinansowany przez środki krajowe (np.
projekty rozwoju regionalnego). Kraje członkowskie czynią tak nie tylko ze względu na efekt
dźwigni dla budżetu UE, ale również po to, aby zakomunikować swoje zaangażowanie
w aktywność unijną.
Ograniczenia pożyczkowe w zbilansowanym budżecie – działalność pożyczkowa realizowana
ze środków budżetowych była ograniczona warunkami prawa unijnego i dbałością o brak
deficytu. EBI od początku istnienia (1957) oraz Europejska Wspólnota Węgla i Stali aż do
rozwiązania (1951-2002) prowadziły działalność pożyczkową (czynną i bierną, tj. jako
pożyczkodawca i pożyczkobiorca) w ramach ograniczeń traktatowych i uprawnień, ale trzy
źródła finansowania (budżet UE, EIB, ECSC) pozostały w dużej mierze operacyjnie oddzielne
ze swoimi procedurami.
Kolejne Wieloletnie Ramy Finansowe z ograniczonym wzrostem budżetu– ograniczenia
funduszy w rocznym budżecie UE w ramach bieżących Ram Finansowych zwiększyły nacisk
na zasoby, które są głównie wykorzystywane do projektów inwestycyjnych. Kryzys bankowy
i zadłużeniowy zawęziły dostęp do publicznych i prywatnych funduszy w czasie, gdy spadek
koniunktury ekonomicznej wskazuje na potrzebę zwiększenia inwestycji w celu uzyskania
wzrostu. Organizacje biznesowe odczuwają skutki takiej sytuacji i poszukują środków dla
odwrócenia tej niekorzystnej spirali.
1.2 Najważniejsze pojęcia oraz klasyfikacja IIF
Partnerstwo publiczno-prywatne (public-private partnerships), czyli współpraca pomiędzy
jednostkami administracji publicznej i samorządowej a podmiotami prywatnymi w sferze
usług publicznych. IIF są często wdrażane za pomocą spółek publiczno-prywatnych, co wiąże
się z potrzebą łączenia różnych, unijnych i krajowych zasad i doświadczeń w jednym
projekcie. Pozytywne przykłady szeroko zakrojonych projektów publiczno-prywatnych
w ramach funduszy regionalnych odnotowano w Portugalii, Grecji, Francji i Irlandii,
natomiast kraje takie jak Francja, Niemcy czy Wielka Brytania mają nikłe doświadczenia na
tym polu.
Dźwignia finansowa - pierwotnie oznaczała spekulacje finansowe na pożyczonym kapitale
w celu osiągnięcia zysku większego niż to wynikało z oprocentowania. Obecnie termin ten
opisuje nadzwyczajne fundusze uzyskane dzięki wkładowi początkowemu z budżetu UE i EBI,
jednakże nie odpowiada definicji wg międzynarodowych standardów sprawozdawczości
finansowej (International Financial Reporting Standards), która wskaźnik dźwigni (leverage
ratio) opisuje jako stosunek kapitału akcyjnego spółki do jej zadłużenia.
Termin efekt mnożnikowy jest czasem stosowany zamiennie z dźwignią, występuje wtedy,
kiedy w pewnych warunkach stosunkowo niewielkie zmiany wkładu (np. w inwestycje)
6
przynoszą odpowiednio duże zmiany wyniku. IIF zostały zaprojektowane po to, aby
przysporzyć efektu mnożnikowego dla budżetu UE poprzez uatrakcyjnienie innych
prywatnych i publicznych funduszy dla potrzeb projektów unijnych. Efekt mnożnikowy jest
mierzony ilościowo jako zwrot z wydatków przewyższający same wydatki.
Ryzyko - zarówno dotacje jak i IIF są narażone na ryzyko finansowe, jednakże w różnym
stopniu. Występują trzy typy ryzyka:
ryzyko alokacji budżetowej i zaangażowania instrumentów finansowych – dotacje i IIF są
równorzędnie ryzykowne, ponieważ udział funduszy UE jest ograniczony;
ryzyko nieadekwatnego zwrotu poniżej utraconych korzyści z kapitału – nie ma
zastosowania do dotacji, natomiast do IIF tak; wymagania efektywnego zarządzania
portfelem IIF (struktura, wycena);
ryzyko słabych wyników w realizacji wyznaczonych celów – zarówno dotacje, jak IIF są
narażone na to ryzyko, obecnie wskazuje się na mniejsze tego typu ryzyko w przypadku
IIF, ponieważ te instrumenty z natury są dokładniej nacelowane, a zaangażowanie
publiczno-prywatne dodatkowo wyrównuje interesy stron; natomiast dotacje powodują
wypchnięcie kapitału prywatnego z przedsięwzięć.
Realizacja budżetu unijnego poprzez stosowanie instrumentów finansowych nie oznacza
narażenia tego budżetu na większe ryzyko niż w sytuacji stosowania dotacji. Konstrukcja oraz
klauzule umowne stosowane w IIF ograniczają ryzyko dla budżetu UE do wysokości udziału
budżetowego. Fundusze unijne zainwestowane poprzez IIF mogą przynieść zyski odsetkowe
albo zyski z kapitału. W przypadku, kiedy korzyści ekonomiczne i społeczne przedsięwzięcia
nie są dokładnie zidentyfikowane, a przewidywane korzyści finansowe są niskie, wtedy
ryzyko dla budżetu jest wysokie i wskazane jest zastosowanie dotacyjnej formy
finansowania.
Mechanizm mieszany - forma, w której pożyczki i dotacje z różnych źródeł są połączone
w celu finansowania tego samego projektu czy programu, co praktycznie występowało
wtedy, gdy Komisja Europejska, agencje realizujące pomoc krajową oraz inne organizacje
upatrywały korzyści w połączeniu środków w celu realizacji dużych przedsięwzięć
rozwojowych. Łączenie pożyczek i dotacji stało się dźwignią finansową dla zasobów
dotacyjnych jak również sposobem wzmocnienia wsparcia dla polityk zewnętrznych UE oraz
promocji inicjatyw regionalnych. Mechanizmy mieszane mogą przynieść więcej korzyści
zarówno dla beneficjentów jak też fundatorów w postaci szybszego dostępu do finansowania
(łącznie z efektem mnożnikowym) oraz większą elastyczność adaptacyjną do zmieniających
się warunków. Mechanizmy mieszane łączą dotacje z budżetu UE, Europejskiego Funduszu
Rozwoju oraz dodatkowe, dobrowolne zaangażowanie krajów członkowskich z pożyczkami
z działających na różnych polach europejskich banków rozwoju, jak Europejski Bank
Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Rada Europejskiego Banku Rozwoju czy
też krajowych banków oraz agencji w krajach członkowskich. Te mechanizmy dostarczają
produkty ułatwiające inwestycje infrastrukturalne i wsparcie prywatnego sektora, np.
dotacje na inwestycje bezpośrednie, mechanizmy pożyczkowo-poręczeniowe, finanse
7
wysokiego ryzyka i strukturyzowane, pomoc techniczną i badania wstępne oraz subsydia
oprocentowane.
Ostatni dokument KE1 dzieli IFF na dłużne i kapitałowe (debt and equity platforms), co
odzwierciedla ogólną klasyfikację instrumentów finansowych.
Tabela 1. Klasyfikacja instrumentów finansowych stosowanych w politykach
Finansowanie kapitałowe
Finansowanie dłużne
(ze środków własnych)
Finansowanie kapitału początkowego
Mikrokredyt
Kapitał wysokiego ryzyka
Obligacje
Finansowanie mezaninowe (po
Obligacje z prawem pierwszeństwa
zakończeniu fazy rozruchu)
Długi podporządkowane
Dotacje
Pożyczki
Kapitał własny prosty (niewymienny)
Poręczenia
Papiery udziałowe zamienne
Cechy
Cechy
Zapewnienie własności i zarządzania
Zapewnienie harmonogramu spłat
Ryzyko wyłącznie kapitału
Ryzyko i stopa zwrotu zależne od
zainwestowanego
kapitału, charakteru spłat oraz zdarzeń
kredytowych
Uznaniowe możliwości i procedury
Najczęściej dobra płynność finansowa
wyjścia
obligacji i pożyczek
Łagodzenie ryzyka poprzez inwestycje
portfelowe i współ-inwestowanie
Łagodzenie ryzyka przez inwestowanie
sektora prywatnego
portfelowe z użyciem innych IIF
Możliwe wysokie zwroty inwestycyjne
Zarządzanie przez podmioty
zewnętrzne (jeśli nie zastrzeżone)
Źródło: DIRECTORATE GENERAL FOR INTERNAL POLICIES, POLICY DEPARTMENT D: BUDGETARY AFFAIRS; “Overview of
financial instruments used in the EU multiannual financial framework period 2007- 2013 and the Commission’s proposals
for 2014-2020 – analytical study”, European Parliament, 15.03.2012
Katalog IIF stosowanych w ramach polityki wewnętrznej UE obejmuje zarówno pojedyncze
produkty jak również mechanizmy czy rozwiązania systemowe, umożliwiające korzystanie
z różnych produktów i przedstawia się następująco:
SMEG – SME Guarantee Facility - System poręczeń dla MSP – instrument dłużny na szczeblu
unijnym służący do udzielania kontrgwarancji krajowym systemom gwarancji, a także
gwarancji bezpośrednich pośrednikom finansowym w celu zwiększenia i rozszerzenia podaży
finansowania dłużnego dla MSP.
GIF - High Growth and Innovative SME Facility – Instrument na rzecz wysokiego wzrostu
i innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach – instrument kapitału wysokiego ryzyka,
1
Komunikat Komisji do parlamentu Europejskiego i Rady „Ramy dla nowej generacji innowacyjnych instrumentów
finansowych – unijnych platform instrumentów kapitałowych i dłużnych”, Bruksela 19.10.2011, KOM(2011)662 wersja
ostateczna
8
który ma na celu poprawę dostępu do finansowania fazy rozruchu i rozwoju MSP w celu
wspierania inwestycji w działalność innowacyjną, w tym ekoinnowacje.
TTP - Technology Transfer Pilot Project – Projekt pilotażowy w zakresie transferu technologii.
EPMF - European Progress Microfinance Facility – Europejski instrument mikrofinansowy
Progress – instrument łączący wsparcie kapitałowe i dłużne; składa się z dwóch części:
1)instrumentu gwarancyjnego dla podmiotów udzielających mikrokredytów oraz
2)instrumentu przeznaczonego do dokonywania strukturyzowanych inwestycji Europejskiego
Funduszu Mikrofinansowania Progress oferującego pożyczki uprzywilejowane, pożyczki
przyporządkowane, pożyczki na zasadzie podziału ryzyka oraz udziały kapitałowe.
LGTT - Loan Guarantee Instrument for TEN-T (Trans-European Network – Transport) projects
– Gwarancja kredytowa dla projektów transeuropejskich sieci transportowych –
instrument dłużny nakierowany na zwiększenie udziału sektora prywatnego w finansowaniu
projektów infrastrukturalnych w ramach transeuropejskiej sieci transportowej; instrument
częściowo pokrywa ryzyko utraty dochodów i wpływa na poprawę rentowności tego rodzaju
projektów.
Marguerite Fund - 2020 European Fund for Energy,Climate Change and Infrastructure –
Europejski Fundusz Inwestycyjny na rzecz Energii, Zmian Klimatu i Infrastruktury 2020 –
instrument kapitałowy, fundusz kapitałowy na rzecz inwestycji infrastrukturalnych
w sektorze transportu, energii oraz odnawialnych źródeł energii.
RSFF - Risk-Sharing Finance Facility – Mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka –
instrument dłużny oparty na podziale ryzyka nakierowany na wspieranie finansowania
projektów obarczonych ryzykiem w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji przez sponsorów,
którzy nie dysponują łatwym dostępem do rynków kapitałowych, opracowany przez UE i EBI.
EEEF - European Energy Efficiency Fund – Europejski Fundusz na rzecz Efektywności
Energetycznej – instrument łączący wsparcie kapitałowe i dłużne, ustanowiony w 2011 r. na
bazie niewykorzystanych funduszy pochodzących z Europejskiego programu energetycznego
na rzecz naprawy gospodarczej; ustrukturyzowany instrument finansowy nacelowany na
dokonywanie bezpośrednich inwestycji w projekty lokalne o niewielkiej skali w dziedzinie
efektywności energetycznej oraz energii odnawialnej.
Instrumenty wykorzystujące zasoby funduszy strukturalnych nakierowane na wsparcie
inżynierii finansowej:
JASMINE - Joint Action to Support Microfinance Institutions in Europe - wspólne działanie na
rzecz wspierania instytucji mikrokredytowych w Europie.
JESSICA - Joint Action to Support Sustainable Investment in City Areas - wspólne działanie na
rzecz wspierania trwałych inwestycji na obszarach miejskich.
JEREMIE - Joint European Resource for Micro to Medium Enterprises – wspólne europejskie
zasoby dla MSP.
9
ELENA - European Local Energy Assistance – europejskie wsparcie dla energii na poziomie
lokalnym.
JASPERS - Joint Assistance to Support Projects in European Regions - wspólna inicjatywa na
rzecz wsparcia projektów w regionach europejskich (wstrzymana realizacja).
Tabela 2. Zasięg geograficzny dotychczasowych IIF polityki wewnętrznej UE
Zasięg
Instrument
Regiony krajów UE 27
Kraje UE27
Kraje EU27, EEA (Europejski Obszar Gospodarczy),
kraje kandydujące
JASMINE, JEREMIE, JESSICA
TTPP, EPMF, LGTT, Marguerite Fund, EEEF
GIF, SMEG, RSFF, ELENA, JASPERS
Tabela 3. Główne zakresy tematyczne IIF polityki wewnętrznej UE
Zakres tematyczny
Instrument
Tworzenie małych i średnich przedsiębiorstw
Wzmacnianie rynku kapitałowego podwyższonego
ryzyka w Europie
Oferowanie
mikrokredytu,
pomoc
mikroprzędsiębiorstwom
Poprawa infrastruktury transportowej, rozwój
miast
Wsparcie efektywności energetycznej, odnawialne
źródła energii
Lepszy dostęp do badań
Ułatwianie transferu innowacji i technologii
Pomoc techniczna
GIF, SMEG, TTP, JEREMIE
GIF, JEREMIE
SMEG, EPMF, JASMINE
LGT, Marguerite Fund, JESSICA
Marguerite Fund, ELENA, EEEF, JESSICA
RSFF
GIF, SMEG, TTPP
JASPERS, JASMINE
Tabela 4. IIF polityki wewnętrznej UE w sektorach budżetu UE
Instrument
GIF
SMEG
TTP
EPMF
LGTT
Marguerite Fund
RSFF
JASMINE
JESSICA
JEREMIE
ELENA
EEEF
JASPERS
Sektor budżetowy
Program Ramowy Konkurencyjność i Innowacje (1.1) oraz Działania
przygotowawcze – promocja przyjaznego środowiska dla rozwoju
mikrokredytu w Europie (1.20
j.w.
Przedsiębiorczość (1.1)
Zatrudnienie i Sprawy Socjalne (1.1)
Sieć Transeuropejska (1.1)
Transport i Energia (1.1)
7. Program Ramowy Badania Naukowe i Rozwój Technologiczny (1.1)
Spójność (1.2)
jw.
jw.
Energia (1.1)
jw.
Spójność (1.2)
10
1.3 IIF w przyszłych Wieloletnich Ramach Finansowych
WRF 2014-2020 będą realizowały cele strategii Europa 2020 dotyczące modernizacji
europejskiej gospodarki, co będzie wymagało ogromnych inwestycji. Wykorzystanie IIF może
stanowić sposób na pozyskanie znaczącego źródła finansowania i pomóc w zachowaniu
płynności funduszy inwestycyjnych. Większe zastosowanie IIF w nadchodzącej perspektywie
spowoduje tzw. efekt dźwigni dla dodatkowego finansowania pochodzącego z prywatnych
i publicznych źródeł, w celu wspierania strategicznych inwestycji.
Uproszczone sposoby implementacji za pomocą usprawnionych procedur są niezbędne do
tworzenia jasnych i dedykowanych ram. Natomiast propozycja KE dotycząca tworzenia
platformy dłużnej i kapitałowej (debt and equity platform) powinna poprawić spójność
i trwałość między instrumentami oraz zwiększyć ich zrozumienie (oczywistość)
i przejrzystość. Pożądane będą też tendencje do zmniejszania liczby instrumentów w celu
zapewnienia ich optymalnej (wystarczającej) liczby i zminimalizowania dysproporcji między
nimi. Mimo wszystko w nadchodzącej perspektywie, płatności i dotacje z budżetu UE nie
będą w żadnym razie zastąpione przez IIF. Przy wysokim ryzyku i niskich ekonomicznych
i społecznych świadczeniach, dotacje i subsydia unijne pozostaną raczej najchętniej
stosowane. W przeciwnej sytuacji (niskie ryzyko i wysokie świadczenia) mogą być
preferowane rozwiązania mieszane - połączenie dotacji i pożyczek. Wdrażanie IIF wymaga
czasu, wysokich kwalifikacji w zakresie inwestowania, dobrze przygotowanych procedur
projektowych, znajomości rynku jak również wrażliwości na zmiany prawne i ścisłej
współpracy między KE a EBI. Zabezpieczenie elastyczności instrumentu w celu łatwego
dostosowania do nieprzewidzianych potrzeb rynku powinno być zrównoważone przez
zapewnienie odpowiedniego raportowania i przejrzystości.
Na uwagę zasługuje również pilotażowa inicjatywa KE w postaci obligacji projektowych
Europa 2020, przeniesiona w następstwie do propozycji legislacyjnych z 19.10.2011 r. Celem
inicjatywy jest przegląd rynku obligacji projektowych i wsparcie promocji indywidualnych
projektów strukturalnych w celu przyciągnięcia długoterminowych funduszy dłużnych
sektora prywatnego. Obligacje projektowe mają być emitowane przez instytucje biznesowe
na potrzeby projektów, infrastruktury albo działań, które mogłyby być finansowo możliwe,
ale do tej pory nie zaangażowały odpowiednich funduszy ze źródeł rynkowych. Intencją KE,
pod względem wsparcia budżetu UE poprzez IIF, jest zwiększanie możliwości prywatnego
sektora w oddziaływaniu na wzrost gospodarczy, tworzenie miejsc pracy, innowacje,
zapobieganie wykluczeniu społecznemu, budowanie infrastruktury za pomocą celowego
strumienia przychodów (wpływów) wykorzystującego odpowiednie struktury finansowe (jak
PPP2) i mechanizmy wspierające, które pobudzają prywatne inwestycje do dostarczania dóbr
publicznych w zakresie klimatu i ochrony środowiska. Jednocześnie te obligacje nie powinny
2
Partnerstwo publiczno-prywatne
11
zakłócać rynku ani wpływać na pogorszenie efektywności struktur rynkowych, czy też
utrzymywanie nierentownych firm w zgodzie z zasadami bieżącej pomocy państwa
2 Innowacyjne Instrumenty Finansowe w sektorze rolnictwa i na
obszarach wiejskich
2.1 Finansowanie obszarów wiejskich – rozwój instrumentów i doświadczenia
Prowadzenie działalności na obszarach wiejskich charakteryzuje się często utrudnionym
dostępem do różnych źródeł finansowania, co wynika z wielu przyczyn, m.in. kryzysu
ekonomicznego i jego następstw, regresu podaży środków finansowych oraz braku
odpowiednich ofert jak również specyfiki sektora. Odzwierciedleniem tych negatywnych
zjawisk jest sytuacja firm sektora MSP działających na obszarach wiejskich, spośród których
zaledwie połowa korzysta z zewnętrznego finansowania, realizowanego głównie w postaci
pożyczek bankowych. Natomiast alternatywne źródła finansowania są wykorzystywane
jedynie w niespełna 10% firm3.
Poprawa sytuacji i stworzenie nowych możliwości w ramach finansów wiejskich wymaga
przede wszystkim diagnozy w zakresie wyzwań i ograniczeń, a następnie upowszechniania
dobrych praktyk.
W ramach projektu Europejskiej Sieci Obszarów Wiejskich powstał raport pt. Finanse
obszarów wiejskich, w wyniku którego udało się zestawić aktualne sposoby finansowania
obszarów wiejskich w niektórych krajach (Tabela 5). Należy zaznaczyć, że zestawione poniżej
dane nie stanowią kompletnej listy rozwiązań, ani nie odnoszą się do ich liczby. Stanowią
podstawę do dalszej analizy i wypracowywania regularnych systemów, w szczególności
systemów dla innowacyjnych instrumentów finansowych. W tabeli zaznaczono na szaro
pozycje krajów, gdzie już finansowano instrumenty z EFRROW – działania wyprzedzające
obecne propozycje i rekomendacje.
Tabela 5. Zestawienie zidentyfikowanych sposobów finansowania obszarów wiejskich
aktualnie stosowanych w niektórych krajach (objętych badaniami sondażowymi)
3
Kraj
członkowski
Nazwa systemu/projektu
Rodzaj finansowania
Typ instrumentu
Finlandia
Midinvest Management Ltd
Fundusz kredytowy
Francja
Modulisomir
Francja
Territorial Guarantee „Nord actif’
Francja
„Acquisition of equity”
Niemcy
XperCapital
Regionalno-lokalne
(nie EFRROW)
Krajowe
(nie EFRROW)
Regionalne
(nie EFRROW)
Krajowe
(nie EFRROW)
Regionalno-lokalne
(nie EFRROW)
Wg raportu Rural Finance, ENRD
12
Fundusz kredytowy
Fundusz poręczeniowy
Niemcy
Regionalwert AG
Burgeraktiengesellschaft
Różne instrumenty finan-sowe
oferowane przez Węgierski Bank
Rozwoju
Fundusz Poręczeniowy Kredytu
Rolnego (ACGF)
ISMEA (system gwarancji
płatnych na pierwsze żadanie,
FCGS – first call guarantee
scheme)
Europejskie wsparcie rolnictwa,
rozwój obszarów wiejskich i
rybactwa na rzecz ustanowienia
funduszu kredytowego
Fundusz Poręczeniowy dla
Przedsiębiorców Wiejskich
Fundusz kapitału prywatnego SIA
Euro Energy Biogaze Latvija
Fundacja „Rezeknes novada
mikrouznemeju atbalstam”
(fundacja wsparcia Mikroprzedsiębiorstw Powiatu
Rzeżyckiego)
Fundusz Wsparcia Przedsiębiorczości Kobiet Wiejskich
Unia kredytowa (Coopertive
Credit Union) – Związek
Współpracy Kredytowej)
Flyinge bygdebolag
Heligholm Utveckling AB
Regionalno-lokalne
(nie EFRROW)
Krajowe
(nie EFRROW)
Krajowe
Krajowe + EFRROW
EFRROW
Fundusz kredytowy
Krajowe
Krajowe (nie EFRROW)
Fundusz kapitałowy
wysokiego ryzyka
Fundusz kredytowy
(mikrokredyty)
Lokalne
Lokalne
Inne fundusze
Szwecja
Szwecja
Vireserum Invest Ltd
Ramkvilla foretagsutveckling
ekfor
Lokalne
Lokalne
Rumunia
Fundusz Gwarancji Kredytowych
dla Obszarów Wiejskich (RCGF
NFI S.A.)
ARiMR
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi
Polskiej
Fundacja na rzecz Rozwoju
Polskiego Rolnictwa
Fundacja Rozwoju Obszarów
Wiejskich
Castello Branco Finicia
Krajowe z EFRROW
Inne fundusze
Fundusz kapitałowy
wysokiego ryzyka i inne
fundusze
Węgry
Węgry
Włochy
Łotwa
Łotwa
Łotwa
Łotwa
Łotwa
Łotwa
Szwecja
Szwecja
Polska
Polska
Polska
Polska
Portugalia
Regionalno-lokalne
(nie EFRROW)
Krajowe
Fundusz poręczeniowy;
zaawansowany kredyt
Fundusz kredytowy (unia
kredytowa)
Fundusz kredytowy (unia
kredytowa)
Lokalne
Krajowe
4
Brak danych
5
Brak danych
6
Fundusz kredytowy
Kredyty i inne (również
dotacje)
Brak danych
Brak danych
Kredyt i mikrokredyt
Lokalne
Brak danych
4
Brak danych w raporcie Rural Finance; Fundacja EFRWP prowadzi programy pożyczkowe i kredytowe dla
samorządów, przedsiębiorców w oparciu m.in. o współprace z bankami spółdzielczymi oraz dotacje
5
Brak danych w raporcie Rural Finance; Fundacja FDPA w ramach współpracy z różnymi instytucjami
uruchomiła fundusze pożyczkowe, również w oparciu o środki z Regionalnych Programów Operacyjnych
województw oraz w ramach inicjatywy JEREMIE, patrz www.fdpa.org.pl
6
Np. Lubelska Fundacja Rozwoju Obszarów Wiejskich www.lfrow.pl; Fundacja Rozwoju Obszarów Wiejskich
w Pawłosiowie,
13
Portugalia
Portugalia
Portugalia
IAPMEI – FINICIA
IEFP
ANDC
Brak danych
Krajowe
Brak danych
Brak danych
Kredyt (mikrokredyt)
Kredyt (mikrokredyt)
Powyższa lista obejmuje mocno zróżnicowane instrumenty ze względu na różne czynniki
(prawne, operacyjne, socjo-ekonomiczne), jednakże można je sklasyfikować w dwóch
głównych kategoriach jako:
 systemy/inicjatywy oddolne – instrumenty szeroko dostępne, realizowane lokalnie
w oparciu o lokalne ograniczone zasoby, przeznaczone dla lokalnych społeczności;
 systemy/inicjatywy odgórne – instrumenty ogólnokrajowe lub regionalne, angażujące
odpowiednio duże fundusze, realizowane w oparciu o formalnych pośredników
finansowych jak również przy wykorzystaniu funduszy unijnych (np. EFRROW, FRR),
środków pomocy krajowej, dotacji sponsorów prywatnych albo ich połączenia;
w systemach wykorzystujących środki z EFRROW, główny nacisk jest położony na
korzyści dla ostatecznych odbiorców – beneficjentów programów rozwoju obszarów
wiejskich (Łotwa, Rumunia).
Polityka unijna w odniesieniu do instrumentów finansowych dla rolnictwa i obszarów
wiejskich ma na celu przede wszystkim zapewnienie lepszego i łatwiejszego dostępu do
kapitału i źródeł finansowania dla różnych podmiotów: rolników, przedsiębiorstw MSP,
organizacji pozarządowych, itp. oraz bardziej efektywnego wykorzystania funduszy
w odpowiedzi na wyzwania w dobie ekonomicznego i finansowego kryzysu. Wprowadzanie
tego rodzaju narzędzi w nowym okresie powinno być prostsze i łatwiejsze dzięki
doświadczeniom płynącym z dotychczasowych programów i możliwości ich kontynuowania,
wspólnym ramom prawnym, podobnym do poprzednich obowiązujących dla Funduszu
Spójności i Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz dzięki pomocy technicznej Komisji
Europejskiej.
Dotychczas jedynie 4 kraje członkowskie UE: Włochy, Rumunia, Litwa i Łotwa, stosowały
instrumenty finansowe w swoich programach rozwoju obszarów wiejskich i finansowały
(współfinansowały) je ze środków EFRROW. Wydatki na ten cel nie przekraczały jednakże
0,3% całkowitych wydatków publicznych na te programy (Rysunek 4).
IIF znajdowały zastosowanie w działaniach 121 (Modernizacja gospodarstw rolnych), 123
(Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej), 312 (Tworzenie i rozwój
mikroprzedsiębiorstw), 313 (Odnowa i rozwój wsi), a były to głównie fundusze kredytowe
i dopłaty do odsetek. Jednakże w większości krajów nie wprowadzono tego rodzaju
instrumentów finansowych do programów. Przyczyny takiego stanu rzeczy dotyczyły przede
wszystkim potrzeby zaangażowania dodatkowych źródeł finansowych, skomplikowanych
zasad i niepewności co do systemów kontroli w tym zakresie, cięć finansowych
i stosowanych sankcji oraz słabych możliwości pozyskiwania środków z rynków finansowych.
Podsumowanie dotychczasowych doświadczeń wskazuje, że konieczne są prostsze i bardziej
14
elastyczne zasady oraz większa wiedza na temat rynków finansowych na obszarach
wiejskich.
Rysunek 4. Wydatki z EFRROW na IIF w programach rozwoju obszarów wiejskich – obecne
i planowane (dane w mln euro)
*dla Bułgarii dane prognozowane, obecnie modyfikowane
Żródło: Komisja Europejska – DG AGRI, wg stanu na 2010 r. za N.Noev
Łotwa
Na Łotwie pożyczki bankowe są najbardziej popularną formą finansowania przedsiębiorstw
sektora MSP, mimo to wartość pożyczek jest na poziomie niższym niż średnia w UE (w 2010:
Łotwa 5,62% PKB, UE 6,2% PKB). Ponadto obserwowana jest tendencja zniżkowa w samej
liczbie pożyczek - całkowita liczba udzielonych pożyczek w 2010 (89% w stosunku do liczby
złożonych wniosków) była niższa niż w 2007 r. (63,5% w stosunku do liczby złożonych
wniosków)7 Jednakże istnieją duże rozbieżności w zakresie wskaźników szczegółowych
i takie właśnie zostały zaobserwowane w odniesieniu do sektora rolnego i obszarów
wiejskich. Alokacje środków z łotewskiego EFRROW na działania związane z tworzeniem
i rozwojem przedsiębiorstw (oś 3) są relatywnie dużo wyższe niż odpowiednie w odniesieniu
do wyników całej UE (Łotwa 6%, UE 2%).
PROW dla Łotwy 2007-2013 wskazuje na zaangażowanie środków EFRROW np. w ramach
działania 312 (tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw), jako uzupełnienie działania 2.2.1.1Fundusze powiernicza dla inwestycji w gwarancje, pożyczki wysokiego ryzyka, kapitały
wysokiego ryzyka i inne instrumenty finansowe (w ramach narzędzia nr 2.2.1 Dostęp do
źródeł finansowych Programu Operacyjnego „Przedsiębiorczość i Innowacje” EFRR). Celem
tego działania jest umożliwienie dostępu do źródeł finansowych firmom sektora MSP
z przeznaczeniem na rozpoczęcie lub rozwój działalności. Wsparcie z funduszu EFRROW nie
7
Dane Eurostat 2011 za Access to finance-Latvia
15
pokrywa się ze wsparciem z EFRR (który jest przeznaczony tylko dla tych beneficjentów,
których nie obejmują działania EFRROW). W 2010 r. powołano Fundusz Pożyczkowy dla
Rolnictwa (Loan Fund for Agriculture), uruchomiony przez ALTUM8 – jednostkę Banku
Hipotecznego Łotwy (spółka skarbu państwa) w celu kredytowania przedsięwzięć i udzielania
różnych form wsparcia dla działań w ramach krajowych i europejskich programów
promocyjnych (w odróżnieniu od tradycyjnych, komercyjnych usług bankowych). Z tego
Funduszu są finansowane projekty inwestycyjne, które jednocześnie korzystają ze wsparcia
w ramach PROW albo EF Rybackiego w zakresie m.in. takich działań jak: modernizacja
gospodarstw, zwiększanie wartości dodanej produkcji rolnej, tworzenie i rozwój
mikroprzedsiębiorstw, różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej oraz rozwój
turystyki wiejskiej.
Rumunia – największe nominalne alokacje EFRROW w IIF
Fundusz Gwarancji Kredytowych dla Obszarów Wiejskich (The Rural Credit Guarantee Fund –
RCGF) jest instytucją pozabankową, działającą w formie spółki akcyjnej, zarządzaną
w systemie prywatnym, a korzystającą z funduszy publicznych. Oferuje poręczenia dla
kredytów udzielanych na finansowanie prywatnej działalności rolniczej i przetwórstwa
rolnego, jak również udzielanych jednostkom administracji lokalnej na rozwój
infrastrukturalny. Poręczenia obejmują 80% wartości kredytu i nie mogą przekroczyć
poziomu 2,5 mln euro; są udzielane wtedy, gdy zapewnione jest również poręczenie dla
pozostałych 20%. Warunki dostępu dla beneficjentów obejmują również wykazanie, że nie
występują kłopoty finansowe, niewypłacalność czy też postępowanie upadłościowe.
System poręczeń obejmuje przedsięwzięcia dla rolnictwa dla beneficjentów działań PROW
121 i 123 oraz dla przedsiębiorstw MSP na obszarach wiejskich, beneficjentów działań PROW
312, 313 i 123. Alokacje środków wg stanu na czerwiec 2012 (w okresie 2010-13) wynoszą:
dla rolnictwa (121,123) 190 mln euro i obejmują 466 kontraktów,
dla MSP (123, 312, 313) 30 mln euro i obejmują 322 kontrakty.
Litwa - Fundusz Kredytowy i Fundusz Gwarancji Kredytowych dla Obszarów Wiejskich
Fundusz Gwarancji Kredytowych dla Obszarów Wiejskich (Rural Credit Guarantee Fund) jest
instytucja państwową, a swoją działalnością obejmuje: poręczenia dla instytucji
kredytowych, zarządzanie środkami krajowej pomocy publicznej oraz zarządzanie
Funduszem Kredytowym (Credit Fund). Fundusz Kredytowy został powołany w 2009 r. na
mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa, a menadżerem Funduszu ustanowiono RCGF.
Środki Funduszu są przeznaczone na kredyty preferencyjne w ramach działań 1 osi PROW
(121, 123), tj. wsparcie realizowane w formie kredytów. Pożyczki preferencyjne są udzielane
jedynie na projekty inwestycyjne, a warunki dostępu są takie same jak warunki korzystania
z ww. narzędzi PROW. W 2010 r. pośrednicy finansowi (banki i unie kredytowe) zawarli 346
8
http://www.altum.lv
16
umów na kredyty preferencyjne o wartości 96,5 mln LTL (ok. 29 mln euro), w tym 341
w ramach działania 121. Ponad połowa projektów (54%) dotyczyła obszaru produkcji
roślinnej, 28% hodowli, 16% przetwórstwa rolnego, natomiast pozostałe dotyczyły usług na
rzecz działalności rolniczej. RCGF w 2010 r. udzielił poręczeń dla kredytów inwestycyjnych
finansowanych ze środków unijnych w liczbie 331.
2.2 Propozycje legislacyjne 2014-2020 w odniesieniu do IIF we wsparciu
obszarów wiejskich
Zasady dotyczące wdrażania instrumentów finansowych zostały objęte wspólnymi
regulacjami dla wszystkich funduszy, co oznacza postanowienia również w odniesieniu do
EFRROW. Jednocześnie wiele rozwiązań stosowanych w ramach funduszy strukturalnych
może znaleźć zastosowanie dla instrumentów w ramach programów rozwoju obszarów
wiejskich, które dla nich będą miały charakter innowacyjny jak np. fundusze powiernicze.
Spośród istotnych zmian należy również podkreślić konieczność przeprowadzania analiz exante, ułatwienia implementacyjne dla instytucji zarządzających oraz nowe zasady płatności
środków do funduszy, mające zapewnić zabezpieczenie przed nadmiernymi
nieuzasadnionymi alokacjami, a tym samym zredukować ryzyko niewykorzystania środków.
Ponadto trzeba zauważyć, że w regulacjach prawnych dotyczących rozwoju obszarów
wiejskich nie znajdujemy zasad dotyczących innowacyjnych instrumentów finansowych.
Tabela 6. Zestawienie dotychczasowych zasad i proponowanych zmian.
2007-2013
Specyficzne zasady dla rozwoju obszarów
wiejskich
2014-2020
Wspólne zasady na podstawie wspólnych
przepisów dotyczących wszystkich funduszy w
ramach WRS
Możliwości tworzenia instrumentów
finansowych w formie funduszy powierniczych
Ocena ex-ante
IF wdrażane na poziomie krajowym
Różne możliwości wdrażania IF:
instrumenty na poziomie UE
instrumenty na poziomie krajowym
gotowe, opracowane przez KE
ustanowione na poziomie krajowym
bezpośrednie zarządzanie przez instytucję
zarządzającą
Brak zasad szczególnych dotyczących
Szczególne zasady integracji różnych form
integracji różnych form wsparcia: dotacje, wsparcia: dotacji, poręczeń/gwarancji,
poręczenia/gwarancje, subsydia odsetek. subsydiów odsetek.
Subsydia odsetek nie są zintegrowane z IF. Subsydia odsetek zintegrowane z IF.
Koszty zarządzania i opłaty dodatkowe dla
instrumentów kapitałowych i mikrokredytów
płatne w okresie 5 lat po zakończeniu
17
Płatności dla funduszy księgowane jako
wydatki pośrednie. Na koniec okresu
programowania Instytucja Zarządzająca
jest zobowiązana wykazać, że środki
zostały całkowicie wykorzystane na
płatności dla beneficjentów programu
PROW
Środki przypisane powinny być
wykorzystane na świadczenia dla
gospodarstw indywidualnych po
zakończeniu programu w czasie
nieokreślonym.
programu, księgowane jako wydatki
kwalifikowane
Płatności dla funduszy księgowane jako
wydatki pośrednie, jednakże każda płatność
ograniczona do wielkości środków
planowanych na płatności dla beneficjentów w
okresie 2 lat. W przypadku niewykorzystania
środków z upływem 2 lat, konieczna korekta
planu kosztów.
Środki przypisane powinny być wykorzystane
na cele zgodne z przepisami w okresie 10 lat po
zakończeniu programu.
3 Wnioski i rekomendacje do projektowania PROW 2014 - 2020
w Polsce
1. Innowacyjne instrumenty finansowe (IIF) rozwijają się i znajdują coraz większe
zastosowanie w ramach różnych polityk i programów UE. Ich najważniejsze cechy to:
rewolwingowy charakter oraz efekt dźwigni finansowej.
2. Nowa perspektywa finansowa 2014-2020 umożliwia i propaguje zastosowanie IIF
również w programach rozwoju obszarów wiejskich ze źródłem finansowania
z EFRROW. Wspólne zasady (dla wszystkich funduszy) regulujące te kwestie będą
dużym ułatwieniem i uproszczeniem oraz zachętą do wdrażania tych instrumentów.
3. Dotychczasowe doświadczenia ze stosowania IIF zostały ocenione pozytywnie,
zarówno z poziomu UE jak i Polski.
4. Priorytety Unii w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, które potencjalnie są
najbardziej predestynowane do realizacji poprzez wykorzystanie IIF to: Priorytet 1 –
Ułatwienie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach
wiejskich; Priorytet 2 – poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki
rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych; Priorytet 6 – zwiększanie
włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego
na obszarach wiejskich.
5. Wymienione priorytety obejmują zasięgiem merytorycznym działania PROW 20072013 (121, 123, 312, 313), które były wspierane za pomocą IIF w innych krajach
europejskich. Wydaje się wskazane skorzystanie z tych doświadczeń i w pierwszej
kolejności odpowiednie zaprojektowanie instrumentów podobnych lub
analogicznych, natomiast ewentualne pomysły na zastosowanie w obszarze innych
18
działań i priorytetów należy pozostawić na przyszłość (np. kolejna perspektywa
finansowa).
6. Należy wykorzystać dotychczasowe doświadczenia innych PCz, zarówno dotyczące IIF
finansowanych ze środków europejskich (np. inicjatywa JEREMIE) jak też w ramach
pomocy krajowej (kredyty i poręczenia ARiMR), szczególnie uwzględniając specyfikę
polskiego beneficjenta i jego skłonność do korzystania z szeroko pojętych
instrumentów finansowych.
7. Wydaje się, że wdrażanie IIF powinno być realizowane wg modelu z wykorzystaniem
funduszu powierniczego, głównie z tego powodu, że polskie doświadczenia w tym
zakresie są pozytywne (BGK menadżerem funduszu w ramach inicjatywy JEREMIE –
patrz Aneks).
8. Dopuszczone jest łączenie różnych środków w celu tworzenia odpowiednich
instrumentów. W obszarze polityki dotyczącej rolnictwa i obszarów wiejskich nie
wskazano z nazwy konieczności czy też sugestii stosowania IIF, natomiast
podkreślono dużą swobodę państw członkowskich w zakresie opracowywania działań
odpowiadających na krajowe i regionalne potrzeby. Oznacza to, że finansowanie
działań PROW powinno uwzględniać stosowanie IIF poprzez konstrukcje łączone,
m.in.: łączenie IIF z dotacją (np. wspólne warunki dostępu do płatności i kredytu).
Wspólne przepisy dotyczące wszystkich funduszy objętych zakresem WRS
umożliwiają i ułatwiają stosowanie takich instrumentów.
9. Rekomendowane jest łączenie źródeł finansowania (z różnych funduszy i polityk),
zapewniając jednocześnie synergię pomiędzy polityką rozwoju obszarów wiejskich
i pozostałymi unijnymi funduszami rozwojowymi. W tym zakresie pożądanym
przykładem jest wykorzystanie w PROW środków na badania i innowacje poza
II filarem WPR przeznaczonych na badania i innowacje w zakresie bezpieczeństwa
żywnościowego, biogospodarki i zrównoważonego rolnictwa.
10. Pożądanym jest łączenie źródeł finansowania (środków publicznych - unijnych
i krajowych oraz prywatnych) zapewniające zwiększenie poziomu i możliwości
wsparcia (przyciągnięcie kapitału prywatnego) oraz bardziej efektywne wykorzystanie
środków unijnych.
11. Projektowanie instrumentów wdrażania PROW, a szczególnie wprowadzanie nowych
instrumentów finansowych powinno uwzględniać następujące zagadnienia:
sytuację ekonomiczną rolników, korzystanie z usług bankowych;
aktywność rolników w pozyskiwaniu wsparcia w ramach środków unijnych oraz
zróżnicowanie tej aktywności;
sytuację ekonomiczną i modele zarządzania finansami w firmach sektora MSP;
19
uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, zadłużenie
i działalność inwestycyjna.
12. Potrzeba przeprowadzenia szczegółowych badań w tym zakresie wynika zarówno
z obowiązku analiz ex-ante wprowadzonego przepisami UE, jak również konieczności
uwzględnienia aktualnych uwarunkowań lokalnych.
13. Uwzględnienie specyfiki polskich warunków jest szczególnie ważne przy planowaniu
zasięgu wdrażania instrumentów i odpowiedniej alokacji środków, żeby zapewnić jak
najbardziej efektywne ich wykorzystanie. Doświadczenia KE (2007-2013) wskazują na
częste nadmierne alokacje, niezgodne z rzeczywistymi potrzebami i możliwościami
absorpcji (JEREMIE w Europie). Wprawdzie obserwacje te nie znalazły
odzwierciedlenia w warunkach polskich, ale należy sprawdzić i ocenić czy preferencje
firm sektora MSP w skali kraju mogą być wprost zastosowane w przypadku firm
sektora MSP na obszarach wiejskich, a tym bardziej w odniesieniu do rolników.
20
Bibliografia
1.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu EkonomicznoSpołecznego i Komitetu regionów, Budżet z perspektywy „Europy 2020”, cz. I, Bruksela 29.06.2011,
KOM92011)500 wersja ostateczna;
2.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu EkonomicznoSpołecznego i Komitetu regionów, Budżet z perspektywy „Europy 2020” - cz. II: poszczególne dziedziny
polityki, Bruksela 29.06.2011, KOM(2011) 500 wersja ostateczna;
3.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, Ramy dla nowej generacji innowacyjnych
instrumentów finansowych – unijnych platform instrumentów kapitałowych i dłużnych, Bruksela
19.10.2011, KOM(2011) 662 wersja ostateczna;
4.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady ustanawiające wspólne przepisy dotyczące
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu
Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego
Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiające
przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu
Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006, Bruksela
14.03.2012, COM(2011)615 final/2;
5.
DIRECTORATE GENERAL FOR INTERNAL POLICIES, POLICY DEPARTMENT D: BUDGETARY AFFAIRS;
Overview of financial instruments used in the EU multiannual financial framework period 2007- 2013
and the Commission’s proposals for 2014-2020 – analytical study, European Parliament, 15.03.2012;
6.
Inicjatywa JEREMIE dla rozwoju Polski, http://www.jeremie.com.pl/ ;
7.
Inicjatywa JEREMIE, www.bgk.com.l ;
8.
Hanna Dudka, DG Regional Policy - ‘Financial engineering, major projects’ Unit, Instrumenty finansowe
dla przedsiębiorstw, stan wdrażania, prezentacja na konferencję „Innowacyjne instrumenty finansowe
wsparcia sektora MSP” Światowe Dni Innowacji, Poznań, 25.09.2012;
9.
Marek Szczepański, BGK – Dyrektor Zarządzający Pionu Funduszy Unijnych, Inicjatywa JEREMIE w Polsce i
Województwie Wielkopolskim - stan wdrażania przez BGK, prezentacja na konferencję „Innowacyjne
instrumenty finansowe wsparcia sektora MSP” Światowe Dni Innowacji, Poznań, 25.09.2012;
10. Pilotażowa faza inicjatywy „Obligacje
eu.pl/pl/wiadomosci, 24.05.2012;
Projektowe
Europa
2020”,
http://www.pomorskie-
11. Dr Nivelin Noev, Financial instruments under the EAFRD: Today and the future, European Commission
DG AGRI/G1, prezentacja ENRD, Rural financing, Background documents and links;
12. Peter Toth, ENRD, Revisiting some trends in rural finance and the role of networks, prezentacja na
seminarium “Facilitating access to finance for rural microenterprises” 28.06.2012 w Rydze;
13. Jean-Michel Courades, The Legal Proposal for Financial Instruments post 2013 (Common Regulation for
the CSF Funds), European Commission DG AGRI, prezentacja na seminarium “Facilitating access to
finance for rural microenterprises” 28.06.2012 w Rydze;
14. Roberto D’Auria, Mario Guido, Giulio Cardini, Giorgio Venceslai, Rete Rurale Nationale (Italian National
Rural Network), Future Rules on Financial Instruments EAFRD 2014-2020, prezentacja na seminarium
“Facilitating access to finance for rural microenterprises” 28.06.2012 w Rydze;
15. Final report on the ENRD Rural Enterpreneurship Thematic Initiative: Rural Finance, Final Version,
28.03.2012;
16. Access to Finance –Latvia, http://ec.europa.eu/ , 12.08.2012;
17. Rural Development Programme for Latvia 2007-2013; http://www.zm.gov.lv ;
18. Ileana Bratu, Deputy General Director RCGF NFI SA, Guarantee schemes financed from NRDP managed
by RCGF – NFI SA for the 2010 – 2013 period, prezentacja na seminarium “Facilitating access to finance
for rural microenterprises” 28.06.2012 w Rydze;
19. Rural Credit Guarantee Fund, Annual report 2010; Lithuania; www.garfondas.lt ;
21
ANEKS
Inicjatywa JEREMIE to mechanizm, którego działanie odchodzi od tradycyjnego dotacyjnego
wsparcia
instrumentów
finansowych
na
rzecz
mechanizmu
odnawialnego
(rewolwingowego). Jego ideą jest pomoc podmiotom z sektora MŚP w sprawnym
i elastycznym finansowaniu ich działalności. Inicjatywa stanowi odpowiedź na zwiększone
zapotrzebowanie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie poprawy dostępu do
funduszy wspierających ich rozwój.
W Polsce Inicjatywa JEREMIE jest wdrażana na poziomie regionalnym w ramach
Regionalnych Programów Operacyjnych. Bank Gospodarstwa Krajowego jak Menadżer
Funduszy Powierniczych JEREMIE zarządza projektem w pięciu województwach:
dolnośląskim, łódzkim, pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.
W ramach Inicjatywy JEREMIE udzielane są kredyty, pożyczki oraz poręczenia dla firm
z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw typu start-up.
Misją inicjatywy JEREMIE jest dostarczanie kapitału na inwestycje tym podmiotom, które
z wielu przyczyn nie mają dostępu do bankowych linii kredytowych. Jej realizacja umożliwia
w szczególności:
wspieranie rozwoju mikro, małych i średnich przedsiębiorstw znajdujących się we
wczesnej fazie działalności;
dostarczenie kapitału na inwestycje podmiotom nieposiadającym odpowiednich
zabezpieczeń by otrzymać kredyty bankowe, w tym:
kredytów dla firm oraz przedsiębiorców (w tym start-upów),
pożyczek dla firm oraz przedsiębiorców (w tym start-upów),
poręczeń dla firm oraz przedsiębiorców (w tym start-upów),
innych instrumentów kapitałowych dla firm oraz przedsiębiorców (w tym startupów);
wprowadzenie i rozwój odnawialnego (pozadotacyjnego) systemu wsparcia
przedsiębiorstw;
zwiększenie absorpcji środków unijnych oraz efektywne ich wykorzystanie na rzecz
rozwoju sektora mikro i małych przedsiębiorstw w ramach RPO.
Wdrażanie Inicjatywy JEREMIE w Polsce odbywa się wg modelu z zastosowaniem funduszu
powierniczego, który opisuje rysunek poniżej:
Rys. nr 2. Model wdrażania Inicjatywy Jeremie w Polsce
Instytucja Zarządzająca – Urząd Marszałkowski
UE
Menadżer Funduszu Powierniczego JEREMIE
– Bank Gospodarstwa Krajowego
Pośrednicy Finansowi – fundusze pożyczkowe,
poręczeniowe, banki, inne instytucje finansowe
Ostateczni
odbiorcy
Ostateczni
odbiorcy
22
Kredyty, pożyczki, poręczenia w ramach Inicjatywy JEREMIE muszą być przeznaczone na
finansowanie działalności gospodarczej w zakresie budowy, rozbudowy lub rozszerzania
działalności gospodarczej w tym w szczególności na:
realizację zasadniczych zmian procesu produkcyjnego - wdrażanie nowych rozwiązań
technicznych lub technologicznych,
unowocześnienie składników majątku trwałego - zakup wyposażenia w maszyny,
urządzenia, aparaty w tym także zakup środków transportu bezpośrednio związanych
z celem realizowanego przedsięwzięcia,
budowę instalacji i urządzeń sprzyjających oszczędności surowców i energii,
informatyzację,
dostosowanie przedsiębiorstwa do standardów i norm krajowych i unijnych,
tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy,
inne cele gospodarcze przyczyniające się do rozwoju przedsiębiorstwa.
Natomiast wsparcie nie może być przeznaczone na:
pokrywanie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej,
finansowanie celów konsumpcyjnych,
spłatę pożyczek i kredytów,
spłatę zobowiązań publiczno-prawnych.
Produkty finansowe oferowane przedsiębiorcom:
Pożyczka udzielana ze środków JEREMIE przez Fundusze Pożyczkowe i Banki,
Kredyty i pożyczki udzielane przez Banki i inne instytucje finansowe poręczane ze
środków JEREMIE przez Fundusze Poręczeniowe i Banki.
Produkty finansowe oferowane pośrednikom finansowym:
Pożyczka globalna udzielana na rzecz funduszy pożyczkowych, banków i innych
instytucji finansowych, w celu udzielania przez te podmioty pożyczek dla mikro,
małych i średnich przedsiębiorców;
Poręczenie portfelowe udzielane na rzecz banków i innych instytucji finansowych,
w celu zabezpieczenia spłaty zobowiązań wynikających z udzielonych kredytów
i pożyczek dla mikro, małych i średnich przedsiębiorców;
Reporęczenie udzielane na rzecz funduszy poręczeniowych w celu zabezpieczenia
spłaty zobowiązań wynikających z udzielonych poręczeń za zobowiązania mikro,
małych i średnich przedsiębiorców z tytułu udzielonych przez banki pożyczek lub
kredytów
oraz przewidziane wkrótce do wprowadzenia na rynek:
Linia finansowa Menadżera Funduszu Powierniczego JEREMIE na rzecz banków
i innych instytucji finansowych, udostępniona w celu udzielania przez te podmioty
pożyczek i kredytów dla mikro, małych i średnich przedsiębiorców;
Instrumenty quasi-kapitałowe, w tym: fundusze transferu technologii i fundusze typu
mezzanine.
23

Innowacyjne Instrumenty Finansowe w politykach UE

Transkrypt

Podobne dokumenty