stek własciwe jest wszelkim czasom i miejscom, wia˛z˙e sie˛ bowiem

FRANCO BAHAMONDE FRANCISCO
stek właściwe jest wszelkim czasom i miejscom, wia˛że sie˛ bowiem z natura˛
ludzka˛. W projekcie idealnego społeczeństwa duża˛ role˛ F. przypisywał wychowaniu, oświacie, kulturze i sztuce, ochronie zdrowia, profilaktyce medycznej itp.
Historiozofia F. opierała sie˛ na założeniu stałego poste˛pu. Ewolucja ludzkości miała sie˛ odbywać w ośmiu stadiach. Współczesne F., pia˛te, stadium
„cywilizacji”, w której dominuje gospodarka wielkoprzemysłowa, miało sie˛
przekształcić w kolejne stadia rozwoju, odznaczaja˛ce sie˛ zwie˛kszonym stopniem „asocjacji”. Przejścia pomie˛dzy kolejnymi stadiami nie miały sie˛ odbywać droga˛ →rewolucji. W każdym ze stadiów rozwoju istnieja˛ przesłanki
do przejścia w stadium wyższe, lecz zasadnicza˛ role˛ w samym akcie przekształcenia miała odgrywać wybitna jednostka. Nie zawsze bowiem jednostki, których świadomość konieczności zmian znacznie przyśpieszałaby
osia˛gnie˛cie wyższego etapu, sa˛ na tyle ma˛dre, by te˛ świadomość posiadać;
nie wykluczał wie˛c F. możliwości zastosowania przymusu na drodze do
osia˛gnie˛cia stadium „asocjacji”.
WYBRANA LITERATURA
F. Armand, R. Maublanc F., Warszawa 1949; A. Bebel Ch.F. Sein Leben und Seine Theorien,
Stuttgart 1888; G. Behrens Die Soziele Utopie des Ch.F., Koln 1990; G. del Bo Ch.F. e la
scuola societaria: 1801–1922, Milan 1957; H. Bourgin F.: Contribution á l’étude du socialisme
français, Paris 1905; H.Ch. Desroche Coopération et développement: Mouvements
coopératifs et stratégie du développement, Paris 1964; J. Gaumont Historie générale de la
coopération en France: Les idées et les faits, les hommes et les oeuvres, t. 1–2, Paris 1924;
J. Majler Doktryna etyczna K.F., Warszawa 1965; Ch. Pellarin Ch.F., sa vie sa théorie, Paris
1841; A. Sikora F., Warszawa 1989.
K. Ch.
FRANCO Bahamonde Francisco, wojskowy i polityk, wieloletni dyktator
(→dyktatura) Hiszpanii. Ur. 4 XII 1892 r. w El Ferrol, zm. 20 XI 1975 r.
w Madrycie. Syn oficera marynarki, wybrał kariere˛ wojskowa˛ wste˛puja˛c
w 1907 r. do Akademii Wojsk La˛dowych w Toledo. Po jej ukończeniu
w stopniu podporucznika, rozpocza˛ł służbe˛ w Maroku. W jej trakcie wyróżnił sie˛ w walkach z antyhiszpańskim ruchem Berberów, dzie˛ki czemu niezwykle szybko awansował. W 1926 r. został najmłodszym generałem w armii, a rok później komendantem Generalnej Akademii Wojskowej w Saragossie. Po obaleniu →monarchii w 1931 r. F. znalazł sie˛ w niełasce, co przyczyniło sie˛ do ugruntowania jego prawicowych sympatii. Kiedy zatem
w 1936 r. do władzy doszedł Front Ludowy, F. zdecydował sie˛ poprzeć bunt
wojskowych, wymierzony w rza˛d →republikański. Bardzo szybko stana˛ł na
jego czele i jako generalissimus oraz szef →państwa dowodził armia˛
w trwaja˛cej do 1939 r. wojnie domowej. Po zwycie˛stwie, odniesionym m.in.
dzie˛ki wsparciu →faszystowskich Włoch i Niemiec, F. ustanowił w Hiszpa205
FRANCO BAHAMONDE FRANCISCO
nii →autorytarny system rza˛dów, opieraja˛cy sie˛ na jedynej legalnej →partii
politycznej pod nazwa˛ Hiszpańska Falanga Tradycjonalistyczna i Junta
Ofensywy Narodowo-Socjalistycznej (FET y de las JONS). Partia ta powstała
w 1937 r. z poła˛czenia kilku popieraja˛cych F. prawicowych ugrupowań politycznych, z których najważniejszym była założona jeszcze w 1933 r. przez
Jose Antonio Primo de Rivere˛ Falanga.
F. sprawował najwyższa˛ władze˛ w partii i państwie jako caudillo (wódz).
Mimo nacisków →A. Hitlera utrzymał neutralność Hiszpanii w latach
II wojny światowej, ale po jej zakończeniu nie zdołał zapobiec wieloletniej
mie˛dzynarodowej izolacji swego kraju. W 1947 r. zadecydował o restaurowaniu monarchii, co jednak nasta˛piło dopiero po jego śmierci, kiedy na tron
wsta˛pił przygotowywany przez F. do roli króla Juan Carlos. W l. 60.,
w zwia˛zku z cze˛ściowa˛ liberalizacja˛ systemu władzy, F. dokończył rozpocze˛ty 20 lat wcześniej proces stopniowego ograniczania roli Falangi,
a w rza˛dzie, którego pracami kierował osobiście aż do 1973 r., jej działaczy
zasta˛pili przedstawiciele Opus Dei.
WAŻNIEJSZE PRACE
Diario de una Bandera, Madrid 1922; Discursos y mensajes de Jefe del Estado (1964–1967),
Madrid 1968; Palabras del Caudillo 19 de abril 1937 — 7 de diciembre 1942, Madrid 1943;
Pensamiento católico, Madrid 1958; Pensamiento politico de Francisco Franco. Antologia,
2 t., Madrid 1975.
F. nigdy nie da˛żył do stworzenia spójnej i całościowej →doktryny, zadowalał sie˛ doraźnie formułowanymi interpretacjami i ocenami. Był w znacznie wie˛kszym stopniu praktykiem →władzy niż jej teoretykiem. W jego pogla˛dach z lat 30. wyraźna była inspiracja faszystowska. Głosił wówczas konieczność oparcia państwa na →„totalitarnej koncepcji jedności i cia˛głości”
oraz zasta˛pienia wszelkich form →demokracji przez system →korporacyjny. W konsekwencji popierał ustanowienie systemu monopartyjnego
i nasycenie programu partii rza˛dza˛cej wa˛tkami →nacjonalistycznymi. Pod
jego kierunkiem Falanga miała, jak cze˛sto powtarzał, przeprowadzić „krucjate˛ w obronie wiary, ojczyzny i cywilizacji”, a jej głównym wrogiem był
→komunizm.
Bliska była mu też idea panhispanizmu (hispanidad), zakładaja˛ca pogłe˛bienie wie˛zi Hiszpanii z jej dawnymi koloniami w Ameryce Łacińskiej. Zakładał, że tego rodzaju blok państw, kooperuja˛cych ze soba˛ na płaszczyźnie
politycznej i kulturalnej, be˛dzie sie˛ w stanie przeciwstawić dominacji Stanów Zjednoczonych, które uważał za bastion światowego →liberalizmu
i główne narze˛dzie gwałtownie przezeń krytykowanego →wolnomularstwa. F. pokładał duże nadzieje w →syndykalizmie, który jego zdaniem „reprezentował reakcje˛ przeciwko kapitalistycznemu liberalizmowi i marksi206
FRANKLIN BENJAMIN
stowskiemu materializmowi”. Wrogość wobec liberalizmu miała istotny
wpływ na pogla˛dy ekonomiczne F., który przez wiele lat konsekwentnie
głosił słuszność gospodarki →autarkicznej. Popierał też polityke˛ →etatyzmu, czego konsekwencja˛ stała sie˛ rosna˛ca rola państwa w gospodarce
w pierwszym okresie jego rza˛dów.
W okresie powojennym F. zrezygnował z wszelkich wyraźnych zwia˛zków z doktryna˛ faszystowska˛, czego wyrazem była m.in. decyzja o odideologizowaniu Falangi i nadanie systemowi rza˛dów w Hiszpanii charakteru autorytarnego. W miejsce pojmowanej w sposób totalitarny idei narodowej, centralnym problemem jego myśli stała sie˛ budowa systemu organicznej reprezentacji społecznej, stanowia˛cego alternatywe˛ dla nadal odrzucanych: demokracji liberalnej i wielopartyjności. Podstawa˛ systemu reprezentacji organicznej miały sie˛ stać trzy elementy: rodzina, gmina i syndykat.
Cze˛ścia˛ tej koncepcji była decyzja o przywróceniu w przyszłości monarchii,
be˛da˛ca czytelna˛ próba˛ zwrotu w kierunku →konserwatyzmu. Istotnym
symptomem ograniczonej ewolucji F. od nacjonalizmu ku idei zachowawczej było też zwie˛kszenie roli →katolicyzmu w życiu państwa, wyrażaja˛ce
sie˛ w jego skutecznych zabiegach o zawarcie konkordatu, a naste˛pnie w dopuszczeniu przedstawicieli Opus Dei do udziału w sprawowaniu władzy.
Kryzys gospodarczy i pogłe˛biaja˛ce sie˛ zacofanie Hiszpanii skłoniły F. do
cze˛ściowej zmiany pogla˛dów ekonomicznych i akceptacji takich posunie˛ć,
jak obniżka barier celnych i otwarcie rynku dla inwestycji zagranicznych.
WYBRANA LITERATURA
J. Fusi F. A Biography, New York 1987; G. Hills F. The Man nad His Nation, London 1967;
T. Mołdawa Ewolucja ustroju politycznego Hiszpanii współczesnej, Warszawa 1976;
L. Mularska-Andziak F., Londyn 1994; S.G. Payne Falange: A History of Spanish Fascism,
Stanford 1967; S.G. Payne The F. Regime 1936–1975, The University of Wisconsin Press
1987; K. Sobolewska-Myślik Francisco F. — dowódca, polityk, dyktator, Zeszyty Naukowe
„Zderzenia” 1990, nr 6.
A. D.
FRANCUSKA REWOLUCJA — zob. REWOLUCJA FRANCUSKA
FRANKFURCKA SZKOŁA — zob. SZKOŁA FRANKFURCKA
FRANKLIN Benjamin, amerykański polityk, filozof, myśliciel polityczny.
Ur. 17 I 1706 r. w Bostonie, zm. 17 IV 1790 r. w Filadelfii. W l. 1724–1726
przebywał w Anglii, gdzie zdobył podstawy wykształcenia technicznego
(sztuka drukarska), publicystycznego i politycznego (współpracował z wieloma periodykami angielskimi). Duża˛ popularność zyskał sobie dzie˛ki wydawaniu „Pennsylvania Gazette”. Na jej łamach publikował przez blisko 20
207