zapisz jako pdf - Powiat wrzesiński

Aktualności
2013-07-25
Ulica Sienkiewicza
W końcu XVIII wieku ulica prowadząca od dawnego placu targowego (rynku) w kierunku
południowym do siedziby (zamku, pałacu) właścicieli Opieszyna w całości nosiła nazwę
Zamkowej. W czasach zaboru pruskiego nazywała się Schloßstrasse, a polska nazwa
wróciła u progu II RP. Szybko jednak odcinek tej ulicy od rynku do wylotu ulicy
Warszawskiej po stronie wschodniej i do wąskiej uliczki bez oficjalnej nazwy po stronie
zachodniej stał się odrębną ulicą Sienkiewicza.
Wymieniona wąska uliczka stanowi być może pozostałość dawnej drogi z Grzybowa do Biechowa i
Giecza prowadzącej najpierw przez bród, a potem przez most na Wrześnicy przy dzisiejszej ulicy
Miłosławskiej. W świetle ostatnich badań archeologicznych w czworokącie między zachodnią ścianą
ulicy Sienkiewicza, ulicą Miłosławską i wymienioną uliczką już w X/XI w. powstała „najstarsza
Września” (M. Brzostowicz, „Museion Wrzesiński” 2011).
Zmiana nazwy ulicy przed około 90 laty oznaczała zmianę numeracji domów i przy tej okazji
„zaginął” numer Sienkiewicza 10. W czasie okupacji hitlerowskiej dla usatysfakcjonowania
przybyłych do Wrześni Niemców bałtyckich (Baltendeutsche), głównie z Łotwy, na cześć stolicy tego
kraju Rygi wrzesińska ulica Sienkiewicza otrzymała nazwę Rigaschestrasse, czyli Ryskiej. W Polsce
Ludowej wróciła nazwa Sienkiewicza, ale za to przedwojenną Zamkową (w czasie okupacji znów
Schloßstrasse) nazwano ulicą Jedności, a w latach 50. XX w. Harcerską.
Dawniej i obecnie numer Sienkiewicza 1 nosi budynek sąsiadujący z narożnikowym budynkiem
Rynek 1 (dawniej Hotel i Restauracja Pod Białym Orłem). Na jego piętrze przez wiele dziesięcioleci
mieściła się sala widowiskowa ze sceną, na parterze pomieszczenia handlowe. U schyłku epoki
zaboru był tam m.in. sklep handlujący kawą, podobnie jak w okresie II RP sklep pod nazwą
„Wielkopolski skład kawy”. Oba sąsiadujące ze sobą budynki stanęły zapewne w latach 70.
XIX w., jako właściciele posesji wymieniani są Goelt i Machowicz. Kamienica Sienkiewicza 2 stojąca
na rogu z ulicą Miłosławską współczesnym wrześnianom kojarzy się zapewne przede wszystkim ze
sklepem Mleczarni Wrzesińskiej. Wcześniej był tam „sklep żelazny” Gregorowiczów; od 1924 roku
właścicielem kamienicy był radny miejski Hugon Gregorowicz, a wybudował ją w końcu XIX w.
Niemiec nazwiskiem Meyer (w czasie okupacji sklep był w rękach treuhändera Antona Robrechta). Na
przeciwległym rogu ulicy Miłosławskiej stoi kamienica Sienkiewicza 3. Jeszcze w 1887 roku
właścicielem posesji był jeden z członków wrzesińskiej żydowskiej rodziny Ehrenfriedów, a w połowie
lat 90. XIX w. kamienicę dzierżył już zasłużony radny miejski z czasów zaboru i potem II RP,
drogerzysta Jan Nepomucen Lewandowski. Drogeria, którą prowadził później zięć Lewandowskiego,
Włodzimierz Szajkiewicz, nosiła przed wojną nazwę „Pod murzynem”. Upaństwowiona funkcjonowała
także na początku Polski Ludowej, ale w okresie wielkich zmian w sieci wrzesińskiego handlu na
krótko urządzono tu sklep domowego sprzętu zmechanizowanego „Robot”, a potem działającą już
znacznie dłużej kwiaciarnię. Jako pierwszy uchwytny w dokumentach właściciel posesji Sienkiewicza
4 występuje Żyd nazwiskiem Diamant, później właścicielem był Niemiec Paweł Tonn, a w końcu
jubiler Klemens Lipiński. W latach 1950–1960 przejściowo miała tu swą siedzibę firma
Przymusińskich „Piast”. Historię posesji Sienkiewicza 5 i 6 trudno dokładnie prześledzić – jako
właściciele posesji występują na przełomie XIX i XX wieku żydowskie rodziny Neumannów,
Mośkiewiczów i Grünfeldów (nr 5) oraz Ascherów (nr 6). Najwcześniej wymieniany (w końcu XIX w.)
właściciel posesji Sienkiewicza 7 nosił nazwisko Hermann Kalb. W 1920 roku posesję tę nabył kupiec
Rudolf Żorek, potem, w 1923 roku stała się ona własnością Spółdzielni Spożywców „Zgoda” sp. z
o.o., a tuż przed wojną jako właścicielka występuje Maria Schoenówna. Dwie kolejne posesje
zasługują na szczególną uwagę ze względu na zachowane przez wiele lat tradycje handlowe.
Pierwszym właścicielem posesji Sienkiewicza 7 (kamienica wybudowana w roku 1907) był mistrz
rzeźnicki Żyd Abraham Haase, w okresie II RP tradycje branżowe kontynuował Polak, mistrz rzeźnicki
Józef Piaseczny, potem właścicielem została rodzina Schoenów – Marceli, a po nim jego córka Irena,
zamężna Wilińska. Także współcześnie znajduje się tam sklep mięsno–wędliniarski. Piekarniczą
tradycję posesji Sienkiewicza 8 rozpoczynają dwaj mistrzowie piekarscy Freimut Greiner, a po nim
Moritz Hirsch. W okresie II RP tradycje kontynuował mistrz piekarski Zygmunt Zimniewicz, a w
okresie Polski Ludowej przez wiele lat działał w tej kamienicy spółdzielczy sklep piekarniczy „Kłos”.
Przeciwległą stronę ulicy Sienkiewicza rozpoczyna numer 11. Jako właściciel posesji w końcu XIX w.
występuje Heimann Mirels, a potem Johann Schreier, w okresie II RP właścicielem był Antoni
Nowakowski. Kamienica Sienkiewicza 12 kojarzy się przede wszystkim z apteką, już w okresie II RP
nazywaną „nową” w odróżnieniu od „starej” apteki St. Koniecznego w Rynku. Jako pierwsi właściciele
posesji występują Rozalia Sieburth, a po niej Wincenty Porawski. W latach 20. XX w. aptekę założył tu
Tadeusz Felicki, potem przeszła ona w ręce rodziny Patyków. Do dziś działa tu apteka.
Dawniejsza historia ciekawych architektonicznie kamienic Sienkiewicza 13, 14, 15, i 16 jest bardzo
trudna do odtworzenia. Powstały one (tak jak w wielu innych przypadkach) w wyniku wydzielania
przez pierwotnych właścicieli z dużych posesji mniejszych kawałków dla członków rodziny lub w celu
sprzedaży. Wśród właścicieli posesji nr 13 figurują Michaelis Gans, Wincenty Hudański i budowniczy
Andrzej Kubicki, nr 14 Roman Sobkowiak, nr 15 Wacław Wadzyński, Leon Radziejewski (1904) i
Mieczysław Bulczyński, nr 16 Heimann Abramczyk (1886), a potem Antoni Nowakowski. Mała
kamienica rodzinna Sienkiewicza 17 kojarzy się wielu wrześnianom z firmą „Piast” Stanisława i
Mieczysławy Przymusińskich. W czasach zaboru pruskiego była ona własnością żydowską i posiadali
ją kolejno Kuttner, Adolf Biberfeld i Leo Krotoschiner. W okresie II RP była własnością polską kolejno
Stanisława Jałoszyńskiego, Józefa Zinna i od 1931 roku Stanisławy Przymusińskiej. Właścicielem
pochodzącej z początku XX w. (po roku 1905) kamienicy Sienkiewicza 18 był Apolinary Senftleben, o
czym informują inicjały AS w szycie frontu (wcześniej stała w tym miejscu inna jednopiętrowa
kamienica). Właścicielami kamienicy Sienkiewicza 19 byli – początkowo Żyd nazwiskiem Gabriel, a
potem Helena Porawska i dalej Kazimiera Drzewiecka. Tu w latach 30. miał swój sklep rzeźnik
Mieczysław Bulczyński, tu przez wiele lat Polski Ludowej mieścił się największy chyba pod względem
powierzchni sklep PSS/WSS z mięsem i wędlinami, nazywany „dużą spółdzielnią”. Wśród właścicieli
kamienicy Sienkiewicza 20 figurują kolejno kupiec Władysław Kruszyński, mistrz rzeźnicki Jakób
Grocholewski oraz Stanisław Remszel. W okresie II RP swój sklep pasmanteryjno–odzieżowy
prowadziła tu Stefania Chełmikowska–Durczykiewiczowa. Pod numerem 21 stoją dziś dwie
kamienice. Z okresu II RP w pamięci pozostała drogeria „Centralna” Zygfryda Wolskiego, przed którą
stał pierwszy we Wrześni dystrybutor paliwa samochodowego (w okresie Polski Ludowej przez wiele
lat była tu również drogeria).
Marian
Torzewski