HORYZONTY WYCHOWANIA W CZASACH PRZEMIAN

3
Horyzonty wychowania
w czasach przemian
Praca
pod redakcją
Wita Pasierbka i Moniki Grodeckiej
Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum
Wydawnictwo WAM
Kraków 2009
9
Wstęp
Non multa, sed multum
Charakterystyką współczesnych czasów jest wielka ilość i zawrotna szybkość wszystkiego, co się dzieje. Przemiany, które zachodzą w świecie
nauk technicznych, począwszy od techniki industrialnej, po wspaniałe odkrycia w dziedzinie biotechniki, techniki komputerowej, w końcu „sztucznego rozumu” i całej socjotechniki dowodzą o sile i nieograniczonych
możliwościach ludzkiego intelektu. Rozwój nauk ścisłych zdecydowanie
wyprzedza możliwości normalnej ludzkiej percepcji. To wszystko może
wspaniale służyć człowiekowi i dlatego żyje on dłużej, wygodniej i wydaje się, że jest lepszy, bardziej socjalny i bardziej wrażliwy na innych.
Jednakże te wspaniałe osiągnięcia techniczne mogą także człowiekowi
szkodzić, gdy je źle wykorzystuje. Wystarczy wspomnieć 11 września
2001 roku – Nowy Jork i cały problem światowego terroryzmu, wojny
w Iraku, na Bałkanach, nieustające konflikty w Afganistanie, w Środkowej Afryce, tysiące ludzi umierających z głodu. To tylko te najbardziej
drastyczne wydarzenia. Do tego trzeba dopowiedzieć o niepewności rodzącej się z badań nad klonowaniem człowieka, o prawnie dozwolonej
eutanazji, o homoseksualnych „małżeństwach”, które chcą wychowywać
dzieci. Można byłoby wymieniać bardzo długo zarówno pozytywy, jak
i negatywy rozwoju współczesnej cywilizacji.
Wielu współczesnych myślicieli nazywa te zjawiska postmodernizmem. Benedykt XVI określił postmodernizm jako totalny sceptycyzm:
nic nie jest prawdziwe, każdy żyje po swojemu, w grę wchodzi skrajny
materializm i utylitaryzm, sceptycyzm pseudoracjonalistyczny, ślepy. Żyjemy w świecie i kulturze postmodernistycznej, gdzie to, co nowe, super
techniczne, nowoczesne się kończy, wartość ludzkiego umysłu, ducha,
10
Wstęp
dorobku kulturowego nie znaczy zbyt wiele i otwiera się niewiadoma.
Nasila się konflikt pomiędzy duchem a materią, pomiędzy światem nienasyconego posiadania a transcendencją, światem pragnień i doznań.
Rzetelnie przeprowadzona refleksja nad status quo współczesności winna łaniać do refleksji nad człowiekiem i jego przyszłością.
Głęboka przemiana, jaka dokonuje się w świadomości ludzi ostatnich
dziesiątków lat przejawia się w tym, że człowiek nie chce już być włączony w porządek świata i natury, czyli być uprzedmiotowionym, poniekąd ubezwłasnowolnionym, ale pragnie nad nim panować. Począwszy
od B. Pascala cechuje go nieograniczona wręcz wolność jako warunek
stanowiący o podmiotowości i tożsamości jednostki, i tym też różni się
od panującej do niedawna metafizyki, która od samych początków greckiej filozofii wskazywała człowiekowi miejsce w kosmosie, w porządku całej rzeczywistości. Dzisiaj jednak próba umiejscowienia człowieka w kosmosie, jako jednego, dodatkowego elementu makrokosmosu,
wydaje się nie mieć najmniejszego sensu, bowiem to człowiek, dzięki
potężnej technice, stara się ten świat układać i projektować, oczywiście
do pewnego stopnia.
Ze zmianami w świecie techniki i świadomości, mentalności i kulturze
człowieka związana jest sprawa jego edukacji i wychowania, bo przecież o człowieka chodzi i od niego to wszystko zależy. Żyjemy w czasach stosowania postmodernistycznych systemów wychowawczych,
które cechuje przede wszystkim wolność i niezależność jednostki, jej
podmiotowość, jak również prawo do samodecydowania, wybierania,
samookreślania, a co za tym idzie do samostanowienia.
Trudno jest określić, w jakim kierunku zmierzają wszystkie te zmiany. Jednakże jedno jest pewne: sprawa człowieka domaga się poważnego namysłu, by nie tracić radości i szczęścia życia, pragnienia miłości
i umiejętności kochania i bycia dobrym dla innych.
W numerze inauguracyjnym czasopismo „Horyzonty Wychowania”
napisaliśmy, iż naszym celem programowym jest refleksja nad człowiekiem i ukazywanie nowych horyzontów, nowego spojrzenia na życie
w świetle wiary, nowych wyzwań wychowawczych i szukania prawdy
o człowieku. Chcemy podjąć refleksję nad tymi dziedzinami życia, które
wpływają na kształtowanie osoby w optyce humanizmu ze szczególnym
podkreśleniem wymiaru chrześcijańskiego. Zamiarem redakcji „Horyzontów Wychowania” jest zaproszenie do refleksji wokół problematyki
dotyczącej współczesnego człowieka wszystkich, którym zależy na autentycznym wychowaniu człowieka. Chcemy ukazywać, w jaki sposób
różne dziedziny życia właściwie go wychowują lub dezintegrują. Dlatego też „Horyzonty Wychowania” pragną stać się miejscem wymiany
myśli i doświadczeń naszych rodzimych ośrodków akademickich, jak
również ośrodków akademickich z zagranicy. W tym wszystkim chodzi
11
Wstęp
nam o człowieka, jako podmiot, który tworzy rzeczywistość, a nie o rzeczywistość, która kształtuje człowieka.
Do tej pory wydaliśmy 15 numerów „Horyzontów Wychowania”. Zdecydowaliśmy, iż właściwym będzie przeprowadzić refleksję nad realizacją naszych założeń programowych. Nie chcemy tego robić sami, ale
razem z Czytelnikiem. Dlatego postanowiliśmy wybrać niektóre spośród
artykułów, które naszym, arbitralnym zdaniem, wskazują na pewne linie
rozwoju myśli antropologiczno-wychowawczej. Całość podzieliliśmy na
cztery części: pierwsza dotyczy rozwoju kulturowo-religijnego człowieka, czyli owego wymiaru horyzontalno-transcendentnego; część druga
stanowi o etyczno-moralnej stronie wychowawczej; trzecia zarysowuje
kształty współczesnej antropologii, a ostatnia poszukuje nowych rozwiązań w dziedzinie wychowawczej. Celem całości jest ukazanie nowych
horyzontów antropologiczno-wychowawczych jako pewnych form dialogu tych wszystkich dyscyplin naukowych, które traktują o człowieku.
Chcielibyśmy, by tak przeprowadzona analiza merytoryczna i zarazem
synteza, skłaniała do poważniejszej zadumy nad człowiekiem i jego miejscem we współczesnym świecie, proponując mu takie rozwiązania, które
będą go czynić bardziej szczęśliwym i realizować ten potencjał ludzkiej
szlachetności i godności, które każdy posiada.
Wit Pasierbek