docVademecum Śląsk badania śląskoznawcze
download 
Reklamacja Transkrypt
Vademecum Śląsk badania śląskoznawcze
Katarzyna Brzoza Wybory samorządowe w województwie śląskim „Najważniejsze organy władzy gminnej są powoływane w drodze wyborów samorządowych. To mechanizm kreowania organów władzy lokalnej stwarza możliwość uczestniczenia mieszkańców w wykonywaniu i kontrolowaniu władzy na szczeblu lokalnym. Przyczynia się to zapewne do wzrostu aktywności oraz zaradności lokalnych społeczności.” [Łys 1994: 39]. Każdy pojedynczy głos wrzucony do urny ma duże znaczenie dla demokratycznego współdecydowania, gdyż „demokracja w jej klasycznym rozumieniu oznaczała przede wszystkim bezpośredni udział obywateli: demokracja jest albo partycypacyjna, albo jej w ogóle nie ma” [Dahl 1995: 316]. Wybory powszechne wzbudzają szczególne zainteresowanie opinii publicznej oraz stanowią interesujący przedmiot badań naukowych i analiz, prowadzonych z taką systematycznością, z jaką odbywają się kolejne elekcje w kraju. Dokonując wyboru obywatele wyrażają akceptację oraz przychylność dla zaprezentowanych w okresie kampanii wyborczej alternatyw politycznych oraz personalnych. Opowiadają się za określonym programem wyborczym, czyli za pewnymi rozwiązaniami i wizją kierowania krajem przez kolejną kadencję. Sam akt wyborczy pełni funkcję legitymizującą, gdyż prowadzi do nadania elektorom, na czas określony, uprawnień do sprawowania powierzonej władzy. Wybory samorządowe – ujęcie teoretyczne Pierwsza reforma samorządowa z 1990 roku, która była powrotem do przedwojennych archetypów, powoływała samorząd gminny, lecz była tymczasowym wyjściem z sytuacji. Osiem lat później kolejne zmiany doprowadziły do utworzenia powiatów i województw. Ustawa zasadnicza z 2 kwietnia1997 roku wskazuje, iż gmina stanowi podstawową jednostkę samorządu terytorialnego. Artykuł 169 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej określa wybory do organów stanowiących jednostki samorządu 27 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze terytorialnego jako powszechne, równe, bezpośrednie i odbywające się w głosowaniu tajnym. Szczegółowe zasady przeprowadzania wyborów reguluje kilka najważniejszych ustaw: Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz.U.2010.176.1190 tj. z późn. zm.); Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz.U.2010.176.1191 tj. z późn. zm.); Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz.U.2011.21.112 tj. z późn. zm.). Wraz z kolejnymi wyborami samorządowymi, które mają się odbyć w 2014 roku,nastąpią zmiany, gdyż kwestie elekcji na poziomie administracji samorządowej będzie regulować Kodeks wyborczy, a wcześniejsze ustawy przestaną obowiązywać. „W demokratycznym państwie władza publiczna znajduje przeciwwagę we władzy organów samorządowych oraz w aktywności społeczeństwa obywatelskiego. Demokratyzacja oznacza zatem budowanie nie tylko instytucji władzy państwowej, ale także niezależnego od niej poziomu lokalnego i obywatelskiego.”[Rybczyńska 2002: 113]. Organami stanowiącymi i kontrolnymi powoływanymi na czteroletnią kadencję, na poszczególnych szczeblach podziału administracyjnego kraju są: rada gminy (miejska), rada powiatu i sejmik województwa. Władza wykonawcza jednostek samorządu terytorialnego do 2002 roku leżała w gestii zarządów gmin, powiatów i województw. Wskazany organ kolegialny składał się z przewodniczącego (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa), zastępcy i pozostałych członków. Ustawa z 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta zmieniła istniejący dotychczas stan rzeczy, wprowadzając bezpośrednie wybory wójta, burmistrza i prezydenta miasta, znosząc instytucję zarządu i zastępując ją jednoosobowym organem wykonawczym. Wybranym uważa się tego kandydata, który uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów. Jeśli nie dojdzie do rozstrzygnięcia w pierwszym głosowaniu, po 14 dniach odbywa się druga tura, w której wybiera się spośród dwóch kandydatów, którzy w turze pierwszej uzyskali największe poparcie. Wygraną daje większa liczba ważnie oddanych głosów. Wyjątkowo wybór może zakończyć losowanie jeśli obaj kandydaci uzyskają tą samą liczbą głosów lub tę samą liczbę głosów w tej samej ilości obwodów. Szczególnym przypadkiem jest również wybór dokonywany przez radę gminy w sytuacji braku kandydatów lub gdy jedyny zarejestrowany kandydat w wyborach bezpośrednich nie uzyskał więcej niż połowę ważnych głosów. Wybory do rad samorządu są powszechne, równe, bezpośrednie, odbywają się w głosowaniu tajnym i mają dwojaki charakter: wyborów większościowych w gminach (miastach) do 20 tys. mieszkańców, gdzie okręgi wyborcze 28 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych są jednomandatowe lub wyborów proporcjonalnych w gminach (miastach) powyżej 20 tys. mieszkańców z wielomandatowymi okręgami wyborczymi. System proporcjonalny obowiązuje również w wyborach do rad powiatów i sejmików wojewódzkich. Jednomandatowe okręgi wyborcze i formuła większości względnej doprowadzają do wzmocnienia dwupartyjności, co leży w interesie dwóch dominujących partii. Wielomandatowość oraz formuła proporcjonalna sprzyjają wielopartyjności, dając rację bytu małym partiom, które zostają w ten sposób skłonione do postulowania zwiększenia rozmiarów okręgów i stosowania korzystnych dla nich sposobów obliczania zdobytych mandatów w okręgach. Ochronę przed nadmiernym rozproszeniem sceny politycznej, w przypadku wyborów proporcjonalnych, stanowią klauzule zaporowe. Wybory większościowe wymuszają personalny charakter kampanii wyborczej. Centralnym pierwiastkiem jest postać kandydata, jego wizerunek i tematy personalne dominujące nad programem politycznym. Odmienna sytuacja ma miejsce przy formule proporcjonalnej, w której o podziale głosów decyduje poparcie uzyskane przez partie. Kampania wyborcza ma charakter dwubiegunowy, polegający na kreowaniu wizerunku partii i jej lidera oraz prezentowaniu kwestii programowych oraz personalnych [Sokół 2002: 92-93]. Waldemar Wojtasik powołując się na wywody wielu znanych naukowców rozważa zagadnienie rangi elekcji na poziomie lokalnym, wskazując, iż w systemach parlamentarno-gabinetowych najważniejsze są wybory parlamentarne a w prezydenckich i semi-prezydenckich wybory prezydenckie. Wówczas niższą rangę będą miały wybory lokalne, regionalne i ponadnarodowe. Badacze mówią o dwóch poziomach istotności, gdzie pierwszy poziom zajmują wybory krajowe – prezydenckie i parlamentarne, natomiast drugi elekcje samorządowe i wybory przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego [Wojtasik 2011]. W innym tekście tego samego autora omówiono znaczenie wyborów samorządowych w świetle koncepcji second-order elections, która koncentruje się na pewnych obszarach oceny istotności elekcji oraz na określeniu w ich ramach różnić występujących pomiędzy różnymi typami. Płaszczyzny analiz to: partycypacja wyborcza, preferencje do głosowania na małe partie, strategie partii politycznych, strategie budowania list wyborczych oraz konkretyzacja programów partii politycznych [Wojtasik 2010]. Z badań prowadzonych w roku 2009 wynika, iż dla respondentów najważniejsze okazały się wybory prezydenckie, następnie parlamentarne, samorządowe oraz euro-wybory. W grupie badanych blisko co szósta osoba wskazywała wybory lokalne jako najważniejsze, z tym, że najliczniejsza grupa (40%) uplasowała je na miejscu trzecim, jednocześnie blisko co czwarty badany określił ich istotność jako drugorzędną. Należy podkreślić, iż wybory 29 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze samorządowe w układzie regionalnym najwięcej wskazań podkreślających ich istotność uzyskały w województwie śląskim następnie w małopolskim i mazowieckim. Agnieszka Turska-Kawa wysunęła przypuszczenie, iż osoby, które przypisują duże znaczenie wyborom samorządowym postrzegają partycypację polityczną jako ważny element obywatelskiej aktywności. Ponadto badaczka wskazuje również na znaczenie indywidualnych cech wyborców jak dyspozycyjny optymizm (spodziewanie się większej ilości pozytywnych doświadczeń) i poczucie własnej skuteczności (siła przekonania jednostki co do możliwości radzenia sobie z przeciwnościami), których wysoki poziom sprzyja postrzeganiu wyborów samorządowych jako ważnych [Turska-Kawa 2010]. Na decyzję wyborczą wpływa kilka podstawowych zmiennych (Schemat 1): stosunek do poruszanych lokalnych kwestii, identyfikacja partyjna oraz postawa wobec kandydata, szczególnie istotna w wyborach samorządowych. W zrozumieniu wpływu poszczególnych wartości na decyzje wyborcze osób korzystających z czynnego prawa wyborczego w wyborach samorządowych pomogą dane prezentowane w dalszej części artykułu. Jednakże już w tym miejscu należy wskazać, iż na poziomie lokalnym wyborcy chętniej głosują na kandydatów zgłaszanych przez lokalne komitety wyborcze i raczej stronią od udzielania poparcia kandydatom wystawianym przez partie ogólnopolskie. Ponadto istotnym czynnikiem jest bezpośrednia lub pośrednia znajomość przez potencjalnych wyborców osoby ubiegającej się o mandat, co ma bardzo duże znaczenie w wyborach samorządowych. Prostota zasad obowiązujących przy wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta oraz wysoki stopień personalizacji, w tym przypadku również nie pozostają bez wpływu na lokalne decyzje wyborcze. Schemat 1. Lokalna decyzja wyborcza Źródło: koncepcja własna na podstawie: Mazur 2002: 31. 30 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych Obszarem prowadzonych analiz jest województwo śląskie obejmujące powierzchnię 12 333,09 km², w skład którego – jak informuje strona internetowa województwa śląskiego www.slaskie.pl – wchodzi 36 powiatów z czego 17 powiatów ziemskich i 19 grodzkich. Na terenie województwa jest 167 gmin: 49 miejskich, 22 – miejsko-wiejskich i 96 wiejskich, 71 miejscowości ma prawa miejskie. Wskazany teren zamieszkuje 4,635 mln osób, co stanowi 12,14% ludności kraju. W 2002 roku wprowadzono bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast oraz ostatecznie ukształtowano kanon zasad przeprowadzania wyborów samorządowych. Od tego momentu trzykrotnie wybierano przedstawicieli władzy uchwałodawczej i wykonawczej na poziomie lokalnym według jednolitych reguł, które będą również obowiązywać w przyszłorocznych wyborach samorządowych. Niniejsza przesłanka stała się podstawą do szczególnej analizy wyborów samorządowych na obszarze województwa śląskiego w latach 2002-2010, co pozwoli na sformułowanie ogólnych wniosków w zakresie wskazanej problematyki. Wybory do rad gmin, powiatów i sejmiku na obszarze województwa śląskiego Priorytetowym celem niniejszego artykułu jest ukazanie pewnych cech, tendencji oraz specyfiki wyborów samorządowych w województwie śląskim, aby dokonać takiego przeglądu trzeba odnieść się do danych ogólnokrajowych. Niektóre zjawiska wydają się być tożsame z tymi, które zachodzą w skali kraju, zaś odmienność również najlepiej ukazywać w odniesieniu do pewnych standardów, stąd odwołania do danych statystycznych obejmujących obszar całego kraju. Badacze problematyki wyborczej wielokrotnie analizowali zjawisko frekwencji, które pokazuje stopień zainteresowania społecznego poszczególnymi rodzajami wyborów. Samo uczestnictwo w procedurach demokratycznych, jakimi niewątpliwie są powszechne wybory, należy do zachowań społecznie pochwalanych, stąd też wysoki odsetek deklaracji uczestnictwa w głosowaniu, z reguły znacznie przewyższający faktyczną frekwencję. Przykładowo w 2010 roku Polacy deklarowali, że wybory władz lokalnych są najważniejsze ze wszystkich rodzajów głosowań mających miejsce w kraju, a mimo to udział w samym głosowaniu okazał się dużo mniejszy niż w ostatnich wyborach prezydenckich czy parlamentarnych [BS/132/2010]. W zasadzie wszystkie analizy prowadzą do tożsamych wniosków, iż najwięcej osób do urn przyciągają wybory prezydenta RP, następnie wybory parlamentarne, samorządowe i na końcu do Parlamentu 31 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze Europejskiego. Elekcja prezydenta jest bardzo wyrazista, skupia uwagę wszystkich środków komunikowania masowego i ma spersonalizowany charakter, a właśnie te elementy w opinii wielu naukowców sprawiają, iż najwięcej Polaków oddaje swój głos w wyborach głowy państwa. Podobna sytuacja ma miejsce na poziomie lokalnym, gdzie również wybory wójta, burmistrza i prezydenta cieszą się większą popularnością niż elekcja ciała uchwałodawczego na szczeblu miasta czy gminy. Absencji wyborczej sprzyja między innymi młody wiek, niskie wykształcenie, negatywna ocena własnej sytuacji materialnej oraz niska religijność głosujących. Na pytanie o przyczynę niekorzystania z czynnego prawa wyborczego ankietowani najczęściej deklarowali: brak zainteresowania polityką, co stanowiło pewną stałą tendencję. Zmieniają się natomiast inne kategorie przyczyn podawanych przez respondentów, które coraz rzadziej wynikają z niezdecydowania, na kogo oddać głos oraz z ogólnego negatywnego stosunku do wyborów i polityki, co według badaczy problematyki może świadczyć o wzroście poczucia podmiotowości politycznej obywateli i podniesieniu rangi wyborów samorządowych w opinii publicznej [BS/171/2010]. Najmniej problematyczne w opinii ankietowanych (89% w 2010 roku) są wybory bezpośrednie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Selekcja kandydatów do rad na najniższym szczeblu podziału administracyjnego kraju również dla większości (79% w 2010 roku) nie stanowiła większej trudności. Zazwyczaj pretendent do mandatu radnego jest osobą znaną lokalnej społeczności, jeśli nie osobiście to z widzenia czy słyszenia, a tym samym nie jest kimś anonimowym czy obcym. Istnieje pewna prawidłowość, że im wyższy szczebel samorządu, a tym samym mniejsza znajomość i spersonalizowanie kandydata, tym dokonanie wyboru okazuje się być trudniejsze [Tamże]. Opinie na temat władz samorządowych kończących kadencję są w większości pozytywne, czego wyrazem jest ponowne poparcie wyborcze, zapewniające ciągłość rządzenia tak w radach, jak i w jednoosobowych urzędach samorządowej władzy wykonawczej.W ciągu 4 lat (2006-2010) wzrosło ono o 4 punkty procentowe w przypadku rad i o 8 punktów w odniesieniu do wyborów wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Rekomendacje partyjne, bez względu na szczebel wybieranych władz samorządowych mają dla głosujących znaczenie drugorzędne. Ponadto wpływ poparcia struktur politycznych na decyzje wyborcze systematycznie od lat 90. maleje [Tamże].Można wysunąć stwierdzenie, że na decyzję o udziale w głosowaniu wpływają zarówno indywidualne cechy demo-społeczne samych wyborców ale także ocena i znajomość kandydatów, ich ewentualna przynależność partyjna oraz dotychczasowa aktywność w lokalnej społeczności. 32 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych Przedstawiona poniżej tabela wskazuje, iż najwyższa frekwencja została osiągnięta w 2010 roku, który pod wieloma względami był okresem wyjątkowym w historii polskiej państwowości. Wówczas nie tylko przypadła 20 rocznica pierwszych powojennych wyborów władz lokalnych. Nastąpiły również wydarzenia o szczególnej politycznej wymowie, takie jak katastrofa smoleńska, a także, następujące po niej wybory, którym towarzyszyły liczne konflikty i napięcia, angażujące bardzo silnie opinię publiczną, polską i międzynarodową. Analiza kalendarza wyborczego pozwala wyróżnić kolejną cechę roku 2010, kiedy to odbyły się wybory prezydenckie oraz samorządowe, co w analizowanym okresie miało miejsce tylko raz a według opinii badaczy bliskość terminów, w których odbywają się wybory może wpływać na obniżenie poziomu zainteresowania lokalną elekcją. Najwyższą frekwencję według podziału na województwa osiągnięto w województwie świętokrzyskim z wynikiem 53,59%, a najniższą w województwie śląskim 42,94%. Tabela 1. Frekwencja w wyborach do rad gmin, powiatów i sejmików województw Frekwencja w wyborach do rad gmin, powiatów i sejmików województw. 2002 rok 44,24% 39,92% 2006 rok Frekwencja w skali kraju 45,99% Frekwencja w województwie śląskim 39,98% 2010 rok 47,32% 42,94% Źródło: zestawienie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Natomiast w latach wcześniejszych (czyli np. w roku 2006) najwyższy odsetek osób uczestniczących w wyborach samorządowych osiągnięto w województwie mazowieckim 50,55% zaś najniższy w opolskim 39,38%. Województwo śląskie uplasowało się w tym względzie na przedostatnim miejscu. Można więc zaryzykować stwierdzenie, iż mieszkańcy badanego województwa w odniesieniu do całego kraju raczej nie wykazują szczególnej wyborczej aktywności, przejawiającej się oddaniem głosu w wyborach samorządowych, plasując się pod względem frekwencji raczej na końcu „międzywojewódzkiego, ogólnokrajowego wyścigu”. Dane z tabeli 1 wskazują, iż w województwie śląskim w latach 2002-2010 wystąpiły tendencje wzrostowe w odniesieniu do frekwencji wyborczej, co pokrywa się z wynikami w skali kraju. 33 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze Tabela 2. Procentowy udział uprawnionych do głosowania w wyborach samorządowych w 2006 i 2010 roku Procentowy udział uprawnionych do głosowania w wyborach samorządowych w 2006 i 2010 roku Wybierany organ uchwałodawczy 2006 2010 Rada gminy do 20 tys. mieszkańców 50,07% 52,23% Rada gminy powyżej 20 tys. mieszkańców 44,86% 46,61% Rada miast na prawach powiatu 39,95% 40,56% Rada powiatu 48,03% 50,07% Sejmik województwa 45,91% 47,26% Źródło: analiza własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Powyższa tabela stanowi wizualizację udziału w wyborach samorządowych uprawnionych Polaków. Najbardziej sumienni wyborcy to osoby głosujące w najmniejszych gminach, gdzie odsetek udających się do urn przekracza pięćdziesiąt procent i jest to tendencja występująca także w województwie śląskim. Najmniejszy odsetek wyborców udziela poparcia kandydatom do rad miast na prawach powiatu. Wyborcy wydają się być „przeszkoleni”, lepiej znają zasady głosowania do rad gmin. Za powyższą konstatacją przemawia fakt, iż w tych wyborach jest największy odsetek głosów ważnych. Wydaje się, że najmniej uwagi przykuwają wybory do sejmików wojewódzkich, gdzie najczęściej pojawiają się głosy nieważne spośród oddanych. W gminach do 20 tys. mieszkańców w niektórych obwodach mandaty są obsadzane bez głosowania ze względu na to, że zgłasza się zbyt mało kandydatów. Na szczeblu gminy wybory samorządowe wzbudzają większe emocje, tam powstaje najwięcej lokalnych komitetów powoływanych bardzo często w celu wystawienia konkretnego kandydata. Wiele lokalnych inicjatyw powstających w okresie kampanii wyborczej znika wraz z jej zakończeniem. Tabela 3. Wybory samorządowe – województwo śląskie – rok 2002 WYBORY SAMORZĄDOWE - WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE – ROK 2002 Sejmik Analizowana zmienna Rady gmin Rady powiatu województwa śląskiego Liczba wybieranych rad 167 rad 17 rad i radnych 2828 radnych 399 radnych 48 radnych Odsetek osób, uprawnionych do 37,95% 46,97% 37,96% głosowania, które oddały głos Odsetek ważnych głosów 95,88% 92,96% 88,53% spośród oddanych 34 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych WYBORY SAMORZĄDOWE - WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE – ROK 2002 Sejmik Analizowana zmienna Rady gmin Rady powiatu województwa śląskiego Odsetek nieważnych głosów 4,12% 7,04% 11,47% spośród oddanych Liczba obwodów, w których 7 okręgów nie było głosowania 6803 list 533 listy 114 list Komitety wyborcze zgłaszające kandydatów kandydatów kandydatów kandydatów 1823 komitety 76 komitetów 19 komitetów Źródło: analiza własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Tabela 4.Wybory samorządowe – województwo śląskie – rok 2006 WYBORY SAMORZĄDOWE – WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE – ROK 2006 Gminy Gminy Sejmik Miasta na Analizowana do 20 tys. powyżej 20 Rady wojewódzprawach zmienna powiatu mieszkań- tys. mieszkańtwa powiatu ców ców śląskiego 128 rad 19 rad 17 rad Liczba wybieranych 20 rad 1920 473 397 rad i radnych 430 radnych 48 radnych radnych radnych radnych Odsetek osób, uprawnionych do 47,54% 42,99% 35,92% 45,62% 39,96% głosowania, które oddały głos Odsetek ważnych głosów spośród 97,17% 95,31% 96,88% 92,53% 90,13% oddanych Odsetek nieważnych głosów 2,83% 4,69% 3,12% 7,47% 9,87% spośród oddanych Liczba obwodów, w których nie było 25 1 głosowania Liczba mandatów obsadzonych bez 39 5 głosowania 662 listy 586 list 88 list Komitety wyborcze 4167 list 486 list zgłaszające kandydakandyda- kandyda- kandydakandyda-tów tów tów tów kandydatów tów Źródło: analiza własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. 35 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze Tabela 5. Wybory samorządowe – województwo śląskie – rok 2010 WYBORY SAMORZĄDOWE – WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE – ROK 2010 Sejmik Gminy do Gminy Miasta Analizowana 20 tys. powyżej 20 na Rady wojewódzzmienna mieszkań- tys. mieszkań- prawach powiatu twa ców ców powiatu śląskiego 127 rad 19 rad 17 rad Liczba wybieranych 21 rad 1905 470 397 rad i radnych 451 radnych 48 radnych radnych radnych radnych Odsetek osób, uprawnionych do 50,44% 44,77% 39,11% 48,05% 42,91% głosowania, które oddały głos Odsetek ważnych głosów spośród 97,37% 95,25% 96,47% 93,04% 90,14% oddanych Odsetek nieważnych 2,63% 4,75% 3,53% 6,96% 9,86% głosów spośród oddanych Liczba obwodów, w których nie było 43 głosowania Liczba mandatów 52 obsadzonych bez głosowania 751 w tym 679 Komitety wyborcze powołanych zgłaszające w celu kandydatów 93 74 54 23 zgłoszenia kandydatów Źródło: analiza własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Najwięcej osób zostaje powołanych do zasiadania w radach gmin, jest to wielkość oscylująca w badanych latach w przedziale 2828-2356 osób. Liczba radnych wybieranych na szczeblu powiatu wynosi 397 osób a w miastach na prawach powiatu około 470. Najbardziej stała jest liczba radnych sejmiku województwa śląskiego i wynosi niezmiennie 48. Województwo śląskie jest na siódmym miejscu pod względem ilości wybieranych rad gmin, na ósmym pod kątem liczby rad powiatów i na trzecim miejscu pod kątem liczby mandatów do sejmiku województwa. Patrząc na liczbę kandydatów przypadających na jeden mandat w 2010 roku, otrzymujemy w województwie śląskim dane zbliżone do krajowych i tak: w radach gmin do 20 tys. mieszkańców o jeden 36 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych mandat ubiegały się trzy osoby, w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców dziewięć osób, w miastach na prawach powiatu jedenaście osób, w radach powiatu dziewięć osób. Jedynie o fotel radnego w sejmiku województwa śląskiego starało się dwadzieścia jeden osób, czyli więcej niż w skali kraju, gdzie średnio o prawo zasiadania w sejmiku starało się piętnaście osób. Wzrasta liczba osób oddających głos w wyborach do rad, z ty że najwyższy odsetek w tym względzie występuje w gminach do 20 tys. mieszkańców. W najmniejszych jednostkach podziału administracyjnego w województwie śląskim wzrosła liczba mandatów obsadzanych bez głosowania (2006 r. - 39, 2010 r. - 52). Dane uzyskane w latach 2002-2010 wskazują, iż utrzymuje się silna maskulinizacja składu rad, gdzie przewaga mężczyzn oscyluje na dosyć wysokim poziomie i wynosi 78%. Należy podkreślić fakt mniej licznego startu w wyborach samorządowych po stronie pań, które w kolejnych latach stanowiły odsetek rzędu 25,5% - rok 2002, 29% rok 2006 i 31% rok 2010. Jednocześnie widać pozytywną tendencję wzrostową, Struktura procentowa zdobytych przez kobiety mandatów w wyborach samorządowych: 2002 rok – 18%, 2006 rok – 21%, 2010 rok – 25%. W skali kraju kobiety zdobyły najwięcej mandatów do rad gmin, zaś najmniej do sejmików. Na obszarze badanego województwa kobiety wywalczyły w 2002 roku najwięcej miejsc w radach powiatu – około 19% i był to najlepszy wynik w kraju na tym poziomie podziału administracyjnego kraju. Analitycy zajmujący się kwestią parytetów w wyborach samorządowych wskazują na niewielki wzrost udziału pań w podziale mandatów w ciałach uchwałodawczych, który między wyborami w 2006 roku a 2010 wyniósł około 4 punktów procentowych. W ostatnich wyborach samorządowych kobiety zdobyły 24,28% mandatów w skali kraju, najwięcej w radach gmin do 20 tys. mieszkańców a najmniej do rad powiatów. Kolejną zmiennąjest wiek osób kandydujących w wyborach samorządowych. Najliczniejsza grupa zgłaszająca chęć zdobycia mandatu radnego to osoby między 35 a 60 rokiem życia. W tej kwestii bardzo widoczne są konserwatywne postawy Polaków, którzy preferują mężczyzn w średnim wieku, postrzeganych jako osoby doświadczone zawodowo i społecznie. Badania porównawcze między wyborami w 2006 a 2010 roku ukazują, iż pojawia się jeszcze większa tendencja do oddawania głosu na starsze osoby powyżej 60 roku życia niż na reprezentantów młodszych. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Spraw Publicznych wykazały, że 48% respondentów wyraża pogląd o słuszności zmian prawa wyborczego w kierunku wprowadzenia parytetów[Polacy o wyborach. Raport z badań]. Z przedstawionych danych wyłania się pewien obraz kandydata na radnego w wyborach samorządowych, którym jest zazwyczaj „dojrzały” 37 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze mężczyzna, gdyż średnia wieku kandydatów do rad gmin w 2006 roku wynosiła 52 lata zaś w roku 2010 było to 51,5 lat. Przedmiotem rozważań naukowych jest również upolitycznienie wyborów samorządowych. Zjawiskiem określanym jako upartyjnienie gmin rządzi reguła: „im wyższy poziom samorządu, tym większe uczestnictwo dużych partii politycznych w radach”. Omawiana zmienna zaczyna nabierać szczególnego znaczenia na poziomie gminy powyżej 20 tys. oraz w gminach należących do miast na prawach powiatu. W 2010 roku 70% kandydatów wybrano z list głównych partii politycznych reprezentowanych w polskim parlamencie w ogóle wybranych radnych na poziomie gminy powyżej 20 tys. mieszkańców i w gminach należących do miast na prawach powiatu [Co nam powiedziały wybory samorządowe w 2010 roku]. Dosyć trwałe, pod względem niezależności partyjnej, wydają się być rady gmin do 20 tys. mieszkańców, gdzie stopień upartyjnienia jest najniższy. Co potwierdza 78% mandatów zdobytych przez komitety niezależne w 2006 roku oraz 77% w kolejnych wyborach samorządowych. Na drugim biegunie znalazły się gminy należące do miast na prawach powiatu, w których udział partii politycznych w wyborach samorządowych jest najwyraźniejszy. Komitety niezależne zdobyły w tych jednostkach podziału terytorialnego kraju odpowiednio 28% mandatów w 2006 roku i 30,22% w roku 2010. Silnie upolitycznione są natomiast sejmiki wojewódzkie. Opisane tendencje krajowe znajdują również potwierdzenie na terenie województwa śląskiego, co zaprezentowano na przykładzie ostatnich wyborów samorządowych w tabeli 6. Tabela 6. Udział procentowy partii politycznych w wyborach samorządowych w województwie śląskim w 2010 roku Udział procentowy partii politycznych w wyborach samorządowych w województwie śląskim w 2010 roku KW Organ KW PiS Pozostałe KW SLD KW PSL KW PPP PORP uchwałodawczy rady gmin do 20 1,15% 4,88% 3,20% 2,15% 88,61% tys. mieszkańców rady gmin powyżej 20 tys. 5,10% 0,44% 19,96% 7,32% 67,18% mieszkańców rady miast na 9,36% 30,43% 14,89% 45,32% prawach powiatu rady powiatu 7,05% 5,79% 24,18% 12,34% 50,63% sejmik 20,83% 4,17% 45,83% 22,92% 6,25% wojewódzki Łącznie 3,88% 3,67% 12,60% 6,24% 73,62% Źródło: analiza własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. 38 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych Dane zawarte w powyższej tabeli w ostatnim wierszu, który podsumowuje zaprezentowane wartości, stanowią potwierdzenie tezy, iż na poziomie lokalnym wyborcy większym zaufaniem obdarzają tzw. kandydatów niezależnych, którzy nie są utożsamiani z konkretną partią polityczną o zasięgu krajowym. „Wybory samorządowe, poprzez szerszy udział kandydatów niezależnych pozwalają na większą swobodę – wyborca może oddać głos na kandydata, którego ocenia wysoko, a nie przez pryzmat jego ideologicznego czy partyjnego odniesienia.” [Wojtasik: Wpływ wyborów samorządowych z 2010 roku na system partyjny]. Komitety wyborcze określone jako tzw. pozostałe zdobyły 73,62% mandatów w wyborach samorządowych na terenie województwa śląskiego, co daje wynik wyższy o prawie 7,5% w odniesieniu do skali kraju. Najwięcej mandatów kandydaci popierani przez partie polityczne zdobyli do sejmiku wojewódzkiego, co odpowiada „normom” ogólnokrajowym. Wybory 2010 potwierdziły po raz kolejny, iż to Polskie Stronnictwo Ludowe cieszy się największą popularnością w najmniejszych gminach do 20 tys. mieszkańców. Badacze zagadnienia upartyjnienia wyborów samorządowych potwierdzają rozwój niniejszego zjawiska w latach 2002-2010, wskazując w tym względzie rok 2006 jako przełomowy. Przeprowadzone analizy wykazały zmiany na trzech szczeblach rywalizacji, gdzie najsilniej wzrost udziału partii politycznych odnotowano w miastach na prawach powiatu następnie w powiatach i w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców. Należy zwrócić uwagę, iż w analizowanych latach w wyborach do sejmików pozycja ugrupowań politycznych nie ulegała zmianie, zaś w najmniejszych gminach partie obsadziły mniej mandatów. Komitety partyjne nie zdobywają w wyborach samorządowych większości mandatów, ale wygrywają rywalizację na tych szczeblach, gdzie zakres władzy politycznej jest największy [Mazur, Hess 2012: 20-21]. Wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w województwie śląskim Aktualnie wybory samorządowej władzy wykonawczej czyli wójtów, burmistrzów i prezydentów odbywają się w głosowaniu bezpośrednim według ordynacji większościowej i przebiegają z zasady w dwóch turach. Należy jednak podkreślić, iż większą część wójtów, burmistrzów i prezydentów miast wyłania już pierwsza tura i od 2002 roku występuje w tym względzie tendencja wzrostowa. Potwierdzają to dane podawane przez Państwową Komisję Wyborczą, gdyż w 2002 roku w pierwszej turze wybrano 51,5% wójtów, burmistrzów i prezydentów, w 2006 roku 66,6%, zaś w 2010 roku 39 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze 70,6%. W latach 2002-2010 liczba urzędów do obsadzenia utrzymywała się w zasadzie na stałym poziomie 2478, tylko w 2010 roku zmieniła się na 2479. Co cztery lata systematycznie zmniejsza się liczba zgłaszanych kandydatów (2002 r. – 10371; 2006 r. – 8224; 2010 r. – 7775). Tym samym spada liczba kandydatów na jedno miejsce z 4 w 2002 roku do 3 w 2010 roku w odniesieniu do tury pierwszej, ponieważ w drugiej walczyło po dwóch kandydatów. Kolejna obserwowalna prawidłowość to wzrost liczby gmin i miast, w których o urząd wójta, burmistrza czy prezydenta ubiega się jeden kandydat: 96 gmin, miast w 2002 roku gdzie zgłoszono jednego kandydata, 276 przypadków w 2006 roku oraz 302 tożsame przypadki w 2010 roku. Dane zgromadzone w Tabeli 7 ukazują, że w turze pierwszej, co cztery lata frekwencja wyborcza idzie w górę o około 1,5 punktu procentowego. W drugiej turze mniej osób korzysta z czynnego prawa wyborczego niż w pierwszej. Tabela 7. Frekwencja w wyborach wójta, burmistrza, prezydenta miasta w latach 2002-2010 Frekwencja w wyborach wójta, burmistrza, prezydenta miasta w skali kraju w latach 2002-2010 Rok wyborczy Tura I Tura II 2002 44,24% 35,02% 2006 45,91% 39,69% 2010 47,32% 35,31% Źródło: koncepcja własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. W wyborach wójta, burmistrza oraz prezydenta odsetek ważnych głosów w skali kraju jest bardzo wysoki i stale rośnie w poszczególnych latach wyborczych (97,77% - 2002 r.; 98,09% - 2006 r.; 98,34% - 2010 r.). Ponadto w drugiej turze procent ważnych głosów jest jeszcze wyższy niż w turze pierwszej. Pierwsza tura w 2002 roku w gminach do 20 tys. mieszkańców pozwoliła obsadzić około 56% urzędów, w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców około 23% zaś w miastach na prawach powiatów około 14%. W związku z tym można założyć, iż procedura i zasady głosownia są jasne, czytelne i proste skoro obywatele korzystający z czynnego prawa wyborczego nie popełniają błędów, skreślając na karcie do głosownia poprawnie, a tym samym oddając ważny głos. Na obszarze województwa śląskiego w 2002 wybierano 96 wójtów, 47 burmistrzów i 24 prezydentów.W sumie wybrano 167 osób. Zgłoszono 741 kandydatów, zarejestrowano 500 komitetów. O jeden urząd ubiegały 40 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych się mniej więcej 4 osoby, należy jednak podkreślić, iż więcej kandydatów zgłaszane jest w większych jednostkach podziału administracyjnego kraju. W sześciu gminach zgłoszono jednego kandydata. Pierwsza tura wyborów zgromadziła przy urnach na terenie badanego województwa 37,98% uprawnionych, z czego 97,62% oddanych głosów było ważnych. Najniższa frekwencja w skali kraju była w województwie śląskim a najwyższa w świętokrzyskim – 50,43%. Pierwsza tura pozwoliła na wyłonienie około 47% osób obejmujących władzę wykonawczą na poziomie lokalnym w województwie śląskim (57 wójtów, 20 burmistrzów i 2 prezydentów czyli 79 osób). W drugiej turze pozostało do obsadzenia 88 urzędów w skali województwa. Ponownie najgorzej w rankingu frekwencji w drugiej turze wypadło województwo śląskie z wynikiem 29,33% (z tego 98,81% ważnych), liderem okazało się województwo podkarpackie – 41,22%. Między jedną a drugą turą wyborów odnotowano spadek frekwencji o ponad 8 punktów procentowych, co i tak w skali kraju stanowiło spadek mniejszy o jeden punkt procentowy. Tabela 8. Wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów w województwie śląskim – 2002 rok Wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów w województwie śląskim – 2002 rok I tura 27 października II tura 10 listopada Analizowana zmienna 2002 r. 2002 r. Liczba wybieranych wójtów, 167 88 burmistrzów i prezydentów 741 w tym 6 gmin, Liczba kandydatów w których zarejestrowano 176 jednego kandydata Frekwencja 37,98% 29,33% Odsetek głosów ważnych 97,62% 98,81% Odsetek głosów nieważnych 2,38% 1,19% Źródło: analiza własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Pierwsza tura wyborów samorządowych w 2006 roku doprowadziła do wyboru około 70% wójtów w gminach do 20 tys. mieszkańców, w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców obsadzono około 42% stanowisk, w miastach na prawach powiatu wyłoniono około 48% wykonawców lokalnej władzy. W przypadku 16 gmin druga tura również nie przyniosła rozstrzygnięcia, więc ponowne głosowanie odbyło się 10 grudnia 2006 r. w tym w gminie Gilowice i mieście Bytom. Do wyborów w trzecim podejściu zgłoszono 4 kandydatów na badanym obszarze, a frekwencja wyniosła 26,54%. 41 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze Tabela 9. Wybory wójta, burmistrza i prezydenta w województwie śląskim – 2006 rok Wybory wójta, burmistrza i prezydenta w województwie śląskim – 2006 rok Analizowana zmienna I tura 12 listopada 2006 r. II tura 26 listopada 2006 r. Liczba wybieranych wójtów, burmistrzów i prezydentów 167 69 Frekwencja 605 w tym 17 gmin i miast miało jednego kandydata 39,97% 32,84% Odsetek głosów ważnych 98,18% 98,81% Odsetek głosów nieważnych 1,82% 1,19% Liczba kandydatów 138 Źródło: analiza własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Pierwsza tura głosowania przyniosła w kraju frekwencję na poziomie 45,99%, wówczas najwyższy udział w głosowaniu odnotowano w województwie mazowieckim -50,55% a najniższy w opolskim -39,38%. W województwie śląskim w pierwszej turze z czynnego prawa wyborczego skorzystało 39,97% uprawnionych do głosowania, natomiast druga tura zakończyła się w tym województwie najniższą frekwencję w skali kraju na poziomie 32,84%. Liderem pozostało województwo mazowieckie z wynikiem 46,40% przy krajowej frekwencji na poziomie 39,56%. W 2006 roku wyborcy na Śląsku mieli za zadanie dokonać wyboru 127 wójtów w gminach do 20 tys. mieszkańców, z czego ponad 62% wyłoniono w pierwszej turze głosowania, 20 włodarzy w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców – 40% w pierwszej turze oraz 18 przedstawicieli władzy wykonawczej w miastach na prawach powiatu, z tego połowę wybrano już w pierwszym głosowaniu. Na kartach do głosowania w pierwszej turze wyborca ma zazwyczaj do wyboru kilku kandydatów lub zwłaszcza w małych jednostkach podziału administracyjnego kraju tylko jednego, na terenie województwa śląskiego w 2006 roku o jeden mandat wójta, burmistrza czy prezydenta ubiegało się czterech kandydatów. Zdecydowana większość oddanych głosów było ważnych. W wyborach w 2010 roku frekwencja w pierwszej turze głosowania wyniosła 47,32%, przy czym najwięcej ludzi udało się do urn w województwie świętokrzyskim -53,59%, a najmniej w opolskim -40,99%. Frekwencja w województwie śląskim wyniosła wówczas 42,94%. Druga tura głosowania to udział 35,31% uprawnionych do głosowania w skali kraju, jednakże najniższa okazała się frekwencja na terenie województwa śląskiego -29,45%, a najwyższa w województwie świętokrzyskim -41,24%. 42 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych Tabela 10. Wybory wójta, burmistrza i prezydenta w województwie śląskim – 2010 rok Wybory wójta, burmistrza i prezydenta w województwie śląskim – 2010 rok Analizowana zmienna I tura 21 listopada 2010 r. II tura 05 grudnia 2010 r. Liczba wybieranych wójtów, burmistrzów i prezydentów 167 47 540 kandydatów w tym Liczba kandydatów 20 gmin i miast miało jednego kandydata Frekwencja 42,94% Odsetek głosów ważnych 98,31% Odsetek głosów nieważnych 1,69% 94 kandydatów 29,45% 98,87% 1,13% Źródło: analiza własna na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Zdecydowana większość z oddanych głosów było ważnych bo ponad 98%. Wyborcy województwa śląskiego w gminach do 20 tys. mieszkańców wybierali 127 wójtów i burmistrzów, z czego około 79% stanowisk obsadzono w pierwszej turze. W większych gminach województwa, czyli w tych liczących powyżej 20 tys. mieszkańców w pierwszej turze wybrano 57% wójtów, burmistrzów prezydentów z ogólnej puli 21 stanowisk w tej kategorii, natomiast w miastach na prawach powiatu 21.11.2010 r. wyłoniono około 42% prezydentów spośród 19 urzędów, na które kandydowano. Średnio o jeden mandat w 2010 roku walczyło po trzech kandydatów w województwie śląskim i około 70% urzędów obsadzono w pierwszej turze wyborów. Pomiędzy turami widać zdecydowany spadek frekwencji o około 12%. W drugiej turze wybierano 47 wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, w wyborczej walce o jedno stanowisko starło się po dwóch kandydatów. Wysoki odsetek głosów ważnych świadczy o tym, iż wyborcy posiadali wiedzę merytoryczną odnośnie zasad głosowania. Dominują kandydaci płci męskiej, którzy stanowili w 2010 roku 89,56% wszystkich ubiegających się o mandat wójta, burmistrza i prezydenta na poziomie kraju, zaś na terenie województwa śląskiego maskulinizacja była jeszcze silniejsza, gdyż osiągnęła poziom 92,04%. Reprezentacja kobiet w grupie kandydującej do wskazanego urzędu na badanym terenie była najniższa w kraju i stanowiła zaledwie 7,96%. W województwie opolskim zgłoszono najwięcej pań starających się o uzyskanie mandatu w bezpośrednich wyborach samorządowych -12,68%. Wynik głosowania zakończył się ogromną przewagą męskiej grupy kandydatów i osiągnął w kraju poziom 93,48%, zaś na obszarze województwa śląskiego wynik był jeszcze 43 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze wyższy (o około półtora procent) i wyniósł 94,94%. Najwięcej mandatów uzyskała żeńska część kandydujących w województwie opolskim -17,07%, a najmniejw województwie lubuskim- 2,94%.Wybory w 2010 roku na urząd wójta (10), burmistrza (7) i prezydenta (1) zakończyły się objęciem mandatu przez 18 kobiet, z czego w jedenastu przypadkach doszło do reelekcji. W jednym przypadku kobieta była jedynym kandydatem i została powołana w pierwszej turze na stanowisko wójta. Ponad 60% pań, które wygrały wybory do władz wykonawczych w województwie śląskim, zdobyło wystarczające zaufanie wyborców już podczas pierwszej tury głosowania. Na przestrzeni czterech lat czyli między 2006 a 2010 rokiem panie poprawiły swój wynik zaledwie o jeden punkt procentowy w ilości zdobytych mandatów wójta, burmistrza i prezydenta. Wybierając osobę, której zadaniem będzie sprawowanie władzy wykonawczej na najniższym szczeblu podziału administracyjnego kraju, wyborcy stawiają na tych, którzy urząd już wielokrotnie pełnili, czyli są „sprawdzeni” oraz mają doświadczenie zawodowe i życiowe, więc zazwyczaj oddają głos na kandydatów w wieku 45-49 lat (25,09%) i 50-59 lat (36,50%). Młodzi ludzie bardzo rzadko uzyskują poparcie w wyborach i w 2010 roku osoby między 25-34 rokiem życia zdobyły zaledwie 5,75% wszystkich stanowisk wójta, burmistrza czy prezydenta. Analizy wyników wyborczych potyczek z lat 2002-2010 wskazują, iż wyborcy coraz chętniej i liczniej oddajągłosy na starszych,dobrze wykształconych kandydatów. Tabela 11. Reelekcje w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast - województwo śląskie Reelekcje w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast województwo śląskie. Badana zmienna Ogółem liczba wybieranych na urząd w województwie 167 Reelekcja 117 Wybrani ponownie w I turze Wybrani ponownie w II turze Wójtowie Burmistrzowie Prezydenci 96 47 24 67 64 z tego 16 jeden kandydat 3 33 27 z tego 4 jedyny kandydat 6 17 10 7 Źródło: http://www.regioset.pl/pdf/obie_tury_wyniki.pdf [data dostępu: 22.04.2013 r.]. Dane statystyczne potwierdzają również , iż w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast wyborcy często stawiają na kandydatów 44 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych sprawdzonych, o czym świadczy między innymi fakt, iż 70% mandatów w województwie śląskim w 2010 roku objęły osoby ponownie wybrane na dany urząd, z czego większość wyłoniła już pierwsza tura (86%). Należy zwrócić uwagę, iż reelekcja prezydentów w około 40% jednostek samorządowych miała miejsce w drugiej turze. Około jednej czwartej kandydatów wybranych ponownie na wójtów i to już w pierwszej turze dokonano w gminach, w których zgłoszony o ubieganie się o urząd był jedynym kandydatem. Zdecydowaną większość kandydatów, którzy wygrali wybory wójta, burmistrza czy prezydenta, zgłosiły lokalne komitety. Zaledwie 20 kandydatów wystawionych przez partie ogólnopolskie zyskało wystarczające poparcie do objęcia urzędu z czego SLD przypadło 6 (4 prezydentów, 1 burmistrz, 1 wójt), PSL – 8 (7wójtów, 1 burmistrz), PO – 6 (prezydent – 4, burmistrz – 1, wójt – 1). Z tej grupy około 45% wyłoniła pierwsza tura głosowania (33% kandydatów SLD wybrano ponownie na urząd w pierwszej turze; 62% w przypadku PSL; 33% w przypadku PO). W latach 2002-2010 tendencja upartyjnienia nie dotknęła wyborów przedstawicieli władz wykonawczych jednostek samorządowych, gdyż partie obsadziły w 2010 roku o sto mandatów mniej niż w 2002. Pozycję dominującą umocniły komitety wyborców tworzone wokół lokalnego lidera. Partie wzmacniają swoją siłę w wyborach prezydentów zwłaszcza w największych miastach. Rok 2002 przyniósł partiom w dużych miastach 12 z 25 mandatów a w kolejnych wyborach 14 mandatów czyli około 56%. Należy jednak podkreślić, iż na poziomie lokalnym bardzo często pod oficjalnym wizerunkiem kandydata tzw. niezależnego ukrywają się formacje polityczne [Mazur, Hess 2012: 22-23]. W województwie śląskim w latach 2002-2010 podobnie jak w całym kraju następował systematyczny wzrost frekwencji w poszczególnych latach, mimo iż pod względem frekwencji badane województwo wypada raczej słabo. Podobnie jak w całym kraju w drugiej turze frekwencja była niższa niż w pierwszej z tym, że spadek jest większy niż w odniesieniu do kraju i wynosił w 2002 r. – ponad 8%, w 2006 r. – około 7% zaś w 2010 roku aż 12%. Średnio o jeden urząd ubiega się 4 kandydatów, choć w ostatnim roku wyborczym liczba ta spadła do 3. Potwierdza się w odniesieniu do danego województwa krajowa tendencja zmniejszania się co cztery lata liczby zgłaszanych kandydatów (2002 r. – 741; 2006 r. – 605; 2010 r. – 540). Natomiast systematycznie wzrasta liczba ważnie oddawanych głosów oraz liczba gmin i miast, w których zostaje zgłoszony tylko jeden kandydat (6 – 2002 r., 17 – 2006 r., 20 – 2010 r.). Zgodnie z koncepcją second-order elections jednym z czynników wpływających na znaczenie wyborów jest partycypacja wyborcza, której bezpośrednim i najbardziej wyraźnym odzwierciedleniem jest wysokość frekwencji. W tym miejscu należy podkreślić, iż pod kątem 45 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze wysokości frekwencji w województwo śląskie osiąga niskie wyniki w skali kraju, co wydaje się pozostawać w sprzeczności z wynikami badań wskazujących, iż właśnie mieszkańcy tego rejonu najczęściej wybory samorządowe uznali za istotne. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że w lokalnych wyborach duże znaczenie ma nieostra rywalizacja spowodowana przez duży udział lokalnych komitetów wyborczych, co można zauważyć także na obszarze badanego województwa. Podobnie widać kolejny istotny wyznacznik jakim jest wysoki stopień personalizacji wyborów samorządowych zwłaszcza na najniższym poziomie podziału administracyjnego kraju oraz w wyborach bezpośrednich wójtów, burmistrzów i prezydentów. Kolejną zmienną wpływającą na wyniki wyborów lokalnych jest „głosowanie według serca i pierwszej preferencji”, co oznacza duży zysk małych partii zwłaszcza na poziomie gminy i powiatu. Partie polityczne muszą opracować na potrzeby elekcji strategie działania określające grupę docelową w sposób bardzo konkretny, precyzyjny lub też tak formułować swój program wyborczy i strategię działania, aby zyskały charakter na tyle uniwersalny, by móc zainteresować jak największą grupę wyborców. W wyborach lokalnych partie oraz lokalne komitety w różny sposób tworzą listy wyborcze. Podstawą listy tworzonej przez partie są lokalni liderzy, zaś komitety lokalne tworzą je wokół kandydata na wójta, burmistrz czy prezydenta. Politolodzy nie wypracowali jednoznacznego stanowiska względem zasad tworzenia lokalnego programu wyborczego. Główne założenia programowe partii mogą zostać częściowo przeniesione na poziom samorządu, jednakże istnieje zagrożenie pojawienia się w tym zakresie dużych rozbieżności nawet pomiędzy poszczególnymi lokalnymi oddziałami tego samego ugrupowania politycznego [Wojtasik: Drugorzędność wyborów samorządowych w teorii i badaniach empirycznych]. Podsumowując można stwierdzić, iż wyniki wyborów samorządowych w latach 2002-2010 nie odbiegają od tendencji występujących w skali kraju, co potwierdzają dane statystyczne udostępniane przez Państwową Komisję Wyborczą. Frekwencja w wyborach samorządowych wzrasta, co stanowi optymistyczny wniosek z przeprowadzonych analiz. Należy również podkreślić, iż pierwsza tura gromadzi przy urnach większą grupę wyborców niż druga. Utrzymuje się wysoki udział mężczyzn zarówno wśród wybranych radnych a w jeszcze większym stopniu wśród wójtów, burmistrzów i prezydentów. Mieszkańcy województwa głosują raczej na osoby starsze i sprawdzone, które funkcjonują na lokalnej scenie politycznej od lat albo nawet sprawowały już władzę wykonawczą w danej gminie czy mieście. Im niższy szczebel podziału administracyjnego kraju tym większy udział lokalnych komitetów wyborczych oraz niższy stopień upartyjnienia, gdyż głosuje się „na kandydata” nie na partię polityczną. 46 CZĘŚĆ I: Śląsk w perspektywie nauk społecznych „Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo aktywne, otwarte (…), demokratyczne, solidarne, wolne i odpowiedzialne zarazem, zorganizowane w sposób oddolny i poprzez różnorakie struktury poziome” [Gliński 2009: 17], gdzie wybory samorządowe mają zasadnicze znaczenie dla właściwego funkcjonowania demokratycznego systemu, a czy będą drugorzędne, zależy w dużej mierze od samych wyborców. Bibliografia BS/171/2010, O wyborach samorządowych po obu turach głosowania. Komunikat z badań, Centrum Badania Opinii Publicznej, Warszawa, grudzień 2010. BS/132/2010, Wybory samorządowe – znaczenie, zainteresowanie oraz deklaracje udziału w głosowaniu, Centrum Badania Opinii Publicznej, Warszawa, wrzesień 2010. Dahl Robert (1995), Demokracja i jej krytycy, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK. Gliński Piotr (2009), Społeczeństwo obywatelskie w Polsce – dwadzieścia lat przemian, [w:] R. Glajcar, W. Wojtasik(red.), Transformacja systemowa w Polsce 1989-2009. Próba bilansu, Katowice: Remar. Łys W. (1994), Instytucja władzy lokalnej w opiniach mieszkańców gminy, [w:] P. Dobrowolski, L. Frąckiewicz (red.), Polityczne i społeczne problemy gminy, Katowice: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1459. Mazur Marek (2002), Marketing polityczny. Wyczerpujący przegląd technik i metod stosowanych w kampanii wyborczej, Warszawa: Wydawnictwo PWN. Mazur Marek, Hess Agnieszka (2012), Upartyjnienie, mediatyzacja i profesjonalizacja samorządowych kampanii wyborczych, [w:] A. Hess, M. Mazur (red.) Wybory samorządowe w mediach regionalnych. Dzienniki regionalne i telewizyjne audycje wyborcze jakoplatformy komunikacji politycznej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Rybczyńska Julita A. (2002), Partycypacja obywatelska na poziomie lokalnym w III Rzeczypospolitej Polskiej – próba oceny, [w:] S. Michałowski (red.), Samorząd terytorialnyIII Rzeczpospolitej. Dziesięć lat doświadczeń, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Sokół Wojciech (2002), Ewolucja systemu wyborczego do samorządu terytorialnego (1990-1997) – zasady i konsekwencje, [w:] S. Michałowski(red.), Samorząd terytorialnyIII Rzeczpospolitej. Dziesięć lat doświadczeń, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. 47 Vademecum Śląsk: badania śląskoznawcze Turska-Kawa Agnieszka (2010), Percepcja istotności wyborów samorządowych a partycypacja polityczna, [w:] M. Barański, A. Czyż, S. Kubas (red.), Rola samorządu terytorialnego w modernizacji Polski, Katowice: Wydawnictwo Śląsk. Wojtasik Waldemar (2010), Drugorzędność wyborów samorządowych w teorii i badaniach empirycznych, [w:] M. Barański, A. Czyż, S. Kubas (red.), Rola samorządu terytorialnego w modernizacji Polski, Katowice: Wydawnictwo Śląsk. Wojtasik Waldemar (2011), Wpływ wyborów samorządowych z 2010 roku na system partyjny, [w:] M. Kolczyński, W. Wojtasik (ree. nauk.), Wybory samorządowe 2010, Katowice: Wydawnictwo REMAR. Źródła internetowe http : / / w w w. sl ask i e. pl / st rona _ n . php ? j e z y k = pl & g r up a = 9 & d z i=1248774981&art=1249558634&id_menu=207& [22.04.2013 r.]. Co nam powiedziały wybory samorządowe w 2010 roku, w 20 lat od wprowadzenia reformy samorządowej? Sukces? Porażka? Normalność? Raport z badań, Kraków 2011, Fundacja Rozwoju Demokracji lokalnej. Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnegoi Administracji, http:// www.frdl.org.pl/pliki/frdl/document/Wybory_samorzadowe_2010_ Raport.pdf [22.04.2013 r.]. Polacy o wyborach, Raport z badań, Instytut Spraw Publicznych. http://www. isp.org.pl/files/9800782690567962001288274874.pdf [22.04.2013 r.]. 48
