Bioetyka teologiczna cz. 13

Bioetyka teologiczna
cz. 13
Manipulacje na zdrowiu psychicznym człowieka
Wykład dla studentów II roku
Instytutu Nauk o Rodzinie KUL
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
W medycynie rozróżnia się choroby endogenne a więc o podłożu
somatycznym od chorób psychogennych. W praktyce
rozróżnienie tego typu nie jest łatwe.
Rozwój niektórych chorób, ale też ich leczenie - mimo, że mają
wyraźne podłoże somatyczne - zależy w ogromnej mierze od
psychiki pacjenta.
Ale też i odwrotnie: zaburzenia nerwicowe i psychiczne rzutują na
somatyczne zdrowie organizmu
Dzisiaj obok wielu zaburzeń i chorób psychicznych (nerwowych)
mówi się także o tzw. patologii noogennej (nerwicy noogennej),
której istotę stanowi zagubienie sensu życia. W takich
przypadkach nie wystarczy zastosowanie jedynie metod i
środków medycznych. Lekarz powinien wówczas szukać
współpracy z innymi ludźmi, nade wszystko z duszpasterzami.
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
2
Pośrednie ingerencje w psychikę
Chodzi tu o takie działanie, które wprost mają
charakter fizyczny, albowiem są ingerencją w
somatyczną strukturę organizmu, ale ich
skutkiem są pewne - mniejsze lub większe zmiany w psychice człowieka.
manipulacje typu mechanicznego;
manipulacje hormonalne;
manipulacje chemiczne.
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
3
1
Manipulacje mechaniczne
Ingerencje terapeutyczne
Chirurgiczne usunięcie fragmentu mózgu
Stymulacja elektryczna przy wykorzystaniu
wszczepionych elektrod
Może mieć też charakter nieterapeutyczny
Ingerencje pozaterapeutyczne
„Pranie mózgu” poprzez wprowadzenie zaburzeń
w funkcjonowanie pracy centralnego ośrodka
nerwowego
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
4
Manipulacje hormonalne
Działanie na poziom agresji
Działanie uboczne hormonalnych środków
farmakologicznych (m.in. antykoncepcyjnych)
z racji pozamedycznych informacje o takim oddziaływaniu są
dzisiaj bardzo niepełne
Działanie na wzrost inteligencji
(np. Testosteronem)
(działanie uboczne hormonu wzrostu)
Jeśli dałoby się wykazać ich charakter prawdziwie
terapeutyczny, to można by je uznać za
dopuszczalne, ale pozostaje ponadto do oceny
problem ryzyka szkód, jakie może w całości życia
ludzkiego wywołać działanie tego typu.
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
5
Manipulacje chemiczne
środki medyczne, czyli lekarstwa leczące schorzenia somatyczne, ale
mające wpływ także na psychikę człowieka; mogą być stosowane
zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem i w sposób oględny, albo też
wykorzystywane pozaleczniczo i nadużywane (lekomania szczególnego
rodzaju);
środki uspokajające, zwane także trankwilizatorami - środki, które mają
zmniejszyć określoną nadpobudliwość psychiczną;
środki pobudzające, zwane także energizarami - środki służące
aktywizacji psychiki ludzkiej, większość z nich ma charakter środków
narkotycznych (preludin. ritalin, captogon, a nade wszystko efedryna i
amfetamina);
środki odurzające, a więc halucynogenne; chodzi tu zarówno o
klasyczne narkotyki jak opium, morfina i heroi-na, jak i takie środki jak:
haszysz, marihuana, LSD, mescalina; złowieszczy charakter tych
ostatnich środków leży nie tylko w fakcie, że łatwo się od nich
uzależnić, ale także w tym, że powodują trwałe zmiany w mózgu.
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
6
2
Zastosowanie
Terapia zaburzeń psychicznych lub
psychosomatycznych
Manipulacja indywidualna lub zbiorowa
ludźmi zdrowymi w celu uzyskania
pożądanych efektów (pobudzenia,
uspokojenia lub uzależnienia)
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
7
Działanie bezpośrednie na psychikę
Chodzi o wpływanie bezpośrednie na
psychikę człowieka (ew. grupy ludzi) w celu
wywołania pożądanego efektu
Proces wychowania
Terapia (zwłaszcza psychoterapia) – w przypadku
wystąpienia konkretnych zaburzeń
Działanie do podświadomości (kryptoreklama
poprzez ukryte obrazy i nieuświadomione
skojarzenia)
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
8
Manipulacje uprzedmiotawiające osobę im
poddawaną są w wysokim stopniu
niegodziwe; tym bardziej im jest ona
nieświadoma dokonywanych na niej
zabiegów
Z kolei proces wychowania jest koniecznym
elementem troski o przygotowanie osoby do
samodzielnego dorosłego życia – jest to
działanie ukierunkowane na prawdziwe dobro
dziecka
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
9
3
Warunki godziwości psychoterapii
Terapeutę wiążą z pacjentem szczególne
więzy zaufania. Tym bardziej zatem
Psychoterapeuta (lekarz) nie może narzucić
pacjentowi swojego obrazu człowieka, własnej
teorii wolności, odpowiedzialności, ani też
własnego rozumienia problemu winy.
Poglądy życiowe lekarza nie mogą zdominować
życiowych wyborów pacjenta. Podobnie pacjent
nie może domagać się, by lekarz przyjął jego
wizję człowieka i świata
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
Rozróżnia się pośrednie i bezpośrednie metody
psychoterapeutyczne
Metody pośrednie opierają się na założeniu, że w określonych
zaburzeniach pacjent posiada wystarczająco wiele (choć
naturalnie w różnym stopniu) własnej energii duchowej, by
przy pomocy terapeuty przezwyciężyć swój dotychczasowy
stan psychiczny. W tej metodzie istotny jest więc szacunek i
respektowanie inności i podmiotowości pacjenta.
W stanach poważniejszych terapeuta musi zrezygnować z roli
niemal biernego świadka zmagań pacjenta i czynnie
pokierować procesem leczenia
Kluczem zawsze jest pełny szacunek dla chorego i
ochrona jego wolności
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
10
11
Im głębsza ingerencja w psychikę chorego,
tym poważniejszy wymóg fachowości
terapeuty, tak w diagnozie jak i stosowanej
terapii.
trzeba widzieć niebezpieczeństwo nadużywania metod
psychoanalitycznych, w których tak łatwo myli się właściwą
przyczynę z tym, co jest tylko jednym z wielu uwarunkowań
danego zachowania.
Psychoanaliza może niszczyć wiele istotnych wymiarów
życia ludzkiego poprzez to, że sprowadza wszystko do
popędów.
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
12
4
Terapia jest dziś częściej potrzebna niż
dawniej, ze względu na narastające tempo
życia codziennego
Z drugiej strony sytuacja ta odsłania
zagubienie hierarchii celów i środków oraz
nieumiejętność odpoczynku
Nierozwiązane stresy mogą powodować
nerwice, a te z kolei – stany neurotyczne,
niekiedy nieodwracalne
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
13
Istotą neurozy jest to, że niewykorzystane
możliwości osoby, w jakiś sposób zablokowane
przez niekorzystne lub wręcz przeciwne warunki
środowiskowe (dawne lub obecne) lub przez
uwewnętrznione konflikty osobiste (trudności z
samym sobą), ostatecznie kierują się ku wnętrzu
człowieka i rodzą chorobliwy stan.
Neuroza jest znakiem, że pewne dążenia wewnętrzne
(abstrahując aktualnie od ich prawdziwej wartości) nie
zostały całkowicie przekreślone pomimo istniejących
trudności, ale jednocześnie jest znakiem, że człowiek nie
wie jak sobie z tym poradzić - jest wobec tej sytuacji
bezradny.
Dlatego też ten wewnętrzny konflikt w człowieku zostaje
zepchnięty do podświadomości. Niemniej po sposobie
reakcji na wiele spraw życia codziennego (reakcji
najczęściej nieproporcjonalnych do danej sprawy) można
poznać stan neurozy.
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
14
Ocena manipulacji w psychikę człowieka
Ponieważ kluczem jest podmiotowość osoby,
jakakolwiek instrumentalizacja pacjenta czyni
ingerencję niegodziwą z natury
Z drugiej strony – godnymi pochwały są
działania ukierunkowane na uzdolnienie
człowieka do prawdziwie wolnego
samostanowienia o sobie
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
15
5
W duchu tej zasady trzeba też odrzucać takie manipulacje na
sobie samym, które ograniczałyby lub niszczyły wolność (np.
używanie tytuniu, alkoholu, narkotyków).
Podobnie też należy oceniać takie wpływanie na życie
psychiczne własne lub drugiego człowieka, które z założenia
szkodziłoby procesowi dojrzewania i usamodzielniania się
człowieka (chęć uzależnienia jakiejś osoby od siebie, poddanie
się cudzej dominacji).
Trzeba przy tym zachować szacunek dla praw rozwoju w
dziedzinie moralnej (formacja sumienia). Istnieje bowiem ścisły
związek pomiędzy zdrowiem psychicznym a dojrzałością
ludzkiego sumienia.
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
Psychochirurgia / neurochirurgia
Jeśli z założenia ich skutkiem miałoby być
zmniejszenie impulsów istotnych dla
podejmowania wolnych decyzji i płynące z tego
ograniczenie aktywności osobowej, a więc
swoiste ubezwłasnowolnienie, to takie operacje są
moralnie niedozwolone
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
17
Wszelkie ingerencje pośrednie w psychikę
człowieka - jeśli nie mają wyraźnego celu
terapeutycznego - powinny być odrzucone.
16
Nie ma odgórnych zastrzeżeń co do stosowania np.
hipnozy i elektrowstrząsów,jednakże pod warunkiem, że są
one wskazane przez lekarza i wykonane przez specjalistę.
Podobnie należy ocenić metodę narkoanalizy, jeśli jest
wykonywana przez odpowiednio przygotowanego
terapeutę.
Należy natomiast odrzucić (jako pozaterapeutyczne)
wszelkie metody związane ze stosowaniem tzw.
"surowicy prawdy" (scopolamina) w medycynie
sądowej.
© Dr Piotr Kieniewicz MIC
18
6