Przydatnoœść wybranych wskaŸników elektrokardiograficznych w

PRACE
ORYGINALNE
Przydatnoœæ wybranych wskaŸników
elektrokardiograficznych w diagnostyce
przerostu lewej komory serca u pacjentów
hemodializowanych
Pawe³ KICIÑSKI
Beata KO£ODZIEJCZYK
Andrzej JAROSZYÑSKI
Andrzej KSI¥¯EK
Przerost lewej komory serca (LVH) stwierdza siê u 50-70% chorych przewlekle hemodializowanych (HD). Poniewa¿ wykazano, ¿e LVH stanowi w tej grupie
pacjentów silny czynnik ryzyka zgonu, wczesne rozpoznanie LVH ma kluczowe
znacznie w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego i podejmowaniu decyzji terapeutycznych. Pomimo istnienia zaawansowanych metod diagnostycznych, takich jak rezonans magnetyczny, ocena EKG pozostaje nadal prost¹ i tani¹ metod¹ rozpoznawania LVH. Celem pracy by³o porównanie w grupie pacjentów
leczonych HD przydatnoœci diagnostycznej wybranych wskaŸników EKG s³u¿¹cych do rozpoznawania LVH z wynikami badanie EchoCG. Badanie przeprowadzono w grupie 61 pacjentów przewlekle HD (w tym 26 kobiet), w wieku od 32 do
87 lat (œrednia 59,6±12,4). Wykonano u nich EKG przed i po HD oraz obliczono
wartoœci wybranych wskaŸników EKG s³u¿¹cych do rozpoznawania LVH. Na
podstawie EchoCG wyznaczono wskaŸnik masy lewej komory (LVMI). LVMI okreœlony w EchoCG wyniós³ œrednio 146,5±45,2 g/m2. Kryteria LVH spe³ni³o 42 pacjentów (68%). Czu³oœæ testów EKG uwzglêdniaj¹cych napiêcie za³amków zespo³u QRS przed HD wynosi³a 12% i 25%, odpowiednio dla wskaŸnika Soko³owa-Lyona (SLV) i wskaŸnika Cornell (CV). Swoistoœæ tych testów wynios³a odpowiednio 93% i 86%. Wzrost amplitudy zespo³ów QRS, który dokona³ siê po HD
spowodowa³ tak¿e wzrost wartoœci napiêciowych wskaŸników LVH. Wzros³a równie¿ ich czu³oœæ, która pozosta³a jednak wci¹¿ na niskim poziomie wynosz¹cym
22% i 43%, odpowiednio dla SLV i CV. Najsilniejsz¹ korelacjê z LVMI odnotowano dla iloczynu amplitudy QRS przed HD (r=0,52; p<0,001). Wyniki badania potwierdzi³y, i¿ rutynowo stosowane wskaŸniki EKG s³u¿¹ce do rozpoznawania
LVH cechuj¹ siê nisk¹ czu³oœci¹. W grupie pacjentów HD ocena LVH na podstawie EKG mo¿e prowadziæ do fa³szywie ujemnych wyników.
(NEFROL. DIAL. POL. 2010, 14, 55-58)
Katedra i Klinika Nefrologii
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Andrzej Ksi¹¿ek
S³owa kluczowe:
• przerost lewej komory
• EKG
• hemodializa
Key words:
• left ventricular hypertrophy
• ECG
• haemodialysis
Usefulness of selected electrocardiographic parameters
for left ventricular hypertrophy diagnosis
in haemodialysis patients
Left ventricular hypertrophy (LVH) is detected in 50-70% of haemodialysis
(HD) patients. LVH was demonstrated to be a strong risk factor of death in this
group of patients. Early detection of LVH is therefore an important factor for
estimation of cardiovascular risk and undertaking therapeutic decisions. Despite advanced diagnostic methods, such as magnetic resonance imaging, ECG
still remains a simple and cheap method for LVH detection. The aim of the study
was to determine whether selected ECG parameters were useful in LVH detection in HD patients. Echocardiography was used as a reference method. Sixty
one HD patients were included to the study. ECG was performed before and
after HD procedure and ECG parameters for LVH detection were calculated.
Echocardiography was performed in order to determine left ventricular mass
index (LVMI). Mean LVMI was 146,5 ± 45,2 g/m 2 in the studied group. The
echocardiographic LVH criteria were fulfilled in 42 patients (68%). Sensitivity of
ECG indexes before HD was low, 12% and 25% for Sokolov-Lyon voltage (SLV)
and Cornell voltage (CV), respectively. Specificity of these indexes was 93% and
86%, respectively. Increase of QRS complex during HD caused significant increase of ECG indexes values. Their sensitivity also increased but it was still at
low level, 22% and 43% for SLV and CV, respectively. The strongest correlation
was noticed between LVMI and pre-HD12-lead QRS amplitude-duration product
(r=0,52; p<0,001). The study confirmed that standard ECG parameters had low
sensitivity in LVH detection. Therefore LVH evaluation based on ECG in HD patients may lead to false negative results.
(NEPHROL. DIAL. POL. 2010, 14, 55-58)
Nefrologia i Dializoterapia Polska • 2010 • 14 • Numer 2
Adres do korespondencji:
Lek. med. Pawe³ Kiciñski
22-300 Krasnystaw, ul. Graniczna 71
Tel.: 781-281-649
e-mail: [email protected]
55
Wstêp
Choroby uk³adu kr¹¿enia stanowi¹ g³ówn¹ przyczynê zgonów pacjentów przewlekle hemodializowanych (HD) [1, 17]. Przerost lewej komory serca (left ventricle hypertrophy - LVH) stwierdza siê u 50-70%
chorych leczonych za pomoc¹ HD a jego
patogeneza w tej grupie chorych jest z³o¿ona [6, 8]. Wœród przyczyn wymienia siê
przede wszystkim nadciœnienie têtnicze,
przewodnienie, niedokrwistoœæ, wady zastawkowe, dysfunkcjê œródb³onków naczyñ,
stan zapalny, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, obecnoœæ przetoki têtniczo-¿ylnej [6, 8, 10, 18]. Wykazano, ¿e
LVH stanowi wœród pacjentów dializowanych
silny i niezale¿ny czynnik ryzyka zgonu z
przyczyn sercowo-naczyniowych a progresja LVH niezale¿nie od wartoœci wyjœciowej
jest wœród pacjentów leczonych za pomoc¹
HD najsilniejszym predykatorem nag³ej
œmierci sercowej [12]. Dlatego te¿ wczesne
rozpoznanie LVH ma kluczowe znacznie
zarówno w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego jak i przy podejmowaniu decyzji
terapeutycznych w tej grupie chorych. Pomimo istnienia zaawansowanych metod diagnostycznych, takich jak rezonans magnetyczny i echokardiografia, ocena EKG pozostaje najprostsz¹, tani¹ i powszechnie
dostêpn¹ metod¹ przesiewow¹ rozpoznawania LVH. Do chwili obecnej opisano ponad 30 wskaŸników opartych na standardowym 12-odprowadzeniowym EKG s³u¿¹cych do rozpoznawania LVH [5]. Do powszechnego u¿ytku klinicznego wesz³o tylko kilka z nich [2, 5]. Przeprowadzone badania, szczególnie wœród pacjentów z nadciœnieniem têtniczym, wykaza³y relatywnie
nisk¹ czu³oœæ EKG w rozpoznawaniu LVH
[13]. Dane dotycz¹ce przydatnoœci diagnostycznej EKG wœród pacjentów leczonych
HD s¹ jednak¿e sk¹pe. W tej grupie chorych ocenê LVH na podstawie EKG dodatkowo utrudnia zjawisko wzrostu sumarycznej
amplitudy zespo³ów QRS indukowane procesem HD, które wystêpuje, w zale¿noœci od autora, u oko³o 60-100% chorych [7, 11].
Celem pracy by³o porównanie przydatnoœci diagnostycznej wybranych wskaŸników EKG s³u¿¹cych do rozpoznawania LVH
z wynikami badania echokardiograficznego
w grupie pacjentów leczonych HD.
Materia³ i metody
Pacjenci
Badanie przeprowadzono w grupie 61 pacjentów przewlekle leczonych za pomoc¹ HD (26 kobiet i 35 mê¿czyzn), w wieku od 32 do 87 lat (œrednia 59,6±12,4). Przyczyny schy³kowej niewydolnoœci nerek w badanej grupie by³y nastêpuj¹ce:
k³êbuszkowe zapalenie nerek (n=24), nefropatia
cukrzycowa (n=18), nefropatia nadciœnieniowa
(n=4), nefropatia obstrukcyjna (n=3), przewlek³e
kanalikowo-œródmi¹¿szowe zapalenie nerek (n=1),
nieznana/niepewna (n=11). Do badania nie byli
kwalifikowani pacjenci z infekcyjnymi oraz nieinfekcyjnymi chorobami zapalnymi, amyloidoz¹, chorobami nowotworowymi, przebytym w okresie
ostatnich 12 miesiêcy zawa³em miêœnia sercowego, z istotnymi hemodynamicznie wadami zastawkowymi serca oraz zaburzeniami rytmu serca mog¹cymi wp³ywaæ na ocenê zapisu EKG pod k¹tem
LVH. Hemodializy by³y wykonywane 3 razy w ty-
56
godniu u wszystkich pacjentów. Przeprowadzenie
badania zosta³o zaakceptowane przez Komisjê
Bioetyczn¹ Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Wszyscy pacjenci wyrazili na udzia³ w badaniu pisemn¹ zgodê.
Badanie elektrokardiograficzne (EKG)
Spoczynkowe 12-odprowadzeniowe EKG wykonano dwukrotnie: na godzinê przed i w ci¹gu 30
minut po HD. Do rejestracji i analizy zapisu EKG
u¿yto aparatu CardioControl v. 1.1 (CardioControl
NV, Rijswijk, Holandia). Pomiary amplitudy za³amków w poszczególnych odprowadzeniach oraz
œredniego czasu trwania zespo³u QRS zosta³y dokonane automatycznie. U wszystkich pacjentów
obliczono wartoœci wybranych wskaŸników EKG
s³u¿¹cych do rozpoznawania LVH. W tabeli 1
przedstawiono definicje u¿ytych wskaŸników i wartoœci, na podstawie których ustalano rozpoznanie
LVH [5].
Badanie echokardiograficzne
Badanie echokardiograficzne zosta³o przeprowadzone u wszystkich pacjentów w czasie do 2
godzin po zakoñczeniu HD. W prezentacji M-mode
dokonano pomiarów wewnêtrznego wymiaru koñcoworozkurczowego lewej komory serca (LVEDd),
gruboœci tylnej œciany lewej komory serca w rozkurczu (LVPWd) oraz gruboœci przegrody miêdzykomorowej serca w rozkurczu (IVSd). Masê lewej
komory (LVM) wyliczono ze wzoru opracowanego
przez Devereux i Reichecka [3]. WskaŸnik masy
lewej komory (LVMI) obliczono indeksuj¹c LVM w
stosunku do powierzchni cia³a (BSA), okreœlonej
wed³ug wzoru Dubois: BSA (m2) = 0,007184 x masa
cia³a0,425 x wzrost0,725. Jako podstawê rozpoznania
LVH przyjêto wartoœci LVMI wy¿sze ni¿ 110 g/m2 u
kobiet i 125 g/m2 u mê¿czyzn [4].
Analiza statystyczna
Analizê statystyczn¹ przeprowadzono przy
pomocy programu SPSS 9.0 for Windows (SPSS
Inc.). Wyniki zosta³y przedstawione jako œrednia±SD. Do zbadania normalnoœci rozk³adu wykorzystano test W Shapiro-Wilka. Do zbadania ró¿nic pomiêdzy grupami statystycznymi u¿yto testu
t-Studenta lub testu Wilcoxona. W badaniu si³y i
kierunku zale¿noœci pomiêdzy zmiennymi pos³u¿ono siê testem r Pearsona lub testem korelacji
rang Spearmana. Ponadto obliczono czu³oœæ, swoistoœæ oraz wartoœæ predykcyjn¹ wyniku dodatniego i ujemnego (odpowiednio WPWD i WPWU).
Obliczono tak¿e wskaŸnik wiarygodnoœci (WW)
bêd¹cy ilorazem prawdopodobieñstwa otrzymania
danego wyniku (dodatniego lub ujemnego) testu
u osoby z danym stanem zdrowotnym (chorob¹) i
prawdopodobieñstwa otrzymania tego samego wyniku u osoby bez tego stanu. Okreœla on stopieñ
w jakim wynik testu zmienia szanse (prawdopodobieñstwo) obecnoœci danej choroby u konkretnej osoby [14]. We wszystkich obliczeniach za znamienn¹ przyjêto wartoœæ p<0,05 [15].
Wyniki
Podstawowe dane biochemiczne i kliniczne badanej grupy pacjentów przedstawiono w tabeli II.
Masa lewej komory (LVM) okreœlona w
badaniu echokardiograficznym wynios³a
œrednio 263,9 ± 92,5 g, natomiast wskaŸnik
masy lewej komory (LVMI) wyniós³ 146,5 ±
45,2 g/m2 (tabela III). Kryteria LVH spe³ni³o
42 pacjentów.
Zabieg HD spowodowa³ istotny wzrost
sumarycznej amplitudy zespo³ów QRS
(p<0,001), który obserwowano u 52 osób
(94%). Ró¿nica w czasie trwania zespo³u
QRS przed i po HD nie by³a istotna. Wzrost
amplitudy zespo³ów komorowych spowodowa³ znamienny wzrost wszystkich wskaŸników EKG uwzglêdniaj¹cych kryteria wolta¿u poszczególnych za³amków (tabela IV).
Czu³oœæ testów EKG uwzglêdniaj¹cych
napiêcie za³amków zespo³ów komorowych
przed HD by³a stosunkowo niska. Wynosi³a
ona 12 oraz 25%, odpowiednio dla wskaŸnika Soko³owa-Lyona (SLV) i wskaŸnika
Cornell (CV). Swoistoœæ obu tych testów
wynios³a odpowiednio 93% i 86%. Wzrost
amplitudy zespo³ów QRS, który dokona³ siê
po HD poci¹gn¹³ równie¿ za sob¹ wzrost
wartoœci napiêciowych wskaŸników LVH.
Wzros³a równie¿ ich czu³oœæ, która pozosta³a wci¹¿ jednak na niskim poziomie, 22% i
43%, odpowiednio dla SLV i CV. Nale¿y
odnotowaæ przy tym spadek czu³oœci CV do
67%. Uwzglêdnienie dodatkowego kryterium
diagnostycznego – œredniego czasu trwania zespo³u QRS – nie spowodowa³o znacz¹cej poprawy trafnoœci omawianych
wskaŸników (tabela V). W tabeli V podano
dodatkowo wartoœci pozytywnych i negatywnych wskaŸników wiarygodnoœci (odpowiednio PWW i NWW) dla badanych testów.
Najwy¿szy PWW wynosz¹cy 4,03 zanotowano w przypadku iloczynu Cornell (CP)
zmierzonego przed HD. Zaœ CP po HD od-
Tabela I
Definicje wybranych wskaŸników EKG.
Definitions of selected ECG parameters.
WskaŸnik
Definicja
Wartoœæ odciêcia
WskaŸnik Soko³ow a-Ly ona (m V)
S (V1) + R (V5/V6)
3,5 m V
WskaŸnik Cornell (m V)
R (aVL) + S (V3)
2,0 m V (K); 2,8 m V (M )
Iloczy n Soko³ow a-Ly ona
(m V•m s)
[S (V1) + R (V5/V6)] x QRSd
343,7 m V•m s
Iloczy n Cornell (m V•m s)
[R (aVL) + S (V3)] x QRSd
2436 m V•m s
Sum ary czna am plituda QRS
(m V)
Sum a w artoœci bezw zglêdnej najw iêkszego
w y chy lenia dodatniego i ujem nego zespo³u QRS
w 12 odprow adzeniach
17,9 m V
Iloczy n am plitudy QRS (m V•m s)
Sum ary czna am plituda QRS x QRSd
1747,2 m V•m s
S, R - amplituda za³amków S i R w odpowiednich odprowadzeniach (mV)
QRSd - œredni czas trwania zespo³u QRS (ms)
P. Kiciñski i wsp.
gnê³a poziomu istotnoœci statystycznej (tabela VI).
Tabela II
Charakterystyka badanej grupy pacjentów.
Patients' characteristics.
Param etr
Przed HD
Po H D
p
Hem oglobina (g/dl)
11,98 ± 1,46
12,77 ± 1,74
<0,01
Kreaty nina (m g/dl)
8,79 ± 2,53
3,43 ± 1,39
<0,01
Album ina (g/l)
3,93 ± 0,35
Sód (m m ol/l)
136,37 ± 2,48
138 ± 2,93
0,34
Potas (m m ol/l)
5,69 ± 0,9
4,18 ± 0,38
0,01
Wapñ (m g/dl)
9,05 ± 0,88
9,44 ± 0,48
<0,01
Fosforan nieorg. (m m ol/l)
5,98 ± 1,74
2,74 ± 0,80
<0,01
Œrednie ciœnienie têtnicze (m m Hg)
95 ± 14
96 ± 18
0,66
Czêstoœæ akcji serca (s )
74 ± 10
78 ± 10
0,002
-1
Tabela III
Masa lewej komory i wskaŸnik masy lewej komory w badanej grupie.
Left ventricular mass and left ventricular mass index in the examined group.
Param etr
M in
M ax
Œrednia ± SD
LVM (g)
93,45
520,57
263,94 ± 92,53
LVM I (g/m 2)
65,46
272,30
146,46 ± 45,18
Tabela IV
Wp³yw hemodializy na badane wskaŸniki elektrokardiograficzne.
Impact of haemodialysis on ECG parameters.
Param etr
Przed HD
Po H D
p
WskaŸnik Soko³ow a-Ly ona (m V)
2,28±0,89
2,55±0,98
<0,001
WskaŸnik Cornell (m V)
1,97±0,80
2,24±0,85
<0,001
Iloczy n Soko³ow a-Ly ona (m V•m s)
223,56±90,02
246,49±99,13
<0,001
Iloczy n Cornell (m V•m s)
195,45±87,43
221,28±96,98
<0,001
Czas trw ania QRS (m V)
98,40±12,65
97,45±12,54
>0,05
Sum ary czna am plituda QRS (m V)
13,53±4,00
15,43±4,32
<0,001
Iloczy n am plitudy QRS (m V•m s)
1330,84±437,83
1481,61±524,78
<0,001
Tabela V
Trafnoœæ diagnostyczna wybranych wskaŸników EKG.
Accuracy of selected ECG parameters.
Test
WskaŸnik Soko³ow aLy ona
WskaŸnik Cornell
Iloczy n Soko³ow a-Ly ona
Iloczy n Cornell
Sum ary czna am plituda
Q RS
Iloczy n am plitudy QRS
Czu³oœæ
Sw oistoϾ
WPWD
WPWU
PWW
DWW
Przed HD
12%
93%
83%
26%
1,71
0,95
Po H D
22%
85%
82%
25%
1,47
0,91
Przed HD
25%
86%
85%
28%
1,79
0,87
Po H D
43%
67%
78%
27%
1,3
0,85
Przed HD
7%
93%
75%
26%
1,0
0,86
Po H D
12%
86%
71%
25%
1,0
1,02
Przed HD
29%
93%
92%
30%
4,03
0,77
Po H D
35%
87%
88%
33%
2,63
0,75
Przed HD
16%
93%
88%
29%
2,29
0,90
Po H D
22%
87%
83%
30%
1,69
0,90
Przed HD
20%
93%
90%
30%
2,86
0,86
Po H D
27%
93%
92%
33%
3,86
0,78
WPWD - wartoϾ predykcyjna wyniku dodatniego; WPWU - wartoϾ predykcyjna wyniku ujemnego
PWW - pozytywny wskaŸnik wiarygodnoœci; NWW - negatywny wskaŸnik wiarygodnoœci
znacza³ siê najni¿sz¹ wartoœci¹ NWW, wynosz¹c¹ 0,77.
Najsilniejsz¹ korelacjê z LVM odnotowano dla iloczynu CP przed HD (r=0,50;
p<0,001) natomiast LVMI najsilniej korelowa³a z iloczynem amplitudy QRS przed HD
(r=0,52; p<0,001). Korelacja pomiêdzy
wskaŸnikiem SLV a LVM i LVMI nie osi¹-
Nefrologia i Dializoterapia Polska • 2010 • 14 • Numer 2
Dyskusja
LVH jest silnym i niezale¿nym czynnikiem ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych zarówno w populacji ogólnej jak
i chorych leczonych za pomoc¹ HD a wczesne rozpoznanie LVH ma istotne znaczenie
w podejmowaniu decyzji diagnostycznych i
terapeutycznych [1, 12]. Stwierdzona w
obecnym badaniu czêstoœæ wystêpowania
LVH wœród pacjentów HD zgadza siê z wynikami innych autorów, którzy okreœlaj¹ rozpowszechnienie LVH w tej populacji pacjentów na 50-70%, w zale¿noœci od wieku chorych, czasu trwania dializoterapii oraz obecnoœci chorób wspó³towarzysz¹cych [6, 18].
Na obraz LVH w rutynowym badaniu
EKG sk³adaj¹ siê trzy podstawowe cechy:
wzrost amplitudy za³amków R i S, wyd³u¿enie czasu istotnego pobudzenia lewej komory serca ponad 0,045 s oraz zmiany STT polegaj¹ce na skoœnym obni¿eniu odcinka ST i obecnoœci niesymetrycznych ujemnych lub ujemno-dodatnich za³amków T.
Wszystkie te nieprawid³owoœci s¹ bezpoœrednim nastêpstwem wzrostu œrednicy roboczych kardiomiocytów i tym samym zale¿¹ od zwiêkszenia masy miêœniowej [2].
Nale¿y podkreœliæ jednak, ¿e amplituda za³amków zespo³u QRS zale¿y nie tylko od
masy lewej komory serca ale tak¿e od niektórych czynników pozasercowych, takich
jak wiek, p³eæ, „odleg³oœæ” pomiêdzy sercem
a elektrodami determinowana budow¹ i
masa cia³a [2, 9]. Opracowano wiele wskaŸników EKG przeznaczonych do rozpoznawania LVH. Do praktyki klinicznej wesz³o
jednak tylko kilka z nich, opartych na napiêciu wybranych za³amków zespo³u QRS.
Rzadziej uwzglêdnia siê dodatkowo czas
trwania za³amków zespo³ów komorowych (w
postaci iloczynu napiêcia za³amków i czasu
trwania zespo³u QRS wyra¿onego w mV·
ms) [5].
Wzrost amplitudy zespo³ów komorowych indukowany HD jest zjawiskiem swoistym dla chorych leczonych za pomoc¹ HD,
które nale¿y uwzglêdniaæ przy ocenie LVH
na podstawie EKG. W obecnym badaniu
wywo³any HD wzrost amplitudy zespo³ów
komorowych zosta³ stwierdzony u 94% pacjentów. Jest to zgodne z wynikami innych
autorów [7, 11]. Wraz ze wzrostem napiêcia za³amków zespo³ów QRS wzros³a równie¿ wartoœæ wskaŸników EKG s³u¿¹cych do
oceny LVH. Pomimo tego ich czu³oœæ wci¹¿
pozostawa³a na relatywnie niskim poziomie.
Zatem, podobnie jak we wczeœniejszych
doniesieniach dotycz¹cych innych grup pacjentów, m. in. z nadciœnieniem têtniczym,
czu³oœæ EKG w rozpoznawaniu LVH w populacji chorych leczonych za pomoc¹ HD
jest niewielka [13]. Nakazuje to du¿¹ ostro¿noœæ w ocenie LVH na podstawie EKG
wœród chorych dializowanych. Na uwagê
zas³uguje równie¿ s³aba korelacja LVM i
LVMI a niektórymi badanymi wskaŸnikami
EKG. Jeden z najczêœciej stosowanych w
praktyce, wskaŸnik Soko³owa-Lyona nie
korelowa³ istotnie zarówno z LVM jak i LVMI.
Do ograniczeñ powy¿szej pracy nale¿y
zaliczyæ stosunkowo nieliczn¹ grupê badanych chorych. Ponadto w przeprowadzonym
badaniu jako metodê referencyjn¹ s³u¿¹c¹
57
Tabela VI
Korelacje pomiêdzy mas¹ lewej komory, wskaŸnikiem masy lewej komory a wartoœci¹ wybranych wskaŸników EKG.
Correlations between left ventricular mass, left ventricular mass index and ECG parameters.
WskaŸnik Soko³ow a-Ly ona
WskaŸnik Cornell
Œredni czas trw ania zespo³u
Q RS
Iloczy n Soko³ow a-Ly ona
Iloczy n Cornell
Sum ary czna am plituda QRS
Iloczy n am plitudy QRS
LVM
LVM I
Przed HD
r=0,23; p=0,081
r=0,26; p=0,051
Po H D
r=0,22; p=0,098
r=0,26; p=0,054
Przed HD
r=0,46; p<0,001
r=0,32; p=0,016
Po H D
r=0,39; p=0,003
r=0,25; p=0,064
Przed HD
r=0,34; p=0,010
r=0,35; p=0,007
Po H D
r=0,39; p=0,003
r=0,42; p=0,001
Przed HD
r=0,33; p=0,011
r=0,39; p=0,002
Po H D
r=0,33; p=0,013
r=0,41; p=0,002
Przed HD
r=0,50; p<0,001
r=0,40; p=0,002
Po H D
r=0,41; p=0,002
r=0,39; p=0,004
Przed HD
r=0,35; p=0,008
r=0,44; p=0,001
Po H D
r=0,31; p=0,020
r=0,40; p=0,003
Przed HD
r=0,43; p=0,001
r=0,52; p<0,001
Po H D
r=0,34; p=0,01
r=0,48; p<0,001
rozpoznawaniu LVH wykorzystano echokardiografiê. W ostatnich latach wykazano w
tym wzglêdzie wy¿szoœæ diagnostyczn¹ j¹drowego rezonansu magnetycznego [16].
Podsumowuj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e
wskaŸniki EKG stosowane w diagnostyce
LVH u pacjentów leczonych za pomoc¹ HD
cechuj¹ siê nisk¹ czu³oœci¹ i wartoœci¹ predykcyjn¹ wyniku ujemnego oraz wysok¹
swoistoœci¹ i wartoœci¹ predykcyjn¹ wyniku
dodatniego. Z tego powodu EKG nie jest
optymaln¹ metod¹ wykrywania LVH u pacjentów leczonych za pomoc¹ HD a do rozpoznania LVH na podstawie EKG nale¿y
podchodziæ z ostro¿noœci¹. Okreœlenie wartoœci rokowniczej elektrokardiograficznych
wskaŸników LVH wymaga przeprowadzenia
dalszych szerokich prospektywnych badañ.
58
Piœmiennictwo
1. Berl T., Henrich W.: Kidney-heart interactions: epidemiology, pathogenesis and treatment. Clin. J. Am.
Soc. Nephrol. 2006, 1, 8.
2. D¹browska B., D¹browski A.: Podrêcznik elektrokardiografii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa, 1996, 212.
3. Devereux R., Reicheck N.: Echocardiographic determination of left ventricular mass in man. Anatomic
validation of the method. Circulation 1977, 55, 613.
4. G³uszek J., Grodzicki T., Januszewicz A. i wsp.:
Zasady postêpowania w nadciœnieniu têtniczym.
Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciœnienia
Têtniczego. Nadciœnienie Têtnicze 2003, 7, supl. A, 5.
5. Hsieh B., Pham M., Froelicher V.: Prognostic value
of electrocardiographic criteria for left ventricular
hypertrophy. Am. Heart J. 2005, 150, 161.
6. Imiela J., Filipiak K. J., Wiêcek A., Chudek J.: Uk³ad
kr¹¿enia w chorobach nerek. [w:] Szczeklik A. (red.)
Choroby wewnêtrzne. Medycyna Praktyczna,
Kraków 2006, 1367.
7. Jaroszyñski A., Za³uska W., Bober E., Ksi¹¿ek A.:
Czynniki wp³ywaj¹ce na wzrost amplitudy zespo³ów
QRS podczas hemodializy. Przegl. Lek. 2005, 62,
270.
8. Locatelli F., Pozzoni P., Del Vecchio L. et al.: Effect of anaemia on left ventricular hypertrophy in endstage renal disease. Europ. J. Heart Fail. 2003
(Suppl. 2), 207.
9. Machado R., Rodryguez M., Nordaby R. et al.: Distance correction in the electrocardiographic estimation of left ventricular mass. J. Electrocardiol. 2005,
38, 58.
10. Middleton R., Parfrey P., Foley R.: Left ventricular
hypertrophy in the renal patient. J. Am. Soc. Nephrol.
2001, 12, 1079.
11. Ojanen S., Kööbi T., Korhonen P. et al.: QRS amplitude and volume changes during hemodialysis.
Am. J. Nephrol. 1999, 19, 423.
12. Paoletti E., Specchia C., Di Maio G. et al.: The
worsening of left ventricular hypertrophy is the strongest predictor of sudden cardiac death in haemodialysis patients: a 10 year survey. Nephrol. Dial. Transplant. 2004, 19, 1829.
13. Pewsner D., Juni P., Egger M. et al.: Accuracy of
electrocardiography in diagnosis of left ventricular
hypertrophy in arterial hypertension: systematic review. BMJ 2007, 335, 711.
14. S³ownik podstawowych pojêæ u¿ywanych w opisie
badañ klinicznych. Med. Prakt. 2007, 10, 90.
15. Stanisz A.: Przystêpny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przyk³adach z biologii
i medycyny. Tom 1. Statystyki podstawowe. Statsoft,
Kraków, 2006.
16. Traghardh E., Arheden H., Petterson J. et al.: Determination of the ability of high-frequency ECG to
estimate left ventricular mass in humans, determined
by magnetic resonance imaging. Clin. Physiol. Funct.
Imaging 2006, 26, 157.
17. US Renal Data System. USRDS 2001 Annual Data
Report, Bethesda, MO, National Institute of Health,
National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, 2001.
18. Ventura J., Tavella N., Romero C. et al.: Aortic
valve calcification is an independent factor of left
ventricular hypertrophy in patients on maintenance
haemodialysis. Nephrol. Dial. Transplant. 2002, 17,
1795.
P. Kiciñski i wsp.