Odstawiać czy nie odstawiać? Nowe standardy w

Odstawiać czy nie odstawiać? Nowe standardy w postępowaniu przy zabiegach z
zakresu chirurgii stomatologicznej u pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe
– przegląd piśmiennictwa
To discontinue or not to discontinue? The new standards of proceeding in dental
surgeries in patients taking anticoagulants – a review of literature
lek. dent. Katarzyna Jaremczak, lek. dent. Michał Jesion, lek. dent. Krzysztof Mól, lek. dent.
Przemysław Papiór
Piśmiennictwo/References:
1. Sułek K.: 1000 praktycznych pytań z krzepnięcia krwi. Alfa Medica Press, Bielsko-Biała
1998.
2. Cieślik-Bielecka A., Pelc R., Cieślik T.: Zabiegi z zakresu chirurgii stomatologicznej u
chorych przyjmujących leki przeciwzakrzepowe. Doniesienie wstępne. Kardiol. Pol., 2005,
63: 137–140.
3. Kardiologia w praktyce – wybrane zagadnienia: opracowanie zbiorowe. Tom 1, pod red. M.
Dłużniewskiego i in. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2007.
4. Kostowski W., Herman Z.S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. Wyd. III.
Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2005.
5. Maree A.O. i wsp.: Platelet response to low-dose enteric-coated aspirin in patients with
stable cardiovascular disease. J. Am. Coll. Cardiol., 2005, 46: 1258–1263.
6. Björnsson T.D., Schneider D.E., Berger H. Jr.: Aspirin acetylates fibrinogen and enhances
fibrinolysis. Fibrinolytic effect is independent of changes in plasminogen activator levels. J.
Pharmacol. Exp. Ther., 1989, 250, 1: 154–161.
7. Patrono C.: Aspirin as an antiplatelet drug. N. Engl. J. Med., 1994, 330: 1287–1294.
8. Patrono C. i wsp.: Expert consensus document on the use of antiplatelet agents. The task
force on the use of antiplatelet agents in patients with atherosclerotic cardiovascular disease of
the European society of cardiology. Eur. Heart J., 2004, 25: 166–181.
9. Undas A.: Leczenie przeciwzakrzepowe a zabiegi stomatologiczne. Med. Prakt. Stomatol.,
2012, 1: 56.
10. Hass W.K. i wsp.: A randomized trial comparing ticlopidine hydrochloride with aspirin for
the prevention of stroke in high-risk patients. Ticlopidine Aspirin Stroke Study Group. N.
Engl. J. Med., 1989, 321, 8: 501–507.
11. Chan F.K.L. i wsp.: Clopidogrel versus aspirin and esomeprazole to prevent recurrent
ulcer bleeding. N. Engl. J. Med., 2005, 352, 3: 238–244.
12. Linder R. i wsp.: Thrombin inhibitors suppress the thrombin-thrombomodulin-mediated
generation of activated protein C. Thromb. Res., 1999, 95, 2: 117–125.
13. Ieko M. i wsp.: Synthetic selective inhibitors of coagulation factor Xa strongly inhibit
thrombin generation without affecting initial thrombin forming time necessary for platelet
activation in hemostasis. J. Thromb. Haemost., 2004, 2 (4): 612–618.
14. Pawela T., Wnukiewicz J., Pawela K.: Usuwanie zębów – wykłady prof. dr. hab. n. med.
Tadeusza Paweli, s.n., Wrocław 1992.
15. Pototski M., Amenábar J.M.: Dental management of patients receiving anticoagulation or
antiplatelet treatment. J. Oral Sci., 2007, 49, 4: 253–258
16. Herman W.W., Konzelman Jr. J.L., Sutley S.H.: Current perspectives on dental patients
receiving coumarin anticoagulant therapy. J. Am. Dent. Assoc., 1997, 128, 3: 327–335.
17. Randall C.: Surgical management of the primary care dental patient on warfarin, Dent.
Update, 2005, 32, 7: 414–416, 419–420, 423–424.
18. Sawicka-Powierza J., Ołtarzewska M., Chlabicz S.: Postępowanie z pacjentami leczonymi
doustnymi lekami przeciwkrzepliwymi podczas leczenia stomatologicznego. Czas. Stomatol.,
2007, 60, 10: 691–698.
19. Garcia D.A. i wsp.: Risk of thromboembolism with short-term interruption of warfarin
therapy. Arch. Intern. Med., 2008, 168, 1: 63–69.
20. Jeske A.H., Suchko G.D.: Lack of a scientific basis for routine discontinuation of oral
anticoagulation therapy before dental treatment. J. Am. Dent. Assoc., 2003, 134, 11: 1492–
1497.
21. Kuligowska-Jakubowska M., Neubauer-Geryk J., Bieniaszewski L.: Leczenie
przeciwzakrzepowe u pacjentów po zabiegach kardiochirurgicznych. Choroby Serca i
Naczyń, 2010, 7, 1: 14–22.
22. Dudek D., Kożuch D.: Sanacja jamy ustnej oraz zabiegi z zakresu chirurgii
stomatologicznej u chorych stosujących przewlekle leki przeciwzakrzepowe. Mag. Stomatol.,
2006, 16, 4: 14–18.
23. Douketis J.D. i wsp.: The perioperative management of antithrombotic therapy: American
College of Chest Physicans evidence based clinical practice guidelines (8th edition). Chest,
2008, 133, 6 Suppl.: 299S–339S.
24. Bałkowska B., Mierzejewski L.: Pacjent z chorobami układu krążenia w gabinecie
stomatologicznym. Twój Przegląd Stomatol., 2009, 6: 1–7.
25. Brennan M.T. i wsp.: Aspirin use and post-operative bleeding from dental extracions. J.
Dent. Res., 2008, 87, 8: 740–744.
26. MacDonald T.M., Wei L.: Effect of ibuprofen on cardioprotective effect of aspirin. Lancet,
2003, 361: 573–574.
27. Kurth T., Glynn R.J., Walker A.M. i wsp.: Inhibition of clinical benefits of aspirin on first
myocardial infarction by nonsteroidal antiinflammatory drugs. Circulation, 2003, 108: 1191–
1195.
28. Catella-Lawson F. i wsp.: Cyclooxygenase inhibitors and the antiplatelet effects of aspirin.
N. Engl. J. Med., 2001, 345, 25: 1809–1817.
29. Serebruany V.L.: Selective serotonin reuptake inhibitors and increased bleeding risk: Are
we missing something? Am. J. Med., 2006, 119, 2: 113–116.
30. Pasierski T. i wsp.: Leczenie przeciwzakrzepowe. Medycyna Praktyczna, Kraków 2007.
31. Milczarek S. i wsp.: Zabiegi stomatologiczne u pacjentów z współwystępującymi
zaburzeniami krzepnięcia lub nadciśnieniem tętniczym. Mag. Stomatol., 2013, 12: 116–118.
32. Dudek D., Kożuch D.: Sanacja jamy ustnej oraz zabiegi z zakresu chirurgii
stomatologicznej u chorych stosujących przewlekle leki przeciwzakrzepowe. Mag. Stomatol.,
2006, 16, 4: 14–18.