Nowy cel terapeutyczny — poposiłkowa hiperglikemia

Nowy cel terapeutyczny — poposiłkowa hiperglikemia

Marzena Dworacka
PRACA POGLĄDOWA
Katedra i Zakład Farmakologii Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Nowy cel terapeutyczny
— poposiłkowa hiperglikemia
New therapeutic goal — postprandial hyperglycemia
Marzena Dworacka
Urodziła się w 1963 roku w Poznaniu. Dyplom lekarza uzyskała w 1988 roku w Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Jest specjalistą z zakresu chorób wewnętrznych. Od 1991 roku pracuje w Katedrze i Zakładzie
Farmakologii Akademii Medycznej w Poznaniu na stanowisku adiunkta. W 1996 roku uzyskała tytuł doktora nauk
medycznych. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i członkiem zarządu Poznańskiego Oddziału
Polskiego Towarzystwa Farmakologicznego. Autorka i współautorka 10 prac oryginalnych w czasopismach krajowych
i zagranicznych oraz 48 opublikowanych streszczeń — doniesień zjazdowych. Jej główne zainteresowania naukowe
dotyczą oceny skuteczności farmakoterapii cukrzycy i chorób z nią związanych oraz przewlekłych powikłań cukrzycy.
Prowadzi badania nad przydatnością nowoczesnych metod monitorowania wyrównania metabolicznego cukrzycy,
a także badania związków pomiędzy czynnikami patofizjologicznymi prowadzącymi do rozwoju przewlekłych powikłań
cukrzycy.
Abstract
It is currently well established that postprandial hyperglycemia is a new therapeutic goal. The epidemiological
data revealed undoubtly that postpradial glucose levels
the most significantly determined macroangiopathic complications development in comparison to fasting glycemia
and mean glucose levels. Therefore, postprandial hyperglycemia monitoring is needed. Unfortunately, conventional, routinely used, methods, e.g. daily glucose profile
estimation, are too inconvenient and too expensive. The
retrospective markers of metabolic control, like glycated
Poposiłkowa hiperglikemia
a ryzyko chorób układu
sercowo-naczyniowego
Wyniki badań przeprowadzonych w ostatnich latach
pozwoliły spojrzeć na problem właściwej kontroli metabolicznej cukrzycy, zwłaszcza cukrzycy typu 2, z zupeł-
Adres do korespondencji: dr med. Marzena Dworacka
Katedra i Zakład Farmakologii AM im. Karola Marcinkowskiego
ul. Rokietnicka 5a, 60–806 Poznań
tel. +48 (61) 658 43 94, faks +48 (61) 658 44 87
e-mail: [email protected]
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2004, 4, 6, 407–412
Copyright © 2004 Via Medica, ISSN 1643–3165
hemoglobin, are not sufficiently sensitive to postprandial
hyperglycemia. The new marker excellently reflecting
acute hyperglycemic episodes, including postprandial
hyperglycemia, is anhydroglucitol plasma level. Among
numerous agents used in therapy of diabetes, for effective control of postprandial hyperglycemia, a-glucosidase
inhibitors, meglitinides and short-acting insulin analogs
are especially recommended.
key words: postprandial hyperglycemia, anhydroglucitol,
late diabetic complications
nie nowej strony. Okazało się, bowiem, że w rozwoju,
progresji i ostatecznych konsekwencji przewlekłych powikłań cukrzycy, a przede wszystkim choroby niedokrwiennej serca, niezwykle istotna jest rola poposiłkowej
hiperglikemii. Ponadto wartości hiperglikemii poposiłkowej w znacznie większym stopniu wiążą się z ryzykiem
chorób układu sercowo-naczyniowego niż poziomy glikemii oznaczanej na czczo [1–3]. Związek ten nie zależy
od współwystępowania innych, klasycznych czynników
ryzyka choroby niedokrwiennej serca [3]. U chorych na
cukrzycę typu 2 to właśnie hiperglikemia poposiłkowa,
a nie hiperglikemia na czczo, koreluje z występowaniem
i śmiertelnością w przebiegu zawału serca [4]. Wyniki
badań epidemiologicznych wskazują, że hiperglikemia
poposiłkowa u chorych na cukrzycę jest lepszym pre-
www.ddk.viamedica.pl
407
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2004, tom 4, nr 6
dyktorem chorób układu sercowo-naczyniowego niż glikemia na czczo.
Wydawałoby się więc, że hemoglobina glikowana
(HbA1c), jako uznany marker długoterminowego wyrównania cukrzycy powinna stanowić źródło dodatkowych informacji uzupełniających badanie glikemii na
czczo w zakresie ryzyka sercowo-naczyniowego. Jednak wykazano, że czynniki ryzyka miażdżycy, takie
jak ciśnienie tętnicze, wskaźnik masy ciała (BMI, body
mass index), wskaźnik talia/biodra (WHR, waist to hip
girth ratio) korelują znacznie silniej z hiperglikemią poposiłkową niż ze stężeniem hemoglobiny glikowanej
[5]. Stwierdzono również, że grubość błony środkowej tętnicy szyjnej nie zależy od stężenia HbA1c, a wyłącznie od wartości glikemii poposiłkowej [5, 6]. Już
wyniki badań United Kingdom Perspective Diabetes
Study (UKPDS) [7] wskazywały na ograniczone znaczenie hemoglobiny glikowanej jako wskaźnika ryzyka
makroangiopatycznych powikłań cukrzycy. Podczas
gdy obniżenie stężenia HbA1c z 8% do 7% powodowało
istotne zmniejszenie ryzyka powikłań spowodowanych
mikroangiopatią, to korzyści w odniesieniu do makroangiopatii obserwowano dopiero wtedy, gdy stężenie
HbA1c było niższe niż 7%, co najprawdopodobniej wiąże się z właściwościami kliniczno-biochemicznymi hemoglobiny glikowanej. Parametr ten wprawdzie dobrze koreluje ze średnią glikemią dobową notowaną
w ciągu 3 miesięcy poprzedzających badanie [8], ale
wpływ glikemii poposiłkowej na jego wartość jest
ograniczony. Hiperglikemia poposiłkowa to dość
gwałtowny, jednak krótkotrwały (utrzymujący się najwyżej kilka godzin) wzrost stężenia glukozy we krwi,
nietrudno zatem wyjaśnić, dlaczego stan ten nie znajduje odzwierciedlenia w wartościach stężenia hemoglobiny glikowanej. Tworzenie HbA1c przebiega dwuetapowo, przy czym pierwsza z zachodzących reakcji
jest odwracalna, a ilość wytworzonego produktu — niestabilnej zasady Schiffa (aldyminy) — ściśle zależy od
czasu trwania hiperglikemii. Reakcja wytwarzania aldyminy przebiega bardzo powoli, natomiast reakcja odwrotna jest wielokrotnie szybsza. Aldymina jest więc
labilnym produktem procesu glikacji. Dopiero kolejna,
spontanicznie zachodząca i właściwie nieodwracalna
reakcja powoduje powstanie właściwego produktu —
stabilnej ketoaminy — HbA1c. Ten etap reakcji, zwany
przekształceniem Amadori, przebiega 16 razy wolniej
niż reakcja dysocjacji zasady Schiffa do glukozy i białka [8, 9]. Zatem epizody ostrej, krótkotrwałej hiperglikemii, najczęściej występujące jako poposiłkowa hiperglikemia, nie mogą być i nie są rejestrowane za pomocą HbA1c.
408
Hiperglikemia poposiłkowa
— mechanizmy odpowiadające
za uszkodzenie tkanek
Uważa się, że czynniki ściśle związane z rozwojem
chorób układu sercowo-naczyniowego, takie jak poposiłkowa hipertriglicerydemia, podwyższone stężenie
osoczowego czynnika krzepnięcia VII, a także dysfunkcja śródbłonka, są — przynajmniej częściowo — zdeterminowane epizodami ostrej (poposiłkowej) hiperglikemii [10]. Bez wątpienia ostra hiperglikemia oddziałuje
na tkanki, nasilając wytwarzanie wolnych rodników tlenowych i potęgując stres oksydacyjny. U chorych na
cukrzycę przemiany glukozy stanowią podstawowe źródło wolnych rodników, wytwarzanych w przebiegu
trzech różnych szlaków metabolicznych: 1) autooksydacji glukozy; 2) nieenzymatycznej glikacji na etapie formowania się zasady Schiffa oraz podczas tworzenia się
późnych produktów glikacji; 3) aktywacji szlaku przemian sorbitolu [11]. Bardzo prawdopodobne, że stres
oksydacyjny będący wynikiem ostrej hiperglikemii, pośredniczy w zależnej od hiperglikemii aktywacji trombiny i protrombiny [12]. U chorych na cukrzycę typu 2
następstwem poposiłkowej hiperglikemii jest wzrost stężenia malonylodialdehydu (MDA, malonylodialdehyde),
markera peroksydacji lipidów, oraz znaczne ograniczenie zdolności całkowitego zmiatania wolnych rodników
(TRAP, total radical-trapping parameter), wyznacznika
sprawności wewnątrzustrojowych układów antyoksydacyjnych [13]. Ponadto zwraca uwagę fakt, że nasilenie
poposiłkowej hiperglikemii wpływa na stopień utlenowania lipoprotein o niskiej gęstości (LDL, low density
lipoprotein). Stanowią one istotny czynnik ryzyka
miażdżycy [14]. Stężenie nitrotyrozyny w osoczu, wskaźnika stopnia uszkodzenia tkanek spowodowanego stresem oksydacyjnym, u chorych na cukrzycę typu 2 koreluje z glikemią na czczo. Wykazano jednak, że związek
między stężeniem nitrotyrozyny i glikemią poposiłkową
jest dużo większy [15]. Warto wspomnieć, że zależny od
hiperglikemii wzrost stężenia nitrotyrozyny powoduje
nasilenie apoptozy w obrębie kardiomiocytów, komórek
śródbłonka i fibroblastów [16]. Poposiłkowa hiperglikemia wpływa także na aktywność tlenku azotu, co przejawia się obniżonym stosunkiem azotynów do azotanów
przy niezmienionym stężeniu cGMP w osoczu chorych
na cukrzycę typu 1. Świadczy to o związku ostrej hiperglikemii z zaburzeniami przemian na drodze tlenek azotu/cGMP [17].
Badania epidemiologiczne potwierdziły przede
wszystkim zagrożenie prawidłowej czynności układu
sercowo-naczyniowego spowodowane ostrą hiperglike-
www.ddk.viamedica.pl
Marzena Dworacka, Poposiłkowa hiperglikemia
mią, jednak nie można zbagatelizować faktu, iż jej epizody stanowią także przyczynę zwiększonej filtracji kłębuszkowej, a co się z tym wiąże — mikroalbuminurii,
powodują również zwiększenie przepływu krwi w naczyniach siatkówki oraz hamowanie przewodnictwa w nerwach czuciowych i ruchowych [18]. Ponadto ostra hiperglikemia nasila włóknienie śródmiąższu nerek poprzez zwiększanie stężenia D-glukozy w tej tkance [19].
Wykrywanie poposiłkowej
hiperglikemii
Pozornie wykrywanie poposiłkowej glikemii jest proste — wystarczy wykonanie profilu dobowego glikemii.
Jednak bez wątpienia u większości chorych tylko raz na
pewien czas przeprowadza się to badanie (z wyjątkiem
chorych leczonych metodą funkcjonalnej insulinoterapii). Standardowo wykonuje się tylko badania glikemii
na czczo i stężenia HbA1c, nie wystarcza to jednak do
pełnej oceny wyrównania metabolicznego. U chorego
z zadowalającymi poziomami glikemii na czczo niejednokrotnie pojawiają się poposiłkowe epizody krótkotrwałej hiperglikemii, które praktycznie nie wpływają na stężenie hemoglobiny glikowanej [20]. Nie można zatem,
opierając się wyłącznie na wynikach glikemii na czczo
i stężeniu HbA1c, określić stopnia zagrożenia przewlekłymi powikłaniami. Istnieje jednak rozwiązanie nowoczesne i skuteczne — przyrząd do ciągłego monitorowania
glikemii. Niestety z powodów technicznych i ekonomicznych jest to rozwiązanie tylko dla nielicznych chorych.
Jak więc wykrywać poposiłkową hiperglikemię? W 2003
roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA,
Food and Drug Administration) zezwoliła na stosowanie
w Stanach Zjednoczonych testów do oznaczania anhydroglucitolu w osoczu (GlycoMark®) [21]. Wskaźnik ten
od kilkunastu lat wykorzystują przede wszystkim lekarze
japońscy, a doświadczenia własne dotyczące tego parametru opierają się na 10 latach pracy.
1,5-Anhydro-D-glucitol jest dezoksyglukozą. Jego
obecność wykazano w większości tkanek ludzkich, również w osoczu [22]. Substancja ta jest w niewielkich
ilościach produkowana wewnątrzustrojowo, głównym
zaś jej źródłem w ludzkim ciele jest pożywienie [23].
Z klinicznego punktu widzenia najważniejszymi cechami tego związku są:
— znikomy udział w przemianach wewnątrzustrojowych — ilość pobieranego i wytwarzanego anhydroglucitolu w ciągu doby jest równoważona przez
ilość związku wydalanego w tym samym czasie;
— wydalanie przez nerki — wchłanianie zwrotne anhydroglucitolu w kanalikach nerkowych zachodzi
z udziałem mechanizmu transportowego dla glukozy [23, 24].
Pierwsza cecha zapewnia stabilne, wyrównane stężenie anhydroglucitolu w osoczu w ciągu doby u osób
bez cukrzycy, druga — jego gwałtowne wydalanie przez
nerki w wypadku przekroczenia progu nerkowego dla
glukozy. Anhydroglucitol współzawodniczy z glukozą
o miejsca wiążące w nabłonku kanalików nerkowych
i dlatego pojawienie się glukozy w moczu powoduje
wysycenie tych miejsc i automatycznie znacznie zwiększone wydalanie anhydroglucitolu z moczem [24]. Ze
względu na fakt, że wydalanie anhydroglucitolu ściśle
wiąże się w czasie z epizodami hiperglikemii ocenę tego
parametru zastosowano w celu jej wykrywania. Dotychczasowe wyniki badań wskazują, że obniżenie stężenia
anhydroglucitolu w osoczu stanowi czuły wskaźnik
ostrej, krótkotrwałej hiperglikemii, a w tym hiperglikemii
poposiłkowej [25, 26]. Wadą tego parametru jest niewątpliwie jego zmienność w przypadku chorób nerek
[27]. Dodatkowym argumentem przemawiającym za
stosowaniem tego markera jako detektora poposiłkowej hiperglikemii są wyniki badań wskazujące na fakt,
że osób z chorobą niedokrwienną serca bez cukrzycy,
z prawidłowym stężeniem glukozy w osoczu na czczo
(FPG, fasting plasma glucose) i HbA1c stężenia anhydroglucitolu bywają znacznie obniżone [28]. Oznacza
to nierozpoznaną upośledzoną tolerancję glukozy (IGT,
impaired glucose tolerance) lub cukrzycę typu 2 u tych
chorych, może być też przejawem reaktywnej hiperglikemii towarzyszącej niejednokrotnie zaostrzeniu choroby niedokrwiennej serca.
Warto dodać, że zmiana stężenia anhydroglucitolu
wskazuje na zaburzenia w zakresie gospodarki węglowodanowej w ciągu 1–2 dni poprzedzających badanie
[29]. Wskaźnik ten dobrze koreluje z najwyższymi wartościami glikemii obserwowanymi u chorych na cukrzycę w ciągu 24 godzin poprzedzających badanie stężenia anhydroglucitolu. Relacja ta jest znacznie bardziej
istotna niż zależność obserwowana pomiędzy stężeniem
anhydroglucitolu w osoczu a wartością wskaźnika M
według Schlichtkrulla lub też wartościami średniej glikemii dobowej [30]. U chorych na cukrzycę typu 2 charakteryzujących się dobrym wyrównaniem metabolicznym
w ciągu kilku tygodni poprzedzających badanie (HbA1c
< 6%), u których 3 dni przed badaniem stężenia anhydroglucitolu wystąpiło gwałtowne zaburzenie wyrównania metabolicznego na skutek ostrej infekcji, wykazano
obniżone stężenie tego parametru w osoczu. Zarówno
stężenie HbA1c u tych chorych, jak i glikemia na czczo
nie stanowiły źródła informacji o załamaniu kontroli metabolicznej, które, jak wynikało z profilu dobowego glikemii, dotyczyło najpierw wartości glikemii poposiłkowej [26, 30]. O szczególnej przydatności określania stężenia anhydroglucitolu w osoczu świadczą również wyniki badania i oceny profilu glikemii u chorych na cukrzycę typu 2, u których wartość glikemii na czczo
www.ddk.viamedica.pl
409
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2004, tom 4, nr 6
i stężenie HbA1c nie budziły zastrzeżeń (glikemia na
czczo < 110 mg/dl, HbA1c < 6%). W celu oceny hiperglikemii poposiłkowej zastosowano wskaźnik M według
Schlichkrulla [31], uważany za parametr szczególnie
wrażliwy na epizody hiperglikemii, obliczony na podstawie wszystkich wartości glikemii uzyskanych podczas
wykonywania profilu dobowego. Niestety, pominięcie
podczas obliczania wskaźnika M tylko jednej wartości
glikemii w ciągu dnia, nawet jeśli była to maksymalna
glikemia u danego chorego, nie spowodowało istotnej
zmiany wartości tego wskaźnika [26]. W tej sytuacji jedynym parametrem wskazującym na występowanie hiperglikemii było stężenie anhydroglucitolu. Hiperglikemia poposiłkowa może pozostać niezauważona nawet
w przypadku, gdy chory monitoruje profil dobowy glikemii za pomocą glukometru.
Bez wątpienia stężenie anhydroglucitolu obniża się
gwałtownie w odpowiedzi na epizody ostrej hiperglikemii. Utrzymująca się poposiłkowa hiperglikemia powoduje także stałe, niskie stężenie anhydroglucitolu w osoczu. Aby ponownie uzyskać prawidłowe stężenie anhydroglucitolu w osoczu, należy prowadzić skuteczne leczenie przez kilka tygodni [29]. Dlatego też interpretację
zmian stężenia anhydroglucitolu w osoczu w wypadku
każdego chorego należy wykonywać indywidualnie.
Wyniki ostatnio opublikowanych badań jednoznacznie
wykazały, że poprawa wyrównania metabolicznego
u chorych na cukrzycę, obserwowana w ciągu 4 tygodni
poprzedzających badanie, przede wszystkim uwidacznia się w stężeniu anhydroglucitolu, podczas gdy poprawa w zakresie stężenie HbA1c jest nieznaczna [32].
Skuteczne korygowanie
poposiłkowej hiperglikemii
Przytoczone na wstępie dane epidemiologiczne
wskazują na rolę skutecznego korygowania i zapobiegania poposiłkowej hiperglikemii. Ponadto wykazano,
że uzyskanie poprawy wyrównania cukrzycy w zakresie poposiłkowej glikemii ściśle wiąże się z regresją
zmian miażdżycowych (a więc makroangiopatycznych)
w obrębie tętnicy szyjnej [33]. Wiele doustnych preparatów przeciwcukrzycowych wykazuje wyraźny wpływ
na poposiłkowe wartości hiperglikemii. Terapia akarbozą, inhibitorem a-glukozydaz, obniża znacznie wartość glikemii poposiłkowej [34]. Lek ten zwalnia wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego na skutek
zwolnienia procesu trawienia węglowodanów złożonych w jelicie cienkim. Akarboza jest lekiem, którego
stosowanie nie wiąże się z niebezpieczeństwem hipoglikemii; można go przyjmować wraz z innymi lekami
doustnymi lub łączyć z insulinoterapią [35]. Ze wzglę-
410
du na fakt, że poposiłkowa hiperglikemia występująca
u chorych na cukrzycę typu 2 wiąże się z opóźnieniem
i wydłużeniem drugiej fazy wydzielania insuliny przez
komórki b wysp trzustki, duże nadzieje budzą leki z
grupy meglitynidów, które działając na kanały potasowe, powodują wydzielanie insuliny podobne do obserwowanego w okresie poposiłkowym u ludzi zdrowych
[36]. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły, że
stosowanie nateglinidu lub repaglinidu efektywnie koryguje wartości hiperglikemii poposiłkowej [37, 38]. Obniżenie hiperglikemii po posiłkach można również uzyskać, stosując szybko działające analogi insulin, takie
jak insulina aspart [39]. Udowodniono, że podawanie
insuliny aspart nie tylko zmniejsza poposiłkową hiperglikemię, ale także poprawia zaburzoną uprzednio czynność śródbłonka. Kinetyka tych insulin pozwala na pojawienie się, a zatem i działanie, hormonu w ciągu 5–10
min od chwili podskórnego wstrzyknięcia, a czas jego
działania nie przekracza wówczas 2 godzin [35]. Takie
parametry farmakokinetyczne szybko działających analogów insulin są zbliżone, choć nie identyczne, z parametrami opisujących kinetykę natywnej insuliny u osób
zdrowych [35]. Ponadto należy podkreślić, że stosowanie intensywnej insulinoterapii u chorych z ostrym zawałem serca pozwala na istotne zmniejszenie śmiertelności w tej grupie chorych [40]. Można przypuszczać, że
pozytywny skutek intensywnej insulinoterapii wiąże się
z obniżeniem zarówno glikemii na czczo, jak i wartości
glikemii występujących w ciągu całej doby. W terapii
stresu oksydacyjnego i zaburzenia czynności śródbłonka — następstw epizodów ostrej hiperglikemii — w zakresie ochrony przed jej skutkami skuteczne jest zastosowanie simwastatyny. Udowodniono, że lek ten istotnie zmniejsza stężenie cząsteczek adhezji wewnątrzkomórkowej (ICAM-1, intracellelar adhesion molecule),
leukocytów cząsteczki adhezji naczyniowej 1 (VCAM-1,
vascular adhesion molecule), E-selektyny i nitrotyrozyny we krwi chorych na cukrzycę [41].
Podsumowanie
Pomimo że monitorowanie poposiłkowej hiperglikemii wydaje się nieco kłopotliwe, wprowadzenie nowego
parametru kontroli cukrzycy, jakim jest stężenie anhydroglucitolu w osoczu, pozwoliłoby na proste i szybkie
jej wykrywanie. Obecnie dostępne leki przeciwcukrzycowe z grupy inhibitorów a-glukozydaz i meglitynidów
oraz krótkodziałające analogi insulin umożliwiają skuteczne wyrównywanie cukrzycy w zakresie poposiłkowych wartości glikemii. Zatem poposiłkowa hiperglikemia stanowi cel terapeutyczny, którego osiągnięcie nie
jest być może łatwe, ale możliwe.
www.ddk.viamedica.pl
Marzena Dworacka, Poposiłkowa hiperglikemia
Streszczenie
Nie podlega obecnie dyskusji fakt, że obniżenie poposiłkowej hiperglikemii jest ważnym celem terapeutycznym. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują jednoznacznie, że
wartości poposiłkowej glikemii, a nie glikemii na czczo czy
też średniej glikemii dobowej, decydują o stopniu zagrożenia powikłaniami o charakterze makroangiopatii. Należy
więc poszukiwać nowych możliwości monitorowania poposiłkowej hiperglikemii, ponieważ stosowane rutynowe tradycyjne metody, takie jak pomiar dobowego profilu glikemii, są kłopotliwe i/lub zbyt kosztowne. Retrospektywne
wskaźniki wyrównania metabolicznego cukrzycy, takie jak
glikowana hemoglobina, nie są dostatecznie czułe w wykrywaniu epizodów ostrej hiperglikemii. Nowym markerem znakomicie rejestrującym epizody ostrej, w tym poposiłkowej
hiperglikemii, jest stężenie anhydroglucitolu w osoczu. Spośród wielu leków stosowanych w terapii cukrzycy w skutecznej kontroli poposiłkowej hiperglikemii szczególnie zaleca się inhibitory a-glukozydaz, meglitynidy oraz krótkodziałające analogi insulin.
słowa kluczowe: poposiłkowa hiperglikemia,
anhydroglucitol, późne powikłania cukrzycy
Piśmiennictwo
1.
The DECODE Study Group on behalf of the European Diabetes Epidemiology Group. Glucose tolerance and cardiovascular mortality: comparison of fasting and 2-hour diagnostic
criteria. Arch. Intern. Med. 2001; 161: 397–405.
2. Balkau B., Shipley M., Jarrett R.J. i wsp. High blood glucose
concentration is a risk factor for mortality in middle-aged
nondiabetic men. 20-year follow-up in the Whitehall Study,
the Paris Prospective Study, and the Helsinki Policemen
Study. Diabetes Care 1998; 21: 331–333.
3. Balkau B., Bertrain S., Ducimetiere P., Eschwege E. Is there
a glycemic threshold for mortality risk? Diabetes Care 1999;
22: 696–699.
4. Hanefeld M., Fischer S., Julius U. i wsp. Risk factors for myocardial infarction and death in newly detected NIDDM; the
Diabetes Intervention Study, 11-year follow-up. Diabetologia
1996; 39: 1577–1583.
5. Temelkova-Kurktschiev T.S., Koehler C., Henkel E. i wsp.
Postchallenge plasma glucose and glycemic spikes are more
strongly associated with atherosclerosis than fasting glucose
or HbA1c level. Diabetes Care 2000; 23: 1830–1834.
6. Hanefeld M., Koehler C., Schaper F. i wsp. Postprandial
plasma glucose is an independent risk factor for increased
carotid intima-media thickness in non-diabetic individuals.
Atherosclerosis 1999; 144: 229–235.
7. The UK Prospective Diabetes Study Group. Intensive blood
glucose control with sulphonureas or insulin compared with
conventional treatment and risk complications in patients with
type 2 diabetes (UKPDS 33). Lancet 1998; 352: 837–853.
8. Tahara Y., Shima K. Kinetics of HbA1c, glycated albumin and
fructosamine and analysis of their weight functions against
preceding plasma glucose level. Diabetes Care 1995; 18:
440–446.
9. Landenson J.H., Kwok-Ming C., Kilzer P. Glycated hemoglobin and diabetes in case and overview of the subject. Clin.
Chem. 1985; 6: 1060–1067.
10. Ceriello A., Guigliano D., Quatraro A. i wsp. Blood glucose
may condition factor VII levels in diabetic and normal subjects. Diabetologia 1988; 31: 889–891.
11. Singh R., Barden A., Mori T., Beilin L. Advanced glycation
end-products: a review. Diabetologia 2001; 44: 129–146.
12. Ceriello A., Giacomello R., Stel G. i wsp. Hyperglycemia-induced thrombin formation in diabetes: the possible role of
oxidative stress. Diabetes 1995; 44: 924–928.
13. Ceriello A., Bortolloti N., Crescentini A. i wsp. Antooxidant
defences are reduced during the oral glucose tolerance test
in normal and non-insulin dependent diabetic sujects. Eur.
J. Clin. Invest. 1998; 28: 329–333.
14. Ceriello A., Bortollti N., Metz E. i wsp. Meal-induced oxidative stress and low-density lipoprotein oxidation in diabetes:
the possible role of hyperglycemia. Metabolism 1999; 48:
1503–1508.
15. Ceriello A., Mercuri F., Quagliaro L. i wsp. Detection of nitrotyrosine in the diabetic plasma: evidence of oxidative stress.
Diabetologia 2001; 44: 834–838.
16. Frustaci A., Kajstura J., Chimenti C. i wsp. Myocardial cell
death in human diabetes Circ. Res. 2000; 87: 1123–1132.
17. Ceriello A. The post-prandial state and cardiovascular disease: relevance to diabetes mellitus. Diabetes Metab. Res.
Rev. 2000; 2: 125–132.
18. Polhill T.S., Saad S., Poronnik P., Fulcher G.R., Pollock C.A.
Short-term peaks in glucose promote renal fibrogenesis independently of total glucose exposure. Am. J. Physiol. Renal. Physiol. 2004; 2: F268–273.
19. Farkas K., Jermendy G., Herold M., Ruzicska E., Sasvari M.,
Somogyi A. Impairement of the NO/cGMP pathway in the fasting and postprandial state in type 1 diabetes mellitus. Exp.
Clin. Endocrinol. Diabetes 2004; 5: 258–263.
20. Svendsen P.A., Christiansen J.S., Soegaard U., Welinder B.S.,
Nerup J. Rapid changes in chromatographically determined
haemoglobin A1c induced by short-term changes in glucose
concentration. Diabetologia 1980; 19: 130–136.
21. Buse J.B., Freeman J.L.R., Edelman S.V., Jovanovic L., McGill
J.B. Serum 1,5-anhydroglucitol (GlycoMarkTM): a short-term
glycemic marker. Diabetes Technol. Ther. 2003; 5: 355–363.
22. Pitkanen E. 1,5-Anhydro-D-glucitol — a novel type of sugar
in the human organism. Scand. J. Clin. Lab. Invest. Suppl.
1990; 201: 55–62.
23. Yamanouchi T., Tachibana Y., Akanuma H. i wsp. Origin and
disposal of 1,5-anhydroglucitol, a major polyol in the human
body. Am. J. Physiol. 1992; 263: E268–E273.
24. Akanuma Y., Morita M., Fukuzawa N., Yamanouchi T., Akanuma H. Urinary excretion of 1,5-anhydro-D-glucitol accompanying glucose excretion in diabetic patients. Diabetologia
1988; 11: 831–835.
25. Yamanouchi T., Moramizato H., Shinohara T., Minoda S.,
Miyashita H., Akaoka I. Estimation of plasma glucose fluctuation with a combination test of hemoglobin A1c and 1,5-anhydroglucitol. Metabolism 1992; 8: 862–867.
26. Dworacka M., Winiarska H., Szymańska M., Kuczyński S.,
Szczawińska K., Wierusz-Wysocka B. 1,5-Anhydro-D-glucitol: a novel marker of glucose excursions. Int. J. Clin. Pract.
2002; supl. 19: 40–44.
27. Shimizu H., Shouzu A., Nishikawa M. i wsp. Serum concentration and renal handling of 1,5-anhydro-D-glucitol in patients with chronic renal failure. Ann. Clin. Biochem. 1999; 6:
749–754.
28. Szymańska M., Dworacka M., Winiarska H., Kuczynski S.,
Szczawińska K., Wierusz-Wysocka B. 1,5-Anhydroglucitol
(AG) — marker of glucose excursions in patients with advanced coronary heart disease. Diabetologia 2001; supl. 1:
A47.
29. Yamanouchi T., Minoda S., Yabuuchi M. i wsp. Plasma 1,5-anhydro-D-glucitol as a new clinical marker of glycemic control in NIDDM patients. Diabetes 1989; 38: 723–729.
30. Winiarska H., Dworacka M., Kuczyński S., Szczawińska K.,
Wierusz-Wysocka B. Przydatność oznaczeń 1,5-anhydro-D-glucitolu w osoczu chorych na cukrzycę typu 2. Diabet. Pol.
1999; 3: 157–164.
www.ddk.viamedica.pl
411
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2004, tom 4, nr 6
31. Schlichtkrull J., Munck O., Jersild M. The M-value, an index
of blood-sugar control in diabetics. Acta Med. Scand. 1965;
177: 95–102.
32. McGill J.B., Cole T.G., Nowatzke W. i wsp. US trial of the
GlycoMark assay. Circulating 1,5-anhydroglucitol levels in
adult patients with diabetes reflect longitudinal changes of
glycemia: a U.S. trial of the GlycoMark assay. Diabetes Care
2004; 8: 1859–1865.
33. Esposito K., Giugliano D., Nappo F., Marfella R. Campanian
Postprandial Hyperglycemia Study Group. Regression of carotid atherosclerosis by control of postprandial hyperglycemia
in type 2 diabetes mellitus. Circulation 2004; 13: 214–219.
34. Breuer H.W. Review of acarbose therapeutic strategies in the
long-term treatment and in the prevention of type 2 diabetes.
Int. J. Clin. Pharmacol. Ther. 2003; 10: 421–440.
35. Nolte M.S., Karam J.K. Pancreatic hormones and antidiabetic drugs. W: Basic & Clinical Pharmacology. Katzung B.G.
(red.). The McGraw Companies, New York 2004: 693–715.
36. Bell D.S. Importance of postprandial glucose control. South.
Med. J. 2001; 8: 804–809.
412
37. Dimitriadis G., Boutati E., Lambadiari V. i wsp. Restoration of
early insulin secretion after a meal in type 2 diabetes: effects
on lipid and glucose metabolism. Eur. J. Clin. Invest. 2004;
7: 490–497.
38. Verges B. The impact of prandial glucose regulation in practice. Diabetes Nutr. Metab. 2002; supl. 6: 28–32.
39. Ceriello A., Cavarape A., Martinelli L. i wsp. The post-prandial state in type 2 diabetes and endothelial dysfunction: effects of insulin aspart. Diabet. Med. 2004; 2: 171–175.
40. Malmberg K., Ryden L., Hamsten A., Herlitz J., Waldenstrom A.,
Wedel H. Effects of insulin treatment on cause-specific oneyear mortality and morbidity in diabetic patients with acute
myocardial infarction. DIGAMI Study Group. Diabetes Insulin-Glucose in Acute Myocardial Infarction. Eur. Heart J. 1996;
9: 1337–1344.
41. Ceriello A., Quagliaro L., Piconi L. i wsp. Effect of postprandial hypertriglyceridemia and hyperglycemia on circulating
adhesion molecules and oxidative stress generation and the
possible role of simvastatin treatment. Diabetes 2004; 3: 701–
–710.
www.ddk.viamedica.pl