Minister Edukacji Narodowej, Ministra Sprawiedliwości z 19 grudnia

RZECZPOSPOLITA POLSKA
Rzecznik Praw Dziecka
Marek Michalak
Warszawa,
gnidnia2Ol4r.
ul. Przemysłowa 30/32, OO-450 Warszawa
ZEW.422.2.2014JK
Pani
Joanna Kluzik-Rostkowska
Minister Edukacji Narodowej
Pan
Cezary Grabarczyk
Minister Sprawiedliwości
\
J
L
kierując się dolrem wszystkich dzieci chciałbym zwró
cić uwagę Państwa
Ministrów na problem funkcjonowania na terenie Rzec
zypospolitej Polskiej placówek
resocjalizacyjnych dla niedostosowanej społecznie młod
zieży niemieckiej.
Z informacji posiadanych przez Rzecznika Praw Dziecka
wynika, że na podstawie
niemieckiego Kodeksu socjalnego stosowany jest wob
ec młodzieży niemieckiej środek
oddziaływania pedagogicznego polegający na organizo
waniu wyjazdów zagranicznych
do innych krajów, w tym Rzeczypospolitej Polskiej.
Wyjazdy poza granice Niemiec
organizowane są przez urzędy do spraw młodzieży
(tzw. Jugendmanty). Zlecają one
organizację takiego przedsięwzięcia niemieckim podm
iotom, a one z kolei zawierają
umowy cywilnoprawne z polskimi rodzinami bądź
firmami prowadzącymi placówki
pobytu małoletnich obywateli Niemiec. Jugendmanty
nie współpracują w tym zakresie
z władzami Rzeczypospolitej Polskiej. Brakuje zatem infor
macji, czy osoby, pod opiekę
których przekazuje się niemiecką młodzież, posia
dają właściwe kwalifikacje
do podejmowania działań w zakresie resocjalizacji.
W myśl art. 83a ust 2 ustawy z dnia? września 1991 r.
o systemie oświaty (Dz. U.
z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) działalno
ść oświatowa nieobejmująca
prowadzenia szkoły, placówki, zespołu, o którym mow
a w art. 90a ust. 1, lub innej formy
•
25 lat Konwencji
oPrawach Dziecka
wychowania przedszkolnego, o której mowa w przepisach
wydanych na podstawie
art. 14a ust. 7, może być podejmowana na zasadach określo
nych w przepisach ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.
U. z 2013 r. poz. 672
i 675). Wobec powyższego mój niepokój wzbudza brak nadzor
u nad funkcjonowaniem
ww. miejsc. Nie można mieć bowiem pewności, że dzieciom
tym została zapewniona
właściwa opieka i wychowanie.
Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 10 ust.
I pkt 2 ustawy z dnia
6 stycznia 2000 roku o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U.
Nr 6, poz. 69 z późn. zm.),
zwracam się do Państwa Ministrów o podjęcie działań zmierz
ających do rozwiązania
ww. problemu.
9,
I2
Warszawa, dnia
„\
2015 r.
MINISTERSTWO SPRAWIEDLIWOŚCI
Departament Wykonania Orzeczeń
Probacji
AI. Ujazdowskie II
OO-950 WARSZAWA Skr. Poczt. 33
Centralatel. 52 12888
1,
DVyOiP—lII—072—1I1 5
RI”Li 1 48 /21
P
Dt :2t15—t51—2
dot. ZEW.422.2.2014.JK
Pan
Marek Michalak
Rzecznik Praw Dziecka
W odpowiedzi na pismo z dnia 17 grudnia 2014 roku w sprawie funkcjonowania na
terenie Polski placówek resocjalizacyjnych dla niedostosowanej społecznie młodzieży
niemieckiej, uprzejmie informuję, że Minister Sprawiedliwości w latach 2006 i 2014
zajmował się wyżej wymienioną kwestią. Z dokonanych ustaleń wynika, że przyjazdy
młodzieży niemieckiej do Polski nie są organizowane przez władze państwowe ani nie
uczestniczą w niej żadne organy centralne Polski i Niemiec.
Wobec małoletnich obywateli Niemiec na podstawie SGB VIII (VIII Części Kodeksu
Socjalnego
27 i nast.) w wyjątkowych przypadkach może być świadczona pomoc
-
wychowawcza za granicą. Ma to miejsce na przykład wtedy, kiedy rodzina zastępcza już
sprawująca opiekę nad dzieckiem przeprowadza się z nim za granicę lub też kiedy dziecko
ma być umieszczone u krewnych za granicą albo kiedy w kraju nie ma odpowiednio
wyspecjalizowanego domu. Środki te
są zarządzane
za zgodą osoby posiadającej prawo
do opieki nad dzieckiem. Są one przyznawane jako świadczenie socjalne tzw. „pomoc
w wychowaniu”
-
przez urząd do spraw młodzieży (Jugendamt) w porozumieniu z osobami
uprawnionymi do sprawowania pieczy nad osobą dziecka.
Z zebranych informacji wynika, że działalność w zakresie resocjalizacji małoletnich
obcokrajowców odbywa się w ten sposób, że podmioty niemieckie organizują pobyt na
terenie Polski oraz współpracują z obywatelami polskimi, którzy zajmują się bezpośrednio
sprawowaniem pieczy i nadzorem nad nieletnimi. Umowy zawierane przez podmioty
niemieckie oraz współpracujące z nimi osoby, fundacje i stowarzyszenia w Polsce mają
charakter cywilnoprawny i zdecentralizowany.
il
ID: @1633t229L
2
Znany jest Ministerstwu Sprawiedliwości jeden przypadek zawarcia w dniu
16 lutego 2005 roku umowy partnerstwa i współpracy pomiędzy Powiatowym Centrum
Pomocy Rodzinie w Olsztynie a Wellenbrecher e.V., Trager de freien Jugendhilfe
w przedmiocie realizacji projektów pomocy dla dzieci, młodzieży i młodych dorosłych
z Polski i Niemiec. Umowa ta zastała zawarta w ramach współpracy między powiatem
olsztyńskim i powiatem Osnabruck.
Małoletni przebywają zatem bezpośrednio u polskich rodzin albo w utworzonych dla
nich placówkach (np. działalność podmiotu niemieckiego AWO działającego na terenie
woj. pomorskiego; informacje dostępne na stronie www.awo-mannheim.de lub działalność
Fundacji Husky z siedzibą w Bonn; informacje dostępne na stronie www.projekt-husky.de).
Działalność podmiotów niemieckich, jak też współpracujących z nimi osób
fizycznych lub prawnych, fundacji i stowarzyszeń w Polsce nosi znamiona działalności
gospodarczej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie
działalności gospodarczej
U.t.
Dz. U. z 2013r., poz. 672 ze zm.). Zgodnie z art. 14 tej
ustawy przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku
o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo po uzyskaniu
wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Minister Finansów
poprzez podległe sobie służby może dokonać kontroli skarbowej u osób świadczących
odpłatnie usługi polegające na opiece i wychowywaniu nieletnich cudzoziemców
kątem
prawidłowości
rozliczania
się
z
tytułu
należności
podatkowych.
-
pod
Organy
postępowania w sprawach o wykroczenia mogą kontrolować wskazaną działalność pod
kątem zgodności z prawem wykroczeń. Art. 601 Kodeksu wykroczeń przewiduje bowiem
odpowiedzialność za prowadzenie działalności gospodarczej bez zgłoszenia do ewidencji.
Z uwagi na to, iż jedną z fundamentalnych zasad Unii Europejskiej jest zasada
swobodnego przepływu osób (art. 18 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejska)
nie będzie możliwe zakazanie wjazdu na terytorium Polski „trudnej” młodzieży z krajów
członkowskich. Wprowadzenie całkowitego zakazu przyjeżdżania do Polski obywateli
państw członkowskich byłoby naruszeniem prawa Unii Europejskiej.
Jednakże nie można akceptować sytuacji, w której małoletni cudzoziemcy
niekiedy wysoce zdemoralizowani
-
-
przebywają w celu resocjalizacji w Polsce poza
jakąkolwiek kontrolą publiczną. Pomijając nawet zagrożenie, jakie mogą stwarzać takie
osoby dla porządku prawnego, brak należytego nadzoru nad procesem wychowawczym
może negatywnie wpływać na ich dobro, prowadząc do dalszej demoralizacji. W związku
z powyższym w dniu 22 stycznia 2007 roku oraz w dniu 27 lutego 2014 roku Minister
3
Sprawiedliwości zwrócił się do Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Pracy i Polityki
Społecznej, Ministra Spraw Wewnętrznych oraz Ministra Spraw Zagranicznych z prośbą
o rozważenie podjęcia
-
w ramach posiadanych kompetencji
—
działań związanych
z pobytem w Polsce małoletnich cudzoziemców w celu resocjalizacji.
Zgodnie z art. 94a ustawy z dnia 7 września 1991 roku
O
systemie oświaty
U.t. Dz.U. z 2004r., Nr 256, poz. 2572, ze zm.) osoby niebędące obywatelami polskimi,
podlegające obowiązkowi nauki, korzystają z nauki i opieki w publicznych przedszkolach,
a podlegające obowiązkowi szkolnemu korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach
podstawowych, gimnazjach, szkołach ponadgimnazjalnych, w publicznych szkołach
artystycznych oraz w placówkach, w tym placówkach artystycznych na warunkach
dotyczących obywateli polskich. Odpowiednie zadania należą do kuratorów oświaty, jako
organów podległych wojewodom i Ministrowi Edukacji Narodowej. Wynika to po pierwsze
z tego, że większość placówek prowadzonych w związku z pobytem małoletnich
obcokrajowców w Polsce spełnia kryteria placówek w rozumieniu ustawy z dnia 7 września
1991 r. o systemie oświaty, po drugie zaś z wiążącego wszystkie osoby do 18 roku życia
obowiązku szkolnego
Możliwość oddziaływania na małoletnich cudzoziemców w związku z ich pobytem
o
charakterze
edukacyjno-wychowawczym
na
terenie
Polski
wiąże
się
również
z kompetencjami wojewodów, wynikającymi z ustawy z dnia 14 lipca 2006 roku o wjeździe
na te,ytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego te,ytorium
obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (j.t. Dz. U. z 2014r.
poz.1525). Zgodnie z powołaną ustawą, jeżeli pobyt obywatela UE w Polsce nie
przekracza 3 miesięcy, nie jest konieczne dopełnienie jakichkolwiek obowiązków, poza
obowiązkiem meldunkowym (art. 2 oraz art. 23-27 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 roku
o ewidencji ludności i dowodach osobistych
—
j.t. Dz. U. z 2006 roku, Nr 139, poz. 993, ze
zm.). W sytuacji pobytu dłuższego niż 3 miesiące, obywatel UE jest obowiązany
zarejestrować ten fakt (art. 24). Powyżej powołana ustawa z dnia 14 lipca 2006 roku
przewiduje również sytuacje, gdy możliwa jest odmowa zarejestrowania pobytu (art. 31
ust.1),
unieważnienia
zarejestrowania
takiego
pobytu
(art.
35),
wydania
decyzji
o wydaleniu obywatela UE (art. 66 ust. 1), co dotyczy również małoletniego (art. 69).
Małoletniemu obywatelowi UE decyzja o wydaleniu może być wydana tylko
w przypadku, gdy
jego pobyt stanowi zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa
państwa lub bezpieczeństwa publicznego przez zagrożenie dla pokoju, ludzkości,
niepodległości lub obronności Rzeczypospolitej Polskiej lub ze względu na działalność
4
terrorystyczną, lub przemawia za tym dobro dziecka zgodnie z Konwencją o prawach
dziecka (art. 69).
Właściwym organem we wskazanych sprawach jest wojewoda właściwy ze
względu na miejsce pobytu obywatela UE (art. 39 ust. 1 ustawy z 14 lipca 2006 r.).
Jak się zatem wydaje, w niektórych wypadkach, gdy małoletni obcokrajowcy trafiają
do Polski w celu poddania się oddziaływaniom resocjalizacyjnym lub edukacyjnowychowawczym, możliwa byłaby odmowa zarejestrowania ich pobytu z powodu
zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku publicznego. Oczywiste jest, że owo
zagrożenie musi być w każdym wypadku konkretne i realne, nie zaś jedynie domniemane
i potencjalne. Niezależnie od tego, że kryteria do podjęcia decyzji o wydaleniu
małoletniego obywatela UE
są dość
restrykcyjne, to należy przyjąć, że w każdej sytuacji,
gdy taki małoletni cudzoziemiec dopuszcza się w Polsce czynu karalnego, jego dobro
przemawia za powrotem do ojczyzny (art. 69 pkt 2 ustawy z 14 lipca 2006 roku). Fakt
bowiem popełnienia czynu karalnego w toku procesu resocjalizacyjnego lub edukacyjnowychowawczego świadczy o nieskuteczności dotychczasowych oddziaływań. Dalszej
demoralizacji w takiej sytuacji może zapobiec powrót do kraju macierzystego, gdzie mogą
być podejmowane nowe próby, z użyciem innych środków niż wyjazd zagranicę, celem
przywrócenia małoletniego społeczeństwu.
W odniesieniu do kwestii ewentualnego nadzoru Ministra Sprawiedliwości nad
pobytem małoletnich obywateli niemieckich na terenie Polski, pragnę zauważyć, że
Minister Sprawiedliwości na podstawie art. 95 ustawy z dnia 26 października 1982 roku
o postępowaniu w sprawach nieletnich (j.t. Dz. U. z 2014r., poz.382
znosi
oraz
nadzoruje
schroniska
dla
nieletnich
i
zakłady
—
dalej „upn”) tworzy,
poprawcze.
Minister
Sprawiedliwości nie nadzoruje natomiast innych placówek dla dzieci i młodzieży niż wyżej
wymienione ani działań podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Dodać
należy, że nadzór sprawowany przez sędziego rodzinnego na podstawie art. 77 upn
dotyczy natomiast wyłącznie wykonywania orzeczeń sądu o skierowaniu nieletniego do
ośrodka kuratorskiego, o umieszczeniu w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, domu
pomocy społecznej, podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą, schronisku dla
nieletnich i zakładzie poprawczym, jak również decyzji o umieszczeniu w policyjnej izbie
dziecka.
W
świetle
obowiązujących
regulacji
prawnych
stwierdzić
zatem
należy,
iż większymi kompetencjami w poruszonym w piśmie problemie dysponują inne organy
władzy publicznej niż Minister Sprawiedliwości.
2
-
ZASTʔcA DYTO!A
DeprLntu %„Yk
L Prcbacji
SSO
._
B°
MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ
Warszawa, 05 marca 2015 r.
DSWM-WSE.086.1 1 .2015.BS
Pan
Marek Michalak
Rzecznik Praw Dziecka
Szanowny Panie Rzeczniku,
w odpowiedzi na Pana wystąpienie w sprawie braku nadzoru nad funkcjonowaniem
placówek resocjalizacyjnych dla niedostosowanej społecznie młodzieży niemieckiej,
uprzejmie informuję, co następuje.
Jak wynika z posiadanych informacji, programy resocjalizacyjne dla nieletnich
obywateli z Niemiec prowadzone są w ramach działalności gospodarczej
na
podstawie umów cywilno-prawnych zawieranych z rodzinami, które posługują się
językiem niemieckim. Stąd brak jest podstaw prawnych do sprawowania nadzoru
pedagogicznego nad tą działalnością przez upoważniony do tego organ, tj. Kuratora
Oświaty. MEN nie było i nie jest zaangażowane w działania związane
z przygotowaniem, powołaniem lub też prowadzeniem ośrodków, w których przebywają
młodociani obywatele Niemiec.
-
Należy zatem rozważyć, czy kwestia organizowanych przez Jugendamty wyjazdów
młodzieży niemieckiej do Polski, w celu oddziaływania pedagogicznego, nie powinna
być przedmiotem bezpośrednich rozmów ze Stroną niemiecką
z udziałem
przedstawicieli właściwych resortów po Stronie polskiej. Rozmowy umożliwiłyby
poznanie istoty realizowanego programu, w tym m.in. szczegółowych zasad pobytu
i opieki w Polsce niedostosowanej społecznie młodzieży niemieckiej.
—
Jednocześnie informuję, że zgodnie z art. 94a ustawy o systemie oświaty, osoby
niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w publicznych
przedszkolach, a podlegające obowiązkowi szkolnemu korzystają z nauki i opieki
w publicznych szkołach podstawowych, gimnazjach, publicznych szkołach
artystycznych oraz w placówkach, w tym placówkach artystycznych, na warunkach
dotyczących obywateli polskich. Osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające
obowiązkowi nauki, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach
ponadgimnazjalnych na warunkach dotyczących obywateli polskich do ukończenia 18
lat lub ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej.
System oświaty w Polsce obejmuje dwa rodzaje wyspecjalizowanych placówek,
przeznaczonych dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie lub zagrożonych
niedostosowaniem społecznym
odpowiednio: młodzieżowe ośrodki wychowawcze
—
(MOW) i młodzieżowe ośrodki socjoterapii (MOS). Placówki zakładają i prowadzą
jednostki samorządu terytorialnego i podmioty niepubliczne.
MOW prowadzone są dla nieletnich niedostosowanych społecznie, wymagających
stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy, wychowania i resocjalizacji
(placówki resocjalizacyjno-wychowawcze). Podstawą umieszczenia wychowanka w
takiej placówce jest postanowienie sądu rodzinnego o zastosowaniu środka
wychowawczego w postaci umieszczenia w MOW (na podstawie art. 6 pkt 9 ustawy z
dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich). Wychowankami
tych placówek mogą być także dzieci i młodzież z upośledzeniem umysłowym
w stopniu lekkim (placówki resocjalizacyjno-rewalidacyjne).
MOS prowadzone są dla nieletnich oraz dzieci i młodzieży, które z powodu zaburzeń
w funkcjonowaniu społecznym są zagrożone niedostosowaniem społecznym
i wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania oraz
specjalistycznej pomocy socjoterapeutycznej. Wychowankowie mogą być umieszczani
w tych placówkach na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego,
wydanego przez zespół orzekający publicznej poradni psychologicznopedagogicznej,
w tym specjalistycznej
na wniosek rodziców (na podstawie art. 71b ustawy
o systemie oświaty).
—
Ponieważ MOW i MOS, jako placówki oświatowe, zapewniają wychowankom poza
terapią i resocjalizacją
także realizację obowiązku szkolnego, w skład ośrodków
wchodzą szkoły.
—
—
Ponadto, zgodnie z art. 83a ust. 2 ustawy o systemie oświaty, działalność oświatowa
nieobejmująca prowadzenia szkoły może być podejmowana na zasadach określonych
w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.
W związku z powyższym, taki podmiot, który prowadzi działalność oświatową inną niż
prowadzenie szkoły, placówki lub zespołu, powinien swoją działalność zarejestrować
w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz dokonać wpisu do rejestru przedsiębiorców. Po
spełnieniu tych warunków, podmiot może prowadzić działalność gospodarczą w sferze
oświaty w formie np. prowadzenia kursów, szkoleń, organizowania wypoczynku,
udzielania korepetycji, itp.
Z poważaniem,
Joaiina Kluzik-Rostkowska
Do wiadomości:
Minister Sprawiedliwości
Minister Pracy i Polityki Społecznej
Minister Spraw Zagranicznych