Autoreferat - Instytut Medycyny Pracy

Załącznik nr 2
do wniosku o przeprowadzenie
postępowania habilitacyjnego
Autoreferat
1. Imię i nazwisko : Anna Kilanowicz- Sapota (do roku 2005 Anna Kilanowicz)
2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe – z podaniem nazwy, miejsca i roku ich
uzyskania oraz tytułu pracy doktorskiej.
Wykształcenie i uzyskane stopnie naukowe:
1990-1995
Studia w zakresie analityki medycznej w Oddziale Analityki Medycznej
Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Łodzi
1995 wrzesień,
Akademia Medyczna w Łodzi - uzyskanie tytułu magistra analityki
medycznej.
Tytuł pracy magisterskiej: ,, Ocena poziomów wybranych metali w
rzekach województwa łódzkiego’’
2001 listopad,
Akademia Medyczna w Łodzi - uzyskanie stopnia doktora nauk
farmaceutycznych (z wyróżnieniem)
Tytuł rozprawy doktorskiej: ,, Kinetyka rozmieszczania, wydalania i
metabolizm wybranych pochodnych alkilowych naftalenu u szczura’’
3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych.
Przebieg pracy zawodowej:
04.12.1995 - 30.09. 1996
specjalista
na
stanowisku
starszego
referenta
technicznego w Zakładzie Chemii Toksykologicznej
Akademii Medycznej w Łodzi
01. 10.1996 - 30.06.2002
asystent w Zakładzie Chemii Toksykologicznej
Akademii Medycznej (od 2002 w Zakładzie
Toksykologii UM) w Łodzi
01.07.2002 - do chwili obecnej
adiunkt
w
Zakładzie
Toksykologii,
Katedry
Toksykologii i Bromatologii Uniwersytetu Medycznego
w Łodzi
1
4. Wskazane osiągnięcia wynikające z art.16 ust.2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki
(Dz.U. nr 65, poz. 595 ze zm.):
a) Wykaz cyklu monotematycznych publikacji dotyczących profilu wielokierunkowego
działania toksycznego polichlorowanych naftalenów na organizm szczura
zacytowanych dalej w tekście przy użyciu cyfr rzymskich. Podany współczynnik
oddziaływania czasopisma Impact Factor IF-ISI Journal Citation Report oraz
punktacja KBN /MNiSW (według ,,Ujednoliconego Wykazu Czasopism Naukowych”
prowadzonych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego i zamieszczonego
na stronie internetowej Biblioteki Głównej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi)
zgodny z rokiem opublikowania pracy.
l.p.
autorzy, tytuł, czasopismo
I
Kilanowicz A., Galoch A., Sapota A.: Tissue distribution and
elimination of selected chlorinated naphthalenes”. International
Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 17(3),
355-360, 2004.
9**
II
20**
IF
Wkład habilitanta*: koncepcja badań, szczegółowe zaplanowanie i Brak
przeprowadzenie eksperymentu w tym: podawanie szczurom badanych
(IF 1,057
związków; pobieranie i przygotowanie prób tkanek i narządów do pomiaru od 2010)
radioaktywności metodą ciekłej scyntylacji; analiza i interpretacja wyników,
przygotowanie manuskryptu
KBN/
MNiSW
5
Kilanowicz A., Daragó A., Skrzypińska-Gawrysiak M.: The effect of
exposure route on the distribution and excretion of
hexachloronaphthalene in rat. International Journal of Occupational
Medicine and Environmental Health, 25 (2), 2012;
DOI 10.2478/S13382-012-0012-z
Wkład habilitanta*: koncepcja badań, szczegółowe zaplanowanie
eksperymentu; przygotowanie prób tkanek i narządów do pomiaru
radioaktywności metodą ciekłej scyntylacji; analiza i interpretacja wyników,
przygotowanie manuskryptu
1,057
Kilanowicz A., Skrzypińska-Gawrysiak M.: The toxicity of
hexachloronaphthalene (HxCN) and induction of CYP 1A in rats.
III Ecotoxicology and Environmental Safety;73(2):196-205, 2010.
2,340
16** Wkład habilitanta*: koncepcja badań, szczegółowe zaplanowanie
9
wg.2009
32
eksperymentu; wykonanie większości oznaczeń biochemicznych; analiza i
interpretacja wyników, przygotowanie manuskryptu
Vinitskaya H., Lachowicz A., Kilanowicz A., Bartkowiak J., Zylinska
L.: Exposure to polychlorinated naphthalenes affects GABAmetabolizing enzymes in rat brain. Environmental Toxicology and
IV Pharmacology 20 (3):450-455, 2005.
Wkład habilitanta*: współkoncepcja i sfinansowanie badań, zaplanowanie 1,293
10**
20
eksperymentu; podawanie związku, pobranie i przygotowanie wybranych
części mózgu do badań biochemicznych; wykonanie części oznaczeń
biochemicznych; analiza i interpretacja wyników, udział w przygotowaniu
manuskryptu
2
Kilanowicz A., Wiaderna D., Lutz P., Szymczak W. Behavioral
effects following repeated exposure to hexachloronaphthalene in
rat. NeuroToxicology 33 (3): 361-369, 2012
DOI: 10.1016/j.neuro.2012.02.011
Wkład habilitanta*: koncepcja badań, szczegółowe zaplanowanie 2,921
19** eksperymentu; podawanie związku; wykonanie wybranych testów
behawioralnych; analiza i interpretacja wyników, przygotowanie
V
32
manuskryptu
Kilanowicz A., Sitarek K., Skrzypińska-Gawrysiak M., Sapota A.
Prenatal developmental toxicity of polychlorinated naphthalenes
(PCNs) in the rat. Ecotoxicology and Environmental Safety 74 (3):
VI 504-512, 2011.
Wkład habilitanta*: koncepcja badań, szczegółowe zaplanowanie 2,340
17**
32
eksperymentu; przygotowanie narządów płodów do oceny działania
embriotoksycznego; ocena toksyczności matczynej oraz ocena działania
fetotoksycznego u płodów; analiza i interpretacja wyników, przygotowanie
manuskryptu.
*do wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego dołączono oświadczenia wszystkich
współautorów pracy, określające indywidualny wkład każdego z nich w jej powstanie
** numeracja publikacji wg załącznika 3A.
b) omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem
ich ewentualnego wykorzystania.
Do wyboru tematu pracy habilitacyjnej, której celem naukowym była ocena profilu
wielokierunkowego działania toksycznego polichlorowanych naftalenów (PCNs) na
organizm szczura skłoniły mnie następujące przesłanki:
1. Polichlorowane naftaleny (PCNs) ze względu na skutki ekologiczne jakie spowodowały
(kontaminacja środowiska naturalnego w skali globalnej) oraz przypuszczalnie wysoką
toksyczność (porównywalną do dioksyn, stąd ich potoczna nazwa ,, dioxine-like’’),
zostały wytypowane do włączenia ich do grupy tzw. trwałych zanieczyszczeń
organicznych - TZO (ang. POPs – Persistent Organic Pollutants) - najgroźniejszych
trucizn środowiskowych o nieprzewidywalnych skutkach zdrowotnych dla ludzi.
2. Obecność praktycznie nierozkładających się w środowisku preparatów technicznych
PCNs używanych powszechnie do lat 80. przyczyniła się m.in. do zanieczyszczenia
żywności (głównie pochodzenia zwierzęcego), w konsekwencji czego narażenie na te
związki dotyczy populacji generalnej.
3. Bardzo ograniczone informacje dotyczące toksyczności ogólnej oraz brak danych na
temat potencjalnych efektów odległych u zwierząt doświadczalnych (obejmujących m.in.
wpływ na rozrodczość lub działanie neurotoksyczne).
4. W krajach Unii Europejskiej, PCNs zostały umieszczone na liście związków
priorytetowych, dla których zaleca się wykonanie kompleksowych badań
toksykologicznych, niezbędnych do szacowania ryzyka zdrowotnego dla populacji
generalnej.
3
Z uwagi na fakt, że pojedyncze kongenery tych związków nigdy nie były stosowane w
przemyśle (jak również są niedostępne na rynku komercyjnym, a ich synteza chemiczna ze
względu na niską wydajność jest bardzo trudna i kosztowna) do badań wybrałam
mieszaninę PCNs1, której udział procentowy poszczególnych związków był zbliżony do
składu dwóch najczęściej stosowanych w przeszłości preparatów Halowax 1013 i 1014.
Preparaty te są odpowiedzialne za największą kontaminację środowiska naturalnego (także w
Polsce), w efekcie czego dwa główne kongenery tych preparatów tj. tetraCN oraz heksaCN
są stwierdzane w tkance tłuszczowej oraz innych narządach u ludzi z populacji generalnej.
Aby porównać działanie toksyczne głównych składników tej mieszaniny, część badań
przeprowadzono dla tetraCN oraz heksaCN (zsyntetyzowanych na zamówienie w Zakładzie
Chemii Radiacyjnej Politechniki Łódzkiej).
Przed rozpoczęciem badań mieszanina PCNs oraz wybrane kongenery: tetraCN i
heksaCN zostały poddane jakościowej i ilościowej analizie czystości metodą GC/MS.
Ponadto, w celu wykluczenia zawartości dioksyn i furanów, które hipotetycznie mogły
powstać w trakcie ich syntezy, stężenia tych substancji zostały oznaczone metodą rozcieńczeń
izotopowych HRGC/HRMS.
Ocenę ,,profilu wielokierunkowego działania toksycznego polichlorowanych
naftalenów na organizm szczura’’ przeprowadziłam w oparciu o następujące badania:
1. Porównanie toksykokinetyki obejmującej: ocenę wchłaniania, dystrybucję narządową,
bioakumulację oraz wydalanie z ustroju dla tetraCN (publikacja I) i heksaCN
(publikacja II).
2. Porównanie toksyczności ogólnoustrojowej, w tym działania hepatotoksycznego dla
tetraCN i heksaCN (publikacja III).
3. Przeprowadzoną po raz pierwszy wstępną ocenę działania neurotoksycznego po podaniu
wielokrotnym mieszaniny PCNs (publikacja IV) oraz heksaCN (publikacja V).
4. Przeprowadzoną po raz pierwszy dla PCNs ocenę toksyczności prenatalnej obejmującą
działanie fetotoksyczne, embriotoksyczne oraz teratogenne (publikacja VI).
Ad.1
Efekty toksyczne, jakie związek wywiera na organizm, zależą nie tylko od jego
stężenia (dawki) ale również od czasu działania, stąd poznanie kinetyki przemian w ustroju
może być kluczowe dla pełnej oceny działania toksycznego. Z uwagi na skomplikowany
charakter przemian ustrojowych, kinetyka wchłaniania i wydalania ksenobiotyków jest
opisywana na podstawie przyjętych modeli matematycznych, które stanowią uproszczenie
tych procesów. Dla substancji tak lipofilnych jak PCNs, można przyjąć, że ich losy w ustroju
w największym przybliżeniu mogą być opisane modelem dwuprzedziałowym otwartym. W
sytuacji narażenia środowiskowego (a takie występuje dla PCNs) mamy do czynienia ze
stałym wchłanianiem tych substancji (głównie z zanieczyszczoną żywnością), a to sprawia, że
ustala się pewien stan równowagi między procesami wchłaniania, wydalania i co
najważniejsze procesem bioakumulacji. Ponieważ losy w ustroju poszczególnych kongenerów
PCNs mogą się znacząco różnić, ważne jest aby poznać ich toksykokinetykę, zwłaszcza w
aspekcie potencjalnej retencji ustrojowej.
Z przeglądu literatury wynika, że dla poszczególnych kongenerów PCNs badań takich
dotąd nie wykonano, a kompletną ocenę toksykokinetyki przeprowadzono jedynie dla
1
(skład procentowy wybranej do badań mieszaniny PCNs: tetraCN (54%), penta-CN (8%), hexaCN (23%),
heptaCN (14%).
4
mieszaniny PCNs (o podobnym składzie od tetra- do heptaCN, jak zastosowana w moich
badaniach). Mimo, iż autorzy tego eksperymentu wykazali, że najwyższe stężenia mieszaniny
występują w wątrobie i tkance tłuszczowej a główną drogą wydalania był kał, to nie można
ustalić jak poszczególne kongenery z mieszaniny zachowują się i dla którego z kongenerów
występuje największa bioakumulacja narządowa. W badaniach tych ustalono jedynie, że
heptaCN bardzo słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, co prawdopodobnie tłumaczy
dlaczego w tkance tłuszczowej u ludzi z populacji generalnej stwierdza się jedynie śladowe
poziomy tego kongeneru.
Aby sprawdzić, czy istnieją znaczące różnice we wchłanianiu, dystrybucji narządowej,
wydalaniu oraz powinowactwie do narządów krytycznych i bioakumulacji ustrojowej,
przeprowadziłam odrębne badania toksykokinetyki dla dwóch głównych składników
zastosowanej w pracy mieszaniny tj.: tetraCN (Kilanowicz et al. Int. J. Occup. Med. Environ.
Hlth., 2004) (publ. I) oraz heksaCN (Kilanowicz et al. Int. J. Occup. Med. Environ. Hlth.,
2012) ( publ. II).
W tym celu wybrane związki znakowane znacznikiem izotopowym (trytem 3H lub
węglem 14C) podawałam szczurom jednorazowo, drogą dootrzewnową (i.p.) lub w przypadku
heksaCN także drogą dożołądkową (per os). Następnie we krwi oraz w wybranych narządach
(wątrobie, śledzionie, nerkach, nadnerczach, płucach, mózgu, nerwie kulszowym) oraz
tkankach (tłuszczowej i mięśniowej) w zróżnicowanych punktach czasowych mierzyłam
znacznik izotopowy, wykorzystując metodę ciekłej scyntylacji.
Pomimo tego, że oba związki bardzo dobrze wchłaniają się z jamy otrzewnej i
podlegają następnie zbliżonej dystrybucji narządowej to znacząco różnią się wyznaczonymi w
badaniu parametrami kinetycznymi tj. maksymalnymi stężeniami w narządach, stałymi
szybkości wchłaniania i eliminacji oraz okresami połowicznego wydalania. Największa
różnica stwierdzona w tych badaniach dotyczyła ich bioakumulacji ustrojowej, co może
prowadzić do przewlekłych efektów działania toksycznego. Z przeprowadzonych badań
jednoznacznie wynika, że heksaCN niezależnie od drogi podania podlegał blisko
dziesięciokrotnie większej kumulacji narządowej, i to nie tylko w tkance tłuszczowej, ale
również w wątrobie, czym istotnie różnił się od tetraCN. Łączna retencja narządowa heksaCN
po podaniu i.p. po 5 dobach była nadal bardzo wysoka i wynosiła blisko 60% podanej
jednorazowo dawki w przeciwieństwie do tetraCN, dla którego bioakumulacja wynosiła ok.
5% podanej dawki.
Z badań, które przeprowadziłam wynika jeszcze jedna ważna informacja, mianowicie
oba badane kongenery PCNs wykazują powinowactwo także do innych narządów, a
szczególnie do nadnerczy, nerwu kulszowego oraz mózgu, co może mieć znaczenie
toksykologiczne. Wskazuje to na przykład, że PCNs mogą bez trudu przenikać barierę
krew/mózg. O ile w przypadku tetraCN od 5 doby obserwowano stopniowe obniżanie jego
stężeń w wymienionych narządach, to dla heksaCN obserwowano efekt przeciwny. Nie
można więc wykluczyć, że oprócz wątroby narządem krytycznym dla PCNs, a w
szczególności dla heksaCN będzie także układ nerwowy oraz nadnercza.
Przeprowadzone eksperymenty wykazały znaczące ilościowe różnice dotyczące
wydalania obu kongenerów z organizmu. Główną drogą wydalania obu związków po podaniu
dootrzewnowym był kał, przy czym w przypadku tetraCN po 5 dobach wydaliło się tą drogą
ponad 65% podanej jednorazowo dawki, a dla heksaCN wydalanie z kałem stanowiło ok.
34%.
Aby ocenić stopień wchłaniania heksaCN z przewodu pokarmowego (na podstawie
jego wydalania z kałem oraz retencji w ustroju) porównano obie drogi podania per os i i.p.
Jak wynika z przeprowadzonego badania po 24 godzinach od podania związku drogą per os
wydalanie z kałem wynosiło ok. 34 % dawki (co prawdopodobnie w większości stanowiło
pulę, która nie uległa wchłonięciu) i zaledwie ok. 5 % dawki po podaniu i.p. Pozwala to
5
przyjąć, że wchłanianie związku z przewodu pokarmowego (naturalna droga narażenia dla
ludzi) wynosi ok. 60 – 70 %.
Wniosek:
Oba badane kongenery PCNs charakteryzują się wolnym obrotem ustrojowym, przy
czym różnią się znacząco stopniem bioakumulacji narządowej. Związkiem który ulega bardzo
wysokiej retencji głównie w tkance tłuszczowej i wątrobie jest heksachloronaftalen, co w
przypadku stałego narażenia środowiskowego może mieć znaczące konsekwencje zdrowotne.
AD.2
Przestrzennie płaska i sztywna konfiguracja cząsteczki naftalenu sprawia, że
hipotetycznie wszystkie kongenery PCNs mogą być analogami najbardziej toksycznej
dioksyny tj. 2,3,7,8-TCDD (tetrachloro-dibenzo-p-dioksyny), stąd ich ,,potoczna” nazwa –
,,dioxine-like.
Z przeglądu literatury wynika, że praktycznie brak jest danych na temat toksyczności
poszczególnych kongenerów PCNs u zwierząt doświadczalnych a opublikowane prace
dotyczą najczęściej badań dla stosowanych w przemyśle mieszanin technicznych. Ponieważ
większość tych badań była wykonana w pierwszej połowie ubiegłego wieku, kiedy
możliwości analityczne pozwalające na ocenę składu i przede wszystkim czystości
stosowanych preparatów były istotnie ograniczone, jednoznaczna interpretacja uzyskanych
wyników jest utrudniona. Należy bowiem uwzględnić fakt, że zanieczyszczenia preparatów
technicznych, jakie mogą powstać w trakcie ich syntezy (w tym np. polichlorowane dioksyny
PCDDs) mogą istotnie przyczyniać się do ich działania toksycznego.
Z wstępnych badań toksyczności mieszaniny PCNs, wykonanych u szczurów w
ramach grantu badawczego, którego byłam kierownikiem (P05D 010 25) jednoznacznie
wynika, że oprócz działania hepatotoksycznego, związki te powodują podobną toksyczność
ogólnoustrojową jak dioksyny, w tym z porównywalną siłą indukują CYP1A w wątrobie
(wyrażoną wzrostem aktywności O-dealkilazy 7-etoksyrezorufiny (EROD) w wątrobie,
monooksygenazy, charakterystycznej dla dioksyn) (Galoch; Sapota; Skrzypińska-Gawrysiak;
Kilanowicz Hum. Exp. Toxicol., 2006; Kilanowicz et al. Ecotoxicol Environ. Saf. 2009
(publ. 12, 14 załącznik 3A).
Problemem naukowym jaki postanowiłam rozwiązać w tym etapie badań była
odpowiedź na pytanie, czy dwa główne składniki badanej wcześniej mieszaniny tj. 1,3,5,8tetraCN oraz 1,2,3,5,6,7-heksaCN podawane wielokrotnie, działają z porównywalną siłą na
organizm szczura. Przeprowadziłam więc oddzielne badania działania toksycznego obu tych
związków u szczurów, co pozwoliło na porównanie ich toksyczności (Kilanowicz et al.
Ecotoxicol Environ. Saf. 2010) ( publ. III).
Uzyskane wyniki były bardzo zaskakujące, ponieważ 1,3,5,8-tetraCN, który
teoretycznie jest bardziej zbliżony strukturą do 2,3,7,8-TCDD nie powodował działania
toksycznego jak również nie wpływał na indukcję CYP1A w wątrobie. Natomiast 1,2,3,5,6,7heksaCN po podaniu zarówno jednorazowym jak i wielokrotnym wywołał niemal identyczne
efekty toksyczne jak badana przeze mnie wcześniej mieszanina PCNs (publ. 12, 14 załącznik
3A).
U szczurów narażonych na heksaCN stwierdziłam m.in. działanie anorektyczne
prowadzące do istotnej ( nawet ok. 30%) utraty masy ciała oraz działanie hepatotoksyczne
wyrażone hepatomegalią oraz stłuszczeniem narządu. Ocena histopatologiczna wątroby
potwierdziła stłuszczenie drobno- i wielkowodniczkowe całych zrazików; cechy
przewlekłego zapalenia oraz rozrost kanalików żółciowych, któremu towarzyszyły zaburzenia
w odpływie żółci (wyniki jeszcze nie opublikowane). Interesującym było także, że zarówno
najniższa jednorazowa dawka heksaCN jak również podanie wielokrotne związku
6
spowodowało istotny wzrost peroksydacji lipidów w wątrobie, co generowało stres
oksydacyjny (wykazano np. zależny od dawki i czasu po podaniu istotny wzrost poziomu
dialdehydu malonowego (MDA) oraz obniżony poziom zredukowanego glutationu (GSH) w
wątrobie). Jednym z głównych efektów działania heksaCN zarówno po podaniu
jednorazowym jak i wielokrotnym była niezależna od dawki i ilości podań indukcja CYP1A
w wątrobie (ok. 13-15 krotna w porównaniu z grupą kontrolną), co może stanowić czuły
wskaźnik narażenia.
Istnieje przekonanie potwierdzone licznymi badaniami, że tak silna indukcja CYP1A
w wątrobie związana jest najczęściej z aktywacją szlaku metabolicznego prowadzącego do
powstania toksycznych metabolitów związku. W ramach realizowanego grantu (P05D 010
25) przeprowadziłam badania identyfikacji potencjalnych metabolitów heksaCN w kale i
moczu (techniką GC/MS), z których jednoznacznie wynikało, że związek w całości wydala
się w postaci niezmienionej, co pozwoliło (na tym etapie badań) wykluczyć tezę o powstaniu
toksycznych metabolitów w wyniku indukcji CYP1A w wątrobie (publikacja w trakcie
przygotowywania).
Ponieważ są prace doświadczalne innych autorów wskazujące, że fizjologicznym
centrum regulacji aktywności poszczególnych izoenzymów cytochromu P-450 (w tym m.in.
CYP 1A) jest układ dopaminoergiczny, można przypuszczać, że indukcja CYP1A w wątrobie
u szczurów narażonych na heksaCN może być efektem jego działania ośrodkowego (co
tłumaczyłoby działanie anorektyczne związku). Związki, które tak jak dioksyny wpływają na
transkrypcję genów kontrolujących kluczowe reakcje biochemiczne, takie jak synteza i
metabolizm hormonów mogą niekorzystnie oddziaływać m.in. na układ nerwowy i
reprodukcyjny (np. indukcja CYP1A uważana jest za marker potencjalnej toksyczności
rozrodu). Dlatego kolejnym etapem oceny działania toksycznego PCNs była wstępna ocena
ich wpływu na ośrodkowy układ nerwowy (ad.3) i toksyczność prenatalna (ad.4).
Wnioski:
1. Nie wszystkie kongenery PCNs, obecne w tkance tłuszczowej populacji
generalnej są toksycznymi analogami 2,3,7,8-TCDD.
2. Z porównania toksyczności dwóch badanych kongenerów PCNs jednoznacznie
wynika, że 1,3,7,8- tetraCN nie wywołuje toksyczności ogólnoustrojowej,
natomiast 1,2,3,5,6,7-heksaCN można zaliczyć do bardzo toksycznych
analogów dioksyn. HeksaCN należy do bardzo silnych induktorów CYP1A, co
może stanowić czuły wskaźnik narażenia.
3. HeksaCN po podaniu zarówno jednorazowym jak i wielokrotnym wywołuje u
szczurów działanie anorektyczne oraz generuje stres oksydacyjny w wątrobie
spowodowany bardzo silną peroksydacją lipidów co prowadzi wtórnie do
działania hepatotoksycznego o typie stłuszczenia.
Ad.3
Inspiracją do podjęcia badań potencjalnego wpływu PCNs na ośrodkowy układ
nerwowy było obserwowane u szczurów działanie anorektyczne spowodowane głodzeniem
się zwierząt (efekt afagii i adypsji - zahamowanie uczucia głodu i pragnienia), potwierdzone
wynikami kontroli spożycia paszy i wody (publ. 12, 14, 16 załącznik 3A). Pomimo iż
mechanizm działania anorektycznego nie został wyjaśniony, wiadomo, że jest najczęściej
efektem dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego równolegle do badań oceny
toksyczności ogólnej mieszaniny PCNs, przeprowadzono po raz pierwszy dla tej grupy
związków wstępne badania oceniające ich wpływ na ośrodkowy układ nerwowy.
W pierwszym badaniu (publ. IV) (Vinitskaya, Lachowicz, Kilanowicz, Bartkowiak ,
Zylinska; Environ. Toxicol Pharmacol., 2005), w wyizolowanych strukturach mózgu (pniu
7
mózgu, jądrach podstawnych oraz móżdżku) szczurów, którym wielokrotnie (drogą per os)
podawałam mieszaninę PCNs została zbadana aktywność głównych enzymów związanych z
metabolizmem najważniejszego neuroprzekaźnika hamującego w OUN tj. kwasu gammaaminomasłowego (GABA). Uzyskane wyniki potwierdziły, że PCNs w istotny sposób
wpływają na jego metabolizm, co może zaburzać homeostazę w OUN. Mózg reguluje
podstawowe funkcje życiowe, dzięki ujemnym sprzężeniom zwrotnym przeciwstawnie
działających neurotransmiterów.
Podanie szczurom mieszaniny PCNs spowodowało istotne obniżenie aktywności
dekarboksylazy kwasu glutaminowego (GAD) (zwłaszcza w pniu mózgu), enzymu który z
jednej strony odpowiada za syntezę GABA z kwasu glutaminowego, z drugiej jest
jednocześnie enzymem metabolizmu glutaminianu (kluczowego transmitera pobudzającego w
OUN). Pozwala to sądzić, że współdziałanie pomiędzy układami: GABA-ergicznym i
glutaminoergicznym będzie zaburzone. Hipotezę tą wydaje się potwierdzać stwierdzony
istotny wzrost aktywności transaminazy GABA (GABA-T), enzymu odpowiedzialnego za
inaktywację GABA do semialdehydu bursztynowego a następnie do kwasu bursztynowego,
który po przemianie w cyklu kwasów Krebsa powinien być ponownie transformowany do
glutaminianu. Ten etap metabolizmu GABA zachodzi pod wpływem innego oznaczonego w
badaniu enzymu tj. dehydrogenazy semialdehydu bursztynowego (SSA-DH). Ponieważ
aktywność tego enzymu, szczególnie w jądrach podstawnych mózgu, była obniżona, można
wnioskować, że mieszanina PCNs w rezultacie powinna zaburzać prawidłowe
funkcjonowanie obu neuroprzekaźników. Prawdopodobną konsekwencją zmian aktywności
badanych enzymów (zwłaszcza w pniu mózgu i jądrach podstawnych) będzie istotnie
obniżony poziom GABA oraz wzrost stężenia glutaminianu, co może prowadzić do
nadaktywności układu glutaminoergicznego tzw. ekscytotoksyczności, w efekcie czego można
się spodziewać m.in. upośledzenia zapamiętywania i uczenia się.
Na zmiany stężeń GABA najbardziej wrażliwy jest jednak układ dopaminoergiczny
(GABA hamuje uwalnianie dopaminy– najważniejszego neuroprzekaźnika pobudzającego),
co jest z kolei niebezpieczne dla neuronów dopaminoergicznych. Ponieważ pień mózgu i
jądra podstawne to struktury obejmujące podwzórze i wzgórze, w których zlokalizowane są
ośrodki odpowiedzialne za podstawowe procesy motywacyjne (odpowiedzialne np. za
potrzebę pobierania pokarmu) można się spodziewać, że u szczurów narażonych na PCNs
czynności te powinny również być istotnie zaburzone. Aby potwierdzić słuszność tych
hipotez u szczurów narażonych wielokrotnie na heksaCN przeprowadzono testy
neurobehawioralne (Kilanowicz et al. Neurotoxicology, 2012) (publ. V). Zasada tych badań
opiera się na założeniu, że końcowym skutkiem procesów zachodzących w układzie
nerwowym jest zachowanie, a jednostką funkcjonalną układu nerwowego jest odruch, czyli
reakcja na bodziec. Tak więc każda zmiana w zachowaniu w trakcie narażenia lub po jego
zakończeniu może być traktowana jako wpływ narażenia na stan czynnościowy układu
nerwowego.
W celu oceny stanu czynnościowego OUN u szczurów narażonych na heksaCN
wykonałam następujące badania: test otwartego pola (badanie aktywności ruchowej i
badawczej); test gorącej płytki oraz badanie reakcji zaskoczenia, które służą do oceny funkcji
czuciowych oraz test warunkowej reakcji biernego unikania pozwalający ocenić pamięć
długotrwałą. Uzyskane w tych testach wyniki potwierdziły, że narażenie szczurów na
heksaCN istotnie zaburza procesy motywacyjne. Związek powodował m.in. zależne od dawki
obniżenie aktywności motorycznej (zarówno ruchowej jak i badawczej) oraz istotnie
upośledzał pamięć długotrwałą. Wyniki testu warunkowej reakcji biernego unikania
jednoznacznie wykazały, że u szczurów narażonych na heksaCN, niezależnie od dawki,
zastosowanie kary (wstrząs elektryczny) za zejście z platformy nie wpływało na wydłużenie
latencji schodzenia z platformy, co stanowiło miarę pamięci. Taka niska skuteczność
8
zastosowanej kary w hamowaniu reakcji unikania mogła sugerować albo upośledzenie
zapamiętywania długotrwałego albo obniżoną wrażliwość na ból.
Aby wykluczyć obniżoną wrażliwość na ból przeprowadziłam test gorącej płytki (szok
termiczny) połączony z oceną poziomu znieczulenia po dodatkowym zastosowaniu bodźca
elektrycznego. Miarą wrażliwości na ból i jednocześnie wskaźnikiem wielkości reakcji
stresowej był więc poziom znieczulenia (podwyższenie progu bólu na bodziec termiczny) po
zadziałaniu dodatkowego bodźca stresogennego (wstrząsy elektryczne). Ogromnym
zaskoczeniem było, że u szczurów narażonych na heksaCN niezależnie od dawki poziom
znieczulenia pod wpływem bodźca stresogennego był istotnie zahamowany (od ponad 80%
do praktycznie całkowitego zahamowania), natomiast wrażliwość na ból była istotnie
podwyższona. Fizjologicznie silny bodziec stresogenny (w tym wypadku wstrząsy
elektryczne w łapy) powinien zaktywować współczulny układ nerwowy do zwiększonego
wydzielania hormonów tzw. ,,reakcji walki i ucieczki”, które w warunkach fizjologicznych
prowadzą do wzrostu poziomu znieczulenia w reakcji na ból. Tak niski stopień znieczulenia
pod wpływem bodźca stresogennego, jaki stwierdzono u narażonych szczurów sugeruje tzw.
,,pomijanie zmysłowe” (ang. sensory neglect), które polega na braku lub osłabieniu reakcji na
takie bodźce. Aby potwierdzić ten efekt wykonano badanie reakcji zaskoczenia, w którym
miarą reakcji (tj. nagłego, mniej lub bardziej uogólnionego skurczu mięśni szkieletowych w
reakcji na silny bodziec dźwiękowy) była amplituda wychylenia platformy. U szczurów
narażonych na wyższą dawkę związku reakcja ruchowa w odpowiedzi na bodziec dźwiękowy
o natężeniu 115 dB była wyraźnie stłumiona. Świadczą o tym istotnie zmienione wszystkie
parametry oceniane w tym badaniu: zmniejszona amplituda wychylenia platformy; dłuższa
latencja reakcji oraz istotnie krótszy czas trwania tej reakcji. Efekt obniżonej reakcji
czuciowej u narażonych szczurów potwierdziło także badanie z zastosowaniem bodźców o
słabszym natężeniu (prepuls) od bodźca, wywołującego reakcję zaskoczenia, co potwierdza
efekt pomijania zmysłowego.
Stwierdzone w przeprowadzonym badaniu efekty neurobehawioralne u szczurów
narażonych na heksaCN takie jak: afagia, adypsja, zmniejszona aktywność motoryczna,
upośledzona pamięć długotrwała, zwiększona wrażliwość na ból, skrócenie czasu
utrzymywania się reakcji lękowej oraz pomijanie zmysłowe wskazują teoretycznie na
uszkodzenie brzuszno-bocznej części podwzgórza. Wszystkie takie efekty bowiem, jeśli
występują równocześnie (a nie jako jeden z objawów), są charakterystyczne dla uszkodzenia
tej właśnie części podwzgórza.
Wnioski:
1. Wielokrotne podanie szczurom drogą per os polichlorowanych naftalenów wpływa
na metabolizm jednego z kluczowych neuroprzekaźników OUN - kwasu gammaaminomasłowego (GABA) w mózgu. Jest to prawdopodobnie przyczyną istotnie
zaburzonych procesów motywacyjnych tj. potrzeba pobierania pokarmu (efekt
afagii i adypsji) czy m.in. zaburzenia pamięci długotrwałej, co wykazały testy
behawioralne u szczurów narażonych na heksaCN.
2. Długotrwałe (np. środowiskowe) narażenie na PCNs a zwłaszcza
heksachloronaftalen wskazuje na możliwość indukcji zmian czynnościowych w
ośrodkowym układzie nerwowym u ludzi z populacji generalnej.
Ad. 4
Z przeglądu danych literaturowych wynika, że brak jest danych na temat zaburzeń
rozwoju prenatalnego u ssaków w wyniku narażenia na PCNs. Przeprowadzone więc badania
toksyczności prenatalnej PCNs u szczurów wykonano po raz pierwszy (Kilanowicz et al.
Ecotoxicol Environ. Saf. 2011) (publ. VI). Mieszaninę PCNs podawałam ciężarnym samicom
szczurów drogą per os w okresie organogenezy (od 6. do 15. dnia ciąży) i następnie zostały
9
przeprowadzone badania, które pozwoliły ocenić działanie toksyczne zarówno na organizm
matki (toksyczność matczyna) jak i rozwijających się płodów (działanie fetotoksyczne,
embriotoksyczne oraz teratogenne). W ocenie toksyczności matczynej oprócz integralnych
wskaźników toksyczności obserwowano także m.in. zachowanie samic ciężarnych. W ocenie
embriotoksyczności brano pod uwagę liczbę płodów żywych, martwych oraz liczbę resorpcji
późnych i wczesnych. Ogniska martwicy w macicy, w których możliwe było odróżnienie
części płodowej i części łożyskowej uznawano za resorpcje późne. Z kolei ogniska, w których
rozróżnienie powyższych elementów nie było możliwe zaliczano do resorpcji wczesnych.
Liczba implantacji była sumą liczby płodów żywych, martwych, resorpcji wczesnych i
późnych. Różnicę między liczbą ciałek żółtych ciążowych a liczbą implantacji określano jako
straty przedimplantacyjne, natomiast sumę płodów martwych i wszystkich resorpcji określano
terminem straty postimplantacyjne. W ocenie działania teratogennego uwzględniano rozwój
kośćca i narządów wewnętrznych płodów co umożliwiło zaliczenie obserwowanych
nieprawidłowości do istotnych odchyleń od prawidłowego rozwoju (opóźnienia rozwoju
kośćca lub wady wrodzone). Ważnym elementem do pełnej interpretacji wyników oceny
toksyczności prenatalnej PCNs było także badanie makroskopowe rozwoju narządów
wewnętrznych płodów (ocena podniebienia twardego, przewodów nosowych, wielkości i
kształtu gałek ocznych, płatów węchowych, mózgoczaszki, narządów wewnętrznych klatki
piersiowej i jamy brzusznej).
Z przeprowadzonego eksperymentu jednoznacznie wynika, że PCNs w istotny sposób
upośledzają rozrodczość u samic szczura (toksyczność matczyna) o czym świadczą: obniżona
masa ciała, obniżony przyrost masy ciała w czasie ciąży, obniżone dobowe spożycie paszy i
wody oraz istotne zmiany względnych i bezwzględnych mas narządów wewnętrznych.
Badana mieszanina wpływała także negatywnie na rozwój prenatalny płodów. Stwierdzono
działanie embriotoksyczne wyrażone: wzrostem liczby strat postimplantacyjnych w miocie
oraz zależnym od dawki istotnym wzrostem śmiertelności wewnątrzmacicznej zarodków i
płodów. Wykazano także zależnie od dawki działanie fetotoksyczne (obniżenie masy i
długości ciała płodów). PCNs indukowały u szczurów zaburzenia rozwoju
wewnątrzmacicznego manifestujące się opóźnieniem procesu kostnienia i rozwoju narządów
wewnętrznych (mózgowie, nerki). Najistotniejsze było to, że efekt ten obserwowano w całym
zakresie dawek zastosowanych przeze mnie w badaniu, również w dawkach nietoksycznych
dla matek. U potomstwa obu płci samic narażanych na PCNs we wszystkich zastosowanych
dawkach stwierdzono opóźnienia kostnienia polegające na braku jednego lub więcej
ośrodków kostnienia mostka oraz powiększeniu ciemiączek, poszerzeniu szwów
czaszkowych, lub niepełnym rozwoju kości pokrywy czaszki. Mieszanina PCNs podawana
samicom szczura w okresie organogenezy indukowała wady wrodzone (rozszczep
podniebienia twardego oraz wodonercze) co wstępnie pozwała zaliczyć PCNs do substancji
działających teratogennie. W przeprowadzonym eksperymencie wyznaczyłam bardzo ważne z
toksykologicznego punktu widzenia normatywy tj. najwyższą dawkę nietoksyczną NOAEL dla
matek oraz najniższą dawką toksyczną LOAEL dla matek. Ustalone normatywy mogą znaleźć
praktyczne wykorzystanie podczas szacowania ryzyka zdrowotnego dla populacji generalnej.
WNIOSKI:
Mieszanina PCNs podawana w okresie organogenezy samicom szczura per os w dawkach
nietoksycznych wywołuje u płodów:
 działanie embriotoksyczne wyrażone wzrostem śmiertelności wewnątrzmacicznej
zarodków i płodów.
 działanie fetotoksyczne: manifestujące się obniżeniem masy i długości ciała oraz
opóźnieniem procesu kostnienia i rozwoju narządów wewnętrznych płodów
10

działanie teratogennie wyrażone indukcją wad wrodzonych (rozszczep podniebienia i
wodonercze).
Badania toksycznego wpływu poszczególnych kongenerów PCNs (w tym m.in.
heksaCN) na układ rozrodczy są obecnie przeze mnie kontynuowane w ramach projektu
naukowego (grant NN 404 271240), którego jestem kierownikiem. Celem tych badań jest
wyjaśnienie, czy stwierdzone dla mieszaniny PCNs zaburzenia rozwoju prenatalnego są
następstwem bezpośredniego działania konkretnego związku, czy też efektem ich działania
pośredniego, związanego z zaburzeniami zachodzącymi w organizmie matki (np. efekt
transportu przezłożyskowego).
PODSUMOWANIE:
Opisany cykl publikacji dostarczył nowych i dotąd brakujących informacji na temat
wielokierunkowego działania toksycznego polichlorowanych naftalenów, które praktycznie
można będzie wykorzystać do szacowania ryzyka zdrowotnego dla populacji generalnej.
Badania, które przeprowadziłam wskazują, że PCNs charakteryzują się bardzo
wolnym obrotem ustrojowym, przy czym poszczególne kongenery znacząco się różnią.
Związkiem, który ulega bardzo wysokiej bioakumulacji głównie w tkance tłuszczowej oraz
wątrobie a także powoduje działanie toksyczne podobne do dioksyn jest
heksachloronaftalen.
W przypadku stałego narażenia środowiskowego populacji generalnej jakie występuje
dla PCNs, najważniejszy jednak wydaje się fakt, że poszczególne kongenery należące do tej
grupy (np. heksaCN) nawet w dawkach nie wywołujących toksyczności ogólnoustrojowej
mogą: zaburzać rozwój prenatalny oraz indukować zmiany czynnościowe w ośrodkowym
układzie nerwowym, co może mieć znaczące konsekwencje zdrowotne.
5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych
Poza omówionym powyżej cyklem 6 publikacji wybranych jako podstawa do ubiegania się
o stopień doktora habilitowanego (ich łączna wartość: IF 9.95 i 130 punktów KBN/MNiSW),
w skład mojego dotychczasowego dorobku naukowego wchodzi także 28 innych publikacji
naukowych w tym: 14 prac oryginalnych; 12 publikacji poglądowych oraz 2 prace o
charakterze popularno-naukowym. Sumaryczny impact factor wszystkich publikacji
naukowych według listy Journal Citation Reports wynosi 22.72 (337 punktów według listy
KBN/ MNiSW).
Po uzyskaniu stopnia doktora opublikowałam łącznie 28 prac naukowych w tym 15
prac oryginalnych oraz 13 prac poglądowych (w tym jako pierwszy autor opublikowałam 10
prac oryginalnych i 1 pracę poglądową o łącznej wartości IF 13,240 i 178 punktów
KBN/MNiSW). Jestem także autorem rozdziału: ,,Toksykologia Pestycydów” w monografii
pt. ,,Podstawy toksykologii. Kompendium dla studentów szkół wyższych” wydanie I, II
poprawione, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2006, 2008.
Jestem również autorem lub współautorem 39 doniesień prezentowanych na
międzynarodowych i krajowych konferencjach oraz sympozjach naukowych, z których część
była prezentowana w formie referatów ustnych (załącznik 3C).
Indeks cytowań moich prac według bazy Web of Science wynosi 45 (lub 48 wg. Scopus),
indeks Hirscha: 4 (lub 5 wg. Scopus).
Szczegółową charakterystykę pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych jakie uzyskałam w
okresie mojej pracy zawodowej od roku 1996 do chwili obecnej przedstawiłam poniżej.
11
a) Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia doktora
W pierwszym roku zatrudnienia pracowałam na stanowisku inżynieryjnotechnicznym, co pozwoliło mi zapoznać się z technikami izolowania trucizn z materiału
biologicznego oraz różnymi metodami analitycznymi (np. absorpcyjną spektrometrią
atomową (ASA); technikami izotopowymi; chromatografią gazową sprzężoną z detekcją mas
(GC/MS); metodami spektrofotometrycznymi; metodami spektrofluorymetrycznymi i in.)
W tym czasie brałam udział w dwóch zróżnicowanych tematycznie pracach
zespołowych: 1) ,,Wpływ różnych preparatów leczniczych glinu na procesy erytropoezy u
szczura” oraz 2) ,,Badania hepatotoksyczności i toksykokinetyki wybranych
bromopochodnych aromatycznych u szczura”(publ. 1, 2 załącznik 3A).
W latach 1997-2001 r. przeprowadziłam badania, które stanowiły tematykę mojej
pracy doktorskiej dotyczącej metabolizmu wybranych związków z grupy alkilowych
pochodnych naftalenu (cztery izomery dimetylonaftalenu oraz 2-izopropylonaftalen) u
szczura. Wybrane do badań alkilowe pochodne naftalenu, pomimo ich bardzo szerokiego
stosowania w różnych gałęziach przemysłu, były stosunkowo słabo poznane w aspekcie
toksykologicznym. Brak danych na temat ich metabolizmu uniemożliwiał wykonywanie
monitoringu biologicznego a ocena narażenia opierała się na pomiarze stężeń w powietrzu
środowiska pracy. Stąd też moim głównym celem badawczym było zbadanie ich losów w
ustroju szczura obejmujących procesy wchłaniania, dystrybucji narządowej, wydalania z
moczem i kałem jak również ustalenie głównych torów przemian. Dla wszystkich badanych
związków wyznaczyłam podstawowe parametry kinetyczne, co pozwoliło ocenić szybkość
ich obrotu ustrojowego oraz wykluczyć kumulację ustrojową. Ma to szczególne znaczenie w
przypadku ekspozycji powtarzanej (narażenie zawodowe). Wykorzystując technikę
chromatografii gazowej sprzężonej z detekcją mas (GC/MS), dla każdego z badanych
związków zidentyfikowano główne metabolity (od 6 do 8 substancji dla każdego związku),
którymi były pochodne hydroksylowe oraz metabolity zawierające siarkę (tiopochodne). Na
podstawie przeprowadzonych po raz pierwszy dla wszystkich związków kompleksowych
badań toksykokinetycznych, zaproponowałam dwutorowy szlak ich przemian w ustroju
szczura z utworzeniem przejściowych epoksydów, które dalej ulegały przemianom do
pochodnych hydroksylowych lub były sprzęgane z glutationem (publ: 3-8 Załącznik 3A).
Zaproponowane przeze mnie tory przemian tych związków w ustroju szczura nie były
wcześniej opublikowane przez innych badaczy, co nosiło znamiona nowości naukowej.
Przeprowadzone badania identyfikacji głównych metabolitów miały jeszcze inny wymiar
aplikacyjny, mianowicie pozwoliły na zaproponowanie dla poszczególnych związków
biomarkerów ekspozycji zawodowej.
Pracę doktorską obroniłam z wyróżnieniem w listopadzie roku 2001 (Nagroda
Naukowa Rektora – indywidualna II stopnia oraz Nagroda Naukowa I stopnia Zarządu
Głównego Polskiego Towarzystwa Toksykologicznego). Praca była w części subsydiowana
przez Komitet Badań Naukowych (grant promotorski 4PO5F02013) oraz w ramach prac
własnych Akademii Medycznej w Łodzi (502-13-437 i 502-13-673).
b) działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia doktora (niezwiązana z
tematyką habilitacyjną)
Równolegle do prowadzonych badań eksperymentalnych wchodzących w zakres moich
głównych tematów naukowych aktywnie uczestniczyłam również w innych pracach
badawczych.
W latach 1999-2002 byłam głównym wykonawcą projektu naukowego
(4PO5F02419), w którym oceniano wpływ rytmu okołodobowego na metabolizm wybranych
związków z grupy chloro- i bromopochodnych alifatycznych u myszy obejmującym:
12
toksykokinetykę i identyfikację głównych metabolitów techniką GC/MS oraz działanie
hepatotoksyczne na podstawie wybranych parametrów biochemicznych i oceny
histopatologicznej wątroby.
W ramach współpracy z Zakładem Toksykologii i Kancerogenezy Instytutu
Medycyny Pracy w Łodzi wykonałam m.in. kompleksowe badania toksykokinetyki u
szczurów obu płci dla powszechnie stosowanego w przemyśle rozpuszczalnika N-metylo-2pirolidonu (publ. 11 załącznik 3A).
W latach 2004-2008 we współpracy z Instytutem Biochemii PAN w Warszawie byłam
jednym z głównych wykonawców badań naukowych prowadzonych w ramach projektu
badawczego zamawianego (PBZ-MIN-14/PO5/2004) pt. ,,Inhibitory kinaz białkowych jako
potencjalne leki przeciwnowotworowe i przeciwwirusowe”. W badaniach tych,
przeprowadzonych na szczurach dokonano oceny toksyczności ostrej, działania
hepatotoksycznego i porfirynogennego a także wykonano kompleksowe badania
toksykokinetyki, obejmującej ustalenie głównych dróg wydalania badanych związków po
podaniu różnymi drogami oraz identyfikację głównych metabolitów tych związków techniką
GC/MS wyizolowanych z moczu i kału (publ.13 załącznik 3A oraz dwie publikacje w trakcie
przygotowywania).
Drugim (obok tematu pracy habilitacyjnej) głównym kierunkiem badawczym jakim
od kilku lat z zaangażowaniem się zajmuję jest ,,rola pierwiastków niezbędnych oraz
toksycznych w etiologii różnych nowotworów u ludzi”.
W latach 2005-2009 byłam jednym z głównych wykonawców projektu badawczego
(N405015031/078312) pt. ,,IGF-1 i IGFBP-3 w etiologii nowotworu prostaty: rola cynku i
miedzi”. U pacjentów z nowotworem prostaty (PCa) wykazano ścisły związek między
zaburzoną homeostazą cynku w gruczole prostaty a metabolizmem insulinozależnych
czynników wzrostu (IGF-1) (publ. 15, 18 załącznik 3A). Uzyskane wyniki badań
potwierdziły rolę obniżonego stężenia cynku w gruczole prostaty w regulacji proliferacji
komórkowej tkanek objętych nowotworem zarówno z zaawansowanym PCa jak i we
wczesnej jego postaci (stan przedrakowy). W badaniu wykazano także istotny wzrost stężenia
puli insulinozależnych czynników wzrostu IGF-1 w wyniku zmiany ich dystrybucji do białka
wiążącego (IGFBP-3) (publ. 15, 18 załącznik 3A). Kontynuacją tych badań jest kolejny grant
badawczy realizowany obecnie (NN 405 611 838) pt. ,,Wpływ cynku i selenu na indukcję
metalotioneiny (MT) i hormonów androgenowych u szczurów poddanych długoterminowej
suplementacji tymi pierwiastkami”, w którym także jestem jednym z głównych wykonawców.
Istotą tych badań jest ocena wpływu 3 miesięcznej suplementacji cynkiem i selenem na
indukcję MT w prostacie szczura oraz jej wpływ na metabolizm testosteronu i powstającego z
niego dihydrotestosteronu (publikacja w trakcie pisania). Na podstawie oznaczeń tych
pierwiastków w poszczególnych częściach prostaty u szczura została oceniona także ich
biodostępność dla tego narządu. Eksperyment ten pozwoli na osiągnięcie praktycznych
korzyści w zakresie informacji dotyczących suplementacji u mężczyzn, a w szczególności czy
jest ona bezpieczna i wpływa stabilizująco na homeostazę hormonów androgenowych.
Jestem również jednym z wykonawców w innym grancie badawczym realizowanym obecnie,
którego tematyka także dotyczy roli pierwiastków w etiologii nowotworów
hormonozależnych pt. ,,Ksenoestrogenne działanie kadmu” (NN404504938).
c) Prace poglądowe:
Od roku 1999 do chwili obecnej opublikowałam jako współautor lub pierwszy autor
łącznie 12 prac o charakterze poglądowym (publ. 1-12 załącznik 3B) oraz dwie prace o
charakterze popularno-naukowym (publ. 13,14, załącznik 3B), które zostały napisane na
zamówienie Biura do Spraw Substancji Chemicznych do biuletynów: ,, Chemia, Zdrowie,
13
Środowisko” oraz ,,Chemia i Biznes’’ i są bezpośrednio związane z tematyką badawczą mojej
pracy habilitacyjnej, w których omówiono problem aspektu zdrowotnego narażenia populacji
generalnej na trwałe zanieczyszczenia organiczne (POPs). 10 z opublikowanych prac o
charakterze poglądowym stanowią ekspertyzy naukowe dokumentacji dotyczących propozycji
najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) lub propozycji wytycznych szacowania ryzyka
zdrowotnego czynników rakotwórczych dla różnych związków chemicznych, opracowanych
dla Zespołu Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i
NDN oraz ds. Czynników Rakotwórczych (publ. 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 załącznik 3B).
d) Informacje dodatkowe:
Recenzje w czasopismach zagranicznych:
Przygotowywałam recenzje prac oryginalnych dla czasopism z listy filadelfijskiej:
Ecotoxicology and Environmental Safety (3-krotnie); Environmental Science and
Technology (2- krotnie) oraz Reproductive Toxicology (2-krotnie).
Udział w projektach badawczych finansowanych ze środków budżetowych na naukę
(numery projektów - charakter udziału przy realizacji projektu).
1. PO5D 018 12 ,,Toksykokinetyka i działanie hepatotoksyczne heksabromobenzenu i
tetrabromobisfenolu A” termin zakończenia projektu – 30. 10. 1998r. - wykonawca
2. PO5F 023 19 ,,Kinetyka rozmieszczania, wydalania i metabolizm 2-izopropylonaftalenu
w ustroju szczura” grant promotorski, termin zakończenia 31. 12. 2001r. - główny
wykonawca
3. PO5F 024 19 ,, Wpływ rytmu dobowego na metabolizm i działanie hepatotoksyczne
wybranych chloro i bromopochodnych alifatycznych u myszy” termin zakończenia 31.
12. 2002r. - główny wykonawca
4. P05D 010 25 ,,Toksykokinetyka i działanie hepatotoksyczne penta- i
heksachloronaftalenu” termin zakończenia projektu - 2006 r - kierownik grantu
5. PBZ-MIN-14/P05/2004- projekt badawczy zamawiany: „Inhibitory kinaz białkowych
jako potencjalne leki przeciwnowotworowe i przeciwwirusowe” w ramach projektu
zrealizowano badania: Ocena toksyczności ostrej, ocena działania hepatotoksycznego i
działania porfirogennego. Badanie wchłaniania, rozmieszczenia narządowego i wydalania
z moczem i kałem. Identyfikacja w moczu i w kale głównych metabolitów badanych
związków techniką GC/MS. termin zakończenia projektu grudzień 2008 r. - wykonawca
6. N405 015 031/0783 12 ,,IGF-1 i IGFBP-3 w etiologii nowotworu prostaty: rola cynku i
miedzi” termin zakończenia projektu marzec 2009 r. - wykonawca
7. N N405 611 838 ,,Wpływ cynku i selenu na indukcję metalotioneiny (MT) w prostacie i
homeostazę hormonów androgenowych u szczurów poddanych długoterminowej
suplementacji tymi pierwiastkami’’ termin zakończenia grantu 20.04.2013 r. wykonawca
8. N N404 504938 ,,Ksenoestrogenne działanie kadmu” termin zakończenia grantu
25.04.2013 r. - wykonawca
9. N N404 271240 ,,Toksyczność prenatalna wybranych trucizn środowiskowych z grupy
trwałych zanieczyszczeń organicznych: tetrachloronaftalenu i heksachloronaftalenu’’
termin zakończenia grantu 27.05.2014 r. - kierownik grantu
10. Praca własna AM 502-13-437 ,,Rozmieszczanie narządowe 1,2-; 1,3- i 1,4 –
dimetylonaftalenów w ustroju szczura’’ 1997-1999 - główny wykonawca
11. Praca własna AM 502-13-673-,,Rola glutationu w metabolizmie 1,2-,1,3-,1,4dimetylonaftalenu oraz naftalenu w ustroju szczura’’ 2000-2001 - główny wykonawca
14
12. Praca własna AM 502-13-840- ,,Toksykokinetyka, metabolizm i hepatotoksyczność
tetrachloronaftalenu w ustroju szczura’’. 2002-2004 - główny wykonawca
13. Praca własna UM 502-13-406 ,, Teratogenność mieszaniny polichorowanych
naftalenów u szczura’’2005-2006 - główny wykonawca
14. Praca własna UM 502-13-630 ,,Rozmieszczenie w ustroju i transport przezłożyskowy
mieszaniny polichlorowanych naftalenów u szczura’’ 2007-2008 - główny wykonawca
15. Praca własna UM
502-13-786 ,,Ocena toksyczności matczynej i działania
embriotoksycznego heksachloronaftalenu u szczura’’. 2008-2009 - kierownik badań.
Odbyte kursy i szkolenia:
1. Polska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi ,, Nowoczesne metody oceny toksyczności
substancji chemicznych” 08 -11. 10. 1997r.
2. Polska, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi ,, Metody oceny działania mutagennego i
genotoksycznego substancji chemicznych” 06 - 08. 12. 1999r.
3. Polska, Poznań ,, Postęp w zakresie oznaczania leków w materiale biologicznym i
interpretacja wyników” 21 - 22. 09. 2000r.
4. Polska, Pszczyna ,,Badania fizyko-chemiczne, toksykologiczne i ekotoksykologiczne
nowych produktów chemicznych’’ 17-18.06.2010 r.
5. Polska, Łódź CE2 Centrum Edukacji ,, GLP – dobra Praktyka Laboratoryjna.
Wdrożenie, dokumentowanie i akredytacja 14-18.-02.2011 r.
Otrzymane nagrody:
1. Nagroda Naukowa I stopnia Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa
Toksykologicznego za rozprawę doktorską– Łódź 8.09.2002 r.
2. Nagroda Naukowa Rektorska - indywidualna II stopnia za rozprawę doktorską - Łódź –
23. 09. 2002 r.
3. Nagroda Rektorska Dydaktyczna zespołowa I stopnia - Łódź – 27. 12. 2007 r.
4. Nagroda Naukowa Rektorska Trzeciego Stopnia (za publikację naukową) -Łódź –
listopad 2010 r.
5. Nagroda Naukowa Rektorska Drugiego Stopnia (za cykl publikacji naukowych) Łódź Listopad 2011 r.
15