czarna biotechnologia

Transkrypt

Warszawa 30 czerwca 2007 r., ISSN 1234-8937, nr indeksu: 907456. rok trzynasty, numer 2 (50)/07
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § §PRAWO
§ § i§
§ ŒRODOWISKO
§ § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
§ § § § § § § § §
§ § § § § § § § § §
kwartalnik poœwiêcony prawnym aspektom ochrony œrodowiska
z
yc
Pr
z
or
yt
r
e
m ym
y
c wn a
r a ra i s k
p
P w
ó³
o
s p tem r o d
w n Œ
zy e a
p r tam t w
o r rs
a n epa s t e
ow D n i
ot z M i
g
y
ne
j
PRAWO i
Od redaktora
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
Klub Publicystów Ochrony Œrodowiska EKOS zorganizowa³ otwart¹ debatê publiczn¹ na temat planów reformy finansów
publicznych; wiele zapisów w tym projekcie odnosi siê do funkcjonowania systemu finansowania ochrony œrodowiska w Polsce.
Zgodnie z projektem, 1 stycznia 2008 roku zostan¹ zlikwidowane gminne, powiatowe i wojewódzkie fundusze ochrony
œrodowiska i gospodarki wodnej. Œrodki, którymi do tej pory
dysponowa³y, wejd¹ w bud¿ety samorz¹dów terytorialnych i
w³adze samorz¹dowe przygotowuj¹c bud¿et gminy, powiatu czy
województwa same bêd¹ decydowa³y o tym, w jaki sposób te
œrodki zostan¹ spo¿ytkowane. Zostan¹ zlikwidowane zarz¹dy i
rady nadzorcze funduszy, a ich pracownicy automatycznie stan¹
siê pracownikami starostw czy urzêdów marsza³kowskich.
Projektowany jest zapis zobowi¹zuj¹cy samorz¹dy województw do wydatkowania œrodków pochodz¹cych z op³at za korzystanie ze œrodowiska i administracyjnych kar pieniê¿nych na zadania zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska, w wysokoœci nie
ni¿szej ni¿ przyjêtej w planie dochodów bud¿etu województwa na dany rok. Samorz¹dy województwa przejm¹ mienie likwidowanych funduszy wojewódzkich.
Do udzia³u w debacie „Projekt reformy finansów publicznych – szansa czy
zagro¿enie dla systemu finansowania ochrony œrodowiska w Polsce?” zaproszono
przedstawicieli œwiata nauki, ale tak¿e resortów finansów i œrodowiska. Celem
spotkania by³o przybli¿enie opinii publicznej ró¿norodnych, merytorycznie uzasadnionych stanowisk na temat z³o¿onych zagadnieñ zwi¹zanych ze sfer¹ finansowania ochrony œrodowiska i ekologii w naszym kraju. Zamieszczamy relacjê z tej
debaty, a tak¿e list otwarty naukowców do Premiera RP w sprawie planów likwidacji wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej i stanowisko
konwentu marsza³ków wojewóztw samorz¹dowych RP w sprawie rz¹dowej propozycji likwidacji wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej.
Polecamy te¿ Pañstwa uwadze obszerne opracowanie Adama Erechemli na
temat polskich regulacji dotycz¹cych GMO, a tak¿e artyku³ Marii Talik dotycz¹cy
prawu miêdzynarodowemu wobec zagro¿eñ zwi¹zanych z rozwojem biotechnologii
czarnej. W zale¿noœci od obszaru, w którym znajduje zastosowanie, biotechnologiê
okreœla siê za pomoc¹ ró¿nych kolorów. Wyró¿nia siê zatem biotechnologiê zielon¹,
czerwon¹ oraz bia³¹. Biotechnologia zielona odnosi siê do sektora rolnego i
¿ywnoœciowego, czerwona wi¹¿e siê z ochron¹ zdrowia, medycyn¹ i farmacj¹, a
bia³a wykorzystuje systemy biologiczne w produkcji przemys³owej i ochronie
œrodowiska. Osi¹gniêcia nowoczesnej biotechnologii mog¹ potencjalnie byæ
wykorzystywane nie tylko w zamiarach pokojowych, lecz tak¿e we wrogich, w
celu wyrz¹dzenia szkód ludnoœci, jak równie¿ roœlinom, zwierzêtom oraz
œrodowisku przeciwnika. Ten szczególny obszar wyró¿nia siê, przyporz¹dkowuj¹c mu kolor czarny.
Zwracamy te¿ Pañstwa uwagê na nowe regulacje prawne zwi¹zane z
odpowiedzialnoœci¹ za szkody w œrodowisku omawia je Anna Koziñska.
To tylko niektóre z artyku³ów w bie¿¹cym wydaniu „Prawa i Œrodowiska”. Zapraszamy Pañstwa do lektury ca³ego numeru.
2
Dziennikarska Agencja Wydawnicza
Nr 2 (50)/07
Zapraszamy na nasz¹ stronê internetow¹:
PRAWO i
ŒRODOWISKO
www.maxpress.pl
Spis treœci
Pismo przeznaczone dla osób, przedsiêbiorstw i
jednostek administracji pañstwowej oraz samorz¹dowej zawodowo zajmuj¹cych siê ochron¹
œrodowiska i edukacj¹ ekologiczn¹.
Rok trzynasty, 31 marca 2007 r.,
nr 1 (49)/07
nak³ad: 1 200 egz.
Wydawca:
ul. Przemys³awa 34, 02-496 Warszawa,
tel./fax: (0-22) 662-43-68, kom. 0 602 271 271
e-mail: [email protected]
REGON: 010823544
NIP: 522-10-06-133
Konto bankowe: Bank Ochrony Œrodowiska S.A.
nr: 35 1540 1287 2001 6879 8330 0001
Dyrektor wydawnictwa:
Pawe³ Wójcik
tel. 0-602-271-271, fax: (0-22) 662-43-68
Adres redakcji: ul. Ga³czyñskiego 23, 05-501 Piaseczno,
tel./fax (0-22) 750-30-31
Redaktor naczelny
Jacek Zyœk
tel. 0-501-608-400, e-mail: [email protected]
Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoœci za treœæ og³oszeñ,
informujemy, ¿e nie zamówionych materia³ów redakcja nie
zwraca. Jednoczeœnie redakcja zastrzega sobie prawo do
adiustacji tekstów, dokonywania skrótów oraz nadawania
w³asnych tytu³ów, œródtytu³ów i leadów.
Sk³ad, ³amanie i diapozytywy:
Korekta:
Agnieszka Maria Wygoda
Druk i oprawa:
Drukarnia offsetowa M&P ul. £ojewska 22A, Warszawa
Kwartalnik PRAWO i ŒRODOWISKO rozprowadzany
jest wy³¹cznie w prenumeracie i niedostêpny jest w
detalicznej sieci sprzeda¿y. Prenumerata roczna (4 numery)
kosztuje 260,00 z³. Cena obejmuje koszt wysy³ki na terenie
Polski. Prenumerata z wysy³k¹ do krajów europejskich jest
o 50% a do krajów pozaeuropejskich o 100% dro¿sza.
Informacje na temat prenumeraty mo¿na uzyskaæ w
wydawnictwie lub redakcji.
Wszelkie prawa zastrze¿one © by MAXPRESS s.c.
ISSN PL 1234-8937
nr indeksu: 907456
SWW: 2711; PKWiU: 22.13.10-00.29
Tytu³ zarejestrowany jest przez D.A.W. MAXPRESS
s.c. w S¹dzie Wojewódzkim w Warszawie pod
numerem PR 4919. D.A.W. MAXPRESS s.c. jest
równie¿ wydawc¹ dwutygodnika ŒRODOWISKO i
kwartalnika ODPADY i ŒRODOWISKO - czasopism
przeznaczonych dla osób, przedsiêbiorstw, jednostek
administracji terenowej i samorz¹dowej zajmuj¹cych
siê ochron¹ œrodowiska i edukacj¹ ekologiczn¹.
W SEJMIE I SENACIE....................................................... 4
Z OBRAD RADY MINISTRÓW........................................25
W UNII EUROPEJSKIEJ................................................28
Na wysypisko tylko w ostatecznoœci – nowe
przepisy w sprawie odpadów..............................28
Woda – 71 procent planety to wci¹¿ za ma³o.....28
JESZCZE NIE JEST ZA PÓZNO – Jacek Zyœk.............30
LIST OTWARTY naukowców do Premiera RP w sprawie planów likwidacji wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej...........................34
STANOWISKO KONWENTU MARSZA£KÓW WOJEWÓDZTW SAMORZ¥DOWYCH RP w sprawie rz¹dowej propozycji likwidacji wojewódzkich funduszy
ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej.................37
SKUTECZNIE I GOSPODARNIE – Najwy¿sza Izba Kontroli pozytywnie oceni³a gospodarowanie œrodkami
przez fundusze ochrony œrodowiska – J.Z.................38
AZBEST NADAL SZKODZI – Kontrola NIK – Pawe³
Wójcik...............................................................................41
KOMPETENCJE I ZASADY DZIA£ANIA EUROPEJSKIEGO TRYBUNA£U SPRAWIEDLIWOŒCI NA TLE INNYCH S¥DÓW EUROPEJSKICH – dr Przemys³aw Szustakiewicz.........................................................................46
TRZON POLSKIEGO PRAWA OCHRONY ŒRODOWISKA –
dr Janusz Stochlak, Wydzia³ Politologii UMCS ................54
CZARNA BIOTECHNOLOGIA – Prawo miêdzynarodowe wobec zagro¿eñ zwi¹zanych z jej rozwojem – Maria
Talik, Katedra Prawa Miêdzynarodowego Publicznego i Prawa Europejskiego, Uniwersytet Œl¹ski........................................................................................73
POLSKIE REGULACJE DOTYCZ¥CE GMO – Adam Erechemla................................................................................86
ODPOWIEDZIALNOŒÆ ZA SZKODY W ŒRODOWISKU
– Anna Koziñska, specjalista w Departamencie Prawnym Ministerstwa Œrodowiska..................................101
ANEKS
USTAWA o miêdzynarodowym przemieszczaniu odpadów (projekt)...........................................................108
123
INFORMACJA O STANIE LASÓW W 2005 ROKU.......
INFORMACJA O REALIZACJI W 2005 r. KRAJOWEGO
PROGRAMU ZWIÊKSZANIA LESISTOŒCI.................140
Fotografia na ok³adce: Pawe³ Wójcik
3
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
W SEJMIE I SENACIE
W Sejmie
Z obrad plenarnych
28, 29 i 30 marca 2007 r.
38. Posiedzenie Sejmu RP
Sejm przyj¹³ Sprawozdanie Komisji
Administracji i Spraw Wewnêtrznych oraz
Komisji Ochrony Œrodowiska, Zasobów
Naturalnych i Leœnictwa o rz¹dowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o krajowym systemie ekozarz¹dzania i audytu
(EMAS) (druki nr 1115 i 1426).
Projekt wprowadza zmiany maj¹ce na
celu usprawnienie i uproszczenie funkcjonowania krajowego systemu ekozarz¹dzania i
audytu (EMAS) poprzez m.in. przeniesienie
kompetencji, w zakresie spraw zwi¹zanych z
EMAS, z marsza³ków województw na wojewodów
11, 12 i 13 kwietnia 2007 r.
Sejm uchwali³ zmiany w ustawie o
podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw.
W przyjêtej bez poprawek nowelizacji
przyjmuje siê, ¿e stawki akcyzy na biokomponenty i biopaliwa ciek³e okreœlane bêd¹ w
ustawie, a nie – jak dotychczas – w rozporz¹dzeniu ministra w³aœciwego ds. finansów publicznych. Jednoczeœnie zwiêkszono do 1,565
z³ za ka¿dy litr sk³adnika dodawanego do
benzyny, kwotê, któr¹ mo¿na odliczyæ od
akcyzy p³aconej z tytu³u jej produkcji (dziœ
jest to 1,50 z³). W przypadku oleju napêdowego stawka ta ma wynosiæ 1,048 z³ (obecnie 1 z³). Zmiany w ustawie o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw maj¹
wejœæ w ¿ycie po up³ywie 30 dni od ich og³oszenia. Nie dotyczy to kilku przepisów, które
zaczn¹ obowi¹zywaæ po dokonaniu stosownych uzgodnieñ z Komisj¹ Europejsk¹, m.in.
regulacji zwiêkszaj¹cej dop³aty dla rolników.
Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa o stanowisku Senatu w
sprawie ustawy o zapobieganiu szkodom
w œrodowisku i ich naprawie (druki nr 1581
i 1609).
Projekt dotyczy transpozycji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie odpowiedzialnoœci za œrodowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrz¹dzonym œrodowisku naturalnemu.
Sejm przyj¹³ ustawê. 16 kwietnia przekazano j¹ prezydentowi do podpisu. Prezydent podpisa³ ustawê 20 kwietnia 2007 r.
Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa o stanowisku Senatu w
sprawie ustawy o zmianie ustawy Prawo
ochrony œrodowiska oraz niektórych innych ustaw (druki nr1582 i 1610).
Projekt dotyczy transpozycji przepisów
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
w sprawie arsenu, kadmu, rtêci, niklu i wielopierœcieniowych wêglowodorów aromatycznych oraz uporz¹dkowania i ujednolicenia przepisów dotycz¹cych postêpowania w
sprawie oceny oddzia³ywania na œrodowisko
i ochrony œrodowiska przed ha³asem oraz
udzielania pomocy publicznej na ochronê œrodowiska.
24, 25, 26 i 27 kwietnia 2007 r.
22, 23 i 24 maja 2007 r.
4
Nr 2 (50)/07
Sejm przyj¹³ Informacjê rz¹du o stanie lasów w 2005 r. oraz informacjê o realizacji w 2005 r. Krajowego programu
zwiêkszania lesistoœci (druk nr 1076) wraz
ze stanowiskiem Komisji Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa
(druk nr 1220). Informacje te drukujemy w
Aneksie bie¿¹cego numeru „Prawa i Œrodowiska”.
12, 13, 14 i 15 czerwca 2007 r.
Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa o rz¹dowym projekcie
ustawy o miêdzynarodowym przemieszczaniu odpadów (druki nr 1726). Projekt ustawy drukujemy w Aneksie bie¿¹cego numeru
„Prawa i Œrodowiska”.
27, 28 i 29 czerwca 2007 r.
Gospodarki oraz Komisji Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa
o poselskim projekcie ustawy o zmianie
ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych
z eksploatacji (druki nr 1626).
Projekt przewiduje zaostrzenie sankcji
za niezorganizowanie sieci zbierania pojazdów przez wprowadzaj¹cych pojazd na terytorium kraju.
W sejmowych komisjach
PRAWO i
ŒRODOWISKO
wodach œródl¹dowych ze szczególnym
uwzglêdnieniem stanu czystoœci tych wód oraz
zapozna³a siê z problemami organizacji spo³ecznych i podmiotów gospodarczych zwi¹zanych z gospodark¹ ryback¹ na wodach œródl¹dowych, w tym Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego.
Licznie uczestnicz¹cy w posiedzeniu
przedstawiciele organizacji spo³ecznych i podmiotów gospodarczych zwi¹zanych z gospodark¹ ryback¹ na wodach œródl¹dowych zwrócili szczególn¹ uwagê m.in. na potrzebê:
nowelizacji ustawy o rybactwie œródl¹dowym pod k¹tem dostosowania jej do
nowych wymogów gospodarowania w
obwodach rybackich;
precyzyjnego zdefiniowania obowi¹zków Skarbu Pañstwa – jako w³aœciciela
wód;
zwiêkszenia pañstwowych œrodków finansowych na zarybianie, renaturalizacjê zbiorników wodnych, budowê
przep³awek dla ryb, budowê oczyszczalni œcieków i innych urz¹dzeñ s³u¿¹cych poprawie jakoœci wód, efektywn¹ walkê z k³usownictwem;
wzmocnienia pozycji, roli i skutecznoœci dzia³ania Pañstwowej i Spo³ecznej Stra¿y Rybackiej.
Komisja przyjê³a ww. informacje i upowa¿ni³a prezydium komisji do przygotowania projektu dezyderatu w sprawie gospodarowania wodami œródl¹dowymi oraz potrzeby nowelizacji ustawy o rybactwie œródl¹dowym.
W posiedzeniu uczestniczyli: szef Gabinetu Politycznego Ministra Gospodarki
Morskiej – Ireneusz Fryszkowski oraz prezes Krajowego Zarz¹du Gospodarki Wodnej
– Mariusz Gajda.
29 marca. Komisja Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa
Komisja rozpatrzy³a informacje mini12 kwietnia. Komisja Ochrony Œrostra gospodarki morskiej i ministra œrodowi- dowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnicska o problemach gospodarki rybackiej na twa
5
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Komisja rozpatrzy³a uchwa³ê Senatu RP
o stanowisku w sprawie ustawy o zapobieganiu szkodom w œrodowisku i ich naprawie
(druk nr 1581).
Senat zaproponowa³ 7 poprawek. Komisja rekomendowa³a przyjêcie 5 poprawek
(nr 1–3, 5, 6) i odrzucenie pozosta³ych dwóch
poprawek.
Poprawki, które komisja proponuje
przyj¹æ polega³y m.in. na zmianie zakresu odszkodowania, przys³uguj¹cego w³adaj¹cemu
powierzchni¹ ziemi w zwi¹zku z usuwaniem
szkód w œrodowisku na jego terenie; wy³¹czeniu stosowania uchwalanej ustawy w odniesieniu do gospodarki leœnej prowadzonej
zgodnie z zasadami gospodarki zrównowa¿onej.
Poprawki, które komisja proponuje odrzuciæ mia³y charakter redakcyjny.
Sprawozdawca – pose³ Stanis³aw Gorczyca (PO).
Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej
przedstawi³ opiniê, z której wynika, ¿e wszystkie poprawki s¹ zgodne z prawem Unii Europejskiej, z wyj¹tkiem poprawki nr 7. W posiedzeniu uczestniczy³ minister œrodowiska –
Jan Szyszko.
17 i 18 kwietnia. Komisja Infrastruktury
Komisja przebywa³a na wyjazdowym
posiedzeniu w Nakle nad Noteci¹ oraz w Bydgoszczy.
Pierwszego dnia w sali wyk³adowej Zespo³u Szkó³ ¯eglugi Œródl¹dowej w Nakle
nad Noteci¹, komisja dokona³a oceny sytuacji szkolnictwa œródl¹dowego kszta³c¹cego
specjalistów dla ¿eglugi œródl¹dowej.
Obecnie w Technikum ¯eglugi Œródl¹dowej uczy siê 151 uczniów, w ci¹gu ostatnich 60 lat mury szko³y opuœci³o blisko 7 tys.
absolwentów.
Zdecydowana wiêkszoœæ z nich p³ywa
na barkach pod obcymi banderami. G³ówn¹
6
przeszkod¹ zatrudniania ich przez polskich armatorów jest katastrofalny stan naszej ¿eglugi œródl¹dowej oraz trudnoœci w nabyciu
uprawnieñ zawodowych absolwentów szkó³
¿eglugi œródl¹dowej. Zmianê sytuacji przez
uzupe³nienie rozporz¹dzenia Ministra Transportu, zapowiedzia³ prawie rok temu sekretarz stanu w Ministerstwie Transportu, obietnica dot¹d nie zosta³a spe³niona.
Komisja rozpatrzy³a projektu dezyderatu nr 9 do ministra transportu w sprawie
koniecznoœci uzupe³nienia treœci Rozporz¹dzenia Ministra Infrastruktury z 23 stycznia
2003 roku w sprawie kwalifikacji zawodowych i sk³adu za³óg statków ¿eglugi œródl¹dowej. Dezyderat ma zostaæ przyjêty na posiedzeniu 25 kwietnia br.
W tym dniu pos³owie uczestniczyli tak¿e
w uroczystym otwarciu sezonu ¿eglugowego
2007 na Noteci i wizytowali szlak wodny
Noteæ – Kana³ Bydgoski odbywaj¹c rejs statkiem szkolnym „W³adys³aw £okietek”.
Komisja na posiedzeniu w Urzêdzie
Miasta Bydgoszczy zapozna³a siê ze stanem
obecnym i planami rozwoju dróg wodnych i
¿eglugi œródl¹dowej w Unii Europejskiej.
¯egluga œródl¹dowa prze¿ywa w „starych” krajach Unii rozkwit, jako najbardziej
efektywny i ekologiczny sposób transportu
towarów. W najbli¿szych latach w³aœnie w
¿egludze œródl¹dowej planuje siê najwiêkszy
wzrost masy przewo¿onych towarów. W ci¹gu 20 lat ma ulec podwojeniu. Rzeki i kana³y
stanowi¹ naturalne po³¹czenie portów morskich z systemami transportowymi poszczególnych pañstwa. Coraz wa¿niejsza czêœæ
frachtów œródl¹dowych, stanowi¹ przewozy
kontenerowe. Wykorzystanie rzek do ¿eglugi poprawia poziom ochrony przeciwpowodziowej. Drogi wodne w wielu krajach, np.
w Holandii, Niemczech czy Francji, stanowi¹ du¿¹ atrakcjê turystyczn¹ i Ÿród³o powa¿nych dochodów.
Odmiennie obraz tego istnieje w Pol-
Nr 2 (50)/07
sce z wyj¹tkiem odcinków Odry, Wis³y i Brdy,
nasze rzeki praktycznie nie nadaj¹ siê do
¿eglugi. Niezbêdne s¹ urz¹dzenia i budowle
zapewniaj¹ce odpowiedni¹ g³êbokoœæ szlaków
¿eglugowych i retencjê na wypadek powodzi.
Komisja rozpatrzy³a projekt dezyderatu nr 10 do prezesa Rady Ministrów w sprawie podjêcia przez rz¹d RP dzia³añ zmierzaj¹cych do rewitalizacji dróg wodnych w Polsce i rozwoju ¿eglugi œródl¹dowej. Do uchwalenia dezyderatu nie dosz³o, poniewa¿ pos³owie jeszcze raz zamierzaj¹ pochyliæ siê nad
zredagowaniem jego treœci.
W posiedzeniu uczestniczyli: sekretarz
stanu w Ministerstwie Transportu – Bogus³aw Kowalski, wicewojewoda KujawskoPomorski – Marzenna Dral, prezydent Bydgoszczy – Konstanty Dombrowicz, starosta
nakielski – Andrzej Kinderman oraz burmistrz miasta i gminy Nak³o nad Noteci¹ –
Zenon Grzegorek.
18 kwietnia br. na posiedzeniu w Urzêdzie Miasta Bydgoszczy, komisja zapozna³a
siê ze stanem i perspektywami rozwoju dróg
wodnych w Polsce oraz ich znaczeniem dla
miêdzynarodowej ¿eglugi œródl¹dowej, oceni³a szanse na ratyfikowanie przez Polskê Europejskiego Porozumienia na temat G³ównych
Szlaków Dróg Wodnych o Miêdzynarodowym Znaczeniu (AGN).
W dyskusji pos³owie stwierdzili, ¿e brak
strategii rozwoju transportu w Polsce, œrodków utrzymanie dróg wodnych i nowych inwestycji a nade wszystko jednego oœrodka dyspozycyjnego sprawiaj¹, ¿e brakuje wizji wyjœcia z katastrofalnej obecnie sytuacji. Wymaga to zdecydowanych dzia³añ rz¹du.
Komisja po raz drugi rozpatrzy³a projekt dezyderatu nr 10 do prezesa Rady Ministrów w sprawie podjêcia przez rz¹d RP dzia³añ zmierzaj¹cych do rewitalizacji dróg wodnych w Polsce i rozwoju ¿eglugi œródl¹dowej.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Treœæ dezyderatu nie znalaz³a uznania
cz³onków komisji i postanowiono wróciæ do
niego na nastêpnym posiedzeniu komisji.
Komisja zapozna³a siê z europejskim
programem „Wykorzystanie œródl¹dowych
dróg wodnych dla rozwoju regionalnego –
In Water”.
Program jest realizowany przez Polskê,
Rosjê, Litwê i Niemcy w ramach programu
Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III B
Region Morza Ba³tyckiego i wspó³finansowany przez Uniê Europejsk¹. Program deklaruje utworzenie regionów skoncentrowanych na ograniczenie barier prawnych,
wzmocnienie lokalnych struktur terytorialnych przez poprawê warunków dla rozwoju
przedsiêbiorczoœci oraz jest nastawiony na
wzrost œwiadomoœci spo³ecznej o roli drogi
wodnej jako potencja³u rozwoju regionu.
Komisja zapozna³a siê tak¿e z programem rewitalizacji i rozwoju Bydgoskiego
Wêz³a Wodnego.
To najcenniejszy i najbardziej atrakcyjny dla ¿eglugi œródl¹dowej i turystyki element miêdzynarodowej drogi wodnej E-70
³¹cz¹cej wschód i zachód Europy. Stanowi
unikalny zwi¹zek cech hydrograficznych
Brdy, Wis³y, Kana³u Bydgoskiego, strugi Flis
i Kana³u Górnonoteckiego.
W posiedzeniu uczestniczyli: marsza³ek
województwa Kujawsko-Pomorskiego –
Piotr Ca³becki oraz prezydent Bydgoszczy
– Konstanty Dombrowicz. W posiedzeniu
nie wziêli udzia³u zaproszeni przedstawiciele
rz¹du.
19 kwietnia. Komisja Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa
posiedzeniu w województwie œl¹skim.
Pierwszego dnia, Komisja wizytowa³a
zaporê w Por¹bce na rzece Sole, która jest
jedn¹ z najstarszych zapór betonowych – ma
7
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
przesz³o 70 lat. W latach 2003–2006 przeprowadzono generalny remont obiektu. Obecnie zapora spe³nia wszelkie normy tak pod
wzglêdem technicznym, jak i architektonicznym. Ponadto Komisja wizytowa³a zbiornik
wodny na górze ¯ar, stanowi¹cy rezerwê dla
elektrowni szczytowo-pompowej Por¹bka¯ar.
W godzinach popo³udniowych Komisja, przeprowadzi³a wizytacjê Nadleœnictwa
Ustroñ – Leœnictwa Stawy, gdzie zaprezentowano obszary o silnie zaawansowanym procesie wylesiania. Odby³a siê tak¿e wizytacja
Nadleœnictwa Wis³a, gdzie zaprezentowano
Karpacki Regionalny Bank Genów (g³ównie
œwierka i jod³y) oraz dzia³ania w zakresie reintrodukcji g³uszca w Wyrchczadeczce.
20 kwietnia br. w sali konferencyjnej
Regionalnego Leœnego Oœrodka Edukacji
Ekologicznej ,,Leœnik” w Ustroniu, komisja
wys³ucha³a informacji z przebiegu wizytacji
w dniu poprzednim, któr¹ przedstawi³ pose³
Kazimierz Matuszny (PiS).
Komisja zapozna³a siê z ocen¹ stanu
technicznego obiektów i urz¹dzeñ wodnych
w Polsce w aspekcie bezpieczeñstwa ich u¿ytkowania, na przyk³adzie zapory i zbiornika
wodnego w Por¹bce na rzece Sole oraz z informacj¹ o przedsiêwziêciach organizacyjnych
i technicznych gwarantuj¹cych w³aœciwy stan
bezpieczeñstwa tych obiektów i urz¹dzeñ.
Informacjê przedstawi³ prezes Krajowego Zarz¹du Gospodarki Wodnej – Mariusz
Gajda.
Oceny stanu technicznego obiektów piêtrz¹cych, od szeregu lat wskazuj¹ na podobn¹
liczbê budowli o niezadowalaj¹cym stanie bezpieczeñstwa. Oznacza to, ¿e zakres prac naprawczych tych budowli, w odniesieniu do
zaleceñ zg³aszanych w raportach o stanie technicznym jest realizowany w niewystarczaj¹cym stopniu.
Budowl¹ zagra¿aj¹c¹ bezpieczeñstwu
jest zapora czo³owa stopnia wodnego W³o-
8
c³awek na rzece Wiœle. Stan mog¹cy zagra¿aæ bezpieczeñstwu wskazuj¹ 22 budowle, w
tym szczególnie zbiornik wodny Nysa na rzece
Nysa K³odzka oraz zbiornik wodny Poraj na
rzece Warcie. WyraŸna poprawa stanu technicznego tych budowli mo¿e nast¹piæ po
zwiêkszeniu nak³adów na realizacjê niezbêdnych zadañ remontowych i modernizacyjnych.
Komisja zapozna³a siê z informacj¹ na
temat problemów ochronnych i hodowlanych
w lasach Beskidów Zachodnich, g³ównie w
aspekcie zamierania i przebudowy drzewostanów œwierkowych.
Informacjê przedstawili: dyrektor generalny Lasów Pañstwowych – Andrzej Matysiak oraz dyrektor Regionalnej Dyrekcji
Lasów Pañstwowych w Katowicach – Kazimierz Szabla.
W swoich wypowiedziach podkreœlali,
i¿ przebudowa œwierkowych drzewostanów
w Beskidach wymaga podjêcia i prowadzenia wielokierunkowych, kompleksowych
dzia³añ, w tym w szczególnoœci organizacji
akcji zwalczania szkodników wtórnych (kornika i opieñki), bie¿¹cego usuwania zamieraj¹cych œwierków oraz akcji medialnych o
stanie zagro¿enia lasów œwierkowych.
W posiedzeniu uczestniczy³ wicewojewoda œl¹ski – Wies³aw Maœka.
Komisja rozpatrzy³a informacjê nt.
„Ochrona gatunkowa wilka i zwi¹zane z tym
problemy na przyk³adzie woj. podkarpackiego i ma³opolskiego”.
Pos³owie otrzymali, przygotowane w
Ministerstwie Œrodowiska, obszerne materia³y
na ww. temat m.in. ilustruj¹ce aktualne problemy i konflikty wokó³ gospodarowania
populacj¹ tego drapie¿nika w Polsce.
Problem ochrony omawiany by³ g³ów-
Nr 2 (50)/07
nie poprzez pryzmat konfliktu wokó³ sprawy
szkód wyrz¹dzanych przez wilki oraz redukcji liczebnoœci populacji tego gatunku. W
dyskusji pojawia³y siê ¿¹dania zmiany zasad
ochrony wilka oraz zmiany zasad wyp³acania odszkodowañ za szkody przez niego wyrz¹dzone. Wielokrotnie podnoszonym postulatem by³o zaliczenie psa do zwierz¹t gospodarskich, wtedy równie¿ nale¿a³oby siê za
niego odszkodowanie. Postulowano, aby szerokie grono naukowców, przedstawicieli samorz¹dów i hodowców owiec spotka³o siê i
w tym gremium zastanowi³o siê nad: nowymi uregulowaniami prawnymi ochrony gatunkowej wilka, systemem kontroli populacji, wyp³atami odszkodowañ i ewentualnych
dotacji dla rolników.
Postulowano o uchwalenie dezyderatu,
w którym komisja zwróci³aby siê do rz¹du o
sformu³owanie nowych zasad ochrony gatunkowej wilka, nowych zasad wyp³acania odszkodowañ oraz o zaliczenie psa do zwierz¹t
gospodarskich, co pozwoli otrzymaæ odszkodowanie w razie zagryzienia go przez wilki.
Przewodnicz¹cy oœwiadczy³, ¿e komisja bêdzie kontynuowa³a omawianie tego tematu na jednym z kolejnych posiedzeñ. Poprosi³ wnioskodawców o przygotowanie projektu dezyderatu, który mo¿na bêdzie uchwaliæ na tym posiedzeniu.
W posiedzeniu nie uczestniczy³ ¿aden
przedstawiciel kierownictwa resortu, co by³o
wielokrotnie podkreœlane przez pos³ów w
trakcie dyskusji.
W posiedzeniu uczestniczy³ jedynie zastêpca dyrektora Departamentu w Ministerstwie Œrodowiska – Krzysztof Lisowski.
Komisja rozpatrzy³a informacjê Ministra Finansów i Ministra Œrodowiska nt. perspektyw dzia³alnoœci funduszy ochrony œro-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
dowiska i gospodarki wodnej.
Podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów – Adam Pêzio³ przedstawi³ zamierzenia resortu finansów dotycz¹ce jednego z
aspektów reformy finansów publicznych tj.
funduszy ochrony œrodowiska. Projektowane zmiany zak³adaj¹ likwidacjê wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy,
natomiast Narodowy Fundusz ma byæ funduszem celowym bez osobowoœci prawnej.
Dotychczasowe wp³ywy na konta wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy zasil¹ bud¿ety samorz¹dów, z za³o¿eniem, ¿e
nie mog¹ byæ one mniejsze ni¿ dotychczasowe wp³ywy do funduszów. Samorz¹dy bêd¹
decydowa³y, na jakie cele je przeznacz¹.
Podsekretarz stanu w Ministerstwie Œrodowiska – Agnieszka Bolesta w swoim wyst¹pieniu pozytywnie oceni³a dzia³alnoœæ Narodowego oraz wojewódzkich funduszy.
W dyskusji wszyscy mówcy podkreœlali, ¿e dotychczasowy model finansowania
ochrony œrodowiska spe³nia³ bez zarzutu
swoj¹ funkcjê oraz wyra¿ali zaniepokojenie
proponowanymi zmianami.
Komisja rozpatrzy³a informacjê NIK o
wynikach kontroli dzia³alnoœci Narodowego
Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkich funduszy
ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej w
latach 2003–2005.
Informacjê przedstawi³ wicedyrektor
Departamentu Œrodowiska, Rolnictwa i Zagospodarowania Przestrzennego – Janusz
Laube.
Najwy¿sza Izba Kontroli pozytywnie
oceni³a gospodarowania œrodkami NFOŒiGW i 8 objêtych kontrol¹ wojewódzkich
funduszy oraz ich wykorzystanie na cele maj¹ce s³u¿yæ poprawie stanu œrodowiska i
wspieraniu realizacji polityki ekologicznej
pañstwa, mimo stwierdzonych nieprawid³owoœci.
Komisja przyjê³a informacjê.
9
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
Komisja rozpatrywa³a projekt dezydestworzenie mo¿liwoœci korzystania ze
ratu nr 6 w sprawie gospodarowania wodami
œrodków funduszy ochrony œrodowiœródl¹dowymi.
ska i agencji rolnych na zarybianie;
Pose³ Stanis³aw Zaj¹c (PiS) zapropozintensyfikowanie dzia³añ s³u¿b rz¹donowa³ prze³o¿enie do 27 kwietnia br. rozpawych w zakresie maksymalnego wytrywania projektu, co pozwoli na spokojne
korzystania œrodków unijnych dla pozapoznanie siê z treœci¹ i zg³oszonymi uwatrzeb gospodarki wodami œródl¹dowygami. Komisja zgodzi³a siê na prze³o¿enie
mi.
posiedzenia.
Komisja przyjê³a dezyderat nr 6 skieW posiedzeniu uczestniczy³ prezes NFO- rowany do prezesa Rady Ministrów.
ŒiGW – Kazimierz Kujda.
8 maja. Komisje: Ochrony Œrodowi27 kwietnia. Komisja Ochrony Œro- ska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa
dowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnic- oraz Gospodarki
twa
Komisje przeprowadzi³y pierwsze czyKomisja kontynuowa³a rozpatrywanie tanie poselskiego projektu ustawy o zmianie
dezyderatu w sprawie gospodarowania wo- ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z
dami œródl¹dowymi.
eksploatacji (druk nr 1626).
W ocenie komisji niezbêdne jest m.in.:
Uzasadnienie projektu przedstawi³ pose³
kompleksowa nowelizacja ustawy o ry- Grzegorz Tobiszowski (PiS).
bactwie œródl¹dowym;
Projekt ma na celu uczynienie sankcji
zwiêkszenie stanu osobowego w struk- za nie zorganizowanie sieci zbierania pojazturach regionalnych zwi¹zków gospo- dów sankcjami sprawiedliwszymi i propordarki wodnej w celu zapewnienia sku- cjonalnymi w stosunku do stopnia wykonatecznego nadzoru nad prawid³ow¹ go- nia obowi¹zku utworzenia sieci.
spodark¹ wodami œródl¹dowymi;
Komisje po zakoñczeniu pierwszego
egzekwowanie przepisów ustawowych czytania skierowa³y ww. projekt do podkodotycz¹cych dostêpu do wód szczegól- misji nadzwyczajnej, której przewodnicz¹cym
nie na terenach, gdzie wystêpuj¹ pry- zosta³ pose³ Antoni Mê¿yd³o (PiS).
watne posesje;
W posiedzeniu uczestniczy³ sekretarz
egzekwowanie przepisów w zakresie stanu w Ministerstwie Œrodowiska – Krzyszobowi¹zku wykonywania przep³awek tof Zarêba.
dla ryb i zwiêkszenia ochrony ryb wêdrownych;
17 i 18 maja. Komisja Ochrony Œrozacieœnienie wspó³pracy wszystkich dowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnics³u¿b w celu bardziej skutecznej walki twa
z masowym k³usownictwem;
uproszczenie procedur uzyskiwania posiedzeniu w woj. lubuskim. Pierwszego dnia
pozwoleñ wodno-prawnych dotycz¹- Komisja wizytowa³a S³awskie Zak³ady Przecych rybactwa œródl¹dowego;
twórstwa Miêsa i Drobiu „Balcerzak i Spó³powo³anie w Ministerstwie Gospodarki ka”, g³ównie podczyszczalniê œcieków z doMorskiej koordynatora s³u¿b odpowie- zowaniem chemicznym oraz analogiczn¹ indzialnych za szeroko pojêt¹ kontrolê stalacjê w przedsiêbiorstwie Duda Blutex,
rybactwa œródl¹dowego;
gdzie pos³owie zapoznali siê z planami zwi¹-
10
Nr 2 (50)/07
zanymi z zabezpieczeniami ekologicznymi
tych przedsiêbiorstw.
Komisja odby³a równie¿ spotkanie w
Urzêdzie Miejskim w S³awie, podczas którego burmistrz, dyrektor Zak³adu Wodoci¹gów
i Kanalizacji oraz kierownik modernizowanej oczyszczalni, przedstawili sytuacjê w zakresie oczyszczania œcieków.
Pos³owie obejrzeli tak¿e plac budowy
nowej oczyszczalni, której otwarcie przewidziane jest w grudniu br.
W godzinach popo³udniowych, Komisja wizytowa³a Oœrodek Rehabilitacyjno- Wypoczynkowy Wiktoria Król Sp. z o.o. w Radzyniu oraz Stacjê Hydrologiczn¹ w Radzyniu.
W dniu 18 maja w sali konferencyjnej
Pensjonatu „S³oneczko” w S³awie, Komisja
wys³ucha³a informacji z przebiegu wizytacji
w dniu poprzednim, któr¹ przedstawi³ przewodnicz¹cy Komisji pose³ Waldemar Starosta (Samoobrona).
Komisja wys³ucha³a informacji nt.
ochrony wód powierzchniowych w woj. lubuskim oraz rekultywacji przep³ywowego
jeziora S³awskiego.
Informacje przedstawi³ prezes Krajowego Zarz¹du Gospodarki Wodnej – Mariusz
Gajda, który m.in. stwierdzi³, i¿ obecnie w
województwie dominuj¹ jeziora o wodach
dobrej jakoœci (I i II klasa czystoœci), jednak
doœæ spory jeszcze odsetek powierzchni
(39,6%) i objêtoœci (29,3%) wód jezior posiada klasê III lub nie odpowiada ¿adnej z
klas czystoœci. Wody te wymagaj¹ wzmo¿onej ochrony i dzia³añ naprawczych przede
wszystkim na terenie zlewni.
Najwiêksze w ca³ym województwie jezioro S³awskie o powierzchni ponad 817 ha
kwalifikuje siê pod wzglêdem wskaŸników
fizyko-chemicznych do III klasy czystoœci, a
pod wzglêdem wskaŸników bakteriologicznych do II klasy czystoœci. Odczuwaln¹ poprawê jakoœci wód jeziora mo¿e przynieœæ
PRAWO i
ŒRODOWISKO
przede wszystkim kompleksowe uporz¹dkowanie kwestii wyposa¿enie gmin, a tak¿e licznych oœrodków wypoczynkowych zlokalizowanych w zlewni tego akwenu, w infrastrukturê komunaln¹ zapewniaj¹c¹ zbiorowe odprowadzanie oraz oczyszczanie wytwarzanych
œcieków komunalnych.
W koreferacie przewodnicz¹cy komisji
pose³ Waldemar Starosta (Samoobrona)
podkreœli³, i¿ zbyt ma³o œrodków finansowych
anga¿uje siê w badanie jakoœci wód, zbyt sk¹pe œrodki przeznaczane s¹ na dzia³ania prewencyjne oraz bie¿¹cy nadzór i monitoring
w zakresie przestrzegania przepisów ochrony œrodowiska. Wskaza³ równie¿ na niedoskona³oœæ unormowañ prawnych w zakresie
jezior przep³ywowych. Zdaniem koreferenta
niezale¿nie od prowadzonych ju¿ dzia³añ w
obrêbie zlewni jeziora S³awskiego powinno
siê zleciæ opracowanie wieloletniego programu rekultywacji, w oparciu o œrodki finansowe polskie i unijne.
W posiedzeniu uczestniczyli: prezes Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i
Gospodarki Wodnej – Kazimierz Kujda,
prezes Krajowego Zarz¹du Gospodarki Wodnej – Mariusz Gajda, cz³onek zarz¹du województwa lubuskiego – Jolanta Fedak, starosta powiatu wschowskiego – Marek Kozaczek oraz burmistrz miasta S³awa – Cezary Sadraku³a.
23 maja. Komisje: Infrastruktury,
Gospodarki oraz Ochrony Œrodowiska Zasobów Naturalnych i Leœnictwa
Komisje rozpatrzy³y informacjê na temat wp³ywu zmniejszenia emisji gazów – po
decyzji Komisji Europejskiej z 26 marca 2007
r., dotycz¹cej przydzia³u limitu emisji dwutlenku wêgla oraz proponowanego przez Ministerstwo Œrodowiska sposobu podzia³u tego
limitu – na gospodarkê, produkcjê materia³ów budowlanych i budownictwo w perspektywie oczekuj¹cych Polskê inwestycji zwi¹-
11
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
zanych m.in. z EURO 2012, absorbcj¹ œrodków unijnych na realizacjê programów rz¹dowych budowy dróg ekspresowych i autostrad oraz na realizacjê rz¹dowego programu
budownictwa mieszkaniowego.
Informacjê przedstawili: podsekretarz
stanu w Ministerstwie Œrodowiska – Agnieszka Bolesta, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego – Janusz Miku³a, podsekretarz stanu w Ministerstwie
Budownictwa – Wojciech Bosak oraz sekretarz stanu w Ministerstwie Transportu – Bogus³aw Kowalski.
Z przedstawionych informacji wynika,
¿e 30 czerwca 2006 r. zosta³ notyfikowany
przez Komisjê Europejsk¹ krajowy plan rozdzia³u uprawnieñ do emisji dwutlenku wêgla
na lata 2008-2012 (KPRU 2). Polska okreœli³a, ¿e na lata 2008–2012 niezbêdne bêdzie
otrzymanie ca³kowitej liczby uprawnieñ do
emisji œredniorocznie wynosz¹cej 284 mln
ton. 26 marca 2007 r. KE podjê³a decyzjê,
okreœlaj¹c ca³kowit¹ iloœæ uprawnieñ do emisji
dla Polski na 208 515 395 ton uprawnieñ œredniorocznie, co stanowi redukcjê o 26,7% w
stosunku do wnioskowanej przez Polskê liczby.
Decyzja KE budzi ogromne obawy stowarzyszeñ bran¿owych i izb gospodarczych,
zrzeszaj¹cych – prowadz¹cych instalacje objête systemem, gdy¿ pojawi siê koniecznoœæ
dokupienia uprawnieñ do emisji lub zmniejszenia produkcji przez wiêkszoœæ polskich
przedsiêbiorstw objêtych systemem.
Obecnie w resorcie œrodowiska rozwa¿ana jest mo¿liwoœæ zaskar¿enia decyzji KE
do S¹du Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich, z wnioskiem o stwierdzenie jej niewa¿noœci. Pomimo zaskar¿enia decyzji Komisji, do momentu uprawomocnienia siê
orzeczenia S¹du Pierwszej Instancji, zaskar¿ona decyzja Komisji musi byæ bezwzglêdnie wykonywana.
Komisje zalecaj¹ pilne podjêcie przez
12
rz¹d wielostronnych dzia³añ w celu doprowadzenia do zwiêkszenia limitu emisji dwutlenku wêgla. Równoczeœnie Komisje oczekuj¹, ¿e krajowy plan rozdzia³u emisji zostanie opracowany z zasadniczym uwzglêdnieniem wielkoœci dotychczasowych zmian w
emisji gazu na jednostkê produkcji.
Komisje przyjê³a dezyderat do prezesa
Rady Ministrów w sprawie zwiêkszenia przydzia³u limitu emisji dwutlenku wêgla.
W posiedzeniu uczestniczy³ prezes Zarz¹du Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej – Kazimierz
Kujda.
11 czerwca. Komisja Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa
Komisja przeprowadzi³a pierwsze czytanie i rozpatrzy³a rz¹dowy projekt ustawy o
miêdzynarodowym przemieszczaniu odpadów (druk nr 1726).
Uzasadnienie projektu przedstawi³ sekretarz stanu w Ministerstwie Œrodowiska –
Krzysztof Zarêba.
Projekt ma na celu wykonanie prawa
Unii Europejskiej. Wynika on z koniecznoœci dostosowania przepisów krajowych do
uchwalonego 14 czerwca 2006 r. rozporz¹dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr
1013/2006 w sprawie przemieszczania odpadów, które wejdzie w ¿ycie 12 lipca 2007 r.
Projekt zawiera regulacje odnosz¹ce siê do
zagadnieñ, których rozstrzygniêcie pozostawiono krajom cz³onkowskim przez odes³anie do prawa krajowego. Ponadto okreœla
postêpowanie i w³aœciwe organy do wykonywania zadañ z zakresu miêdzynarodowego
przemieszczania odpadów.
Komisja przyjê³a poprawki o charakterze redakcyjnym i porz¹dkuj¹cym.
Komisja przyjê³a sprawozdanie.
Sprawozdawca – pose³ Jerzy Gosiewski (PiS).
Nr 2 (50)/07
Wyznaczono do 13 czerwca br. do godz.
8.00. termin dla KIE na przedstawienie opinii.
W posiedzeniu uczestniczy³ zastêpca
G³ównego Inspektora Ochrony Œrodowiska
– Wojciech Stawiany.
13 czerwca. Komisja Infrastruktury
Komisja rozpatrzy³a informacjê nt. realizacji ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brzegów morskich” w 2006 r. wraz z Harmonogramem
realizacji ustawy o ustanowieniu programu
wieloletniego „Program ochrony brzegów
morskich” na 2007 r. (druk nr 1550).
Informacjê przedstawi³ podsekretarz
stanu w Ministerstwie Gospodarki Morskiej
– Zbigniew Graczyk.
Rok 2006 by³ trzecim rokiem realizacji
ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brzegów morskich”.
Kwota przeznaczona z bud¿etu pañstwa na
finansowanie zadañ przewidzianych w ustawie wynios³a w 2006 r. 26 mln z³ do wykorzystania przez Urzêdy Morskie w Gdyni,
S³upsku i Szczecinie.
Na badania, dokumentacjê techniczn¹ i
wykonanie prac ochronnych urzêdy morskie
wykorzysta³y kwotê 25.848.900 z³.
Na 2007 r. Urzêdy Morskie w Gdyni,
S³upsku i Szczecinie równie¿ otrzyma³y
³¹cznie kwotê 26 mln z³ na zadania wynikaj¹ce z ustawy „Program ochrony brzegów
morskich”. Wœród zadañ wymienia siê m.in.
sztuczne zasilanie i modernizacjê umocnieñ
brzegowych Zalewu Wiœlanego, sztuczne zasilanie brzegu w rejonie Jelitkowa, opaskê
brzegow¹ w Rewie, umocnienie nasady Pó³wyspu Helskiego, modernizacjê umocnieñ
brzegowych w DŸwirzynie, wykonanie opaski brzegowej w Rewalu.
Komisja wnosi o przyjêcie informacji.
Sprawozdawca – pose³ Stanis³aw
Wzi¹tek (SLD).
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Komisja rozpatrzy³a informacjê Ministra Gospodarki Morskiej o stanowisku rz¹du w sprawie Zielonej Ksiêgi dotycz¹cej przysz³ej polityki morskiej UE.
Informacjê przedstawi³ podsekretarz
stanu w Ministerstwie Gospodarki Morskiej
– Zbigniew Graczyk.
Polska popiera dzia³ania Komisji Europejskiej zmierzaj¹ce do stworzenia ram
prawnych wspólnotowej polityki morskiej.
Dokument „W kierunku przysz³ej unijnej polityki morskiej: europejska wizja oceanów i mórz” zawiera za³o¿enia dla nowej
zintegrowanej polityki morskiej Unii Europejskiej i obejmuje zagadnienia zwi¹zane z
morzem tj. gospodarka morska, transport
morski, budownictwo okrêtowe, ochrona œrodowiska morskiego, rybo³ówstwo, badania
naukowe i rozwój, ochrona portów i ¿eglugi
przed zagro¿eniami terrorystycznymi, ochrona granic morskich.
Zbigniew Graczyk zwróci³ szczególna
uwagê na sprawy zwi¹zane z ochron¹ Ba³tyku, który jest morzem zamkniêtym i sprawê
rybo³ówstwa na Ba³tyku oraz rozwojem infrastruktury nadmorskiej.
Komisja przyjê³a informacjê o stanowisku rz¹du w sprawie „zielonej ksiêgi”.
Komisja przyjê³a skierowany do prezesa Rady Ministrów dezyderat nr 8 – w sprawie ochrony Jeziora S³awskiego (woj. lubuskie) – bêd¹cy wynikiem wyjazdowego posiedzenia Komisji w dniach 17–18 maja br.
Komisja postuluje w nim: uporz¹dkowanie stanu prawnego Jeziora S³awskiego i
okreœlenie obowi¹zków w³aœcicieli nieruchomoœci, których lokalizacja ma wp³yw na to
jezioro; udzielenie daleko id¹cej pomocy samorz¹dom lokalnym w dzia³aniach chroni¹cych czystoœæ jeziora, w tym wsparcia finansowego; podjêcie skutecznych form dzia³añ
13
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
s³u¿b inspekcji œrodowiska w celu wyeliminowania zagro¿eñ dla wód jeziora przez jego
u¿ytkowników; w³¹czenie siê Krajowego
Zarz¹du Gospodarki Wodnej do opracowania wieloletniego programu ratowania jeziora, z okreœleniem kosztów jego realizacji i
Ÿróde³ finansowania.
Komisja przeprowadzi³a dyskusjê nad
projektami dezyderatów przygotowanych
przez pose³ El¿bietê £ukacijewsk¹ (PO):
w sprawie powo³ania zespo³u, który
przeanalizuje zasadnoœæ objêcia wilków
ochron¹ œcis³¹,
w sprawie wpisania psa na listê zwierz¹t gospodarskich, za które przys³uguje odszkodowanie z bud¿etu Pañstwa.
Po przeprowadzonej dyskusji Komisja
postanowi³a przyj¹æ na nastêpnym posiedzeniu dezyderat do Ministra Œrodowiska w sprawie powo³ania zespo³u, który przeanalizuje
zasadnoœæ objêcia wilków ochron¹ œcis³¹ – po
wprowadzeniu do projektu poprawek.
Komisja nie zaakceptowa³a projektu dezyderatu w sprawie wpisania psa na listê zwierz¹t gospodarskich, za które przys³uguje odszkodowanie z bud¿etu Pañstwa.
W posiedzeniu uczestniczyli: podsekretarz stanu w Ministerstwie Œrodowiska – Andrzej Szweda-Lewandowski, zastêpca
G³ównego Inspektoratu Ochrony Œrodowiska
– Andrzej Stawiany oraz zastêpca prezesa
Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska
i Gospodarki Wodnej – Artur Michalski.
Komisja przyjê³a dezyderat nr 9 skierowany do ministra œrodowiska w sprawie powo³ania zespo³u, który przeanalizuje zasadnoœæ dalszego obejmowania ochron¹ wilków.
Komisja rozpatrzy³a poprawki zg³oszone w drugim czytaniu do rz¹dowego projek-
14
tu ustawy o miêdzynarodowym przemieszczaniu odpadów (druki nr 1726 i 1800).
W trakcie drugiego czytania zg³oszono
7 poprawek. Komisja rekomendowa³a przyjêcie wszystkich poprawek z wyj¹tkiem poprawki nr 4, która staje siê bezzasadna po
przyjêciu poprawki nr 3. Wnioskodawca
wycofa³ poprawkê nr 7.
Poprawki nr 5 i 6 znacznie podwy¿szaj¹
kary (w stosunku do projektu ustawy) na odbiorcê odpadów przywiezionych nielegalnie
oraz na wysy³aj¹cego odpady nielegalnie
(choæby nieumyœlnie). Pozosta³e poprawki
maj¹ charakter redakcyjno- porz¹dkuj¹cy.
Sprawozdawca – pose³ Jerzy Gosiewski (PiS).
Przedstawicielka UKIE oœwiadczy³a, i¿
poprawki nr 1–4 s¹ zgodne z prawem Unii
Europejskiej natomiast pozosta³e poprawki
nie s¹ objête prawem Unii Europejskiej.
W posiedzeniu uczestniczy³ g³ówny inspektor ochrony œrodowiska – Marek Haliniak.
Wydarzenia w Sejmie
Odnawialne Ÿród³a energii
Polskie elity polityczne dostarczaj¹ spo³eczeñstwu wiele powodów do gor¹cych dyskusji. Wiele zdarzeñ, szereg decyzji budzi
kontrowersje i rozgor¹czkowane dyskusje. W
dysputach tych rzadko pojawia siê w¹tek
ochrony œrodowiska. Takim pozytywnym
œwiate³kiem w tunelu by³a ogólnopolska konferencja zorganizowana w Sali Kolumnowej
Sejmu przez Prawo i Sprawiedliwoœæ pod
niezmiernie rozbudowanym has³em „Dotrzymujemy s³owa – Prawo i Sprawiedliwoœæ dla
energii i bezpieczeñstwa energetycznego –
rozwój odnawialnych Ÿróde³ energii w oparciu o dyrektywê Unii Europejskiej”.
Nr 2 (50)/07
Konferencja planowana by³a z du¿ym
rozmachem. Udzia³ w niej zapowiedzieli politycy z pierwszych stron gazet, ³¹cznie z premierem, a zarazem Prezesem PiS Jaros³awem
Kaczyñskim. Niestety, bie¿¹ca polityka spowodowa³a, ¿e Premier nie pojawi³ siê w Sali
Kolumnowej, ale spotkanie i tak by³o bardzo
interesuj¹ce.
Spotkanie otworzy³ Marek Kuchciñski – przewodnicz¹cy Klubu Parlamentarnego PiS. Podkreœli³ miedzy innymi, ¿e stoimy
przed niezmiernie wa¿nym problemem redukcji emisji gazów cieplarnianych i bez
udzia³u energetyki odnawialnej to siê nie uda.
Obszerne wyst¹pienie programowe zaprezentowa³ Jan Szyszko, minister œrodowiska. Wskaza³ on na fakt, ¿e dopiero teraz zaczynamy sobie uœwiadamiaæ, i¿ konwencja
klimatyczna oraz Protokó³ z Kioto to s¹
przede wszystkim konwencje gospodarcze,
bowiem ich wp³yw na gospodarkê znacznie
przekracza inne porozumienia w zakresie
ochrony œrodowiska. Minister Szyszko odwo³ywa³ siê tak¿e do tego, i¿ bêd¹c jeszcze w
rz¹dzie AWS, szeœæ lat temu, podkreœla³ gospodarcze znaczenie tych porozumieñ.
Ponadto, minister Szyszko wskaza³ szereg przyk³adów rozwi¹zañ prawnych i organizacyjnych podjêtych przez administracjê, a
maj¹cych na celu wzrost udzia³u odnawialnych Ÿróde³ energii w bilansie energetycznym
kraju, tak aby w 2020 roku osi¹gn¹æ poziom
14%, podczas gdy w 2005 roku osi¹gnêliœmy nie wiêcej ni¿ 4,5%.
Minister Szyszko podkreœli³, ¿e na koñcowym etapie znajduje siê projekt nowej ustawy o handlu emisjami, do której w³¹czono
lasy jako istotny, zw³aszcza w polskiej specyfice, element poch³aniaj¹cy i deponuj¹cy
wêgiel z atmosfery. Podkreœli³ przy tym, ¿e
rozwi¹zanie to znajduje siê wœród instrumentów dozwolonych przez Protokó³ z Kioto jako
narzêdzie wspieraj¹ce dzia³ania ograniczaj¹ce emisjê dwutlenku wêgla do atmosfery.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Stanis³aw Kostrzewski, wiceprezes
Banku Ochrony Œrodowiska, przedstawi³ dotychczasowe osi¹gniêcia BOŒ w zakresie
wspierania inwestycji zwi¹zanych z odnawialnymi Ÿród³ami energii.
– W ci¹gu 16 lat, do koñca 2006 roku,
BOŒ udzieli³ 1156 kredytów na ³¹czn¹ kwotê
blisko 485 mln z³ na inwestycje zwi¹zane z
energetyk¹ ze Ÿróde³ odnawialnych – powiedzia³ prezes Kostrzewski.
Najwiêksz¹ kwotowo pozycj¹ w tych
wydatkach by³a energetyka wiatrowa. Wynika to z faktu, ¿e poza energetyk¹ solarn¹
jest to jedno z najdro¿szych odnawialnych
Ÿróde³ energii. Natomiast najwiêcej projektów by³o realizowanych w zakresie biomasy,
która z racji krajowej specyfiki jest najbardziej obiecuj¹cym, ale i najbardziej wykorzystywanym OZE.
Sporo miejsca w swoim wyst¹pieniu prezes Kostrzewski poœwiêci³ polskiemu systemowi finansowania inwestycji w zakresie
ochrony œrodowiska oraz roli BOŒ jako banku realizuj¹cego swoj¹ misje w tej w³aœnie
dziedzinie.
Krzysztof Tchórzewski, sekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki, zaprezentowa³ program dla elektroenergetyki w kontekœcie bezpieczeñstwa energetycznego kraju i
konkurencji na rynku Unii Europejskiej.
Trzeba mieæ œwiadomoœæ, ¿e wzrostowi Produktu Krajowego Brutto (PKB) o 1% towarzyszy wzrost zapotrzebowania na energiê
elektryczn¹ o 7–8%. Poniewa¿ w trendzie
d³ugoterminowym wzrost polskiego PKB ma
wynosiæ nie mniej ni¿ 5% rocznie, oznacza
to, ¿e w iloœæ mocy systemie musi wzrastaæ o
oko³o 4% rocznie. Tak wiêc na przestrzeni
10 najbli¿szych lat wzrost mocy musi wynieœæ a¿ 40%. Tymczasem nale¿y pamiêtaæ o
tym, ¿e nastêpuje starzenie siê obecnie wykorzystywanych mocy wytwórczych. Ponad
74% instalacji przekroczy³o wiek 20 lat, a
ponad 40% jest eksploatowanych od ponad
15
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
30 lat. Na zast¹pienie likwidowanych mocy
wytwórczych potrzebne jest oko³o 20 miliardów z³otych. Oprócz tego, konieczne jest wykonanie szeregu inwestycji sieciowych zarówno w systemie przesy³owym najwy¿szych
napiêæ (chocia¿by pod³¹czenie Litwy, £otwy
i Estonii do sieci UE), jak i w systemach dystrybucyjnych.
Mo¿liwoœci finansowania inwestycji
gminnych z zastosowaniem odnawialnych
Ÿróde³ energii zaprezentowa³ Kazimierz Kujda, wiceprezes Narodowego Funduszu
Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej.
Otó¿ okazuje siê, ¿e w czasie istnienia NFOŒiGW, czyli od 1989 roku do koñca roku
ubieg³ego, instytucja ta zawar³a 13 891
umów, w których koszt inwestycyjny przedsiêwziêæ wyniós³ 63,3 mld z³. W tym czasie
do funduszu wp³ynê³o 8,8 mld z³. Oznacza
to mniej wiêcej, ¿e ka¿da z³otówka z NFOŒiGW generowa³a 7 z³otych z innych Ÿróde³
przeznaczonych na inwestycje ekologiczne.
W zakresie odnawialnych Ÿróde³ energii w latach 1989–2006 podpisano 457 umów,
co stanowi 3,3% ogó³u umów podpisanych
w tym czasie i przeznaczono na nie 673 mln
z³, co stanowi ok. 7,7% wydatkowanych w
tym czasie kwot. Mo¿na z tego wyci¹gn¹æ
prosty wniosek, ¿e przeciêtna umowa dotycz¹ca OZE zapewnia wykonawcy ponad dwukrotnie wiêksze œrodki ni¿ umowy realizowane w innych dziedzinach.
W inwestycjach w OZE wa¿ne s¹ uzyskiwane wyniki ekologiczne. Rekordowy pod
tym wzglêdem by³ 2000 rok, w którym dziêki
inwestycjom NFOŒiGW w OZE zmniejszono
emisjê dwutlenku siarki o 1255 ton/rok, NOx o
405 ton/rok, py³ów o 951 ton/rok, a dwutlenku wêgla o 128 650 ton/rok. PóŸniej wyniki
by³y znacznie gorsze, by od roku ubieg³ego ponownie zacz¹æ wzrastaæ. W roku ubieg³ym redukcja emisji poszczególnych zanieczyszczeñ
– dziêki inwestycjom w OZE wspieranym
przez NFOŒiGW – by³a nastêpuj¹ca: SO2 –
16
1190 ton/rok, NOx – 309 ton/rok, py³y – 454
ton/rok, a CO2 –158 935 ton/rok.
Interesuj¹ce wyst¹pienie prezentuj¹ce
finansowanie inwestycji proekologicznych z
zastosowaniem odnawialnych Ÿróde³ energii
przedstawi³ Stanis³aw Sitnicki, wiceprezes
Fundacji EkoFundusz.
Podkreœli³ on, ¿e najwiêkszym Ÿród³em
energii odnawialnej w Polsce jest biomasa,
rozumiana zarówno jako paliwa sta³e (np. s³oma czy zrêbki), jak i ciek³e (oleje, alkohole).
Krajowe zasoby biomasy szacowane s¹ na
oko³o 60 mln ton rocznie, a ich wykorzystanie waha siê oko³o 25%.
– Polska ma zbli¿one warunki do wytwarzania energii wiatrowej jak jej s¹siedzi.
W Niemczech zainstalowana jest w wiatrakach moc 20 000 MW, podczas gdy w Polsce
ponad 130 razy mniej, oko³o 150 MW – powiedzia³ wiceprezes Sitnicki.
– Maj¹c na uwadze znaczne zainteresowanie odnawialnymi Ÿród³ami energii ze strony inwestorów oraz powtarzalnoœæ projektów
stosuj¹cych OZE – kontynuowa³ prezes Sitnicki – EkoFundusz uruchomi³ pocz¹wszy od 2005
roku szybkie œcie¿ki przyznawanych dotacji.
Dotycz¹ one takich projektów, jak estry oleju
rzepakowego, kolektory s³oneczne, elektrownie
wiatrowe i plantacje roœlin energetycznych.
Bardzo ciekaw¹ sprawê przedstawi³
prof. dr hab. Kazimierz Jeleñ z AGH w
Krakowie. Wyg³osi³ on referat poœwiêcony
wykorzystaniu wêgla w synergii z energetyk¹
j¹drow¹. Sygnalizowaliœmy ju¿ ten problem
na naszych ³amach w rozmowie z prof. Jerzym Niewodniczañskim, prezesem Pañstwowej Agencji Atomistyki. Technologia ta
polega na wykorzystaniu ciep³a wytworzonego w reaktorze j¹drowym do zgazowywania wêgla oraz spalania wêgla w atmosferze
tlenu z recyklingiem dwutlenku wêgla. Jest
to czysta technologia weglowo-j¹drowa. Realizacja takiej technologii jest mo¿liwa z zastosowaniem wysokotemperaturowych reak-
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Przyjêcie ustawy uchwalonej z przed³o¿enia rz¹dowego rekomendowa³ senatorom
wiceminister œrodowiska Andrzej SzwedaLewandowski. Przebieg prac legislacyjnych
w Sejmie omówi³ pose³ sprawozdawca Stanis³aw Gorczyca, który przedstawi³ tak¿e
propozycje potrzebnych, jego zdaniem, zmian
w sejmowej ustawie. Ponadto w posiedzeniu
wziêli udzia³ zastêpca g³ównego inspektora
ochrony œrodowiska Wojciech Stawiany,
wiceprezes NFOŒiGW Artur Michalski, a
tak¿e przedstawiciele Ministerstwa Finansów i
Generalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych.
Uwagi szczegó³owe i propozycje poprawek
zg³osi³o Biuro Legislacyjne Kancelarii Senatu.
Rozpatrywana ustawa dokonuje transpozycji do prawa polskiego dyrektywy 2004/
35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z
21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialnoœci za œrodowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrz¹dzonym
œrodowisku naturalnemu. Jej celem jest zapewnienie wdro¿enia zasady, ¿e sprawca
szkód w œrodowisku powinien ponieœæ koszty ich naprawy a sprawca zagro¿enia powstania szkody – na w³asny koszt podj¹æ dzia³ania prewencyjne.
W ustawie wprowadzono nowe definicje: bezpoœredniego zagro¿enie szkod¹, dzia³ania naprawczego i zapobiegawczego, emisji, funkcji elementów przyrodniczych oraz
szkody w œrodowisku. Wskazano rodzaje dziaPawe³ Wójcik ³alnoœci powoduj¹cych ryzyko szkody w œrodowisku, organ kompetentny w sprawach
zapobiegania i naprawy szkód w œrodowisku.
Wprowadzono obowi¹zek podejmowania
W Senacie
dzia³añ zapobiegawczych, a tak¿e obowi¹zek
udzielania organowi ochrony œrodowiska inW senackich komisjach
formacji dotycz¹cej szkody i uzgadniania z
nim zakresu, sposobu i terminu zakoñczenia
15 marca. Komisji Rolnictwa i dzia³añ naprawczych. W ustawie wprowadzoOchrony Œrodowiska
no rejestr szkód w œrodowisku i zagro¿eñ
Komisja rozpatrzy³a ustawê o zapobie- szkod¹, a tak¿e procedurê zg³aszania szkody
ganiu i naprawie szkód w œrodowisku.
w œrodowisku, rozpatrywania takich zg³oszeñ
torów j¹drowych ch³odzonych gazowym helem. Opuszczaj¹cy reaktor hel ma temperaturê oko³o 900oC i mo¿e byæ wykorzystany
do termolizy wody, czyli rozk³adu jej na tlen
i wodór. Tlen mo¿e byæ wykorzystany do wysokotemperaturowego, czyli znacznie bardziej
efektywnego i sprawnego spalania wêgla bez
obecnoœci azotu, dziêki czemu nie powstaj¹
tlenki azotu. Powsta³y czysty dwutlenek wêgla i wodór powsta³y przy termolizie wody
mog¹ byæ wykorzystane do produkcji wêglowodanów p³ynnych, np. alkoholi wykorzystywanych jako paliwo p³ynne. Sam wodór
jest doskona³ym noœnikiem energii, który
mo¿e byæ wykorzystany do produkcji energii w ogniwach paliwowych, w których odpadem jest... woda.
– Warto podkreœliæ, ¿e technologia reaktorów wysokotemperaturowych jest dobrze
rozwiniêta – powiedzia³ prof. Jeleñ – a reaktory te ze wzglêdu na specyficzn¹ formê paliwa j¹drowego s¹ bardzo bezpieczne.
Po³¹czenie energetyki wêglowej i j¹drowej stwarza mo¿liwoœæ bezemisyjnej produkcji energii oraz mo¿e byæ baz¹ do wielu procesów chemicznych.
Przedstawione powy¿ej g³osy to tylko
kilka z wielu wypowiedzi d³ugiej dyskusji.
Mo¿e fakt, ¿e politycy w politycznej wrzawie znaleŸli czas na energetykê ze Ÿróde³ odnawialnych jest dobrym prognostykiem...
Któ¿ to wie?
17
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
i podejmowania dzia³añ egzekucyjnych wobec sprawcy.
Wprowadzenie do systemu krajowego
nowych regulacji poci¹ga za sob¹ koniecznoœæ zapewnienia ich spójnoœci z piêcioma
innymi ustawami. Ustawa ma zastosowanie
do zagro¿enia szkod¹ lub do szkody w œrodowisku spowodowanych przez dzia³alnoœæ
podmiotu korzystaj¹cego ze œrodowiska, stwarzaj¹c¹ ryzyko szkody, przy czym ustawa
wskazuje, jak¹ dzia³alnoœæ z zakresu poszczególnych ustaw, nale¿y zaliczyæ do tego rodzaju dzia³alnoœci (art. 3).
W g³osowaniu Komisja Rolnictwa i
Ochrony Œrodowiska postanowi³a zaproponowaæ Senatowi wprowadzenie 7 poprawek
do ustawy o zapobieganiu i naprawie szkód
w œrodowisku. Na sprawozdawcê stanowiska
komisji w tej sprawie wybrano senatora Paw³a
Michalaka.
Drugim aktem prawnym rozpatrywanym przez komisjê by³a ustawa o zmianie
ustawy Prawo ochrony œrodowiska oraz niektórych innych ustaw.
Sejm uchwali³ rozpatrywan¹ nowelizacjê, zawieraj¹c¹ przepisy maj¹ce na celu wykonanie prawa Unii Europejskiej na podstawie projektu wniesionego przez Radê Ministrów. W ustawie transponuje siê przepisy
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu,
kadmu, rtêci, niklu i wielopierœcieniowych
wêglowodorów aromatycznych. Ponadto nowelizacja ma na celu uporz¹dkowanie i ujednolicenie przepisów dotycz¹cych postêpowania w sprawie oceny oddzia³ywania na œrodowisko i ochrony œrodowiska przed ha³asem
oraz umo¿liwienie dalszego udzielania pomocy publicznej na ochronê œrodowiska.
Stanowisko rz¹du przedstawi³ wiceminister œrodowiska A. Szweda-Lewandowski.
Przebieg prac sejmowych omówi³ pose³ sprawozdawca Jerzy Gosiewski. Na temat sejmowej nowelizacji wypowiadali siê tak¿e
18
zastêpca g³ównego inspektora ochrony œrodowiska W. Stawiany i wiceprezes NFOŒiGW A. Michalski. Szczegó³owych wyjaœnieñ udziela³a dyrektor Departamentu Ocen
Oddzia³ywania na Œrodowisko w Ministerstwie Œrodowiska Irena Mazur. W posiedzeniu wziêli równie¿ udzia³ przedstawiciele
Ministerstwa Finansów i Generalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych, a tak¿e Polskiego
Klubu Ekologicznego. Uwagi szczegó³owe
przedstawi³o senackie biuro legislacyjne.
W dyskusji zwracano uwagê na skomplikowan¹ materiê rozpatrywanej nowelizacji i zbyt krótki, zdaniem senatorów, czas na
przygotowanie stanowiska. W g³osowaniu
Komisja Rolnictwa i Ochrony Œrodowiska
opowiedzia³a siê za wprowadzeniem 1 poprawki do rozpatrywanej nowelizacji sejmowej. Zgodnie z proponowan¹ zmian¹ w art.
1 w pkt 73 po wyrazach „Narodowego Funduszu” dodano wyrazy „i wojewódzkich funduszy”. W wersji sejmowej pkt 73 mia³
brzmienie: „Przychodami Narodowego Funduszu mog¹ byæ œrodki pochodz¹ce z bud¿etu Unii Europejskiej oraz œrodki pochodz¹ce
ze Ÿróde³ zagranicznych, niepodlegaj¹ce
zwrotowi, inne ni¿ œrodki pochodz¹ce z bud¿etu Unii Europejskiej”.
Na sprawozdawcê stanowiska komisji
w sprawie ustawy o zmianie ustawy Prawo
ochrony œrodowiska oraz niektórych innych
ustaw wybrano senatora Jerzego Chróœcikowskiego.
12 kwietnia. Komisja Rolnictwa i
Ochrony Œrodowiska
Komisja rozpatrzy³a ustawê o zmianie
ustawy o krajowym systemie ekozarz¹dzania
i audytu (EMAS).
Stanowisko rz¹du co do ustawy uchwalonej przez Sejm przedstawi³ sekretarz stanu
w Ministerstwie Œrodowiska Krzysztof Zaremba. Swoj¹ opiniê przekaza³o Biuro Legislacyjne Kancelarii Senatu.
Nr 2 (50)/07
Unijny system EMAS jest skierowany
do firm us³ugowych, które chc¹ ograniczyæ
negatywny wp³yw prowadzonej dzia³alnoœci
na œrodowisko. Celem rozpatrywanej nowelizacji jest m.in. doprowadzenie do tego, ¿eby
dzia³alnoœæ firm by³a zgodna z zasadami racjonalnego korzystania ze œrodowiska. Budowa systemu ekozarz¹dzania i audytu jest wynikiem przeniesienia przepisów dyrektywy
Unii Europejskiej do polskiego prawa. Nowelizacja ustawy zak³ada, ¿e wdra¿aniem
unijnego systemu ekozarz¹dzania i audytu w
Polsce bêd¹ zajmowaæ siê wojewodowie, a
nie marsza³kowie województw.
W opinii rz¹du, powierzenie wojewodom prac zwi¹zanych z wdro¿eniem systemu
umo¿liwi jego szybkie i efektywne uruchomienie. Za³o¿eniem systemu jest wyró¿nienie tych, którzy wychodz¹ poza zakres podstawowych wymogów okreœlonych przez prawo i d¹¿¹ do tego, aby ich dzia³alnoœæ sprzyja³a œrodowisku.
W g³osowaniu Komisja Rolnictwa i
Ochrony Œrodowiska opowiedzia³a siê za
przyjêciem bez poprawek ustawy o zmianie
ustawy o krajowym systemie ekozarz¹dzania
i audytu (EMAS). Na sprawozdawcê stanowiska komisji w tej sprawie wybrano senatora Micha³a Wojtczaka.
24 kwietnia. Komisja Rolnictwa i
Ochrony Œrodowiska
Przeprowadzono pierwsze czytanie
zg³oszonego przez grupê senatorów projektu
uchwa³y o koniecznoœci przyjêcia i wdro¿enia strategii gospodarki wodnej w Polsce.
W imieniu wnioskodawców – grupy senatorów, projekt przedstawi³ i uzasadni³ senator Roman Wierzbicki. W dyskusji zmiany o charakterze redakcyjnym zaproponowa³
senator Janusz Ga³kowski.
Po rozpatrzeniu projektu uchwa³y
przedstawionego przez wnioskodawców po³¹czone komisje wnios³y o wprowadzenie do
PRAWO i
ŒRODOWISKO
niego poprawki, zgodnie z któr¹ treœæ uchwa³y
otrzyma³a nastêpuj¹ce brzmienie:
„Senat Rzeczypospolitej Polskiej uwa¿a za niezbêdne zagwarantowanie Polakom
i polskiej gospodarce trwa³ego dostêpu do
wody w³aœciwej jakoœci, dlatego stwierdza koniecznoœæ przyjêcia strategii gospodarki wodnej. Woda jest integraln¹ czêœci¹ œrodowiska,
podstaw¹ ¿ycia, a prawid³owa gospodarka
wodna jest nieod³¹cznym elementem obecnego i przysz³ego zrównowa¿onego rozwoju
pañstwa.
Strategia powinna zatem zawieraæ rozwi¹zania s³u¿¹ce: poprawie ochrony wód pod
wzglêdem iloœciowym i jakoœciowym, ochronie ekosystemów wodnych oraz bezpoœrednio od nich zale¿nych terenów podmok³ych i
ekosystemów l¹dowych, a tak¿e wspieraniu
w³aœciwego wykorzystywania zasobów wodnych i rozwojowi nowych sposobów korzystania z nich. Regulacja taka powinna jednoczeœnie sprzyjaæ rozwi¹zywaniu problemów
zwi¹zanych z wodami transgranicznymi oraz
zmierzaæ do obni¿enia stopnia zagro¿enia
powodziami i suszami. Przewidziane rozwi¹zania powinny umo¿liwiaæ osi¹gniêcie pozytywnych skutków gospodarczych i spo³ecznych, przede wszystkim w sferze zatrudnienia – narzêdzia wdra¿ane w ramach strategii
gospodarki wodnej mog¹ bowiem przys³u¿yæ
siê zmniejszaniu poziomu bezrobocia.
Konieczne jest okreœlenie przewidywanej ³¹cznej kwoty niezbêdnych nak³adów –
rzeczowych i finansowych – oraz Ÿróde³ ich
finansowania, a tak¿e zaplanowanie rozdzia³u wydatków na poszczególne lata wdra¿ania
strategii. Po¿¹dane jest równie¿, by w ramach
gospodarki wodnej wprowadzone zosta³y
nowe mechanizmy finansowe z uwzglêdnieniem systemu handlu zanieczyszczeniami zorganizowanego w uk³adzie zlewni hydrologicznych.
Problemy gospodarki wodnej musz¹
byæ ujmowane kompleksowo. Szczególnie
19
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
sprawy zwi¹zane z zapobieganiem powodziom i walk¹ z nimi powinny byæ œciœle powi¹zane z planowaniem przestrzennym. Niezbêdne staje siê równie¿ zbudowanie jednolitych systemów informacyjnych i informatycznych dotycz¹cych gospodarki wodnej.
Senat Rzeczypospolitej Polskiej zwraca siê z apelem do rz¹du, instytucji oraz stowarzyszeñ i organizacji zwi¹zanych z gospodark¹ wodn¹, w tym do pozarz¹dowych organizacji proekologicznych, o konstruktywn¹
wspó³pracê i pilne przygotowanie strategii
gospodarki wodnej. Tylko wspólne dzia³anie
mo¿e zapewniæ przysz³ym pokoleniom trwa³y dostêp do odpowiednich zasobów wodnych.
Uchwa³a podlega og³oszeniu w Dzienniku Urzêdowym Rzeczypospolitej Polskiej
Monitor Polski”.
W drugim punkcie porz¹dku dziennego wspólnego posiedzenia Komisji Rolnictwa i Ochrony Œrodowiska oraz Komisji Ustawodawczej przyst¹piono do pierwszego czytania zg³oszonego przez Komisjê Rolnictwa i
Ochrony Œrodowiska projektu ustawy o zmianie ustawy o kszta³towaniu ustroju rolnego
oraz ustawy o gospodarowaniu nieruchomoœciami rolnymi Skarbu Pañstwa.
W imieniu wnioskodawcy – Komisji
Rolnictwa i Ochrony Œrodowiska – projekt
omówi³ i uzasadni³ senator Jerzy Chróœcikowski.
Opinie na temat projektu przedstawili
sekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i
Rozwoju Wsi Henryk Kowalczyk oraz Andrzej Andryszak i S³awomir Tracz z Agencji Nieruchomoœci Rolnych.
W opinii wnioskodawców, struktura
agrarna polskiego rolnictwa charakteryzuje
siê znaczn¹ liczb¹ gospodarstw rolnych (blisko 2 mln o powierzchni powy¿ej 1 ha), silnym rozdrobnieniem, niewielkim udzia³em
gospodarstw œrednich i wiêkszych obszarowo (a¿ 80% gospodarstw ma powierzchniê
20
mniejsz¹ ni¿ 10 ha, u¿ytkuj¹ one 40% u¿ytków rolnych). Tylko 1% gospodarstw ma
powierzchniê powy¿ej 50 ha i u¿ytkuj¹ one
16% u¿ytków rolnych. Œrednia powierzchnia gospodarstwa indywidualnego o powierzchni powy¿ej 1 ha w Polsce, wed³ug
danych spisu rolnego w 2002 r., wynosi³a
8,33 ha, a w uk³adzie wojewódzkim – od 3,92
ha w województwie ma³opolskim do 18,74 ha
w warmiñsko-mazurskim. Obecna struktura
obszarowa wskazuje na koniecznoœæ powiêkszania przede wszystkim gospodarstw kilkui kilkunastohektarowych, co ma na celu m.in.
zapewnienie mo¿liwoœci utrzymania siê z pracy w rolnictwie w³aœcicielom i ich rodzinom.
Zdaniem wnioskodawców, okreœlone w
nowelizowanej ustawie wymogi, których spe³nienie pozwala uznaæ osobê fizyczn¹ za rolnika indywidualnego, s¹ zbyt ogólne. Dowodem na to jest uczestnictwo w przetargach
ograniczonych organizowanych przez Agencjê Nieruchomoœci Rolnych dla rolników indywidualnych osób, które wprawdzie spe³niaj¹ formalnie ustawowe kryteria, nie s¹ jednak w rzeczywistoœci zwi¹zane z rolnictwem.
Zgodnie z literalnym brzmieniem przepisów
powo³anej ustawy ka¿da osoba maj¹ca co
najmniej wykszta³cenie œrednie, niekoniecznie rolnicze, spe³nia wymóg posiadania wykszta³cenia rolniczego, spe³nia te¿ wymóg
zamieszkiwania w gminie, na obszarze której po³o¿ona jest nabywana nieruchomoœæ,
jeœli chocia¿by na dzieñ przed przetargiem
zosta³a zameldowana i wydzier¿awi³a w tym
samym czasie nieruchomoœci rolne od miejscowych rolników. W œwietle obowi¹zuj¹cych przepisów ustawy nie ma wiêc przeszkód,
aby grunty rolne by³y nabywane przez przedsiêbiorcze osoby nie bêd¹ce rolnikami, chocia¿by dla otrzymywania dop³at lub w celach
spekulacyjnych.
Z powy¿szych wzglêdów celowe jest
wprowadzenie ograniczeñ w postaci wymogu 3-letniego zameldowania na terenie gmi-
Nr 2 (50)/07
ny, gdzie le¿y gospodarstwo, oraz ponowne
zdefiniowanie kwalifikacji rolniczych, wy³¹czaj¹ce mo¿liwoœæ uznania za rolnika osoby
nie maj¹cej nic wspólnego z rolnictwem, ale
legitymuj¹cej siê wykszta³ceniem wy¿szym
lub œrednim w jakiejkolwiek dziedzinie, a
tak¿e doprecyzowanie pojêcia „osobiste prowadzenie gospodarstwa rolnego”. Najistotniejszymi przes³ankami œwiadcz¹cymi o osobistym prowadzeniu gospodarstwa powinna
byæ praca w swoim gospodarstwie rolnym
oraz podejmowanie wszelkich decyzji zwi¹zanych z jego prowadzeniem.
Zmiana proponowana w ustawie o gospodarowaniu nieruchomoœciami rolnymi
Skarbu Pañstwa ma na celu ujednolicenie
preferencji dla rolników indywidualnych powiêkszaj¹cych gospodarstwo rodzinne, wprowadzonych ustaw¹ o kszta³towaniu ustroju
rolnego, przy nabywaniu nieruchomoœci zasobu w przetargach ograniczonych.
Zgodnie z art. 6 ust.1 pkt. 1 agencja
realizuje zadania m.in. w zakresie tworzenia
gospodarstw rodzinnych. Jednak dotychczas
zadanie to nie by³o wspierane instrumentem
u³atwiaj¹cym nabywanie ziemi przez osoby
tworz¹ce takie gospodarstwa, zw³aszcza przez
m³odych rolników. Uzasadnione by³oby wiêc
wprowadzenie mo¿liwoœci organizowania
przez agencjê przetargów ograniczonych dla
takich osób. Wprowadzenie przedmiotowego zapisu by³oby uzasadnione pod warunkiem
jednoczesnej zmiany definicji kwalifikacji
rolniczych w ustawie o kszta³towaniu stroju
rolnego.
Wobec preferowania przez agencjê powiêkszania i tworzenia gospodarstw rodzinnych równie¿ byli pracownicy zlikwidowanych pañstwowych przedsiêbiorstw gospodarki rolnej powinni tworzyæ takie gospodarstwa
w ramach przetargów ograniczonych.
Mo¿liwoœæ u³atwiania nabywania ziemi by³ym pracownikom zlikwidowanych
ppgr wspó³dzia³aj¹cym w formie spó³ki jest
PRAWO i
ŒRODOWISKO
tak samo uzasadniona jak wspieranie nabywania przez by³ych pracowników zlikwidowanych ppgr wystêpuj¹cych jako osoby fizyczne. W dotychczasowym brzmieniu ustawy okreœla siê, ¿e w przetargu ograniczonym
uczestniczyæ mog¹ spó³ki utworzone przez
takich pracowników. Tymczasem nie powinno byæ istotne, kto tworzy³ w przesz³oœci spó³kê, lecz kto obecnie jest jej udzia³owcem.
Projektowana ustawa nie poci¹gnie za
sob¹ istotnych skutków finansowych dla bud¿etu pañstwa.
Do przedstawionego projektu zg³oszono 2 poprawki, które komisja popar³a w g³osowaniu i projekt wraz z nimi zarekomenduje w drugim czytaniu. Na sprawozdawcê wybrano senatora J. Chróœcikowskiego.
Wydarzenia w Senacie
Zagro¿enie ekologiczne Morza
Ba³tyckiego
Konferencja zwo³ana w Senacie przez
marsza³ka Senatu Bogdana Borusewicza,
„Zagro¿enia ekologiczne Morza Ba³tyckiego”
poœwiêcona by³a przede wszystkim zagro¿eniom zwi¹zanym z budow¹ gazoci¹gu pó³nocnego i to zagro¿eniom nie tylko ekologicznym, ale tak¿e dotycz¹cym bezpieczeñstwa energetycznego Polski.
Oprócz polskich parlamentarzystów i
ekspertów w konferencji wziêli równie¿ udzia³
politycy z £otwy, Litwy i Szwecji.
Minister gospodarki Jerzy WoŸniak
podkreœla³, ¿e Polska obawia siê, i¿ uruchomienie gazoci¹gu pó³nocnego mo¿e zmniejszyæ tranzyt gazu przez Polskê gazoci¹giem
jamalskim.
Przypomnijmy, sporny gazoci¹g jest
projektem rosyjskiego koncernu energetycznego Gazprom oraz niemieckich koncernów
21
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
E.ON i BASF. Polska od samego pocz¹tku
przedstawienia tzw. projektu Nord Stream w
2000 roku przeciwstawia siê budowie gazoci¹gu na dnie Morza Ba³tyckiego. Opowiadaliœmy siê za u³o¿eniem drugiej nitki gazoci¹gu jamalskiego lub za budow¹ magistrali
Amber przez Estoniê, £otwê, Litwê do Polski i dalej do Europy Zachodniej. Niestety,
Rosja nie jest zainteresowana tañszym, bezpieczniejszym oraz ³atwiejszym technicznie
projektem Amber.
Wed³ug harmonogramu przedstawionego przez konsorcjum Nord Stream, rozpoczêcie budowy gazoci¹gu pó³nocnego mia³oby nast¹piæ w 2008 roku, a pierwsza nitka
gazoci¹gu oddana do u¿ytku ju¿ w 2010 roku.
– Przy obecnie planowanym przebiegu
gazoci¹gu, Polska rezerwuje sobie prawo do
wziêcia udzia³u w postêpowaniu na prawach
strony pochodzenia. Gazoci¹g wkracza w obszar o nieuregulowanej granicy wy³¹cznej strefy ekonomicznej miêdzy Polsk¹ a Dani¹ (na
po³udnie od Bornholmu). Inwestor powinien
zastosowaæ siê do wszelkich formalnych procedur zgodnie z polskimi przepisami – powiedzia³ minister WoŸniak.
Jan Szyszko, minister œrodowiska, skupi³ siê na ekologicznych aspektach zwi¹zanych z budow¹ gazoci¹gu na dnie Morza Ba³tyckiego. Podkreœla³, ¿e Morze Ba³tyckie jest
morzem specyficznym, izolowanym od
otwartych mórz, wymiana wód w tym morzu nastêpuje co 30–50 lat. Jest to ponadto
morze p³ytkie, œrednia g³êbokoœæ to 52 metry, a najwiêksza 460 m. Poza tym Ba³tyk
jest niewielki, zajmuje powierzchniê 385 tys.
km2, chocia¿ zlewnia tego akwenu jest 4 razy
wiêksza. Ma to wp³yw na œrodowisko Ba³tyku, bo cz³owiek u¿ytkuje i u¿ytkowa³ tereny
zlewniowe od wielu lat, szczególnie rolniczo.
G³ównym problemem ekologicznym Ba³tyku jest eutrofizacja (na skutek wspomnianego ekstensywnego rolnictwa i sp³ywu nawozów do morza). W jej wyniku zmienia siê
22
sk³ad fauny – gatunki potrzebuj¹ce czystych
wód s¹ wypierane przez te, które mog¹ zadowoliæ siê wodami mniej czystymi. Innym
skutkiem dzia³alnoœci gospodarczej cz³owieka jest kondensacja metali ciê¿kich w warstwie przydennej, gdzie praktycznie zamar³o
ju¿ wszelkie ¿ycie. Du¿ym problemem s¹ te¿
zatopione po drugiej wojnie œwiatowej materia³y wybuchowe i broñ chemiczna. Do zagro¿eñ ba³tyckiego morza trzeba jeszcze doliczyæ transport. Oblicza siê, ¿e na Ba³tyku
przebywa dziennie ok. 2000 statków, a prognozuje siê, ¿e w przysz³oœci ruch ten bêdzie
wzrasta³. Ewentualna awaria tylko jednego
tankowca, to zanieczyszczenie Ba³tyku na
wiele lat, ale awaria (np. na skutek ataku terrorystycznego) gazoci¹gu na dnie morza, to
katastrofa niewyobra¿alna, trudna do jakiegokolwiek oszacowania.
Minister Szyszko przypomnia³, ¿e od
1974 roku dzia³a miêdzynarodowa konwencja Morza Ba³tyckiego HELCOM, poszerzona w 1992 roku o tereny ca³ej zlewni Morza
Ba³tyckiego.
– Konwencjê ratyfikowa³y wszystkie pañstwa le¿¹ce nad Morzem Ba³tyckim, a ratyfikuj¹c j¹ zgodzi³y siê na wspólne dzia³ania
chroni¹ce Ba³tyk, na zrównowa¿ony rozwój
tego morza, a wiêc rozwój gospodarczy po³¹czony z racjonalnym wykorzystaniem zasobów
przyrodniczych – powiedzia³ minister Szyszko.
Minister œrodowiska podkreœli³, ¿e ka¿da
inwestycja ba³tycka, a wiêc równie¿ i budowa ruroci¹gu na dnie morza, musi byæ rozpatrywana pod k¹tem ujemnych skutków dla
œrodowiska.
– Trzeba przedstawiæ ró¿ne warianty i
okreœliæ skutki ich realizacji, dopilnowanie
tego to obowi¹zek wszystkich pañstw zlewni
Morza Ba³tyckiego – mówi³ minister Szyszko.
Kolejni prelegenci odnieœli siê bezpoœrednio do konsekwencji, jakie mo¿e mieæ dla
Nr 2 (50)/07
œrodowiska budowa gazoci¹gu na dnie Morza Ba³tyckiego.
Prof. Boles³aw Mazurkiewicz z Politechniki Gdañskiej wskazywa³, ¿e do tej pory
nie wiadomo, jak g³êboko na dnie Ba³tyku
ma byæ zakopany ruroci¹g, a od tego zale¿y
jego odpornoœæ w razie katastrofy.
Prof. Jan Hupka z Politechnik Gdañskiej mówi³ o problemach technicznych, ale
i ekologicznych, zwi¹zanych z eksploatacj¹
gazoci¹gu
– Nie mo¿na wykluczyæ uszkodzenia –
mówi³ prof. Hupka, a wœród przyczyn takiego uszkodzenia wymienia³: korozjê wewnêtrzn¹ i zewnêtrzn¹ (ok. 50% przypadków), dzia³ania morskie, takie jak: kontakt z
kotwicami, sieciami czy statkami (ok. 15%),
niebezpieczeñstwa zwi¹zane z si³ami natury
– sztormy, huragany, trzêsienia ziemi, podwodne osuwiska (ok. 10%), inne, których
geneza jest czêsto trudna do wykrycia, np.
defekt materia³u (ok. 25%).
– Trzeba podkreœliæ, ¿e gazoci¹gi mog¹
staæ siê te¿ celami ataków terrorystycznych,
jak równie¿ innych aktów wandalizmu czy sabota¿u. Nie mo¿na równie¿ wykluczyæ ataków
wojskowych, bo zniszczenia ruroci¹gu transportuj¹cego ropê czy gaz mo¿e powa¿nie zak³óciæ infrastrukturê logistyczn¹ przeciwnika
– mówi³ prof. Hupka.
Prof. Ciechanowicz McLean z Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu
Gdañskiego odnios³a siê do prawnych aspektów budowy ruroci¹gu pó³nocnego. Podkreœli³a, ¿e do zajêcia stanowiska w sprawie gazoci¹gu ba³tyckiego zmuszaj¹ Polskê trzy
czynniki: polska racja stanu, bezpieczeñstwo
ekologiczne Ba³tyku, sprawiedliwoœæ miêdzynarodowa. Jednoczeœnie jednak musimy mieæ
œwiadomoœæ zapisów konwencji o prawie
morza. Otó¿ konwencja ta stanowi, ¿e wszystkie pañstwa s¹ uprawnione do uk³adania podmorskich kabli i ruroci¹gów na dnie morza
otwartego poza szelfem kontynentalnym,
PRAWO i
ŒRODOWISKO
zwracaj¹c uwagê na istniej¹ce ju¿ na dnie
morskim kable i ruroci¹gi. Pañstwo nadbrze¿ne nie mo¿e przeszkadzaæ w uk³adaniu lub
konserwacji kabli lub ruroci¹gów. Zerwane
lub usuniêcie kabla lub ruroci¹gu jest karalne i podlega sankcjom karnym przewidzianym w prawie krajowym.
Ale ekologiczne ograniczenia dzia³alnoœci gospodarczej na Morzu Ba³tyckim wynikaj¹ z wielu obowi¹zuj¹cych umów i konwencji miêdzynarodowych i Polsce przys³uguj¹ œrodki prawne w wyra¿aniu swojej woli
czy obaw zwi¹zanych z planowan¹ inwestycj¹
na dnie Morza Ba³tyckiego, a co najwa¿niejsze powinna obowi¹zywaæ podstawowa zasada miêdzynarodowego porz¹dku pranego,
zasada dobrego s¹siedztwa, która zdaniem
prof. Ciechanowicz McLean nie jest jak dot¹d widoczna w dzia³aniach na rzecz budowy
gazoci¹gu ba³tyckiego.
– Czy g³os Polski (stanowisko jej w³adz,
spo³eczeñstwa) bêdzie uwzglêdniony przed
podjêciem decyzji i realizacji inwestycji gazoci¹gu ba³tyckiego poprzez rozwianie wszelkich w¹tpliwoœci prawnych i technicznych?
Czy Ministerstwo Œrodowiska skoñczy z postaw¹ œpi¹cej królewny i aktywnie w³¹czy siê
w proces informowania spo³eczeñstwa o tej
inwestycji i postara siê egzekwowaæ nasze
uprawnienia wynikaj¹ce z konwencji miêdzynarodowych – pyta³a prof. Ciechanowicz
McLean.
Póki co, w listopadzie 2006 roku, piêæ
pañstw nadba³tyckich: Finlandia, Szwecja,
Dania, Niemcy i Rosja, w ramach procedur
przewidzianych przez konwencjê EKG ONZ
o ocenach oddzia³ywania na œrodowisko w
kontekœcie transgranicznym (tzw. konwencja
z Espoo z 1991 r.) wypowiedzia³o siê pozytywnie i gazoci¹gu ba³tyckim jako o inwestycji czystej ekologicznie. Polska nie uczestniczy³a w tym spotkaniu,
– Przyjêt¹ w prawie miêdzynarodowym
konstrukcjê sprawiedliwoœci miêdzynarodowej
23
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
charakteryzuje oparcie jej na równoœci podmiotów prawa miêdzynarodowego. Wystêpuj¹
jednak przejawy odstêpowania od równoœci
poprzez przyjêcie zasady uprzywilejowania
niektórych podmiotów-pañstw. Nierówni s¹
traktowani nierówno, a równi równo. Czy¿by
budowa gazoci¹gu ba³tyckiego poza plecami
Polski to potwierdza³a? – pyta³a prof. Ciechanowicz McLean i sugerowa³a uregulowanie now¹ miêdzynarodow¹ umow¹ uk³adanie, funkcjonowanie i naprawê podwodnych
kabli i ruroci¹gów w obszarze dna morskiego Morza Ba³tyckiego i zainicjowanie przez
Polskê zwo³ania konferencji miêdzynarodowej w tej sprawie.
Wiele w¹tpliwoœci zwi¹zanych z budow¹ gazoci¹gu pó³nocnego ma te¿ WWF.
Jochen Lamp z niemieckiego oddzia³u tej
miêdzynarodowej organizacji ekologicznej
podkreœla³, ¿e naukowcy zadaj¹ wiele pytañ,
na które nie ma odpowiedzi. Nie wiadomo,
jakie bêd¹ skutki poruszenia szkodliwych osadów na dnie Ba³tyku czy usuwania zanieczyszczeñ z rury. Nie wiadomo te¿, jak zmieni siê
dno morskie, pr¹dy, procesy sedymentacji i
erozji.
– WWF nie jest zasadniczo przeciwnikiem gazoci¹gów i gazu naturalnego. Wybudowanie gazoci¹gu w œrodowisku morskim,
bez dokonania du¿ych zniszczeñ jest mo¿liwe,
ale konieczne s¹ rzetelne oceny wp³ywu na
œrodowisko i ryzyka tej inwestycji, a tak¿e
przejrzystoœæ, zaanga¿owanie zainteresowanych stron, wybór dróg alternatywnych i pe³ne odszkodowanie za szkody – mówi³ Jochen
Lamp.
Wadim Paka, oceanograf z Kaliningradu próbowa³ przekonywaæ, ¿e budowa gazoci¹gu nie poci¹gnie za sob¹ ¿adnych negatywnych skutków ekologicznych. By³ jednak
w swoich pogl¹dach osamotniony i nie wydaje siê, aby kogokolwiek przekona³.
Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e budowa gazoci¹gu pó³nocnego jest przedsiêwziêciem po-
24
lityczno-strategicznym z ekologi¹ jedynie w
tle. Osi¹gniêcie rozwi¹zania, które zadowoli³oby wszystkie strony wydaje siê wiêc niezwykle trudne, je¿eli wrêcz niemo¿liwe.
Wa¿ne jednak, ¿eby zminimalizowaæ niekorzystne skutki tej inwestycji, a na to jest jeszcze czas.
Aldona Zyœk
W Dzienniku Ustaw opublikowano
Dz.U. Nr 51, poz 342 ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ŒRODOWISKA z 12 marca 2007 r. w sprawie
wzoru mundurów leœnika i oznak dla
osób uprawnionych do ich noszenia.
Dz.U. Nr 58, poz. 398 ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ŒRODOWISKA z 14 marca 2007 r. w sprawie
okreœlenie stanowisk w S³u¿bie Leœnej,
na których zatrudnionym pracownikom przys³uguje bezp³atne mieszkanie
albo równowa¿nik pieniê¿ny, oraz sposobu i trybu przyznawania i zwalniania tych mieszkañ, a tak¿e ustalania i
wyp³aty równowa¿nika pieniê¿nego.
Dz.U. Nr 69, poz. 457 ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA GOSPODARKI
z 18 kwietnia 2007 r. w sprawie szczegó³owych wymagañ dotycz¹cych ograniczenia wykorzystywania w sprzêcie
elektrycznymi elektronicznym niektórych substancji mog¹cych negatywnie
oddzia³ywaæ na œrodowisko
Dz.U. Nr 75, poz. 493 USTAWÊ z 13
kwietnia 2007 r. dotycz¹c¹ zapobiegania szkodom w œrodowisku i ich naprawy.
Dz.U. Nr 78, poz. 532 ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ŒRODOWISKA z 20 kwietnia 2007 r. w sprawie
szczegó³owych warunków i trybu przeprowadzania przetargu publicznego
Nr 2 (50)/07
oraz sposobu i warunków przeprowadzania negocjacji cenowej w przypadku sprzeda¿y lasów, gruntów i innych
nieruchomoœci znajduj¹cych siê w zarz¹dzie Lasów Pañstwowych.
Dz.U. Nr 79, poz. 537 ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ŒRODOWISKA z 12 kwietnia 2007 r. w sprawie
warunków i zakresu dostêpu do wojewódzkiej bazy informacji o korzystaniu ze œrodowiska.
Dz.U. Nr 81, poz. 551 ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ŒRODOWISKA z 18 kwietnia 2007 r. zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie zasad
organizacji wojewódzkich inspektoratów ochrony œrodowiska oraz ich delegatur.
Dz.U. Nr 86, poz. 572 ROZPORZ¥DZENIE PREZYDENTA w sprawie
uznania za pomnik historii Kana³u Augustowskiego.
Dz.U. Nr 86, poz. 579 ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ŒRODOWI-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
SKA z 20 kwietnia 2007 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaæ budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie.
Dz.Nr 88, poz. 587 USTAWÊ z 26
kwietnia 2007 r. zmieniaj¹c¹ ustawê
Prawo ochrony œrodowiska oraz niektórych innych ustaw.
Dz.U. Nr 93, poz. 621 USTAWÊ z 30
marca zmieniaj¹c¹ ustawê o krajowym
systemie ekozarz¹dzania i audytu
(EMAS).
Dz.U. Nr 96, poz. 634 WIELOSTRONN¥ UMOWÊ MIÊDZYNARODOW¥ z 22 maja 2003 r. dotycz¹c¹ Ramowej Konwencji o ochronie i zrównowa¿onym rozwoju Karpat.
Dz. U. Nr 101, poz. 687 ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ŒRODOWISKA
z 25 maja 2007 r. w sprawie warunków
i zakresu dostêpu do wojewódzkiej bazy
danych dotycz¹cej wytwarzania i gospodarowania odpadami.
Z OBRAD RADY MINISTRÓW
17 kwietnia. Rada Ministrów przyjê³a projekt ustawy o instrumentach wspomagaj¹cych redukcjê emisji do powietrza
gazów cieplarnianych i innych substancji,
przed³o¿ony przez ministra œrodowiska.
Projekt ustawy dotyczy ustalenia poziomu oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Zak³ada te¿ zbywanie
uprawnieñ do takich emisji w drodze aukcji.
Proponowane przepisy okreœlaj¹ sposoby przyznawania i zarz¹dzania jednostkami
emisyjnymi. Wp³ywy z ich zbycia bêd¹ przeznaczone m.in. na:
poprawê efektywnoœci energetycznej
w odpowiednich sektorach gospodar-
ki krajowej,
badanie, wspieranie, rozwój oraz
zwiêkszenie wykorzystania nowych i
odnawialnych Ÿróde³ energii oraz zaawansowanych i innowacyjnych technologii przyjaznych dla œrodowiska,
dzia³ania w sektorze transportu maj¹ce na celu ograniczenie lub redukcjê
emisji gazów cieplarnianych.
Zgodnie z projektem, powstanie krajowy system zarz¹dzania jednostkami poch³aniania dwutlenku wêgla, który bêdzie podlegaæ ministrowi œrodowiska. Chodzi o zarz¹dzanie i obrót jednostkami zwi¹zanymi z zalesianiem i wylesianiem gruntów oraz pro-
25
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
wadzeniem gospodarki leœnej. Wp³ywy ze
zbycia jednostek poch³aniania bêd¹ przeznaczane m.in. na wspieranie gospodarki leœnej
i rolnej w kontekœcie ochrony klimatu, a ponadto na badanie, rozwój oraz zwiêkszenie
wykorzystania technologii poch³aniania dwutlenku wêgla oraz zaawansowanych i innowacyjnych technologii przyjaznych dla œrodowiska. Projekt przewiduje tak¿e utworzenie Krajowego Systemu Inwentaryzacji Emisji, w którym bêd¹ zbierane informacje dotycz¹ce wprowadzanych do powietrza substancji. Dane te bêd¹ ogólnodostêpne w formie elektronicznej. System bêdzie prowadziæ,
wyznaczony przez ministra œrodowiska, krajowy administrator systemu handlu uprawnieniami do emisji. Administrator ma równie¿ prowadziæ Krajowy Rejestr oraz Rejestr
Uprawnieñ, gdzie znajd¹ siê dane o przyznanych uprawnieniach do emisji. Ka¿dy podmiot prowadz¹cy instalacjê objêt¹ krajowym
b¹dŸ wspólnotowym systemem bêdzie musia³ posiadaæ rachunek w Krajowym Rejestrze.
Projekt ustawy dostosowuje polskie
przepisy do wspólnotowych oraz ujednolica
ich interpretacjê. Zastêpuje te¿ obecnie obowi¹zuj¹c¹ ustawê o handlu uprawnieniami do
emisji do powietrza gazów cieplarnianych i
innych substancji.
24 kwietnia. Rada Ministrów przyjê³a projekt ustawy o miêdzynarodowym
przemieszczaniu odpadów, przed³o¿ony
przez ministra œrodowiska.
Projekt ustawy okreœla system kontrolowania procesu przesy³ania odpadów przeznaczonych do odzysku lub unieszkodliwienia. Przepisy dotycz¹ organizacji przemieszczania odpadów na terenie Polski oraz poza
granicami kraju. Zmiany zwi¹zane s¹ z procesem miêdzynarodowego przemieszczania
odpadów, a system kontroli, zgodnie z przepisami Unii Europejskiej, obejmuje przesy³
odpadów w obrêbie UE i poza ni¹.
26
Instytucj¹ odpowiedzialn¹ za wydawanie i cofanie zezwoleñ na przewóz, wywóz i
tranzyt odpadów oraz kontrolê tego procesu
bêdzie G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska (GIOŒ). Do jego kompetencji bêdzie nale¿a³o równie¿ wydawanie zezwoleñ wstêpnych dla instalacji odzysku odpadów. GIOŒ
bêdzie prowadzi³ rejestr zg³oszeñ i decyzji
dotycz¹cych miêdzynarodowego przemieszczania odpadów. Ma on zawieraæ informacje
m.in. o zg³aszaj¹cych wysy³kê odpadów i ich
odbiorcach oraz rodzaje przemieszczanych
odpadów.
Rozszerzono listê s³u¿b upowa¿nionych
do kontroli transportu odpadów na terenie Polski. Takie prawo, zgodnie z projektem ustawy,
uzyskaj¹ Stra¿ Graniczna, S³u¿ba Celna oraz
Inspekcja Transportu Drogowego. Wyznaczone zostan¹ równie¿ przejœcia graniczne, przez
które bêd¹ przewo¿one odpady.
Ponadto projekt ustawy okreœla sposoby ustanawiania gwarancji finansowych w
przypadku wywozu odpadów z Polski do innych krajów oraz procedur zwrotu odpadów
nielegalnych.
W projekcie zaproponowano kary pieniê¿ne za naruszenie przepisów dotycz¹cych
miêdzynarodowego przemieszczania odpadów. Na przyk³ad, odbiorca odpadów sprowadzonych nielegalnie mo¿e byæ ukarany kar¹
od 15 do 50 tys. z³. Pieni¹dze, które trafi¹ do
Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska
i Gospodarki Wodnej, umo¿liwi¹ m.in. zagospodarowanie odpadów nielegalnie sprowadzonych do Polski. Kar¹ do 3 lat pozbawienia wolnoœci zagro¿one bêdzie niew³aœciwe postêpowanie z odpadami zagra¿aj¹ce
¿yciu lub zdrowiu wielu osób lub skutkuj¹ce
zniszczeniem œrodowiska.
Przygotowany projekt ustawy zawiera
przepisy dostosowuj¹ce polskie prawo do
wspólnotowego. Ustawa ma zast¹piæ obecnie
obowi¹zuj¹c¹ ustawê z 2004 r. o miêdzynarodowym obrocie odpadami.
Nr 2 (50)/07
8. maja. Rada Ministrów przyjê³a
projekt ustawy o zmianie i uchyleniu niektórych upowa¿nieñ do wydawania aktów
wykonawczych z zakresu dzia³ów œrodowisko i gospodarka wodna, przed³o¿ony
przez ministra œrodowiska.
Projekt ustawy porz¹dkuje przepisy zawarte w ustawach: o lasach, Prawo ochrony
œrodowiska, Prawo wodne oraz w ustawie o
ochronie przyrody. Proponowane zmiany
dotycz¹ przepisów, które okaza³y siê zbêdne
lub te¿ musz¹ zostaæ znowelizowane, by mog³y byæ prawid³owo stosowane. Ponadto projekt nowelizacji dostosowuje polskie prawo
do wspólnotowego.
5 czerwca. Rada Ministrów zajê³a stanowisko wobec poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, przed³o¿one przez ministra transportu.
Rz¹d opowiada siê za dalszymi pracami nad poselskim projektem ustawy, który
zak³ada zmiany w op³atach zwi¹zanych z tworzeniem sieci zbierania i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Zdaniem rz¹du, nowe przepisy musz¹ uwzglêdnia³ interesy wszystkich podmiotów uczestnicz¹cych
w tym procesie i by³ zgodne z prawem krajowym oraz unijnym.
Obecnie producenci, nabywcy lub importerzy, którzy wprowadzaj¹ do obrotu co
najmniej 1000 pojazdów, maj¹ obowi¹zek zapewni³ na terenie ca³ego kraju sieæ odbioru
pojazdów wycofanych z eksploatacji. Punk-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
ty odbioru musz¹ znajdowa³ siê w odleg³oœci
nie wiêkszej ni¿ 50 km w linii prostej od
miejsca zamieszkania lub siedziby w³aœciciela pojazdu. Je¿eli nie spe³ni¹ tego warunku,
zgodnie z przepisami, p³ac¹ 500 z³ od ka¿dego auta wprowadzonego do obrotu. Pos³owie zaproponowali zniesienie op³at dla tych,
którzy zapewni¹ sieæ na minimum 95% obszaru. Wnioskodawcy proponuj¹ równie¿ dla
tych podmiotów obni¿enie op³at odpowiednio o 85 i 90%, je¿eli zapewniaj¹ sieci obejmuj¹c¹ co najmniej 85 i 90% terytorium kraju.
Zdaniem rz¹du, wprowadzenie proporcjonalnych op³at za niezapewnienie sieci zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji jest
rozwi¹zaniem s³usznym. Natomiast obni¿enie sankcji za brak sieci mog³oby doprowadzi³ do sytuacji, w której wprowadzaj¹cy
pojazdy straciliby motywacjê do jej zak³adania ze wzglêdu na ma³¹ restrykcyjnoœ³ kar.
Rada Ministrów uwa¿a, ¿e obni¿enie op³at nie
powinno by³ wiêksze ni¿ o 80 i 60%.
Rz¹d proponuje równie¿ wprowadzenie
obowi¹zkowego objêcia sieci¹ miast powy¿ej 10 tys. mieszkañców. Ponadto podmiot,
który wprowadza pojazd na danym obszarze
i nie zapewnia sieci powinien by³ zobowi¹zany do odbierania pojazdu od w³aœciciela i
dostarczenia go do najbli¿szej stacji demonta¿u lub punktu zbierania pojazdów.
W¹tpliwoœci rz¹du budzi propozycja
wprowadzenia zmian z dat¹ wsteczn¹. Przyjêcie takiego rozwi¹zania spowoduje nierówne
traktowanie wprowadzaj¹cych pojazdy i mo¿e
zosta³ uznane za sprzeczne z konstytucj¹.
27
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
W UNII EUROPEJSKIEJ
Na wysypisko tylko w ostatecznoœci –
nowe przepisy w sprawie odpadów
Z roku na rok roœnie w Unii Europejskiej produkcja odpadów. Iloœæ œmieci z gospodarstw domowych przekracza pó³ tony na
g³owê mieszkañca. Reszta, prawie trzy tony
na osobê, to odpady poprodukcyjne. Prawie
po³owa naszych domowych œmieci trafia na
wysypiska, tylko trzecia ich czêœæ jest powtórnie przetwarzana. To za ma³o. Istniej¹ce od
1975 roku przepisy wymagaj¹ uaktualnienia.
Pos³owie przygotowali a¿ dwa sprawozdania,
dziêki którym unijne prawo bêdzie lepiej
dostosowane do dzisiejszej sytuacji. Technologie przetwarzania odpadów s¹ coraz doskonalsze. Moglibyœmy przez to skuteczniej chroniæ œrodowisko, odzyskuj¹c ze œmieci cenne
surowce i energiê. Niestety, pañstwa cz³onkowskie nie wykorzystuj¹ w pe³ni mo¿liwoœci technologicznych. Zdaniem pos³ów, prosto na wysypiska trafia zbyt du¿o odpadów.
Brytyjska pos³anka konserwatywna Caroline Jackson przedstawi³a dokument modyfikuj¹cy dwie dyrektywy, na których opiera
siê obecnie gospodarka odpadami w Unii Europejskiej. Nowe przepisy maj¹ do 2012 roku
ustabilizowaæ produkcjê odpadów na poziomie przewidywanym na 2008 rok. Poprawiona dyrektywa mia³aby promowaæ recykling,
ograniczaj¹c tym samym masê œmieci zalegaj¹cych na wysypiskach.
W drugim dokumencie, holenderski
pose³ sprawozdawca Johanes Blokland z
grupy Niepodleg³oœæ/Demokracja zaproponowa³ strategiê tematyczn¹, która pomog³aby
skutecznie rozwi¹zaæ problem nadmiaru œmieci. Pose³ Blokland wyznaczy³ ambitny cel,
jakim do 2020 r. mia³oby byæ ca³kowite wyeliminowanie odpadów trafiaj¹cych na wysypiska. Dlatego w sprawozdaniu zwraca siê
do Komisji Europejskiej z proœb¹ o opraco-
28
wanie nowych, skutecznych rozwi¹zañ prawnych.
W swoim sprawozdaniu pos³anka Caroline Jackson promuje wprowadzenie piêciostopniowego systemu redukcji odpadów.
W skrócie polega on kolejno na: zapobieganiu, powtórnym wykorzystaniu, recyklingu,
odzyskiwaniu energii (na przyk³ad przez spalanie). Dopiero na ostatnim miejscu znajduje
siê sk³adowanie na wysypisku.
Korzyœci p³yn¹ce z recyklingu œwietnie
pokazuje choæby najprostszy przyk³ad. Produkcja papieru z makulatury pozwala oszczêdziæ czwart¹ czêœæ energii potrzebnej do wyprodukowania tego samego papieru z drewna.
Dodatkowo, a¿ o 75% mniej zanieczyszcza atmosferê. Œrednio, w 27 pañstwach cz³onkowskich z recyklingu pochodzi 49,6% papieru.
Miêdzy krajami Unii istniej¹ ogromne
ró¿nice w wykorzystaniu surowców wtórnych. W niektórych pañstwach a¿ 90% odpadów trafia prosto na wysypisko. Najbardziej dbaj¹cy o œrodowisko cz³onkowie UE
sk³aduj¹ 10% odpadów, jedn¹ czwart¹ wykorzystuj¹ do uzyskiwania energii, a reszta
(a¿ 65%) poddawana jest powtórnej obróbce
Woda – 71 procent planety
to wci¹¿ za ma³o
Frank Herbert w s³ynnej powieœci science fiction “Diuna”, nakreœli³ sugestywny obraz pustynnej planety Arrakis. Dla jej mieszkañców woda stanowi³a najcenniejsze dobro,
ka¿d¹ kroplê traktowali niemal jak œwiêtoœæ.
Artystyczna wizja z 1965 roku wybiega³a
daleko w przysz³oœæ. Scenariusz nie jest jednak a¿ tak odleg³y. Ponad miliardowi ludzi
na Ziemi brak bezpiecznego dostêpu do wody
pitnej. W ci¹gu 20 lat zagrozi to dalszym
dwóm miliardom. Jak zaspokoiæ rosn¹ce pragnienie naszej planety?
Nr 2 (50)/07
Na to pytanie starali siê odpowiedzieæ
deputowani do Parlamentu Europejskiego,
pos³owie z parlamentów krajowych, przedstawiciele organizacji i spo³ecznoœci lokalnych z ca³ego œwiata. Uczestnicy konferencji
odbywaj¹cej siê od 18 do 20 marca w Parlamencie Europejskim w Brukseli, uznali wodê
za dobro wspólne, a dostêp do niej za jedno z
podstawowych praw cz³owieka. Ich zdaniem,
zaopatrzenie w wodê powinno byæ finansowane ze œrodków publicznych, a obywatele
musz¹ uczestniczyæ w zarz¹dzaniu zasobami
wody.
Na ca³ym œwiecie 1,1 miliarda ludzi nie
ma dostêpu do czystej wody pitnej, a 2,6 miliarda nie mo¿e skorzystaæ z podstawowych
udogodnieñ sanitarnych. Zaopatrzenie w wodê
do 2015 r. po³owy spoœród ludnoœci, która
nie ma obecnie dostêpu do wody pitnej, by³o
jednym z celów milenijnych, które wyznaczy³a sobie ONZ. (dwuznaczne, kojarzy siê z
eliminacj¹…) Jednak¿e badania przewiduj¹,
i¿ do 2027 roku blisko trzy miliardy ludzi
zostanie pozbawionych bezpiecznego Ÿród³a
wody pitnej.
Potrzeba jest pal¹ca: w krajach rozwijaj¹cych siê, 80% zachorowañ i zgonów spowodowane s¹ przez choroby przenoszone
przez wodê. Najbardziej nara¿one s¹ dzieci.
Na dziecko urodzone w krajach rozwiniêtych
przypada od 30 do 50 razy wiêksze zu¿ycie
wody ni¿ ma to miejsce w krajach rozwijaj¹cych siê.
Jakie s¹ przyczyny niedoboru wody?
Przede wszystkim winien jest wzrost demograficzny, wykorzystanie wody dla potrzeb
rolnictwa (70% œwiatowego zu¿ycia), bieda,
z³e zarz¹dzanie zasobami oraz niestabilna sytuacja polityczna.
W XXI wieku zmiany klimatyczne
wzmog¹ pustynnienie kontynentu afrykañskiego, co grozi zjawiskiem imigracji wodnej, na obszary dobrze zaopatrzone w wodê,
takie jak na przyk³ad Unia Europejska. Ne-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
gatywny efekt wzmocni dodatkowo przyrost
populacji w Afryce.
Choæ Europa posiada wystarczaj¹ce zasoby wody, najwiêkszy problem stanowi¹ zanieczyszczenia. Niema³e kontrowersje wzbudzaj¹ równie¿ przypadki nadu¿ywania wody.
Dla wielu takim przyk³adem jest nawadnianie pól golfowych. W Hiszpanii, gdzie sieæ
pól golfowych jest szczególnie dobrze rozwiniêta, roczne zapotrzebowanie terenów
golfowych na wodê porównuje siê z potrzebami dwunastotysiêcznego miasteczka.
Zasobom wody szkodzi te¿ rozwój turystyki. Goœæ hotelowy zu¿ywa w ci¹gu doby
przeciêtnie o jedn¹ trzeci¹ wiêcej wody, ni¿
mieszkaniec pobliskiej okolicy. Szacuje siê,
¿e do 2025 roku nap³yw turystów w rejon
Morza Œródziemnego wzroœnie od 235 do
nawet 355 milionów rocznie. Obci¹¿y to istniej¹ce systemy zaopatrzenia w wodê.
Pose³ Miroslav Ouzky z grupy Europejskiej Partii Ludowej/Europejskich Demokratów, przewodnicz¹cy Komisji Œrodowiska
PE, ostrzega³ przed negatywnymi skutkami
nadmiernej eksploatacji zasobów wodnych w
Europie: wiele zbiorników zaniknie, szczególnie dotknie to rezerwuary wody pitnej w po³udniowej Europie. Najbardziej negatywne
skutki niedoboru wody pitnej odczuje Hiszpania.
Œwiatowe niedobory wody mog¹ wywo³aæ nowe konflikty i doprowadziæ do powstania w œwiecie rozwijaj¹cym siê rzeszy
milionów uchodŸców poszukuj¹cych wody.
Niektórzy eksperci przewiduj¹ nawet, i¿ wojny przysz³oœci bêd¹ toczone o wodê, nie o
ropê.
G³ównym Ÿród³em napiêcia w ró¿nych
rejonach globu jest dostêp do czystej, pitnej
wody. Najwiêcej problemów powstaje, gdy
kilka regionów lub pañstw korzysta z tej samej rzeki. Mo¿e siê zdarzyæ, ¿e pañstwa le¿¹ce bli¿ej Ÿród³a odetn¹ bieg wody swoim
s¹siadom le¿¹cym w dole rzeki.
29
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Przyk³adem s¹: Nil – wykorzystywany
przez dziewiêæ krajów oraz Tygrys i Eufrat,
którym musz¹ dzieliæ siê Turcja, Syria i Irak.
Egipt jest w stu procentach uzale¿niony
od wody z Nilu. Potrzebuj¹ jej zarówno mieszkañcy, jak i uprawy. Liczba mieszkañców kraju gwa³townie roœnie. Pojawiaj¹ siê obawy, i¿
coraz wiêksze zu¿ycie wody mo¿e zaszkodziæ
le¿¹cym w górnym biegu Etiopii i Sudanowi.
Turcja realizuje obecnie projekt “GAP”
(obejmuje on budowê 22 zapór i 18 elektrowni wodnych). Czêœæ hydrologów jest zdanie,
¿e po uruchomieniu wszystkich ogniw pro-
jektu do Syrii trafi o 40%, a do Iraku o 80%
mniej wody z Eufratu. Obecnie z Turcji p³ynie do Syrii 80% wód rzecznych.
Komentuj¹c zmiany hydropolityki,
pose³ Ouzky zauwa¿y³, i¿: woda ju¿ sta³a siê
towarem strategicznym w niektórych czêœciach
globu. Dla mojego pokolenia, jakieœ 12 czy
20 lat tem,u by³o niewyobra¿alne, ¿e kiedyœ
zaczniemy kupowaæ wodê pitn¹ pakowan¹ w
porcje. Dzisiejsza sytuacja nie wynika jedynie z kaprysu, mody, lecz coraz bardziej z rzeczywistej potrzeby –doda³ przewodnicz¹cy
komisji ENVI.
JESZCZE NIE JEST ZA PÓZNO
Jacek Zyœk
Klub Publicystów Ochrony Œrodowiska
EKOS zorganizowa³ otwart¹ debatê publiczn¹
na temat planów reformy finansów publicznych; wiele zapisów w tym projekcie odnosi
siê do funkcjonowania systemu finansowania ochrony œrodowiska w Polsce.
Zgodnie z projektem, 1 stycznia 2008
roku zostan¹ zlikwidowane gminne, powiatowe i wojewódzkie fundusze ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej. Œrodki, którymi do tej pory dysponowa³y, wejd¹ w bud¿ety samorz¹dów terytorialnych i w³adze samorz¹dowe przygotowuj¹c bud¿et gminy, powiatu czy województwa same bêd¹ decydowa³y
o tym, w jaki sposób te œrodki zostan¹ spo¿ytkowane. Zostan¹ zlikwidowane zarz¹dy i
rady nadzorcze funduszy, a ich pracownicy
automatycznie stan¹ siê pracownikami starostw czy urzêdów marsza³kowskich.
Projektowany jest zapis zobowi¹zuj¹cy
samorz¹dy województw do wydatkowania
œrodków pochodz¹cych z op³at za korzystanie ze œrodowiska i administracyjnych kar pieniê¿nych na zadania zwi¹zane z ochron¹ œro-
30
dowiska, w wysokoœci nie ni¿szej ni¿ przyjêtej w planie dochodów bud¿etu województwa na dany rok. Samorz¹dy województwa
przejm¹ mienie likwidowanych funduszy
wojewódzkich.
Do udzia³u w debacie Projekt reformy
finansów publicznych – szansa czy zagro¿enie dla systemu finansowania ochrony œrodowiska w Polsce? zaprosiliœmy przedstawicieli œwiata nauki, ale tak¿e resortów finansów i œrodowiska. Celem spotkania by³o przybli¿enie opinii publicznej ró¿norodnych,
merytorycznie uzasadnionych stanowisk na
temat z³o¿onych zagadnieñ zwi¹zanych ze
sfer¹ finansowania ochrony œrodowiska i ekologii w naszym kraju.
Ministerstwo Finansów reprezentowane by³o przez Adama Pêzio³a, podsekretarza stanu, Ministerstwo Œrodowiska przez
Artura Rajzera z Departamentu Funduszy
Ekologicznych, a œwiat nauki reprezentowali
profesorowie Tomasz ¯ylicz, kierownik
Warszawskiego Oœrodka Ekonomii Ekologicznej i dziekan Wydzia³u Nauk Ekonomicz-
Nr 2 (50)/07
nych Uniwersytetu Warszawskiego i Stefan
Koz³owski, przewodnicz¹cy Komitetu „Cz³owiek i Œrodowisko” Polskiej Akademii Nauk,
by³y minister œrodowiska w rz¹dzie Jana Olszewskiego
Debatê prowadzi³ Pawe³ Wójcik, wiceprezes Klubu Publicystów Ochrony Œrodowiska EKOS.
Na wstêpie wiceminister Adam Pêzio³
przedstawi³ za³o¿enie reformy finansów publicznych proponowanej przez resort finansów, podkreœlaj¹c koniecznoœæ zmiany obecnej formy dzia³ania funduszy celowych.
– Koniecznoœæ ta wynika zarówno z
ogólnej koncepcji wdra¿ania g³êbokich zmian
w sektorze finansów publicznych zawartej
przede wszystkim w zapisach nowej ustawy systemowej (o finansach publicznych), a tak¿e z
wniosków p³yn¹cych z analizy dotychczasowego funkcjonowania wspomnianych form organizacyjnych – mówi³ wiceminister Pêzio³.
Odpowiadaj¹c na potrzebê w zakresie
zmian funkcjonowania i organizacji sektora
finansów publicznych, Ministerstwo Finansów przygotowa³o ustawê przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o finansach publicznych oraz
o zmianie innych ustaw.
– Projekt uwzglêdnia koniecznoœæ uwiarygodnienia finansów publicznych na arenie
miêdzynarodowej i umocnienie pozytywnych
trendów w gospodarce narodowej pañstwa
polskiego. Stanowi zwieñczenie dzia³añ rz¹du w ramach reformy finansów publicznych,
którym przyœwieca³ jeden podstawowy cel –
jawnoœæ dzia³añ. Tylko pe³na przejrzystoœæ
sposobu zarz¹dzania przep³ywów strumieni
œrodków publicznych, przy dodatkowym udziale tzw. nadzoru spo³ecznego, pozwala w pe³ni
wykorzystaæ szanse p³yn¹ce z w³aœciwego i
efektywnego wykorzystania œrodków publicznych – dowodzi³ wiceminister Pêzio³ i przekonywa³, ¿e minister finansów proponuje
rozwi¹zania, które swym zakresem i charakterem wkraczaj¹ g³êboko w dotychczasow¹
PRAWO i
ŒRODOWISKO
strukturê funkcjonowania i organizacji funduszy celowych. Przy czym zaproponowany
zestaw dzia³añ obejmuje zarówno fundusze
celowe (utworzone przed oraz po roku 2005),
samorz¹dowe fundusze celowe oraz fundusze celowe umiejscowione dotychczas w Banku Gospodarstwa Krajowego.
– Oprócz wspomnianej jawnoœci i transparentnoœci sektora finansów publicznych, u
podstaw decyzji o zaprezentowaniu nowego
wymiaru finansów publicznych leg³o tak¿e g³êbokie przeœwiadczenie o koniecznoœci jeszcze
wiêkszego zbli¿enia rzeczywistej skali oraz charakteru ca³oœci procesów zachodz¹cych w ramach sektora finansów publicznych do g³ównej zasady zarz¹dzania œrodkami publicznymi
– zapisanej w art. 35 ustawy z 30 czerwca
2005 r. o finansach publicznych – celowoœci i
efektywnoœci wydatków publicznych – mówi³
wiceminister Pêzio³.
Zdaniem ministra finansów, osi¹gniêcie tego celu ma byæ wypadkow¹ m.in. likwidacji funduszy celowych – w tym wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej
– oraz przekszta³cenia pañstwowych funduszy celowych posiadaj¹cych osobowoœæ
prawn¹ w pañstwowe fundusze celowe nie
posiadaj¹ce osobowoœci prawnej, w tym Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i
Gospodarki Wodnej.
Stanowisko Ministerstwa Œrodowiska
przedstawi³ Artur Rajzer z Departamentu
Funduszy Ekologicznych MŒ. Podkreœla³, ¿e
na propozycjê reformy systemu finansów publicznych trzeba patrzeæ z perspektywy zadañ, które ma do wype³nienia minister œrodowiska. Punktem wyjœcia do oceny rozwi¹zañ organizacyjnych, prawnych i finansowych
powinna byæ zatem odpowiedŸ na pytanie, w
jakim zakresie nowe rozwi¹zania bêd¹ w stanie przyczyniæ siê do zrealizowania celów
polityki ekologicznej pañstwa, a tak¿e zobowi¹zañ wynikaj¹cych z traktatu akcesyjnego.
31
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Wed³ug szacunków Ministerstwa Œrodowiska,
do 2014 roku wydatki na te cele maj¹ wynieœæ oko³o 130 miliardów z³otych.
– To ogromny wysi³ek finansowy, który
bêdzie musia³o ponieœæ zarówno pañstwo, samorz¹d terytorialny, jak i podmioty prywatne
– mówi³ Artur Rajzer.
Oceniaj¹c obecny system finansowania
ochrony œrodowiska, Artur Rajzer podkreœli³
jego stabilnoœæ, gwarantuj¹c¹, ¿e œrodki pochodz¹ce z kar i op³at za korzystanie ze œrodowiska poprzez fundusze celowe trafiaj¹ z
powrotem na cele, które s¹ zwi¹zane z polityk¹ ekologiczn¹ pañstwa. Ponadto, obecny
system operuje nie tylko dotacjami, ale równie¿ po¿yczkami udzielanymi na preferencyjnych warunkach, o oprocentowaniu ni¿szym
ni¿ bankowe z mo¿liwoœci¹ umarzania.
– Po¿yczki te zapewniaj¹ odtwarzalnoœæ
œrodków, dlatego te¿ mo¿na siê spodziewaæ
du¿ej ró¿nicy miêdzy kwotami wp³ywaj¹cymi
do samorz¹dów po likwidacji wojewódzkich
funduszy a wydatkami, jakie fundusze w ro¿nych formach ponosz¹ dziœ na finansowanie
œrodowiska – mówi³ Artur Rajzer.
Kolejny aspekt, który powinien byæ brany pod uwagê to fakt, ¿e zarówno w wojewódzkich, jak i w Narodowym Funduszu
Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej
istniej¹ struktury organizacyjne, zarz¹dzaj¹ce, monitoruj¹ce, kontroluj¹ce wdra¿anie projektów wspó³finansowanych z funduszy zagranicznych. Musia³yby byæ w jakiœ sposób
zast¹pione.
– Pomoc wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska trafia przede wszystkim na poziom samorz¹du gminnego (75% œrodków
obejmuj¹cych po¿yczki i dotacje) i do przedsiêbiorstw komunalnych (8% œrodków). Trzeba dok³adnie zastanowiæ siê, jakie mog³yby
byæ konsekwencje likwidacji po¿yczek, a wiêc
likwidacji mechanizmu odtwarzalnoœci funduszy. Trzeba te¿ zadaæ sobie pytanie, czy w takiej sytuacji by³aby mo¿liwoœæ realizacji Po-
32
lityki ekologicznej pañstwa – mówi³ Artur
Rajzer.
Bardzo krytycznie do projektu reformy
finansów publicznych w obszarze dotycz¹cym
ochrony œrodowiska odniós³ siê prof. Stefan
Koz³owski.
– Uwa¿am, ¿e projekt reformy finansów
publicznych, zak³adaj¹cy likwidacjê wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej, to prawdziwy akt samobójczy. Demontuje siê ca³y polski system finansowania ochrony œrodowiska, który dzia³a z
dobrymi efektami ju¿ od kilkunastu lat. Autorzy reformy zak³adaj¹, ¿e œrodki finansowe,
którymi zarz¹dzaj¹ fundusze, zostan¹ przekazane do samorz¹dów wojewódzkich. Jakie s¹
gwarancje, ¿e samorz¹dy przeznacz¹ te pieni¹dze na ochronê œrodowiska? Nie ma ¿adnej pewnoœci. W jaki sposób samorz¹dy bêd¹
udziela³y wsparcia na inwestycje o d³ugim,
nawet 20-letnim cyklu finansowania? Przecie¿ ich bud¿ety s¹ zorientowane tylko na
roczn¹ perspektywê. Sk¹d wziê³a siê podawana przez Ministerstwo Finansów kwota 4 mld
z³? Takie rzekomo korzyœci ma przynieœæ likwidacja WFOŒiGW dla samorz¹dów. Moim
zdaniem, przewidywane dochody województw
po przejêciu Funduszy to tylko ok. 0,6 mld z³.
Obiecywane samorz¹dom przez premier Gilowsk¹ miliardy, to w rzeczywistoœci g³ównie
nale¿noœci od wczeœniej udzielonych przez fundusze po¿yczek. Bêd¹ one sp³acane w ci¹gu
wielu lat. Dlaczego nikt nie mówi o stratach,
które przyniesie reforma w obecnym kszta³cie?
Przecie¿ WFOŒiGW mog¹ udzielaæ po¿yczek,
pomna¿aæ zarz¹dzanymi przez siebie pieniêdzmi, a wypracowany zysk z odsetek przeznaczaæ dalej na finansowanie proekologicznych
przedsiêwziêæ. To powoduje, ¿e ka¿da z³otówka z Funduszy jest wydawana na ochronê œrodowiska co najmniej dwa razy. Nie bêdzie to
mo¿liwe w przypadku samorz¹dów, które bêd¹
mog³y udzielaæ tylko dotacji. Jest wiêc oczywiste, ¿e zamiast zapowiadanych oszczêdno-
Nr 2 (50)/07
œci na reformie wszyscy strac¹. To tylko kilka
z d³ugiej listy pytañ, na które nie ma satysfakcjonuj¹cej odpowiedzi.
Teraz wydajemy na ekologiê ok. 7 mld
z³ rocznie. Moim zdaniem, to o wiele za ma³o.
Polska musi przeznaczaæ na ochronê œrodowiska dwa, trzy razy wiêcej ni¿ dot¹d. W traktacie akcesyjnym z Uni¹ Europejsk¹ Polska
zobowi¹za³a siê poczyniæ do 2016 roku kosztowne inwestycje. Zobowi¹zaliœmy siê zrealizowaæ dyrektywê œciekow¹ i odpadow¹, a nie
wywi¹zujemy siê z tego. Polsce mog¹ groziæ
kary nawet do kilkuset tys. euro dziennie za
opóŸnienia w realizacji unijnych dyrektyw w
ochronie œrodowiska. Kolejne zagro¿enie dotyczy realizacji dyrektywy siedliskowej, ptasiej i wodnej. Nasz kraj, aby wype³niæ unijne
zobowi¹zania, musi w ci¹gu najbli¿szych lat
powa¿nie zwiêkszyæ nak³ady na ochronê œrodowiska. Dlaczego w³aœnie w tak krytycznym
momencie likwiduje siê ca³y system finansowania ochrony œrodowiska? A przecie¿ Wojewódzkie Fundusze udzielaj¹c dotacji i po¿yczek, m.in. dla samorz¹dów, s¹ czêsto jedynym Ÿród³em pieniêdzy na inwestycje wspó³finansowane z UE. Nie ma mowy o pomocy z
Unii bez wykazania odpowiedniego wk³adu
w³asnego. Zdecydowa³em, aby podpisaæ list
otwarty do premiera RP. Polscy naukowcy
przestrzegaj¹ w nim, ¿e niefortunne plany
Ministerstwa Finansów mog¹ doprowadziæ do
problemów z realizacj¹ traktatu akcesyjnego
z Uni¹ Europejsk¹. Apelujemy do pana premiera, aby skorygowaæ plany reformy finansów publicznych, utrzymuj¹c dzia³anie wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska. Jeszcze nie jest za póŸno – powiedzia³ prof. Koz³owski
W tym samym duchu wypowiada³ siê
prof. Tomasz ¯ylicz, koncentruj¹c siê na ekonomicznym aspekcie proponowanych zmian.
Jego zdaniem, wprowadzenie nowego systemu finansowania ochrony œrodowiska doprowadzi do pogorszenia, a nie polepszenia mo¿-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
liwoœci wykonania przez Polskê zobowi¹zañ
akcesyjnych.
– Z punktu widzenia estetycznego, lepiej by³oby fundusze celowe zlikwidowaæ i
gdyby to by³ fundusz bie¿nikowania opon, autentyczny przyk³ad PRL-owski, to likwidacja
takiego funduszu nie wzbudzi³aby ¿adnych
kontrowersji. Natomiast tu mamy do czynienie z pewnym uproszczeniem, wyprostowaniem
funduszy zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska,
która ma niew¹tpliwie zalety estetyczne, ale z
punktu widzenia ekonomicznego jest kontrowersyjna. Przede wszystkim dlatego, ¿e przez
t¹ reorganizacjê nie przybêdzie pieniêdzy,
zw³aszcza na ochronê œrodowiska – mówi³
prof. ¯ylicz.
Zdaniem profesora ¯ylicza, nie ma dobrych argumentów za tak¹ reorganizacj¹ systemu finansowania ochrony œrodowiska w
Polsce, a to, ¿e w jakimœ funduszu wojewódzkim zdarza³y siê nieprawid³owoœci, nie jest
wystarczaj¹cym powodem, bo powa¿ne nieprawid³owoœci zdarzaj¹ siê równie¿ w funduszach pañstwowych. Tak wiêc wziêcie funduszu pod kontrolê ministra finansów nie stanowi gwarancji poprawy jego funkcjonowania.
Wiele instytucji finansowych z zazdroœci¹ patrzy na fundusze ekologiczne, które w
pewnym sensie zabieraj¹ im klientów.
To kolejny mit – mówi prof. ¯ylicz. –
Przeprowadzi³em kilka lat temu badania na
temat wydatkowania w Polsce pieniêdzy na
cele komunalne. Wynika³o z nich, ¿e wszêdzie
jest blokada dla systemu bankowego. Szpitale, szko³y, drogi – tam sektor bankowy nie mo¿e
znaleŸæ ani jednego projektu, który móg³by
finansowaæ. Banki by³y skuteczne jedynie w
obszarze ochrony œrodowiska, w³aœnie dlatego, ¿e dzia³aj¹ tam fundusze ochrony œrodowiska, które nie doœæ, ¿e nie konkuruj¹ z sektorem bankowym, to jeszcze umo¿liwiaj¹ bankom skuteczne uzupe³nienia bud¿etów inwestycji po¿yczkami.
33
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Dyskusja by³a bardzo o¿ywiona, a niemal wszystkie pytania kierowano do wiceministra Pêzio³a. Dziennikarzy interesowa³y
szczegó³y reformy, bowiem wiele problemów
jest jeszcze niejasnych, albo nie do koñca dopowiedzianych.
Klub Publicystów Ochrony Œrodowiska
EKOS zapowiedzia³ kolejne debaty poœwiê-
cone wa¿nym problemom ochrony œrodowiska w Polsce, a tematów z pewnoœci¹ nie zabraknie.
Uczestnicy debaty otrzymali list otwarty naukowców skierowany do premiera Jaros³awa Kaczyñskiego. List ten prezentujemy poni¿ej.
Jacek Zyœk
Warszawa, 8 maja 2007 r.
LIST
OTWARTY
naukowców do Premiera RP w sprawie planów likwidacji
wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej
Sz. P. Jaros³aw Kaczyñski
Premier Rzeczpospolitej Polskiej
Szanowny Panie Premierze,
Zwracamy siê do Pana, w najwy¿szym
stopniu zaniepokojeni, w zwi¹zku z zamiarem zlikwidowania, w ramach planowanej
reformy finansów publicznych, Wojewódzkich Funduszy Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej, jednego z najwa¿niejszych elementów krajowego systemu finansowania
ochrony œrodowiska i zrównowa¿onego rozwoju.
W naszej ocenie, realizacja tego zamiaru zagrozi terminowemu wywi¹zaniu siê ze
zobowi¹zañ przyjêtych przez nasz kraj w
Traktacie Akcesyjnym z Uni¹ Europejsk¹.
Polska uzyska³a okresy przejœciowe a¿ do
2016 roku dla wype³nienia najbardziej kosztowych przedsiêwziêæ zwi¹zanych z dostosowaniem polskiego prawodawstwa do prawa
UE. Naszym zdaniem, wojewódzkie fundusze ochrony œrodowiska – w obecnym kszta³cie – powinny funkcjonowaæ przynajmniej do
2016 roku. Wojewódzkie fundusze ochrony
œrodowiska i gospodarki wodnej, udzielaj¹c
dotacji i po¿yczek, m.in. dla samorz¹dów, s¹
34
czêsto jedynym Ÿród³em pozyskiwania œrodków na inwestycje dofinansowywane z Unii
Europejskiej. Bez wykazania wk³adu w³asnego, nie ma najmniejszych szans na europejskie dotacje.
Likwidacja Funduszy spowoduje utratê wielu pozytywnych efektów ich dzia³ania
dla naszego kraju:
1. Fundusze zapewniaj¹ finansowanie inwestycji jeszcze w trakcie ich realizowania. Jest to du¿e u³atwienie, poniewa¿ przy wiêkszoœci zadañ dofinansowanych z programów unijnych, pieni¹dze s¹ wyp³acane zwykle dopiero
po ich zakoñczeniu.
2. Finansowanie zadañ przedsiêbiorstw
prywatnych przez fundusze jest akceptowane przez Uniê, natomiast bêdzie
o to trudno, gdy te same zadania bêd¹
finansowaæ jednostki administracji czy
samorz¹du. Ewentualne przejêcie
funkcji funduszy przez samorz¹dy
uniemo¿liwi finansowanie zadañ
przedsiêbiorstw, a przez banki zwiêkszy koszt finansowania i stworzy ry-
Nr 2 (50)/07
3.
4.
5.
6.
zyko wyprowadzania œrodków poza
polski sektor finansowy.
Fundusze stosuj¹ jasne kryteria wobec
przedsiêwziêæ realizowanych przez ich
g³ównych klientów – gminy, komunalne podmioty gospodarcze i powiaty.
Dbaj¹ o efektywne wykorzystanie
œrodków i zgodnoœæ z polityk¹ ekologiczn¹ pañstwa. Wiêkszoœæ zadañ ma
d³ugi (nawet 20-letni) cykl finansowania, gwarantowany przez system finansowy funduszy. Harmonijnego finansowania nie zapewni¹, zorientowane
na roczn¹ perspektywê, bud¿ety samorz¹dowe.
Dzia³alnoœæ funduszy z ich ofert¹ preferencyjnych, niskooprocentowanych
po¿yczek i bezzwrotnych dotacji umo¿liwia finansowe domkniêcie wielu projektów inwestycyjnych w dziedzinie
ochrony œrodowiska. Stwarza dziêki
temu dodatkowy popyt na oferowane
na warunkach rynkowych przez banki
kredyty na finansowanie tych¿e przedsiêwziêæ. Fundusze nie s¹ wiêc konkurencj¹ dla banków. Ponadto, ich
dzia³alnoœæ uruchamia popyt na produkty i us³ugi niefinansowe (rzeczowe, eksperckie itp.) w dziedzinie
ochrony œrodowiska.
Popyt na us³ugi funduszy jako podmiotów gromadz¹cych i zarz¹dzaj¹cych
znaczonymi œrodkami z op³at ekologicznych (czyli zarezerwowanymi wy³¹cznie na ochronê œrodowiska) bêdzie
wzrastaæ. W szczególnoœci dotyczy to
obszarów, w których Polska ma okreœlone terminowo zobowi¹zania wynikaj¹ce z cz³onkostwa w UE.
W wyniku likwidacji funduszy,
zmniejszy siê stopieñ realizacji celów
polityki ekologicznej pañstwa. Utraci
siê sprawdzone ogniwo pozwalaj¹ce
dobrze wykorzystywaæ fundusze unij-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
ne.
7. Fundusze w finansowaniu dbaj¹ o realizacjê przedsiêwziêæ po najni¿szym
koszcie. Zasady tej nie bêd¹ realizowaæ banki (nastawione na zysk) ani administracja publiczna (zorientowana na
realizacjê wielu konkuruj¹cych ze sob¹
celów – pieni¹dze zarezerwowane na
ochronê œrodowiska mog¹ byæ wydawane np. na oœwiatê czy kulturê itp.).
8. Fundusze dysponuj¹ kadr¹ wyspecjalizowan¹ w ocenianiu i doradztwie dla
projektów z ochrony œrodowiska.
Dzia³ania te s¹ prowadzone przez zespo³y osób. Utrzymanie takich zespo³ów przez samorz¹dy czy banki nie
bêdzie op³acalne, co oznacza utratê
mo¿liwoœci przygotowania dobrych
projektów, maj¹cych wiêksze szanse na
dofinansowanie z funduszy unijnych.
9. Dzia³alnoœæ Funduszy podlega wszechstronnej kontroli publicznej (m.in.
NIK, Urz¹d Kontroli Skarbowej). Posiadaj¹ one w swoich strukturach jednostki audytu wewnêtrznego, nadzorowane przez Ministerstwo Finansów.
W radach nadzorczych Funduszy reprezentowane s¹ w³adze samorz¹dowe
i rz¹dowe, organizacje pozarz¹dowe
czy samorz¹du gospodarczego.
10.Nie mo¿na liczyæ na wysokie korzyœci
finansowe dla samorz¹dów po przejêciu funduszy. Spodziewane dochody
województw po przejêciu Wojewódzkich Funduszy wynios¹ tylko ok. 0,6
mld z³. (bardzo nierównomiernie rozdzielane miêdzy regionami). Tymczasem, twórcy reformy przekonuj¹, ¿e
likwidacja wojewódzkich funduszy
przyniesie wysokie korzyœci finansowe dla samorz¹dów – ok. 4 mld z³.
Ta kwota, to g³ównie nale¿noœci od
wczeœniej udzielonych po¿yczek. Bêd¹
one sp³acane w ci¹gu wielu lat.
35
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Proponujemy otwarcie merytorycznej
debaty nad aktualnym stanem i przysz³oœci¹
tak wa¿nej dla naszego kraju dziedziny, jak¹
jest funkcjonowanie wojewódzkich funduszy
ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej.
Ekonomiœci œrodowiska i zasobów naturalnych – z inicjatywy których powsta³ niniejszy list – deklaruj¹ aktywn¹ wspó³pracê w
przygotowaniu i przeprowadzaniu zmian koniecznych dla udoskonalania polskiego systemu finansowania ochrony œrodowiska.
Ufamy, ¿e Pan Premier nie dopuœci do
likwidacji wojewódzkich funduszy ochrony
œrodowiska i gospodarki wodnej – instytucji
sprawdzonych w wieloletniej praktyce.
Sygnatariusze:
prof. zw. dr hab. Bogus³aw Fiedor, dyrektor Instytutu Ekonomii i rektor Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu
prof. zw. dr hab. Kazimierz Górka, kierownik Katedry Polityki Przemys³owej i
Ekologicznej Akademii Ekonomicznej w
Krakowie
prof. dr hab. Andrzej Graczyk, kierownik Katedry Ekonomii Ekologicznej i dziekan Wydzia³u Nauk Ekonomicznych Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu
prof. zw. dr hab. Tomasz ¯ylicz, kierownik Warszawskiego Oœrodka Ekonomii
Ekologicznej i dziekan Wydzia³u Nauk
Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego
prof. dr hab. inz. Stefan Koz³owski, przewodnicz¹cy komitetu Cz³owiek i Œrodowisko Polskiej Akademii Nauk, b. minister œrodowiska
prof. dr hab. Ludwik Tomia³ojæ, przewodnicz¹cy Komitetu Ochrony Przyrody
Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytet
Wroc³awski
dr Jerzy Jendroœka, prezes Centrum Prawa Ekologicznego we Wroc³awiu; kie-
36
rownik Zak³adu Prawa Europejskiego i
Prawa Miêdzynarodowego Publicznego
na Uniwersytecie Opolskim
prof. dr hab. Ryszard Borówka, dziekan
Wydzia³u Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Szczeciñskiego
prof. zw. dr hab. Marek ¯migrodzki,
rektor Wy¿szej Szko³y Ekonomii i Innowacji w Lublinie
prof. dr hab. Zdzis³aw Targoñski, rektor
Akademii Rolniczej w Lublinie
prof. dr hab. Witold Stêpniewski, prorektor ds. nauki Politechniki Lubelskiej
prof. Romuald Olaczek, b. dyrektor Instytutu Ochrony Œrodowiskowej Uniwersytetu £ódzkiego, cz³onek Pañstwowej
Rady Ochrony Przyrody i Komitetu Cz³owiek i Œrodowisko oraz Komitetu Ochrony Przyrody PAN
prof. dr hab. Joanna Pijanowska, dziekan Wydzia³u Biologii Uniwersytetu Warszawskiego
prof. dr hab. Witold Wac³awek, profesor zwyczajny Uniwersytetu Opolskiego,
Prezes Towarzystwa Chemii i In¿ynierii
Ekologicznej w Opolu
dr Andrzej K³os, zastêpca dyrektora Instytutu Chemii i In¿ynierii Ekologicznej
Uniwersytetu Opolskiego
dr hab. Maria Wac³awek, profesor Uniwersytetu Opolskiego, kierownik Zak³adu Badañ Fizykochemicznych Uniwersytetu Opolskiego
dr hab. Krzysztof Malik, profesor Politechniki Opolskiej, dziekan Wydzia³u Zarz¹dzania i In¿ynierii Produkcji Politechniki Opolskiej
prof. dr hab. Krystian Heffner, prodziekan ds. Nauki Wydzia³u Zarz¹dzania i In¿ynierii Produkcji Politechniki Opolskiej
prof. dr hab. in¿. Roman Ulbrich, kierownik Katedry In¿ynierii Œrodowiska
Politechniki Opolskiej
prof. zw. dr hab. Józef M. Do³êga, dy-
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
List do wiadomoœci:
rektor Instytutu Ekologii i Bioetyki Uniwersytetu Kardyna³a Stefana Wyszyñskie1. Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej
go w Warszawie; prezes Polskiego Towa2. Marsza³ka Sejmu RP
rzystwa Sozologicznego
3. Marsza³ka Senatu RP
prof. dr hab. Jerzy Mocewicz, Instytut
4. Ministra Finansów
Ekologii i Bioetyki Uniwersytetu Kardy5. Ministra Œrodowiska
na³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie
6. Przewodnicz¹cych Komisji Ochrony
prof. zw. dr hab. Les³aw Badura, honoŒrodowiska Sejmu i Senatu
rowy profesor UWM w Olsztynie, eme7. Przewodnicz¹cych Komisji Finansów
rytowany prof. Uniwersytetu Œl¹skiego
Sejmu i Senatu
prof. dr hab. Tadeusz Borys, kierownik
8. Przewodnicz¹cych Klubów Poselskich
Katedry Zarz¹dzania Jakoœci¹ i Œrodowi9. Redakcji prasowych, radiowych i teskiem, Akademia Ekonomiczna we Wrolewizyjnych
c³awiu, Wydzia³ Gospodarki Regionalnej
Adres korespondencyjny:
Biuro Rektora
w Jeleniej Górze
dr Hanna Werblan-Jakubiec, dyrektor Akademia Ekonomiczna im O. Langego,
ul. Komandorska 118/120,
Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu War53-345 Wroc³aw
szawskiego
STANOWISKO KONWENTU MARSZA£KÓW
WOJEWÓDZTW SAMORZ¥DOWYCH RP
w sprawie rz¹dowej propozycji likwidacji wojewódzkich
funduszy ochrony œrodowiska i gospodarki wodnej (WFOŒiGW)
Konwent Marsza³ków Województw Samorz¹dowych RP wyra¿a dezaprobatê wobec
planów likwidacji WFOŒiGW, zaproponowanej w projekcie reformy finansów publicznych, poniewa¿ wp³ynê³oby to negatywnie na
system finansowania ochrony œrodowiska w
Polsce.
WFOŒiGW s¹ instytucjami sprawdzonymi i dobrze realizuj¹cymi swoje zadania
statutowe. Dla sprawnoœci funkcjonowania
niezbêdne jest posiadanie przez nie osobowoœci prawnej.
Jednoczeœnie Konwent opowiada siê za
przeobra¿eniem WFOŒiGW w rzeczywisty
instrument polityki regionalnej, w pe³ni podporz¹dkowany samorz¹dowi województwa.
Cel ten powinno siê osi¹gn¹æ m.in. poprzez
zmianê zapisu art. 413 ust. 6 ustawy z 27
kwietnia 2001r. Prawo ochrony œrodowiska
(Dz.U. z 2006r. Nr 129, poz. 902 z póŸn.
zm.), który powinien brzmieæ nastêpuj¹co:
„Cz³onków rady nadzorczej wojewódzkiego
funduszu, uwzglêdniaj¹c stanowisko podmiotów, o których mowa w ust. 5, powo³uje i
odwo³uje w³aœciwy marsza³ek województwa,
z zastrze¿eniem ust. 6a”.
Konwent przedstawia nastêpuj¹ce argumenty za pozostawieniem WFOŒiGW jako
jednostek samorz¹dów województw do realizacji regionalnej polityki ekologicznej:
1. Przeniesienie œrodków do bud¿etów województwa samorz¹dowego (œrodków powiatowych i gminnych funduszy do bud¿etu powiatu lub gminy) nie jest korzystn¹ alternatyw¹. Œrodki przekazane do
bud¿etu województwa bêd¹ mog³y byæ
37
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
skowych obowi¹zuj¹cych w prawie Unii
wydane tylko w formie dotacji, co oznaEuropejskiej, co grozi olbrzymimi karacza rozdanie tych œrodków w przeci¹gu
mi finansowymi. Wsparcie projektów œroparu lat i szybkie ograniczenie puli œrodków finansowych przeznaczanych na
dowiskowych jest szczególnie wa¿ne dla
samorz¹dów dysponuj¹cych niewielkimi
ochronê œrodowiska, natomiast w przyœrodkami, bowiem s³u¿y równomiernemu
padku gmin i powiatów brak wydzielenia
rozmieszczeniu inwestycji i tym samym
œrodków spowoduje wydawanie ich na
pe³nej realizacji Traktatu Akcesyjnego.
inne wa¿ne zadania w³asne samorz¹dów,
nie zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska.
4. Œrodki WFOŒiGW s³u¿¹ nie tylko bie¿¹cemu finansowaniu zadañ proekologicz2. Likwidacja Funduszy oznacza koniecznoœæ
nych, ale równie¿ s¹ niezbêdne w pozyzatrudniania w urzêdach marsza³kowskich
skiwaniu bezzwrotnych œrodków z UE.
dodatkowych osób do obs³ugi œrodków
przeznaczanych na ochronê œrodowiska,
Fundusze – jako instytucje z olbrzymim
doœwiadczeniem – s¹ niezwykle potrzebczyli zwiêkszenie kosztów funkcjonowane do zwiêkszenia poziomu pozyskiwania tych administracji. Tymczasem WFOnia unijnych œrodków finansowych i wdraŒiGW utrzymuj¹ siê z wypracowanego
¿ania Programu Operacyjnego Infrastrukzysku i w zwi¹zku z tym funkcjonowanie
tura i Œrodowisko, ale równie¿ œrodowitych jednostek nie anga¿uje ¿adnych œrodskowych priorytetów regionalnych proków – ani samorz¹dowych, ani bud¿etogramów operacyjnych. Œrodki finansowe
wych. Pozbawienie osobowoœci prawnej
spowoduje, ¿e wydatki w ramach realizafunduszy s¹ niezbêdne dla uzupe³nienia
wk³adu w³asnego wobec œrodków unijcji zadañ dotychczas wykonywanych przez
nych. Likwidacja funduszy, które przewite jednostki stan¹ siê wydatkami bud¿etu
dywane s¹ jako instytucje wdra¿aj¹ce Prowojewództwa.
gram Operacyjny Infrastruktura i Œrodo3. Likwidacja systemu funduszy ochrony œrowisko, oznacza zwiêkszenie opóŸnienia i
dowiska i gospodarki wodnej zachwieje
wzrost problemów organizacyjnych we
tempem i poziomem dostosowania Polski
wdra¿aniu tego Programu.
i polskich samorz¹dów do norm œrodowi-
Najwy¿sza Izba Kontroli pozytywnie oceni³a gospodarowanie œrodkami
przez fundusze ochrony œrodowiska
SKUTECZNIE I GOSPODARNIE
Dzia³alnoœæ Narodowego Funduszu
Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej
oraz wojewódzkich funduszy ochrony œrodowiska w latach 2003–2005 by³a przedmiotem
kontroli Najwy¿szej Izby Kontroli. NIK podjê³a tê kontrolê na wniosek Prezesa Rady Ministrów, poniewa¿ poprzednie kontrole przeprowadzone w latach 2000 i 2003 wykaza³y
szereg nieprawid³owoœci w wykorzystywaniu
38
i gospodarowaniu posiadanymi œrodkami, tak¿e nieegzekwowanie efektów ekologicznych,
niezasadne przyznawanie umorzeñ sp³at po¿yczek, a tak¿e niegospodarne wykorzystywanie
œrodków finansowych na w³asne cele. Narodowy i wojewódzkie fundusze zosta³y zobowi¹zane do wyeliminowania tych uchybieñ, obecna kontrola mia³a m.in. za zadanie sprawdziæ,
w jakim stopniu to im siê uda³o.
Nr 2 (50)/07
– Najwy¿sza Izba Kontroli pozytywnie
ocenia gospodarowanie œrodkami NFOŒiGW
i 8 objêtych kontrol¹ wojewódzkich funduszy
oraz ich wykorzystanie na cele maj¹ce s³u¿yæ
poprawie stanu œrodowiska i wspieraniu realizacji polityki ekologicznej pañstwa. Cieszymy siê z tej oceny, tym bardziej, ¿e w przesz³oœci wyniki kontroli NIK nie zawsze by³y
tak dobre – powiedzia³ Jacek Jezierski, wiceprezes NIK, omawiaj¹c raport Izby i wnioski pokontrolne.
W ocenie NIK, fundusze racjonalnie gospodarowa³y posiadanymi œrodkami, w szczególnoœci w dzia³alnoœci statutowej – w zakresie pomocy finansowej w formie po¿yczek
i dotacji. Zarówno NFOŒiGW, jak i wojewódzkie fundusze wspiera³y beneficjentów
realizuj¹cych projekty z udzia³em œrodków
Unii Europejskiej. Ma³o efektywna by³a dzia³alnoœæ kapita³owa funduszy oraz wyst¹pi³y
nieprawid³owoœci zwi¹zane z wydatkami na
potrzeby w³asne.
Zwiêkszeniu uleg³ stan maj¹tkowy funduszy i na koniec 2005 r. wynosi³ 4 806 mln
z³ w NFOŒiGW, a w 8 skontrolowanych wojewódzkich funduszach ³¹cznie 2 483 mln z³.
W dalszym ci¹gu wystêpowa³o du¿e zainteresowanie pozyskaniem œrodków Funduszy w
zwi¹zku z realizacj¹ przedsiêwziêæ w zakresie ochrony œrodowiska. W badanym okresie, do skontrolowanych funduszy zosta³o z³o¿onych ³¹cznie blisko 25 tys. wniosków o dofinansowanie przedsiêwziêæ na kwotê oko³o
28,6 mld z³. Po rozpatrzeniu wniosków, przeprowadzeniu negocjacji i uzgodnieñ, ³¹cznie
zawarto 17,5 tys. umów o udzielenie dofinansowania (z tego w NFOŒiGW – 2,5 tys. umów,
w 8 wfoœigw – 15 tys.) o wartoœci ok. 7,7 mld
z³ (z tego w NFOŒiGW – o wartoœci ok. 4,5
mld z³, w 8 wfoœigw – ok. 3,2 mld z³).
Jednoczeœnie w okresie objêtym kontrol¹ w ramach zawartych umów wyp³acono
œrodki w ³¹cznej kwocie ok. 8, 1 mld z³.
W wyniku przeprowadzonej kontroli
PRAWO i
ŒRODOWISKO
NIK stwierdzono, ¿e w badanych funduszach:
dofinansowywano przedsiêwziêcia z
dziedzin o priorytetowym znaczeniu,
wynikaj¹cych z przyjêtych przez administracjê publiczn¹ programów i
strategii,
pomocy finansowej udzielano zgodnie
z katalogiem dziedzin i programów
okreœlonych przepisami,
w istotnym zakresie osi¹gniêto efekty
ekologiczne zak³adane w umowach zawartych i zakoñczonych w latach
2003–2005,
udzia³ nale¿noœci z tytu³u po¿yczek i
kredytów na koniec 2005 r. utrzymywa³ siê na wysokim poziomie – do
90% w NFOŒiGW, a w wojewódzkich
funduszach do 80%,
wydatki ogó³em, w okresie objêtym
kontrol¹, w NFOŒiGW wynios³y oko³o
2,2 mld z³, a w wojewódzkich funduszach oko³o 1,4 mld z³.
Zmniejszy³y siê wydatki wszystkich
skontrolowanych funduszy. By³o to wynikiem
zmniejszenia wydatków w zakresie dzia³alnoœci statutowej, które stanowi³y oko³o 84%
wydatków ogó³em, a szczególnie finansowania w formie dotacji. Dotacje stanowi³y w
NFOŒiGW 75% wydatków, a w wojewódzkich funduszach 55%.
Wzros³y koszty utrzymania biura i organów funduszy w wydatkach ogó³em, co
by³o wynikiem wzrostu przeciêtnego wynagrodzenia oraz zwiêkszenia zatrudnienia,
m.in. w zwi¹zku z realizacj¹ zadañ zwi¹zanych z wykorzystaniem œrodków UE.
– NIK pozytywnie ocenia anga¿owanie
siê funduszy w dofinansowanie przedsiêwziêæ
proekologicznych. W priorytetowych dziedzinach ochrony powietrza i ochrony wód oraz
gospodarki wodnej, fundusze anga¿owa³y
œrodki (zarówno w formie dotacji, jak i w formie po¿yczek), uzyskuj¹c w istotnym zakresie
zak³adane efekty ekologiczne – powiedzia³
39
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
prezes Jezierski.
W badanym okresie NFOŒiGW dofinansowywa³ z regu³y du¿e przedsiêwziêcia o
charakterze ponadregionalnym, natomiast
wojewódzkie fundusze wspó³finansowa³y
mniejsze przedsiêwziêcia, o charakterze regionalnym.
Z ustaleñ kontroli wynika, ¿e w NFOŒiGW i w niektórych wojewódzkich funduszach, stosowano malej¹ce oprocentowanie
po¿yczek. Obni¿anie oprocentowania, obok
umorzeñ po¿yczek i kredytów, by³o jedn¹ z
form dzia³añ promocyjnych, maj¹cych na celu
zwiêkszenie atrakcyjnoœci udzielania pomocy finansowej i zachêcenia do podejmowania
realizacji przedsiêwziêæ w zakresie ochrony
œrodowiska. Spowodowa³o to jednak zmniejszenie przychodów z tego tytu³u.
Prezes Jezierski zwróci³ te¿ uwagê na
pewne niedoci¹gniêcia w funkcjonowaniu funduszy, dotyczy³y one:
nierzetelnego rozpatrywania niektórych wniosków, okresowego braku
procedur przy rozpatrywaniu wniosków i niew³aœciwego ich stosowania,
niepe³nego zabezpieczania w umowach
(zw³aszcza dotycz¹cych po¿yczek
uwzglêdniaj¹cych wyp³aty zaliczek)
interesów finansowych funduszy,
niezawierania we wszystkich umowach
wymagañ dotycz¹cych efektów ekologicznych i rzeczowych,
przypadków nierzetelnego postêpowania na etapie realizacji umów, np. niezgodnie z umow¹ dokonywano zakupów, nie egzekwowano wykazania
osi¹gniêtego efektu ekologicznego i
nieterminowo rozliczano umowy.
NIK za niew³aœciwe ocenia kumulowanie przez fundusze czasowo wolnych œrod-
40
ków, zamiast wykorzystywaæ je w dzia³alnoœci statutowej.
W ocenie NIK, nieefektywn¹ by³a dzia³alnoœæ kapita³owa wiêkszoœci skontrolowanych funduszy. By³a ona skutkiem anga¿owania, jeszcze przed 2003 r., œrodków w spó³ki o s³abych wynikach finansowych, a dzia³ania funduszy na rzecz poprawy sytuacji finansowej spó³ek by³y nieskuteczne.
W okresie objêtym kontrol¹, NFOŒiGW i skontrolowane wojewódzkie fundusze udziela³y tzw. po¿yczek p³atniczych na
³¹czn¹ kwotê oko³o 41 mln euro i 80 mln z³,
mimo ¿e taka forma wykorzystania œrodków
finansowych funduszy nie jest wymieniona
w przepisach ustawy Prawo ochrony œrodowiska. NIK, nie neguj¹c celowoœci udzielania po¿yczek p³atniczych, po raz kolejny
wskaza³a na brak ustawowego uregulowania
takiej formy wspierania finansowego beneficjentów.
W zwi¹zku z ustaleniami kontroli, w
celu wyeliminowania stwierdzonych nieprawid³owoœci, Najwy¿sza Izba Kontroli wskaza³a na potrzebê podjêcia dzia³añ o charakterze systemowym przez: ministra œrodowiska,
rady nadzorcze funduszy oraz zarz¹dy funduszy.
– Fundusze ochrony œrodowiska spe³niaj¹ istotn¹ rolê w systemie finansowania zadañ ochrony œrodowiska i dzisiaj naszym zdaniem spe³niaj¹ j¹ bardziej skutecznie, bardziej
gospodarnie, zwracaj¹ uwagê na efekty ekologiczne zaanga¿owanych przez siebie œrodków w ró¿ne przedsiêwziêcia gospodarcze. W
naszej ocenie, gospodaruj¹ posiadanymi œrodkami w sposób racjonalny, w szczególnoœci w
zakresie pomocy w formie po¿yczek i dotacji
– powiedzia³ Jacek Jezierski.
J.Z.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
Kontrola NIK
AZBEST NADAL SZKODZI
Pawe³ Wójcik
Historia azbestu jako materia³u izolacyjnego siêga ponad 100 lat. Szersze zastosowanie znalaz³ w latach trzydziestych ubieg³ego wieku, a powszechnie by³ stosowany
w latach 50. i 60. ubieg³ego wieku. I trudno
uwierzyæ w to, ¿e w ci¹gu najbli¿szych kilkunastu-kilkudziesiêciu lat ca³kowicie zniknie z u¿ytkowania.
Odporny i... szkodliwy
Azbestami s¹ w³ókniste odmiany ró¿nych minera³ów wystêpuj¹ce w przyrodzie w
postaci wi¹zek w³ókien cechuj¹cych siê nadzwyczajn¹ wytrzyma³oœci¹ na rozci¹ganie,
elastycznoœci¹ i odpornoœci¹ na dzia³anie
czynników chemicznych i fizycznych. W
przyrodzie wystêpuje oko³o 150 minera³ów
o pokroju w³óknistym, które w czasie procesu produkcyjnego mog¹ siê rozdzielaæ na
sprê¿yste w³ókna, czyli fibryle.
Azbest znalaz³ powszechne zastosowanie
w materia³ach budowlanych. Najczêœciej w postaci mieszanki azbestu i cementu (popularny
eternit czy rury wodoci¹gowe i kanalizacyjne)
lub w postaci bloków we³ny mineralnej jako
materia³ izolacyjny i wyg³uszaj¹cy, jednoczeœnie bardzo odporny na ogieñ.
Niestety, wiele lat powszechnego stosowania azbestu wykaza³o, ¿e wbrew pocz¹tkowym oczekiwaniom, azbest nie jest dla organizmu cz³owieka materia³em obojêtnym.
Azbest jest przyczyn¹ takich chorób, jak pylica azbestowa, rak p³uc czy nowotwory, np.
takie jak miêdzyb³oniak op³ucnej.
Szkodliwoœæ w³ókien azbestowych zale¿y od œrednicy i d³ugoœci w³ókien. Wiêksze
w³ókna nie s¹ tak szkodliwe, gdy¿ w wiêkszoœci zatrzymuj¹ siê w górnych drogach od-
dechowych, sk¹d s¹ usuwane przez rzêski,
w³ókna bardzo drobne s¹ usuwane przez system odpornoœciowy. Najbardziej niebezpieczne s¹ w³ókna d³ugie (>5ìm), ale cienkie
(<3ìm). Przenikaj¹ do dolnych dróg oddechowych i wbijaj¹ siê do p³uca, gdzie pozostaj¹ i w wyniku wieloletniego dra¿nienia
komórek wywo³uj¹ nowotwory. Takie w³ókna powstaj¹ g³ównie podczas œcierania wyk³adzin hamulcowych i sprzêg³owych samochodów starszego typu.
Na prze³omie lat 70. i 80. w wiêkszoœci
rozwiniêtych pañstw uznano azbest za materia³ szkodliwy i stanowi¹cy istotne zagro¿enie
dla cz³owieka. Wstrzymano produkcjê wyrobów z azbestu i rozpoczêto wycofywanie wyrobów azbestowych z u¿ytkowania. Obecnie,
praktycznie wszystkie pañstwa wdro¿y³y ró¿ne programy, których ostatecznym celem jest
likwidacja azbestu z otoczenia cz³owieka.
Polski nakaz eksmisji dla azbestu
19 czerwca 1997 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej przyj¹³ Rezolucjê w sprawie
programu wycofywania azbestu z gospodarki. W rezolucji tej Rada Ministrów zosta³a
wezwana m.in. do opracowania programu
zmierzaj¹cego do wycofywania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest, stosowanych do
tej pory powszechnie na terytorium Polski.
Problem nie by³ ³atwy, bowiem dotyczy³ ca³ej ga³êzi przemys³u i to w czasie, gdy
w³adzom trudno by³o zapanowaæ nad rosn¹cym bezrobociem. Istotnym problemem by³
równie¿ brak technologii i dostêpu do materia³ów alternatywnych. Musia³o min¹æ a¿ 5
lat, by Rada Ministrów 14 maja 2002 roku
przyjê³a Program usuwania azbestu i wyro41
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
bów zawieraj¹cych azbest stosowanych na
G³ówne zagadnienia objête kontrol¹ to:
terytorium Polski.
identyfikacja Ÿróde³ wystêpowania azbestu na
terenie kraju, monitorowanie wdra¿ania omaProgram do kontroli
wianego programu, prawid³owoœæ i skutecznoœæ podjêtych dzia³añ na rzecz realizacji proNajwy¿sza Izba Kontroli w po³owie gramu, stan opracowania wojewódzkich, poubieg³ego roku przeprowadzi³a analizê Re- wiatowych i gminnych programów usuwania
alizacji programu usuwania azbestu i wyro- azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest oraz
bów zawieraj¹cych azbest w latach 2003– prawid³owoœæ postêpowania przy usuwaniu
2005.
azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest z buCelem kontroli by³o zbadanie i doko- dynków mieszkalnych i obiektów u¿ytecznonanie oceny prawid³owoœci oraz efektywno- œci publicznej. Analiz¹ objêto równie¿ prowaœci dzia³añ organów administracji rz¹dowej i dzenie kontroli i nadzoru nad prawid³ow¹ ekssamorz¹dowej w zakresie wykonywania za- ploatacj¹ obiektów z wyrobami zawieraj¹cymi
dañ ujêtych w Programie usuwania azbestu i azbest, dzia³ania podejmowane dla usuwania
wyrobów zawieraj¹cych azbest stosowanych tych wyrobów. NIK obj¹³ te¿ kontrol¹ wykona terytorium Polski w pierwszych latach jego rzystanie œrodków bud¿etowych przeznaczorealizacji, a w szczególnoœci tego, jak sku- nych na realizacjê programu.
teczne by³y podejmowane dzia³ania zmierzaKontrolê przeprowadzono pomiêdzy 18
j¹ce do realizacji za³o¿eñ programu rz¹do- kwietnia 2006 r. a 30 czerwca 2006 r. Prowego. Analizowano te¿ poprawê stanu tech- wadzona by³a w 10 jednostkach, w tym w:
nicznego obiektów budowlanych, przy wzno- Ministerstwie Gospodarki; G³ównym Urzêszeniu których stosowano wyroby zawieraj¹- dzie Nadzoru Budowlanego; 2 urzêdach marce azbest. Sprawdzano te¿ stopieñ oczyszcze- sza³kowskich (mazowieckim oraz lubelskim),
nia z azbestu terytorium kraju; prawid³owoœæ 2 starostwach powiatowych – w Che³mie i
wykorzystania œrodków bud¿etowych prze- Radomiu, 4 urzêdach gmin w: Pruszkowie,
znaczonych na realizacjê programu i sposób Ma³kini Górnej, Bi³goraju i Dorohusku.
okreœlenia Ÿróde³ jego finansowania.
Kontrola zosta³a podjêta z inicjatywy
Warto tutaj zwróciæ szczególn¹ uwagê w³asnej Najwy¿szej Izby Kontroli. Badaniana fakt, i¿ z racji masowego u¿ytkowania i mi kontrolnymi objêto okres od 1 stycznia
niskiej ceny produktów wykonywanych z 2003 r. do 31 grudnia 2005 r.
u¿yciem azbestu, mamy do czynienia z
ogromn¹ iloœci¹ wyrobów zawieraj¹cych
NIK ocenia – jest Ÿle
azbest znajduj¹cych siê na terenie ca³ej Polski, oraz faktem, ¿e usuwanie wyrobów z
Przede wszystkim Najwy¿sza Izba Konazbestu wi¹¿e siê z bardzo wysokimi koszta- troli negatywnie oceni³a tryb i sposób realimi. Oba te czynniki powoduj¹, ¿e oczyszcze- zowania zadañ zwi¹zanych z likwidacj¹ obecnie terytorium kraju z azbestu w czasie 30 lat noœci azbestu na terytorium Polski w latach
wymaga od pocz¹tku jego realizacji podjêcia 2003–2005, które to zadania okreœlone zosystematycznych i skutecznych dzia³añ. sta³y w Programie usuwania azbestu i wyroIstotn¹ przyczyn¹ podjêcia przez NIK tej kon- bów zawieraj¹cych azbest stosowanych na
troli by³a potrzeba dokonania oceny prawi- terytorium Polski.
d³owoœci i skutecznoœci realizacji zadañ poNie zosta³y zrealizowane za³o¿enia przydejmowanych w celu usuwania azbestu z te- jête w programie w zakresie opracowania
rytorium Polski.
gminnych, powiatowych i wojewódzkich pro-
42
Nr 2 (50)/07
gramów usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest, a stopieñ zaawansowania prac
na rzecz usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest by³ niewielki.
Nie doprowadzono do zweryfikowania
szacunkowych danych dotycz¹cych iloœci oraz
miejsc wystêpowania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest. Fragmentaryczna inwentaryzacja azbestu i wykonanych z jego udzia³em wyrobów uniemo¿liwi³a okreœlenie rzeczywistej iloœci tego minera³u na terenie administrowanym przez dan¹ jednostkê. Znacz¹ce braki w inwentaryzacji utrudni³y, a w
wielu przypadkach wrêcz uniemo¿liwi³y
okreœlenia rozmieszczenia terytorialnego, a
tak¿e zaplanowanie dzia³añ w celu usuniêcia
b¹dŸ tymczasowego zabezpieczenia tych wyrobów oraz bie¿¹cego monitorowania stanu
technicznego obiektów budowlanych zawieraj¹cych azbest.
G³ówny Koordynator odpowiedzialny
za wspó³dzia³anie administracji rz¹dowej i samorz¹du terytorialnego oraz podejmowanie
inicjatyw w zakresie wdra¿ania programu nie
doprowadzi³ – zdaniem Najwy¿szej Izby
Kontroli – do ustalenia rzeczywistej iloœci
stanu technicznego i rozmieszczenia azbestu
i wyrobów zawieraj¹cych azbest, a tak¿e nie
aktualizowa³ corocznie programu. Tak siê
dzia³o, bowiem Minister Gospodarki w nader ograniczonym zakresie sprawowa³ nadzór nad G³ównym Koordynatorem.
Wspó³praca administracji rz¹dowej i samorz¹dowej by³a niewystarczaj¹ca, co nie
sprzyja³o efektywnej realizacji zadañ wynikaj¹cych z programu.
Zrealizowano tylko... szkolenia
Organy administracji publicznej nie doprowadzi³y do ustalenia rzeczywistej iloœci,
stanu technicznego i rozmieszczenia terytorialnego azbestu i wyrobów zawieraj¹cych
azbest. Tak naprawdê nikt nie wie, ile azbestu trzeba zutylizowaæ, gdzie, i w jakich wa-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
runkach eksploatowane s¹ obiekty, w których
azbest znalaz³ swoje zastosowanie. Prowadzenie badañ ankietowych nie pozwoli³o na okreœlenie rzeczywistych danych w ww. zakresie,
stanowi¹cych podstawê podjêcia dalszych
dzia³añ wynikaj¹cych z programu.
Kontrola wykaza³a te¿, ¿e wiêkszoœæ
osób fizycznych i prawnych, bêd¹cych w³aœcicielami, zarz¹dcami lub u¿ytkownikami
miejsc, w których by³ lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawieraj¹ce azbest:
nie realizowa³a obowi¹zku wynikaj¹cego z § 7 rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej
z 23 paŸdziernika 2003 r. w sprawie
wymagañ w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz¹dzeñ, w których byt lub jest
wykorzystywany azbest i nie dokona³a inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawieraj¹cych azbest,
nie przeprowadzi³a pierwszej kontroli
stanu obiektu, urz¹dzenia budowlanego w terminie 6 miesiêcy od dnia wejœcia w ¿ycie rozporz¹dzenia Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej z 2 kwietnia 2004 r., tj. do 6 listopada 2004 r.. i nie sporz¹dzi³a oceny stanu
tych wyrobów, co by³o niezgodne z §
11, w zwi¹zku z § 4 tego rozporz¹dzenia. Brak ocen z pierwszej kontroli powodowa³ zaniechanie dalszych kontroli
okresowych i sporz¹dzania ocen stanu i
mo¿liwoœci bezpiecznego u¿ytkowania
wyrobów zawieraj¹cych azbest.
W³aœciwe organy administracji publicznej, wyznaczone w programie, nie podejmowa³y te¿ wystarczaj¹cych dzia³añ dla uzyskania informacji dotycz¹cej ww. inwentaryzacji oraz ocen stanu i mo¿liwoœci bezpiecznego u¿ytkowania wyrobów zawieraj¹cych
azbest, w celu odpowiedniego rozpoznania
miejsc wystêpowania i stopnia zu¿ycia wyrobów zawieraj¹cych azbest.
43
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Z ustaleñ kontroli przeprowadzonej w
GUNB wynika³o, ¿e osoby fizyczne i prawne w okresie od 30 wrzeœnia 2004 r. do 31
grudnia 2005 r. sporz¹dzi³y tylko ok. 110 tys.
ocen budynków, co stanowi³o ok. 7,3% liczby obiektów budowlanych zawieraj¹cych
wyroby z azbestem.
Taki stan rzeczy w sposób oczywisty powodowa³, ¿e na poziomie województw, powiatów oraz gmin, brakowa³o informacji o
rzeczywistej iloœci azbestu, miejscach wystêpowania i stanie technicznym tych wyrobów.
Zdaniem NIK, system usuwania azbestu na terytorium Polski, przyjêty w programie, bez okreœlenia wsparcia finansowego dla
podmiotów obowi¹zanych do podejmowania
dzia³añ na rzecz likwidacji azbestu, mo¿e stanowiæ istotne zagro¿enie dla dalszej realizacji programu i usuniêcia azbestu do 2032 r.
NIK ocenia, ¿e nieprawid³owo realizowano ustalone w programie zadania w zakresie zabezpieczania i usuwania wyrobów zawieraj¹cych azbest na wszystkich poziomach
administracji terenowej zarówno samorz¹dowej, jak i pañstwowej. Nie sporz¹dzono m.in.
programów usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest oraz nie dokonano oceny
stanu technicznego, iloœci i miejsc wystêpowania wyrobów zawieraj¹cych azbest.
spoœród 3 skontrolowanych gmin, bêd¹cych w³aœcicielami obiektów, w których zastosowano wyroby zawieraj¹ce
azbest, tylko w jednej gminie wype³niono obowi¹zek dokonania oceny stanu
technicznego, iloœci i miejsc wystêpowania wyrobów zawieraj¹cych azbest,
w ¿adnym ze skontrolowanych 2 starostw nie opracowano programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych
azbest. Brak by³o pe³nych danych liczbowych o iloœci i rozmieszczeniu wyrobów zawieraj¹cych azbest na terenie
powiatu i ka¿dej gminy. Nie dokonywano te¿ sukcesywnego przegl¹du
technicznego obiektów budowlanych.
44
Ustalono, ¿e do 30 czerwca 2006 r.
¿adna ze skontrolowanych 4 gmin nie podjê³a prac w celu przygotowania programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych
azbest. Termin opracowania, zgodnie z programem, up³ywa³ z koñcem 2006 r.
Ponadto, skontrolowane 2 starostwa
i 4 gminy nie za³o¿y³y wynikaj¹cych z programu baz danych o lokalizacji, liczbie i
stanie istniej¹cych wyrobów zawieraj¹cych
azbest, a 2 gminy i jedno starostwo nie
podjê³y realizacji zadania pn. Rozpowszechnienie wœród spo³ecznoœci lokalnej
informacji o skutkach dla zdrowia i œrodowiska, powodowanych przez azbest i wyroby zawieraj¹ce azbest.
Na 4 skontrolowane gminy tylko jedna posiada³a pe³ne dane dotycz¹ce iloœci i
rozmieszczenia wyrobów zawieraj¹cych
azbest.
Kontrola NIK wykaza³a, ¿e spoœród wielu zadañ ujêtych w programie, w latach 2003–
2005 r. w pe³nym zakresie zrealizowano tylko te, które dotyczy organizowania szkoleñ
odnoœnie przepisów i procedur dotycz¹cych
azbestu. Z zaplanowanej na ten cel na lata
2003–2032 kwoty 1350 tys. z³, do koñca 2005
r. wydatkowano 1087 tys. z³, tj. 81% kwoty
ujêtej w programie. Jak ustalono, w ramach
ww. œrodków w latach 2003–2004 kwotê 58,8
tys. z³ wydatkowano na przeszkolenie innych
osób, niebêd¹cych pracownikami administracji publicznej, co by³o niezgodne z za³o¿eniami programu. Program zak³ada³ przeznaczenie œrodków finansowych wy³¹cznie na szkolenie pracowników administracji publicznej.
Nie zrealizowano natomiast zadañ Programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest stosowanych na terytorium Polski, dotycz¹cych m.in.: opracowania rzeczywistego planu sytuacyjnego rozmieszczenia
na terenie województwa wyrobów zawieraj¹cych azbest, przygotowania pe³nych wykazów obiektów zawieraj¹cych azbest i rejonów
wystêpuj¹cego nara¿enia na dzia³anie azbe-
Nr 2 (50)/07
stu oraz opracowania przez samorz¹dy województw, powiatów i gmin odpowiednio wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest.
Brak koordynacji u koordynatora
Program, powo³uj¹c do ¿ycia instytucjê G³ównego Koordynatora, który jest odpowiedzialny za wspó³pracê administracji
rz¹dowej i samorz¹dowej oraz koordynacjê
zadañ ujêtych w programie, nie osi¹gn¹³ wystarczaj¹cych efektów... koordynacji. Stwierdzono m.in., ¿e G³ówny Koordynator podj¹³
inicjatywê pozyskania danych o iloœci i rozmieszczeniu wyrobów zawieraj¹cych azbest.
Mia³a temu s³u¿yæ specjalnie przygotowana
ankieta. Efekt tej ankiety okaza³ siê marny,
gdy¿ wype³nione ankiety dostarczone do
G³ównego Koordynatora zawiera³y niepe³ne
i nieprawdziwe (Ÿle obliczone) dane.
NIK ustali³ te¿, ¿e G³ówny Koordynator nie aktualizowa³ corocznie programu, czego skutkiem jest brak uszczegó³owienia treœci programu i brak formu³owania w nim
nowych zadañ. A przede wszystkim G³ówny
Koordynator nie wykaza³ siê nale¿yt¹ skutecznoœci¹ w doprowadzeniu do ustalenia rzeczywistej iloœci azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest na terytorium Polski.
Sprawozdania G³ównego Koordynatora, przekazane Ministrowi Gospodarki, obejmowa³y jedynie informacje o wynikach szkoleñ w zakresie przepisów prawa i procedur
dotycz¹cych azbestu i dzia³aniach promocyjnych oraz wydatkowaniu œrodków finansowych na ten cel. Nie zawiera³y natomiast informacji o stanie wdra¿ania poszczególnych
zadañ programu w latach 2003–2005.
Koñcowe wnioski NIK
Najwy¿sza Izba Kontroli stwierdzi³a niew³aœciwe wdra¿anie programu w zakresie
PRAWO i
ŒRODOWISKO
przygotowania i prowadzenia prac na rzecz
oczyszczenia terytorium Polski z azbestu.
Tempo usuwania wyrobów zawieraj¹cych
azbest jest zbyt wolne, a zaanga¿owanie administracji samorz¹dowej, szczególnie gmin,
znikome. Opracowany w 2002 r. program
wymaga aktualizacji szeregu pojêæ i zadañ
przyjêtych w programie, tak¿e z powodu
wejœcia Polski do Unii Europejskiej. Aktualnie obowi¹zuj¹ce regulacje prawne dotycz¹ce postêpowania z azbestem, oparte
przede wszystkim na aktach wykonawczych,
uniemo¿liwiaj¹ wyegzekwowanie obowi¹zków na³o¿onych na podmioty fizyczne i prawne. Kontynuacja dotychczasowego systemu
usuwania azbestu mo¿e stanowiæ zagro¿enie
dla osi¹gniêcia celu za³o¿onego w programie,
tj. usuniêcia azbestu z terytorium Polski do
2032 r.
Najwy¿sza Izba Kontroli uwa¿a za konieczne podjêcie przez Ministra Gospodarki
nastêpuj¹cych dzia³añ:
rozwa¿enia opracowania projektu
nowelizacji ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawieraj¹cych
azbest lub projektu odrêbnej ustawy
reguluj¹cej kompleksowo problematykê azbestu, w tym praw i obowi¹zków w³aœciwych organów administracji publicznej oraz podmiotów
fizycznych i prawnych,
spowodowania nowelizacji programu,
m.in. w zakresie aktualizacji celów i
zadañ, w tym okreœlenie sposobu postêpowania z wyrobami zawieraj¹cymi azbest przekraczaj¹cymi normy
bezpiecznego u¿ytkowania, stworzenie
mechanizmów motywuj¹cych do modernizacji obiektów i urz¹dzeñ zawieraj¹cych azbest, a tak¿e zwiêkszenia
mo¿liwoœci wsparcia finansowego,
rozwa¿enia zmiany umocowania prawnego G³ównego Koordynatora.
Na podstawie materia³ów NIK: Pawe³ Wójcik
45
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
KOMPETENCJE I ZASADY DZIA£ANIA
EUROPEJSKIEGO TRYBUNA£U SPRAWIEDLIWOŒCI
NA TLE INNYCH S¥DÓW EUROPEJSKICH
dr Przemys³aw Szustakiewicz
Konflikt wokó³ budowy obwodnicy augustowskiej spowodowa³, i¿ po raz pierwszy
od akcesji Polski do Unii Europejskiej zaczêto tak czêsto powo³ywaæ siê na Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci (zwany dalej
ETS). Okaza³o siê, bowiem, ¿e rozpoczêcie
budowy obwodnicy przez dolinê rzeki Rospuda mo¿e spowodowaæ, i¿ przeciwko Polsce bêdzie toczy³o siê postêpowanie przed
ETS. Mo¿na powiedzieæ, i¿ dotychczasowa
wiedza o Trybunale zarezerwowana dla w¹skiego grona prawników-specjalistów od instytucji Unii Europejskiej teraz zaczê³a byæ
powszechna. Niestety liczba b³êdów, czy mitów, jakie pope³niono przy przedstawianiu
kwestii regu³ rz¹dz¹cych postêpowaniem
przez ETS by³a bardzo du¿a, wielokrotnie
mylono Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci z innymi s¹dami ponadnarodowymi funkcjonuj¹cymi w Europie. Tymczasem, sprawa
znajomoœci zasad funkcjonowania Trybuna³u i umiejêtnoœæ odró¿niania jego kompetencji od innych podobnych instytucji ma ogromne znaczenia praktyczne. ETS orzeka w wielu sprawach zwi¹zanych z funkcjonowaniem
mechanizmów wspólnotowych w poszczególnych krajach Unii, a jego interpretacje prawne pozwalaj¹ lepiej zrozumieæ, a wiêc nastêpnie lepiej stosowaæ unijne akty prawne. Ma
to szczególnie znaczenia w tak skomplikowanej dziedzinie ¿ycia, jak¹ jest ochrona œrodowiska. St¹d wart przyjrzeæ siê kompetencjom i zasadom funkcjonowania ETS na tle
innych s¹dów europejskich.
Przygl¹daj¹c siê systemowi s¹downictwa europejskiego nale¿y wskazaæ, ¿e w judykaturze i doktrynie nauk prawnych istniej¹
46
dwa pojêcia prawa europejskiego: Prawo europejskie sensu largo i prawo europejskie sensu stricto. Prawo europejskie w ujêcie szerokim to „system norm prawnych stanowionych
przez europejskie organizacje miêdzynarodowe”.1 W tym znaczeniu prawem europejskim
bêdzie zarówno system ustawiony przez Radê
Europy oraz system Prawa Wspólnot Europejskich – zinstytucjonalizowanej wspó³pracy i integracji pañstw cz³onkowskich w ramach Unii Europejskiej. System rozwi¹zañ
prawnych, w oparciu o który funkcjonuje
Unia Europejska, jest okreœlony jako prawo
europejskie w ujêciu wê¿szym. Mówi¹c zatem o systemie prawa europejskiego mamy
na myœli zarówno Radê Europy, jak i Uniê
Europejsk¹ albo tylko w w¹skim znaczeniu
pojêcia Uniê Europejsk¹. Ka¿dy z tych porz¹dków prawnych posiada w³asny system
s¹dów, które maj¹ chroniæ jego funkcjonowanie. St¹d mo¿na mówiæ o ogólnoeuropejskim systemie s¹downiczym
Jeœli chodzi o system Rady Europy, to
aktem prawnym bêd¹cym podstaw¹ funkcjonowania tej instytucji jest Konwencja z 4 listopada 1950 r. o ochronie praw cz³owieka i
podstawowych wolnoœci.2 Konwencja powo³uje Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka
jako organ maj¹cy na celu zapewnienie przestrzegania zagwarantowanych w konwencji
praw i wolnoœci. Trybuna³ sk³ada siê z sêdziów, których liczba odpowiada iloœci
pañstw-cz³onków Konwencji. Siedzib¹ Trybuna³u jest Strasburg. Ten ogólnoeuropejski
organ s¹downiczy rozpatruje dwa rodzaje
skarg:
skargi pañstwa cz³onka Rady przeciw-
Nr 2 (50)/07
ko drugiemu pañstwu, cz³onkowi Rady
– art. 33 Konwencji;
sprawy indywidualne, bowiem zgodnie z art. 34 Konwencji, Trybuna³ mo¿e
przyjmowaæ skargi ka¿dej osoby, organizacji pozarz¹dowej lub grupy jednostek, która uwa¿a, ¿e sta³a siê ofiar¹
naruszenia przepisów przez pañstwo,
stronê Konwencji. Konwencja zakazuje stosowania przez cz³onków Rady
dzia³añ, które zakazywa³by wnoszenia
tego typu skarg. Warunkiem wniesienia skargi do Europejskiego Trybuna³
Praw Cz³owieka jest wyczerpanie ca³ej drogi odwo³awczej przewidzianej
w pañstwie cz³onkowskim.
Z doœwiadczeñ wynikaj¹cych z funkcjonowania systemu prawa europejskiego
opartego na Konwencji z 4 listopada 1950 r.
wynika, i¿ przewa¿aj¹ tu skargi indywidualne i, jak wynika z opublikowanych statystyk
na stronie internetowej tego organu s¹downiczego, dominuj¹ tu skargi z krajów, które
stosunkowo niedawno sta³y siê cz³onkami
Konwencji i zaczê³y przestrzegaæ wyznaczonych przez ni¹ standardów. Jeœli chodzi o liczbê skarg w roku 2006 r., to Polska by³a na
czwartym miejscu za Turcj¹, S³oweni¹, i
Ukrain¹. W ubieg³ym roku do Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka wp³ynê³a z
Polski 115 spraw.3 Nale¿y wskazaæ, ¿e Trybuna³ wydaj¹c swoje orzeczenia opiera siê na
autonomicznej wyk³adni przepisów Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci, a wiêc na interpretacjê zawartych w przepisach konwencji praw i wolnoœci nie maj¹ wp³ywu przepisy prawa krajowego, a cz³onkowie Rady nie mog¹ usprawiedliwiaæ naruszeñ przepisów Konwencji
treœci¹ przyjêtych rozwi¹zañ krajowych.
System organów s¹dowych Unii Europejskiej sk³ada siê z dwóch organów: Europejskiego Trybuna³y Obrachunkowego i Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Europejski Trybuna³ Obrachunkowy
(zwany niekiedy Europejskim Trybuna³em
Audytorów lub Trybuna³em Rachunkowym)
to organ kontrolny Unii. Jego podstawowe
zadanie to kontrola wykonania bud¿etu Unii
Europejskiej, wspó³dzia³anie przy jego budowie oraz bie¿¹ca kontrola wydatków dokonywanych przez instytucje unijne. Ten Trybuna³ to w istocie europejska Najwy¿sza Izba
Kontroli, która ma na celu bie¿¹ce badania
sposobu wydatkowania przez instytucje unijne, a niekiedy tak¿e inne podmioty œrodków
bud¿etowych. Tutaj trzeba wskazaæ, ¿e „postêpowanie kontrolne Trybuna³u jest z³o¿one
i czasoch³onne, wyd³u¿a je jeszcze stosowanie zasady kontradyktoryjnoœci. G³ówny ciê¿ar pracy tego organu skupia siê na badaniu
dzia³alnoœci Komisji. Wstêpne sprawozdania
przesy³ane s¹ do Komisji, która nastêpnie
przedstawia swoje stanowisko. Rozpoczyna
to procedurê kontradyktoryjn¹, wymianê pogl¹dów miêdzy Komisj¹ a Trybuna³em.4 W
negocjacjach mog¹ braæ przedstawiciele
pañstw cz³onkowskich, jeœli postêpowanie dotyczy tak¿e ich. W postêpowaniu zachowano
elementy kontradyktoryjnoœci, a najwa¿niejsze dokumenty z dzia³alnoœci kontrolnej Europejskiego Trybuna³u Obrachunkowego s¹
przyjmowane na jawnych posiedzeniach. Najwa¿niejszymi dokumentami jest roczne sprawozdanie z wykonania przez Komisjê bud¿etu
oraz specjalne sprawozdania z kontroli cz¹stkowych. Trybuna³ dzia³a zatem podobnie jak
s¹dy, jego cz³onkowie s¹ niezale¿ni, nie mog¹
przyjmowaæ instrukcji od pañstw cz³onkowskich, a liczba cz³onków Trybuna³u odpowiada liczbie krajów cz³onkowskich. Siedzib¹
Trybuna³u jest Luksemburg. Europejski Trybuna³ Obrachunkowy jest wiêc organem kontrolnym Unii Europejskiej, w którym jednak
najwa¿niejsze rozstrzygniêcia s¹ podejmowane w taki sposób jak w organach s¹dowych.
Jednak w przeciwieñstwie do s¹dów, ten organ unijny ma jedno specyficzne uprawnie-
47
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
nie. Otó¿ uzyska³ on funkcjê doradcz¹, która
„polega na prowadzeniu bezpoœrednich konsultacji cz³onków ETO z pos³ami czy przedstawicielami Komisji w zakresie sprawnoœci
b¹dŸ legalnoœci wykorzystania unijnych œrodków finansowych.5 Jest to znacz¹ce wyjœcie
poza dzia³ania orzekaj¹ce Trybuna³, bowiem
staje siê tu konsultantem najwa¿niejszych
decyzji podejmowanych w Unii, a wiêc wychodzi poza dzia³alnoœæ zarezerwowan¹ dla
klasycznej kontroli finansowej, jak i funkcji
s¹downiczej.
Podstawowym organem orzeczniczym
Unii Europejskiej jest Europejski Trybuna³
Sprawiedliwoœci bêd¹cy wspólnotow¹ instytucj¹ s¹downicz¹. Sk³ada siê z trzech s¹dów:
Trybuna³u Sprawiedliwoœci,
S¹du Pierwszej Instancji,
S¹du do spraw S³u¿by Publicznej.
Pierwszoplanowym zadaniem tych instytucji jest kontrola legalnoœci aktów wspólnotowych i zapewnienie jednolitej wyk³adni
i stosowania prawa wspólnotowego.
Pierwszy z wymienionych s¹dów jest
najstarszy, bowiem powsta³ wraz z pierwsz¹
organizacj¹ bêd¹c¹ zal¹¿kiem Unii – Europejsk¹ Wspólnot¹ Wêgla i Stali. Istnieje
zatem od 1953 r., a jego orzecznictwo ma
podstawowe znaczenie dla prawid³owego
funkcjonowania ca³ej Wspólnoty. Podkreœla siê, i¿ Trybuna³ jest s¹dem wyj¹tkowym,
gdy¿ wyj¹tkowy charakter ma Unia Europejska, bowiem powsta³a ona, przede
wszystkim po to, aby poprzez integracjê
krajów Europy poprawiæ warunki ¿ycia
obywateli. Cele te jednak Unia nie osi¹ga
si³¹, ale poprzez tworzenie i stosowanie
prawa. St¹d ogromne znaczenia ma mechanizm zapewniaj¹cy skuteczn¹ ochronê
prawn¹ na wypadek ³amania prawa. Takim
elementem ochrony jest wymiar sprawiedliwoœci. Wskazuje na to ju¿ treœæ art. 220
Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹ 6 (zwany dalej TWE), zgodnie z
48
którym Trybuna³ Sprawiedliwoœci i S¹d
Pierwszej Instancji, ka¿dy w zakresie swojej w³aœciwoœci, czuwaj¹ nad poszanowaniem prawa w wyk³adni i stosowaniu Traktatu. Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci jest zatem znacz¹cym arbitrem w sprawach dotycz¹cych konfliktu pomiêdzy prawem krajowym a Wspólnot¹ traktowan¹ nie
jako zwi¹zek pañstw, ale jako jednolity
podmiot maj¹cy swoje zadania. Rola ETS
wi¹¿e siê z tym, ¿e zobowi¹zania pañstw
cz³onkowskich nie koñcz¹ siê w momencie inkorporacji przepisów, ale treœæ dyrektyw zobowi¹zuje kraje Unii do faktycznego wprowadzenia ich w ¿ycie. W sk³ad
Trybuna³u wchodzi 27 sêdziów, po jednym
z pañstwa cz³onkowskiego. Powo³ywani s¹
oni na szeœcioletni¹ kadencjê, która mo¿e
byæ odnawialna. Sposób delegowania sêdziów jest ustanowiony przez poszczególne pañstwa cz³onkowskie. Jedyny wymóg,
jaki w tym zakresie stawia traktat, to aby
sêdziowie byli wybierani spoœród osób o
niekwestionowanej niezale¿noœci oraz aby
ich kompetencje by³y takie, i¿ mog¹ oni
aspirowaæ do najwy¿szych stanowisk s¹dowych w pañstwie deleguj¹cym. W sk³ad Trybuna³u wchodzi tak¿e oœmiu rzeczników generalnych. Siedzib¹ ETS jest Luksemburg.
Prawodawca unijny ustanowi³ kilka procedur postêpowania przed Trybuna³em:
Pierwsza z nich to skarga Komisji przeciwko pañstwu cz³onkowskiemu, zwana
skarg¹ w trybie nadzoru. Nale¿y tu wskazaæ,
i¿ w œwietle traktatów „komisja bywa nazywana stró¿em prawa wspólnotowego, poniewa¿ jej pierwsze zadanie w art. 155 TWE
dotyczy dba³oœci o poprawne i dok³adne stosowanie TWE i wtórnego prawa wspólnotowego”.7 Komisja musi zatem obserwowaæ
dzia³ania pañstw cz³onkowskich i dokonywaæ
interwencji, jeœli pañstwo cz³onkowskie nie
wdra¿a rozwi¹zañ przyjêtych przez Wspólnotê. Jednym ze œrodków, jakie mo¿e zasto-
Nr 2 (50)/07
sowaæ Komisja, jest w³aœnie skarga w trybie
art. 226 Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹. Postêpowanie – zanim zawiœnie przed TS – zaczyna siê od tego, ¿e Komisja obowi¹zana jest daæ pañstwu, którego
ewentualne naruszenie dotyczy, mo¿liwoœæ
wypowiedzenia siê na ten temat. W tym celu
do danego pañstwa jest wystosowywane pismo ostrzegawcze w sprawie naruszenia. Pismo to zawiera zarzuty i wzywa ono pañstwo
do ustosunkowania siê do nich. Je¿eli zdaniem Komisji odpowiedŸ pañstwa nie jest
satysfakcjonuj¹ca, wówczas sporz¹dza ona
umotywowan¹ opiniê, w której jest zobowi¹zana wyjaœniæ pañstwu cz³onkowskiemu, na
czym polega naruszenie prawa wspólnotowego. Pañstwo powinno siê zastosowaæ do tej
opinii. Jeœli tego nie uczyni wówczas Komisja wnosi skargê do Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci. Od tego momentu zaczyna siê postêpowanie przed TS, który bada czy
skarga jest dopuszczalna. Nale¿y tu wskazaæ,
¿e przepisy dotycz¹ce postêpowania przed
Trybuna³em nie przewiduj¹ terminu do wniesienie skargi. Jedynym warunkiem jest wyczerpanie przez Komisjê trybu ostrzegawczego. Jeœli skarga spe³nia wymagania formalne, wówczas jest rejestrowana, a fakt rejestracji jest publikowany w Dzienniku Urzêdowym Wspólnot Europejskich. Dalszy tryb
postêpowania przed ETS mo¿na podzieliæ na
dwie czêœci: przygotowanie do rozprawy i
rozprawê. Pierwsza czêœæ jest pisemna. Polega na wymianie przez strony pism i dokumentów w celu jak najlepszego przedstawienia swojej argumentacji. Jeœli skarga spe³nia
warunki formalne, jest dorêczana pañstwu
przeciwnemu, które w terminie jednego miesi¹ca mo¿e przedstawiæ swoje stanowisko w
sprawie. Te z kolei jest przedstawiane Komisji, która ma prawo do repliki. Dorêczenie
repliki koñczy czeœæ pisemn¹ postêpowania.
W dalszej czêœci bêdzie siê ono toczy³o wokó³
argumentów przedstawionych przez strony.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Warto wskazaæ, ¿e zarówno odpowiedŸ na
skargê, jak i replika nie s¹ dokumentami, które
strona ma obowi¹zek z³o¿yæ w sprawie. Jeœli
wiêc strona ich nie z³o¿y, nie wstrzymuje to
postêpowania. Niemniej jednak te dokumenty maj¹ ogromne znaczenie dla ca³oœci postêpowania. Dalsze postêpowanie bêdzie siê bowiem toczy³o wokó³ argumentów przedstawionych w tych dokumentach. Dotyczy tu
przede wszystkim raportu wstêpnego, a wiêc
opisania stanu faktycznego sprawy wraz z
podaniem argumentów stron i przepisów, których dotycz¹. Sêdzia przedstawia w nim propozycje co do dalszego postêpowania w sprawie, w tym tak¿e, w jakim sk³adzie sprawa
powinna byæ rozpatrzona. Decyzjê co do dalszego postêpowania ze spraw¹, po wys³uchaniu opinii rzecznika generalnego, podejmuje
Trybuna³. Wyznaczony zostaje termin rozprawy, a stronom zostaje dorêczone sporz¹dzone przez sêdziego sprawozdawcê sprawozdanie wstêpne, bêd¹ce w znacznej czêœci powtórzeniem treœci raportu wstêpnego. Strony mog¹ tu zg³aszaæ swoje uwagi do sprawozdania. Czeœæ ustna zaczyna siê od wejœcia sêdziów na salê i otwarcia rozprawy. Zanim jednak to nast¹pi, przedstawiciele stron
spotykaj¹ siê z sêdziami na nieformalnym
spotkaniu, na którym ustalony jest czas przemówieñ stron. Rozprawy przed ETS odbywaj¹ siê dwa razy w tygodniu, we wtorki i
œrody, a gdy rozprawa ze wzglêdu na swoje
znaczenie odbywa siê przed pe³nym sk³adem
Trybuna³u w czwartki. Na rozprawie, po g³osach stron i ewentualnych innych uczestników postêpowania, przedstawiona jest opinia rzecznika generalnego. Zarówno rola
rzecznika generalnego, jak i przedstawionej
opinii w toku postêpowania nie ma sobie równej w innych ni¿ ETS systemach s¹downiczych. Rzecznik bowiem nie jest sêdzi¹, ani
nie jest jedn¹ ze stron. Prawodawca unijny
da³ mu gwarancjê niezale¿noœci takiej samej,
jak¹ maj¹ sêdziowie Trybuna³u. Wspó³dzia³a
49
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
on z sêdzi¹ sprawozdawc¹, ale nie mo¿e wp³ywaæ na treœæ wyroku. Jest on rzecznikiem interesu publicznego, który ma samodzielnie
przygotowaæ opiniê o sprawie. Jednak w przeciwieñstwie do sprawozdania wstêpnego, opinia rzecznika zawiera wskazówki prawne na
tle poprzednich orzeczeñ Trybuna³u czy pogl¹dów doktryny, które maj¹ pomóc sêdziom
w rozstrzygniêciu sprawy. Mo¿na wiêc powiedzieæ, ¿e „opinie te zawieraj¹ du¿y walor
poznawczy, gdy¿ przygotowuj¹ Trybuna³owi grunt pod dalsze rozwa¿ania”,8 ale nie jest
ona zobowi¹zuj¹ca dla sk³adu sêdziowskiego. Opinia jest zatem bezstronnym pogl¹dem
rzecznika generalnego, opartym na dorobku
prawnym ETS. Opinie s¹ wiêc pomocne przy
póŸniejszej interpretacji wyroków Trybuna³u. Po wys³uchania opinii rzecznika generalnego. Przewodnicz¹cy zamyka rozprawê i
nastêpnie jest wydawane orzeczenie. Nale¿y
tu podnieœæ, ¿e rzadko dochodzi do sytuacji,
gdy wyrok jest wydawany zaraz po rozprawie. Z regu³y wyrok jest wydawany po oko³o czterech–szeœciu tygodniach od zamkniêcia rozprawy.
Je¿eli pañstwo cz³onkowskie nie wykonuje w ocenie Komisji wyroku Trybuna³u, wówczas Komisja wdra¿a na podstawie art. 228 TWE tryb ostrzegawczy. Najpierw przestawia swoje pisemne stanowisko w rym zakresie, umo¿liwiaj¹c pañstwu
cz³onkowskiemu przedstawienie uwag. Je¿eli przedstawione uwagi nie s¹ satysfakcjonuj¹ce, wówczas Komisja wydaje uzasadnion¹ opiniê precyzuj¹c¹ punkty, w których to pañstwo cz³onkowskie nie zastosowa³o siê do wyroku Trybuna³u Sprawiedliwoœci. Gdy dane pañstwo cz³onkowskie
nie podjê³o œrodków, które zapewni¹ wykonanie wyroku Trybuna³u w terminie
okreœlonym przez Komisjê, mo¿e wnieœæ
sprawê do Trybuna³u Sprawiedliwoœci.
Czyni¹c to, wskazuje ona wysokoœæ rycza³tu
lub kary pieniê¿nej do zap³acenia przez dane
50
pañstwo cz³onkowskie, jak¹ uzna za odpowiedni¹ do okolicznoœci.
Zgodnie z art. 227 TWE, je¿eli jedno
pañstwo cz³onkowskie uzna, ¿e inne pañstwo
bêd¹ce cz³onkiem Unii Europejskiej uchybi³o jednemu z zobowi¹zañ, które na nim ci¹¿¹
na mocy Traktatu, mo¿e wnieœæ sprawê do
ETS. Zanim jednak to zrobi, powinno wnieœæ
sprawê do Komisji. Komisja wydaje w tym
przedmiocie uzasadnion¹ opiniê, po umo¿liwieniu zainteresowanym pañstwom przedstawienia, zgodnie z zasad¹ kontradyktoryjnoœci, uwag pisemnych i ustnych. Jeœli Komisja
nie wyda opinii w terminie trzech miesiêcy
od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybuna³u Sprawiedliwoœci.
Zgodnie z art. 230 TWE, Trybuna³
Sprawiedliwoœci kontroluje legalnoœæ aktów
uchwalonych wspólnie przez Parlament Europejski i Radê, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych ni¿
zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu
Europejskiego zmierzaj¹cych do wywarcia
skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. W³aœciwym do sporz¹dzenia skargi w
tym zakresie bêd¹ zarówno organy Unii, jak
i w okreœlonych wypadkach osoby trzecie, ale
wtedy gdy akt prawny wywiera bezpoœrednie skutki prawne w stosunku do nich (przed
wszystkim bêdzie tu chodzi³o o decyzje i rozporz¹dzenia). Traktat ogranicza tu termin do
wniesienia skargi, wynosi on 2 miesi¹ce od
daty opublikowania aktu prawnego, jego dorêczenia stronie lub momentu od którego strona dowiedzia³a siê o nim. W przypadku, gdy
skarga jest zasadna, TS orzeka o jego niewa¿noœci.
Zgodnie z art. 232 TWE, mo¿na wnieœæ
skargê na bezczynnoœæ organów Wspólnoty,
które bêd¹c do tego zobowi¹zane nie wyda³y
odpowiednich aktów prawnych. Skargê mog¹
wnieœæ organy Wspólnoty, pañstwa cz³onkowskie i w wyj¹tkowych wypadkach pod-
Nr 2 (50)/07
mioty indywidualne. Warunkiem wniesienia skargi jest jednak wezwanie organu do
dzia³ania. Jeœli wezwany organ w ci¹gu
dwóch miesiêcy nie zaj¹³ stanowiska, wówczas w terminie dwóch miesiêcy od up³ywu
terminu, w którym wezwany mia³ odpowiedzieæ na wezwanie, podmiot wzywaj¹cy mo¿e
wnieœæ skargê.
Skarga o odszkodowanie jest przewidziana na podstawie art. 235 TWE. Ma ona
miejsce wtedy, gdy zosta³o wykazane wystarczaj¹ce kwalifikowane naruszenie normy
prawnej wy¿szej od hierarchii norm prawnych i s³u¿¹cych ochronie praw jednostki.
Nale¿y tu wykazaæ, ¿e naruszenie spowodowa³o istotnie bezpoœrednie szkody dla konkretnego podmiotu.
Kolejny tryb postêpowania przed TS
to przewidziane w art. 234 TWE wydanie
orzeczenia wstêpnego (prejudycjalnego).
Wydawane jest one wówczas, gdy w sprawie tocz¹cej siê przed s¹dem krajowym
pojawi siê w¹tpliwoœæ prawna dotycz¹ca
interpretacji przepisów prawa krajowego.
Prawodawca unijny nie przewidzia³ tu
okreœlonej formy pytania. Art. 234 przewiduje tu dwa rozwi¹zania: ka¿dy s¹d krajowy, ale tylko taki, który jest s¹dem pañstwowym mo¿e zadaæ pytanie. Prawa do
zadawania pytañ nie maj¹ s¹dy arbitra¿owe. 9 Jeœli zatem pañstwowy s¹d krajowy
uznaje, ¿e w sprawie konieczne jest dokonanie wyk³adni przez TS, mo¿e siê zwróciæ z pytaniem do Trybuna³u. Natomiast
s¹dy, od których wedle porz¹dku krajowego nie ma œrodków odwo³awczych, maj¹
obowi¹zek zwróciæ siê w razie w¹tpliwoœci z wnioskiem o wydanie orzeczenia
wstêpnego. Jeœli s¹d krajowy zwróci siê do
Trybuna³u Sprawiedliwoœci z wnioskiem o
wydanie takiego orzeczenia, postêpowanie
przed tym s¹dem ulega zawieszeniu. Obserwuj¹c orzecznictwo ETS w tym zakresie nale¿y stwierdziæ, i¿ problemy inter-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
pretacyjne dotycz¹ tu sytuacji, gdy pañstwo
cz³onkowskie nie dokona³o implementacji
dyrektyw albo te¿ gdy sposób implementacji budzi powa¿ne w¹tpliwoœci. Celem
wydania orzeczenia wstêpnego jest przede
wszystkim zapewnienie jednolitego stosowania prawa wspólnotowego przez s¹dy
krajowe. 10 Postêpowanie w tym zakresie
równie¿ dzieli siê na dwie fazy: pisemn¹ i
ustn¹. Gdy wniosek wp³ynie do TS, jest
on t³umaczony na wszystkie oficjalne jêzyki unii i przedstawiany stronom postêpowania, pañstwom cz³onkowskim, Komisji i Radzie, wówczas wydaje on rozstrzygniêcie. Zawiadomieni uczestnicy postêpowania przedk³adaj¹ w tym wypadku w terminie dwóch miesiêcy od dorêczenia wniosku swoje stanowiska. Stanowiska s¹ jedynymi pismami w sprawie, nie mo¿na tu
sk³adaæ replik. Na tej postawie sêdzia sprawozdawca sporz¹dza swój raport wstêpny.
Je¿eli strony siê temu nie sprzeciwiaj¹,
pytanie zostaje rozpatrzone na posiedzeniu
niejawnym, natomiast jeœli jest sprzeciw,
postêpowanie odbywa siê tak jak postêpowanie w trybie nadzorczym.
Mówi¹c o postêpowaniu przed Trybuna³em Sprawiedliwoœci nale¿y wskazaæ, ¿e
najwiêksz¹ liczba skarg dotycz¹cych postêpowania przed s¹dem dotyczy pierwszej i
ostatniej z wymienionych wy¿ej procedur.
Pozosta³e procedury rzadko maj¹ zastosowanie przed Trybuna³em. W sprawach skarg w
trybie nadzoru postêpowanie trawa 20 miesiêcy. Co siê tyczy orzeczeñ wstêpnych – 19,
8 miesi¹ca. Z Polski w 2006 r. do TS wp³ynê³y trzy pytania prejudycjalne.11
Rozpatruj¹c sprawy zwi¹zane z funkcjonowaniem TS nale¿y tu wskazaæ, i¿ orzecznictwo Trybuna³u – szczególnie w sprawach
o wydanie orzeczenie wstêpnego –opiera siê
na trzech podstawowych zasadach:
zasadzie bezpoœredniego skutku prawa
wspólnotowego w porz¹dku prawnym
51
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
pañstwa cz³onkowskiego,
zasadzie pierwszeñstwa prawa wspólnotowego nad krajowym,
zasadzie odpowiedzilanoœci.
Pierwsza z omawianych zasad zosta³a
sformu³owana ju¿ w 1963 roku w sprawie
Van Gend en Loos. W stanie faktycznym polegaj¹cym na tym, i¿ przedsiêbiorstwo transportowe Van Gend en Loos, importuj¹ce towary z Niemiec do Holandii, zosta³o zobowi¹zane do zap³acenia c³a, co uzna³o za
sprzeczne z przepisem ówczesnego Traktatu
EWG zakazuj¹cym pañstwom cz³onkowskim
podnoszenia ce³ w ich wzajemnych stosunkach handlowych. Skarga dotyczy³a konfliktu miêdzy ustawodawstwem krajowym a przepisami Traktatu EWG. Na wniosek krajowego s¹du TS rozstrzygn¹³ ten problem, formu³uj¹c doktrynê skutku bezpoœredniego,
gwarantuj¹c w ten sposób przedsiêbiorcy
transportowemu mo¿liwoœæ domagania siê od
s¹du krajowego ochrony jego praw wynikaj¹cych z prawa wspólnotowego.
Zasada pierwszeñstwa prawa wspólnotowego zosta³a ustalona w roku 1964 roku.
Wynika z niej, i¿ „jednolite obowi¹zywanie
prawa wspólnotowego nie pozwala, aby pañstwa cz³onkowskie (poza szczególnymi,
umownymi upowa¿nieniami usprawiedliwiaj¹cymi indywidualny tok postêpowania) stawia³y przed prawem wspólnotowym prawo
krajowe, zw³aszcza konstytucyjne”.12 Zasada ta zosta³a ustalona w sprawie Costa, bêd¹c¹ odpowiedzi¹ na pytanie w³oskiego s¹du,
który zwróci³ siê do Trybuna³u z pytaniem,
czy w³oska ustawa o nacjonalizacji sektora
produkcji i dystrybucji energii elektrycznej
by³a zgodna z okreœlonymi przepisami Traktatu EWG. Trybuna³ wprowadzi³ zasadê
pierwszeñstwa prawa wspólnotowego, wywodz¹c j¹ ze specyficznej natury wspólnotowego porz¹dku prawnego, podlegaj¹cego jednolitemu stosowaniu we wszystkich pañstwach
cz³onkowskich.
52
Zasada odpowiedzialnoœci jest najm³odsz¹ z podstawowych zasad orzekania wywiedzionych z orzecznictwa Trybuna³u Sprawiedliwoœci. Zosta³a ona sformu³owana w
sprawie Frankovich i inni w 1991 r. Oznacza, ¿e pañstwo cz³onkowskiego ponosi odpowiedzialnoœæ wobec podmiotów prywatnych za szkody bêd¹ce konsekwencj¹ naruszenia przez to pañstwo cz³onkowskie prawa
wspólnotowego. Omawiana zasada zosta³a
wywiedziona na skutek skargi dwóch obywateli w³oskich, którym przys³ugiwa³o wynagrodzenie od pracodawców w upad³oœci,
we wniesionych sprawach powo³ali siê na bezczynnoœæ pañstwa w³oskiego, które nie dokona³o transpozycji przepisów wspólnotowych chroni¹cych pracowników w wypadku
niewyp³acalnoœci pracodawcy. W odpowiedzi na pytanie s¹du w³oskiego TS orzek³, ¿e
dyrektywa, której sprawa dotyczy³a, mia³a na
celu przyznanie podmiotom prywatnym praw,
których zosta³y one pozbawione z powodu
bezczynnoœci pañstwa, które nie dokona³o jej
transpozycji, i w ten sposób utorowa³ drogê
do domagania siê odszkodowania od samego
pañstwa cz³onkowskiego.
Kolejnym s¹dem Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci jest S¹d Pierwszej Instancji. Jego powstanie wi¹za³o siê z coraz
wiêksz¹ liczb¹ skarg, które dotyczy³y bezpoœrednio dzia³alnoœci organów Wspólnoty.
Trybuna³ Sprawiedliwoœci nie dawa³ sobie
rady z rozpatrywaniem tak du¿ej liczby skarg.
St¹d rozwi¹zaniem by³o powo³anie drugiego
organu s¹downiczego, który odci¹¿y³by TS.
W sk³ad S¹du Pierwszej Instancji wchodzi 27
sêdziów delegowanych z ka¿dego pañstwa
cz³onkowskiego. S¹ oni niezale¿ni i niezawiœli. Sposób wyboru sêdziów pozostawiony jest
w³adzom pañstw cz³onkowskich, z tym ¿e
Traktat wskazuje, i¿ musz¹ byæ to osoby posiadaj¹ce kwalifikacje do zajmowania wysokich stanowisk s¹dowych. Sêdziowie s¹ minowani na szeœcioletni¹ kadencjê, która mo¿e
Nr 2 (50)/07
byæ odnowiona. W s¹dzie nie ma rzeczników
generalnych, choæ ich rolê mog¹ przejmowaæ
sami sêdziowie.
S¹d ten jest kompetentny do rozpoznawania nastêpuj¹cych kategorii spraw:
skarg bezpoœrednich wniesionych
przez osoby fizyczne lub prawne przeciwko aktom prawnym instytucji
wspólnotowych (których s¹ one adresatami lub które dotycz¹ ich bezpoœrednio i indywidualnie) lub przeciwko zaniechaniu dzia³ania przez te instytucje.
Mo¿e to byæ na przyk³ad skarga przedsiêbiorstwa na decyzjê Komisji nak³adaj¹c¹ na nie grzywnê;
skarg wniesionych przez pañstwa
cz³onkowskie przeciwko komisji;
skarg wniesionychg przez pañstwa
cz³onkowskie przeciwko Radzie, dotycz¹ce aktów z dziedziny pomocy
pañstwa, handlowych œrodków ochronnych (dumping) oraz aktów, za pomoc¹ których korzysta ona z uprawnieñ wykonawczych;
skarg o odszkodowanie za szkody wyrz¹dzone przez instytucje wspólnotowe lub ich pracowników;
skarg dotycz¹cych umów zawartych
przez Wspólnoty, w których w³aœciwoœæ S¹du zosta³a wyraŸnie okreœlona;
skarg z zakresu wspólnotowych znaków towarowych
Od orzeczeñ wydanych przez S¹d
Pierwszej Instancji przys³uguje skarga do TS
. Mo¿na j¹ wnieœæ w terminie dwóch miesiêcy od daty wydania orzeczenia. Zarzuty skargi
mog¹ dotyczyæ tylko kwestii zwi¹zanych z
niew³aœciwym zastosowaniem prawa.
Tryb postêpowania przed s¹dem, podobnie jak postêpowanie przed Trybuna³em
Sprawiedliwoœci, dzieli siê na dwie czêœci:
pisemn¹ i ustn¹. W czêœci pisemnej postêpowanie wszczyna siê od wniesienia przez pro-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
fesjonalnego – wedle przepisów pañstw
cz³onkowskich – pe³nomocnika procesowego skargi do s¹du. Fakt wniesienia skargi i
jej g³ówne zarzuty s¹ publikowane w Dzienniku Urzêdowym Wspólnot Europejskich.
Nastêpnie skarga zostaje dorêczona stronie
przeciwnej, której przys³uguje miesiêczny
termin na przedstawienie odpowiedzi na skargê. Strona skar¿¹ca mo¿e nastêpnie przedstawiæ w wyznaczonym terminie replikê, a strona pozwana mo¿e odpowiedzieæ duplik¹.
Regulamin postêpowania przed S¹dem Pierwszej Instancji przewiduje, i¿ ka¿da osoba, maj¹ca uzasadniony interes w rozstrzygniêciu
sprawy przed³o¿onej S¹dowi, jak równie¿
pañstwo cz³onkowskie lub instytucja Wspólnoty, mo¿e braæ udzia³ w postêpowaniu w
charakterze interwenienta. Interwenient
przedk³ada uwagi zawieraj¹ce stanowisko
popieraj¹ce uwzglêdnienie lub odrzucenie
¿¹dañ jednej ze stron, do których strony mog¹
nastêpnie siê ustosunkowaæ. W niektórych
przypadkach interwenient mo¿e równie¿
przedstawiæ uwagi w toku procedury ustnej.
Nastêpnie etapem jest czêœæ ustna, a wiêc rozprawa. W jej toku sêdziowie mog¹ zadawaæ
pytania przedstawicielom stron. Sêdzia sprawozdawca streszcza w sprawozdaniu na rozprawê przedstawiony stan faktyczny i argumenty przytoczone przez strony oraz interwenientów, je¿eli mia³a miejsce interwencja.
Sprawozdanie to zostaje podane do publicznej wiadomoœci w jêzyku postêpowania. Sêdziowie naradzaj¹ siê nastêpnie w oparciu o
projekt wyroku sporz¹dzony przez sêdziego
sprawozdawcê. Wyrok og³aszany jest na posiedzeniu jawnym. Postêpowanie przed S¹dem Pierwszej Instancji jest wolne od op³at.
S¹d nie pokrywa natomiast kosztów adwokata lub radcy prawnego, uprawnionego do
wystêpowania przed s¹dami jednego z pañstw
cz³onkowskich, przez którego strony musz¹
byæ reprezentowane. Jeœli jednak dana osoba
fizyczna nie jest w stanie w ca³oœci lub w czê-
53
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
œci ponieœæ kosztów postêpowania, mo¿e ona
z³o¿yæ wniosek o przyznanie pomocy w zakresie kosztów postêpowania.
Sad do spraw S³u¿by Publicznej Unii
Europejskiej jest najm³odszym organem s¹dowym Unii Europejskiej. Powsta³ on w
wyniku reorganizacji unijnego wymiaru
sprawiedliwoœci dokonanej traktatem nicejskim, a rozwi¹zania prawne jego dotycz¹ce zosta³y dookreœlone w decyzji Rady z 2
listopada 2004 r. ustanawiaj¹cej S¹d do
spraw s³u¿by publicznej.13 Sk³ada siê on z
7 sêdziów powo³anych przez Radê spoœród
by³ych cz³onków TS, S¹du Pierwszej Instancji i innych wybitnych prawników. S¹
oni mianowani na okres szeœciu lat, z mo¿liwoœci¹ wybrania ponownie. S¹d ten jest
w³aœciwy do rozpoznawania sporów pomiêdzy instytucjami Wspólnotowymi a ich pracownikami. Jest to wiêc swego rodzaju s¹d
pracy Unii Europejskiej. Podmiotami postêpowania maj¹cymi czynn¹ legitymacjê
procesowa s¹ urzêdnicy i inni funkcjonariusz Wspólnoty, skargi mog¹ sk³adaæ tak¿e osoby kandyduj¹ce na stanowiska w instytucjach unijnych, jeœli podwa¿aj¹ prawid³owoœæ prowadzonej procedury. Stron¹
pozwan¹ s¹ tu odpowiednie instytucje
wspólnotowe. Warunkiem wszczêcia postêpowania przed tym organem s¹dowym jest
z³o¿enie przez urzêdnika lub inn¹ osobê
uprawnion¹ w terminie trzech miesiêcy od
otrzymania dotycz¹cej go decyzji organu
Wspólnoty za¿alenia do odpowiedzialnego podmiotu. Odpowiednia instytucja powinna w ci¹gu czterech miesiêcy dokonaæ
rozstrzygniêcia w sprawie. Nieuwzglêdnienie za¿alenia lub niepodjecie ¿adnych dzia³añ przez podmiot uprawnia osobê uprawnion¹ do wniesienia skargi przed s¹d. Termin to trzy miesi¹ce od daty og³oszenia lub
dorêczenia decyzji albo od nastêpnego dnia,
w którym up³yn¹³ czteromiesiêczny termin
do rozstrzygniêcia sprawy przez organ.
54
Od orzeczeñ S¹du do spraw S³u¿by
Publicznej przys³uguje stronom odwo³anie
S¹du Pierwszej Instancji. Jednak odwo³anie to mo¿e byæ tylko oparte na podstawach zwi¹zanych z naruszeniem przepisów
prawa.
System s¹dów ogólnoeuropejskich jest
skomplikowany. Co gorsza, jak siê wydaje w
zwi¹zku z du¿¹ dynamik¹ integracji europejskiej, bêdzie siê on rozwija³. Wydaje siê wiêc,
¿e nale¿y ten system coraz lepiej poznawaæ,
gdy¿ w innym wypadku Polska i Polacy nie
bêd¹ umieli przed s¹dami europejskim skutecznie dochodziæ swoich praw.
dr Przemys³aw Szustakiewicz
Katedra Prawa Administracyjnego
WSHiP im. R. £azarskiego w Warszawie
A. Wróbel [w:] Prawo administracyjne, Czêœæ ogólna, red. M. Chmaja, Warszawa 2003.
2
DzU. z 1993 roku Nr 61, poz. 284 z póŸn. zm.
3
dane za http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/
69564084-9825-430B-9150-A9137DD22737/0/
Survey_2006.pdf.
4
I. Sierpowska, Funkcje kontroli pañstwowej Kolonia,
Limited 2003, s. 211.
5
A. Sylwestrzak, Kontrola Administracji Publicznej w
III Rzeczypospolitej Polskiej Gdañsk 2004, s. 337–
338.
6
Dz.U. z 2004 roku Nr 90, poz. 864 z póŸn. zm.
7
F. Emmert, M. Morawiecki, Prawo europejskie Warszawa–Wroc³aw 1999 s. 186.
8
A. Wentkowska [w:] Wymiar sprawiedliwoœci Unii
Europejskiej, red. M. Perkowskiego, Warszawa
2003, s. 89.
9
por. M., Herdegen, Prawo europejskie, Warszawa
2004, s. 138.
10
por. A. Panasiuk, System zamówieñ publicznych w
Polsce, Warszawa 2004, s. 237–238.
11
dane za Sprawozdanie ETS za rok 2006 opublikowane. http://www.curia.europa.eu/pl/instit/presentationfr/rapport/stat/06_cour_stat.pdf s. 23
12
M. Herdegen, Prawo europejskie Warszawa 2004, s.
145.
13
Dz.Urz. UE seria L Nr 333 poz. 7.
1
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
Pracê tê poœwiêcam pamiêci Profesora Jerzego Liszkowskiego
mojego przyjaciela
TRZON POLSKIEGO PRAWA
OCHRONY ŒRODOWISKA
dr Janusz Stochlak
Proces zmian polskiego prawa, w tym
prawa ochrony œrodowiska, datowany na pocz¹tek lat 90. XX wieku i trwa do dzisiaj,
uwarunkowany zosta³ dostosowaniem naszego prawa do prawa Wspólnot Europejskich a
nastêpnie prawa Unii Europejskiej (UE).
Formalnie wynika³ on m.in. z koniecznoœci
wype³nienia Uk³adu Europejskiego ustanawiaj¹cego stowarzyszenie miêdzy Rzeczpospolit¹ Polsk¹ z jednej strony a Wspólnotami
Europejskimi i ich pañstwami cz³onkowskimi
z drugiej strony (Bruksela 16 XII 1991 r.),
obowi¹zuj¹cego po ratyfikacji od 1 II 1994
r. (Dz.U.94.17.69) oraz przyswojenia dorobku prawnego UE (acquis communautaire –
Z. Brodecki [red.] 2005) w dziedzinie ochrony œrodowiska z uwzglêdnieniem warunków
wynegocjowanych z Uni¹ Europejsk¹, zapisanych w traktacie akcesyjnym (Ateny
16 IV 2003 r.; Dz.U.04.90.864), który
wszed³ w ¿ycie 1 V 2004 r. Europeizacja polskiego prawa to najwa¿niejszy kierunek przemian naszego prawa na przestrzeni ostatnich
kilkunastu lat.
Wed³ug A. Habudy (2006), który daje
szerok¹ wyk³adniê pojêcia europeizacji prawa,1 w znaczeniu wê¿szym to proces wp³ywu i przenikania do krajowego porz¹dku
prawnego prawa wspólnotowego, bêd¹cy
konsekwencj¹ cz³onkostwa Polski w Unii
Europejskiej. Inaczej proces ten to harmonizacja naszego prawa ochrony œrodowiska do
prawa Unii Europejskiej nazywana europeizacj¹ prawa ochrony œrodowiska (J. Ciechanowicz, 2000) czy europeizacj¹ naszego prawa (J. Sommer, 2004). Ustawy zawieraj¹ce
przepisy dostosowuj¹ce polskie prawodawstwo do prawa unijnego nazwano ustawami
harmonizuj¹cymi (J. Stochlak, 2005).2 Proces transpozycji prawa UE rozpoczêto w trakcie III kadencji Sejmu RP (1997–2001) praktycznie od 2000 r. i trwaj¹ do dziœ, gdy¿ system prawny UE stale siê rozwija.
W tym okresie mia³y miejsce trzy nasilenia tego procesu: 1) w latach 2000–01 w
III kadencji Sejmu RP, kiedy w pierwszej kolejnoœci uchwalono pakiet ustaw, przygotowanych g³ównie przez Ministerstwo Œrodowiska, na który sk³ada³o siê wówczas 16 ustaw
(J. Jeziorski 2001) b¹dŸ w innym ujêciu
20 ustaw (J. Stochlak 2002, 2006 por. w tab.
1), a mo¿na je zaliczyæ do tzw. trzonu prawa
ochrony œrodowiska. Kluczowym momentem
w tym okresie by³o uchwalenie ustawy z 27
kwietnia 2001 r. Prawo ochrony œrodowiska
(dalej w tekœcie w skrócie POŒ); 2) w latach
2003-2004, przed akcesj¹ RP do UE (1 maja
2004 r.), szczególnie na kwietniowych posiedzeniach (nr 72–74) Sejmu, kiedy uchwalono 25 ustaw, w tym 19 harmonizuj¹cych
(J. Stochlak, 2005, por. J. Sommer, 2005);
3) podczas ostatniego posiedzenia Sejmu RP
IV kadencji 27–29 lipca 2005 r. – 47 ustaw,
w tym 10 harmonizuj¹cych, wœród których
siedem by³o zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska. Proces ten potwierdzaj¹ prace Sejmu RP
V kadencji rozpoczête 19 X 2005 r. Od pocz¹tku tej kadencji do koñca 2006 r. Sejm
uchwali³ 214 ustaw (21 w 2005 roku oraz
193 w 2006 r.), wœród których znalaz³o siê
38 ustaw harmonizuj¹cych, w tym 19 ustaw i
nowel dotycz¹cych ochrony œrodowiska (6
55
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
ustaw i 13 nowel, J. Stochlak 2007 a) oraz a¿
192 akty prawa miêdzynarodowego.
Dodatkowo, do koñca maja 2007 r. (42
posiedzenie Sejmu RP 22–24 V 2007 r.)
uchwalono3 110 ustaw. W 2007 roku opublikowano (do 31 V 2007 r. Dz.U.07.96) 90
ustaw prawa krajowego, wœród nich znalaz³o
siê 10 ustaw harmonizuj¹cych, 24 teksty jednolite oraz 38 ustaw prawa miêdzynarodowego.
Sprawy ochrony œrodowiska znalaz³y
odbicie w 7 ustawach harmonizuj¹cych, oraz
9 ustawach prawa miêdzynarodowego.
Wœród 90 ustaw krajowych 29 ustaw
dotyczy³y szeroko pojêtej ochrony œrodowiska, w tym uchwalono 4 nowe ustawy dotycz¹ce tej dziedziny: u. z 16 II 2007 r. o ochronie
konkurencji
i
konsumentów,
Dz.U.07.50.331; u. z 16 II 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i
gazu ziemnego oraz zasadach postêpowania
w sytuacjach zagro¿enia bezpieczeñstwa paliwowego pañstwa i zak³óceñ na rynku naftowym, Dz.U.07.52.343; u. 13 IV 2007 r. o
zapobieganiu szkodom w œrodowisku i ich
naprawie, Dz.U.07.75.493; u. 26 IV 2007 r.
o zarz¹dzaniu kryzysowym, Dz.U.07.89.590.
Obowi¹zuj¹ce polskie prawo ochrony
œrodowiska tak bardzo siê rozros³o – liczy ono
obecnie ponad 300 ustaw (J. Stochlak 2006),
¿e korzystanie z przepisów tego prawa, a w
szczególnoœci pominiêcie jakichœ przepisów
w praktyce, staje siê wielce prawdopodobne.
Próby jego uporz¹dkowania, podejmowane
od dawna (W. Radecki 1985, 2002; M. Górski 1999 – nawi¹zuj¹c do reformy administracji publicznej pañstwa; H. Lisicka, I.
Macek, W. Radecki 1999; R. Paczuski 2000;
J. Stochlak 1999, 2002), nabra³y w tej sytuacji innego kontekstu (M. Górski, J.S. Kierzkowska 2006; J. Stochlak 2006).
Wiêkszoœæ autorów podkreœla, ¿e zmiany prawa s¹ trudno policzalne, g³ównie ze
wzglêdu na p³ynny zakres prawa ochrony œrodowiska (J. Sommer 2004, s. 21). Ponadto,
56
kryteria podzia³ów – wzglêdnie zaliczenia
ustaw do tego prawa – by³y i s¹ dowolne –
st¹d liczby ustaw wymieniane przez ró¿nych
autorów s¹ ró¿ne. Nawet przy okreœlaniu tzw.
niekwestionowanego trzonu tego prawa (ustawy nale¿¹ce do materialnego prawa administracyjnego, s¹ to ustawy podstawowe i dzia³owe) wystêpuj¹ ró¿nice. Liczba ustaw nale¿¹ca do tej kategorii nie zosta³a nigdy okreœlona i pomimo, ¿e by³y one nadzorowane
przez ró¿ne resorty (z przewag¹ ministerstwa
œrodowiska) – to, jak siê wydaje, w tym zakresie powinna byæ jednoznacznoœæ.
W literaturze nie ma zgodnoœci co do
zaliczenia ustaw do prawa ochrony œrodowiska.
J. Sommer (2005) w obszernej pracy o
najwa¿niejszych problemach prawa ochrony
œrodowiska, analizuj¹c miêdzy innymi rozwój tego prawa w Polsce i jego etapy, w odniesieniu do lat 1999–2005, zwraca uwagê
na uchwalenie kluczowych nowych ustaw (op.
cit., s. 34) i wymienia do 1995 roku 13 ustaw
oraz z okresu 1996–2005 (do 29.07.2005) –
46 ustaw. Na liczbê tê sk³adaj¹ siê: nowe ustawy zastêpuj¹ce dotychczasowe (za³. 2) – 23
ustawy oraz nowe ustawy (za³. 3) – 23 ustawy. Czeœæ ustaw wymienionych w za³. 2 winna
znaleŸæ siê w za³. 3 (choæby cztery dotycz¹ce
gospodarki odpadami, dwie z 11 maja 2001
r. – 01.63.638 i 01.63.639, o portowych urz¹dzeniach... – 02.166.1361 czy o recyklingu
pojazdów – 05.25.202) i odwrotnie, kilka
ustaw znajduj¹cych siê w za³. 3 nale¿¹ do za³.
2, np. o nasiennictwie (03.137.1299), o ogólnym
bezpieczeñstwie
produktów
(03.229.2275).
Wed³ug autora, w grupie ustaw nowych,
zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska (za³. 3),
do koñca IV kadencji Sejmu RP by³o nie 23,
lecz co najmniej 37.
J. Jendroœka, M. Bar (2005), wymieniaj¹c polskie ustawy z zakresu ochrony œrodowiska (stan na styczeñ 2005 r.), obok dotycz¹cych ochrony œrodowiska postanowieñ
Nr 2 (50)/07
Konstytucji oraz prawa miêdzynarodowego i
wspólnotowego, wyliczaj¹ 29 ustaw. Dodaj¹,
¿e na system prawa ochrony œrodowiska w
Polsce sk³adaj¹ siê równie¿ przepisy wielu
innych ustaw (np. specjalny rozdzia³ o przestêpstwach przeciwko œrodowisku w Kodeksie karnym czy te¿ przepisy ustaw dotycz¹cych planowania przestrzennego oraz budownictwa itp.), a tak¿e oko³o 200 rozporz¹dzeñ
wykonawczych wydanych na podstawie wy¿ej wymienionych ustaw (op. cit., s. 519).
M. Górski (red.) J. S. Kierzkowska
(2006) w podrêczniku akademickim w wykazie Ÿróde³ prawa wewnêtrznego zawieraj¹cych przepisy w zakresie ochrony œrodowiska (stan na koniec lutego 2006 r.) zamieszczaj¹ 73 ustawy oraz blisko 60 umów miêdzynarodowych ratyfikowanych przez Polskê.
J. Stochlak (2006) podaje nastêpuj¹c¹
systematykê polskiego prawa ochrony œrodowiska: I. Prawo administracyjne ustrojowe,
1. Przepisy konstytucyjne, 2. Przepisy ustrojowe; II. Prawo administracyjne materialne,
1. Przepisy kompetencyjne, 2. Ustawy podstawowe, 3. Ustawy dzia³owe, 4. Ustawy
dotycz¹ce gospodarki komunalnej, 5. Ustawy zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ w œrodowisku
oraz poœrednio nawi¹zuj¹ce do spraw ochrony œrodowiska; III. Prawo administracyjne
procesowe; IV. Inne (kodeksy); V. Prawo finansowe; VI. Prawo karne. £¹cznie ustawy
obejmuj¹ce wymienione dzia³y przekraczaj¹
liczbê 300 (J. Stochlak 2006, za³. 1 i 2, które
zamieszczono w pracy J. Stochlak, M. Podolak 2006).
J. Stochlak (2006) w strukturze prawa
ochrony œrodowiska (praktycznie stan do
19.07.2006 r.), przytaczaj¹c najwa¿niejsze
ustawy tworz¹ce polskie prawo ochrony œrodowiska po przebudowie w latach 2000–2006
(tab. 4), zamieszcza 58 ustaw. S¹ to jedynie
ustawy z materialnego prawa administracyjnego, a wiêc nie uwzglêdniaj¹ce ustaw z prawa procesowego, finansowego czy karnego
oraz ratyfikowanych umów miêdzynarodo-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
wych w sprawach ochrony œrodowiska.
J. Stochlak (2007) omawiaj¹c dynamikê polskiego prawa w latach 2000–2006 (w
trakcie III, IV i V kadencji Sejmu RP) w tabeli najwa¿niejszych ustaw tworz¹cych polskie prawo ochrony œrodowiska rozszerzonych
na okres od 1981 r. (u. z 6.05.1981 r. o pracowniczych ogródkach dzia³kowych) do koñca roku 2006 (ostatnia u. z 8.12.2006 r. o
Polskiej Agencji ¯eglugi Powietrznej), wymienia 104 ustawy.
W praktyce operowanie tak znacz¹c¹
liczb¹ ustaw (uzupe³nionych rozporz¹dzeniami wykonawczymi), sprawia trudnoœci nawet
specjalistom z bran¿y. Sensowne wydaje siê
wiêc ustalenie trzonu polskiego prawa
ochrony œrodowiska, tj. pakietu ustaw, z
którym wi¹¿e siê wiêkszoœæ spraw z szeroko pojêtej ochrony œrodowiska. Stworzenie takiego pakietu mog³oby stanowiæ pocz¹tek dyskusji o porz¹dkowaniu uchwalonego po 2000 roku, stale zmieniaj¹cego
siê, polskiego prawa ochrony œrodowiska.
Obok wielkiej liczby ustaw funkcjonuj¹cych w obowi¹zuj¹cym prawie ochrony
œrodowiska, ci¹g³e ich zmiany, obszernoœæ
poszczególnych ustaw (np. POŒ z 2001 r.
zawiera 442 artyku³y, podczas gdy analogiczna UOŒ z 1980 r. liczy³a 113 art., a
ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. liczy
162 art., podczas gdy ustawa z 1991 r. tylko 65), ma³a przejrzystoœæ oraz liczne niekonsekwencje, stanowi¹ argumenty za podjêciem takiej próby (J. Stochlak 2007a).
Za pierwszy krok w tym kierunku mo¿na
uznaæ powo³anie przez zarz¹dzenie nr 27
Prezesa RM z 21 lutego 2006 r. Miêdzyresortowego Zespo³u ds. Przegl¹du Prawa w
Zakresie Ochrony Œrodowiska i Gospodarki
Wodnej – pod kierunkiem dr K. Tomaszewskiego, g³ównego analityka Lasów Pañstwowych. Zadaniem zespo³u by³ przegl¹d
aktów prawnych pod k¹tem ich spójnoœci,
wyeliminowanie niejasnoœci, sprawienie,
by ustawy z zakresu ochrony œrodowiska
57
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
by³y jasne, przejrzyste i jak najmniej kontrowersyjne. 9 listopada 2006 r. prof. Jan
Szyszko, minister œrodowiska, poinformowa³
o pierwszym etapie prac zespo³u. Eksperci
zakoñczyli pracê nad s³ownikiem pojêæ i terminów z zakresu szeroko rozumianego prawa ochrony œrodowiska. Dokonano te¿ powszechnej inwentaryzacji postulatów spo³eczeñstwa i instytucji odnoœnie do zmian prawnych oraz analizê zgodnoœci prawa z dyrektywami UE. Niestety, dotychczas nie opublikowano ani s³ownika ani wyników wspomnianej inwentaryzacji.
Uzupe³nieniem propozycji ministra œrodowiska powinno byæ, jak siê wydaje, wykorzystanie literatury fachowej z zakresu ochrony œrodowiska i ochrony przyrody. Dotyczy
to w szczególnoœci monografii (np. J. Ciechanowicz-McLean (red.) i in., 2006; M. Górski (red.), J.S. Kierzkowska, 2006; J. Jendroœka, M. Bar, 2005; A. Lipiñski, 2002; J. Stochlak, M. Podolak, 2006, najnowszych komentarzy do ustaw bran¿owych, np. W. Radecki, 2005, 2006 a, b, c; E. Radziszewski,
2006; ksi¹g pami¹tkowych poœwiêconych
wybitnym naukowcom (Ksiêga pami¹tkowa
Profesora Ryszarda Paczuskiego, 2004; Prawo i polityka w ochronie œrodowiska, 2006),
opracowañ syntetycznych K. H. Goetz, R.
Zubek (2005) czy licznych artyku³ów z prasy bran¿owej. Zawieraj¹ one wiele krytycznych, ale równie¿ konstruktywnych uwag dotycz¹cych obowi¹zuj¹cych, nie zawsze spójnych, przepisów. Krytycznie nale¿y oceniæ
praktykê nieuwzglêdniania przez decydentów
wniosków i postulatów licznych konferencji
poœwieconych problematyce ochrony œrodowiska (w tym szczególnie zwi¹zanych z gospodark¹ odpadami) czy ochrony przyrody,
np. w odniesieniu do nabrzmia³ego ostatnio
tematu tworzenia obszarów Natura 2000.
Korzystne by³oby równie¿ ws³uchanie siê
w opinie wyra¿ane przez liczne stowarzyszenia samorz¹dowe na temat przygotowywanych
ustaw.
58
Byæ mo¿e przyczyn¹, ¿e do tej pory nie
podjêto próby stworzenia takiego pakietu listy by³ brak kryteriów okreœlania przynale¿noœci ustaw do niego. Zestawiaj¹c tak¹ listê z
zakresu prawa ochrony œrodowiska przyjêto
jako kryterium ustawy wymienione wy¿ej
ustawy z 27 IV 2001 r. Prawo ochrony œrodowiska, uznawanej za konstytucjê polskiej ekologii (M. Górski 2001) oraz u. z 2 VII 2004
r. o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej
(Dz.U.04.173.1807 z póŸn. zm., w skrócie
USGosp.) i u. z 2 VII 2004 r. Przepisy wprowadzaj¹ce u... (Dz.U.04.173.1808 z póŸn.
zm.), reguluj¹ce stosunek pañstwa do dzia³alnoœci gospodarczej, która opiera siê na zasadzie wolnoœci gospodarczej, odpowiadaj¹c
w tym zakresie œwiatowym i europejskim standardom (C. Kosikowski 2007).
POŒ wymienia blisko 60 ustaw, które
stosowane s¹ w praktycznej dzia³alnoœci œrodowiskowej (w tab. 1 zaznaczono je w postaci
por. POŒ art. ...). W USGosp. zawarto ustawy
dotycz¹ce reglamentowanej dzia³alnoœci gospodarczej obejmuj¹cej 26 rodzajów dzia³alnoœci,
w tym koncesje (art. 46 USGosp szeœæ rodzajów w tab. 1 zaznaczono je skrótem konc.) i
regulowan¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ (art. 64
USGosp. oraz art. 75 ustawy wprowadzaj¹cej,
20 rodzajów – w tab. 1 skrót d.reg.) oraz wyodrêbnione rodzaje dzia³alnoœci gospodarczej
objête obowi¹zkiem uzyskania zezwolenia, licencji lub zgody (art. 75 USGosp – 32 rodzaje
– w tab. 1 skrót zezw. oraz lic.). £¹cznie objêtych jest 58 rodzajów tej dzia³alnoœci. Istotne
jest dodanie, i¿ informacja o mo¿liwoœci prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej mo¿e byæ
zawarta tylko w USGosp. W tab. 1, w sprawach szeroko pojêtej ochronie œrodowiska,
wynikaj¹cych z USGosp. i przepisów wprowadzaj¹cych do niej, uwzglêdniono 30 ustaw
zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹. Wystêpuj¹ przypadki, ¿e ustawy zawieraj¹ jednoczeœnie przepisy wymagaj¹ce np. koncesji i
zezwoleñ (Prawo lotnicze), zezwoleñ i licencji
(u. o transporcie drogowym) itp.
Nr 2 (50)/07
Uwzglêdniaj¹c te kryteria oraz analizê
literatury przedmiotu, zaproponowano listê
najwa¿niejszych ustaw, które obecnie tworz¹
trzon polskiego prawa ochrony œrodowiska
w nowych warunkach, po gruntownej jego
przebudowie zwi¹zanej z dostosowaniem do
prawa Unii Europejskiej (tab. 1). Zwi¹zek
ten uwzglêdniono w tab. 1 poprzez odnotowanie w licznych przypadkach przepisów u.
20 IV 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w zwi¹zku z uzyskaniem przez
Rzeczpospolit¹ Polsk¹ cz³onkostwa w Unii
Europejskiej, tzw. ustawy cz³onkowskiej,
Dz.U.04.96.959, która wesz³a 1 V 2004 r., z
wyj¹tkiem art. 71 pkt 10, art. 103–117 od 30
IV 2004 r. (w skrócie u. 20 IV 2004 r. RP w
UE, art...); zawiera ona odniesienia prawa
UE transponowanego do 107 ustaw polskiego prawa, w tym ponad 30 z zakresu ochrony œrodowiska. Wdro¿enie obowi¹zuj¹cych
dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady
do polskiego prawa ochrony œrodowiska, zawieraj¹ kolejne aktualizacje ustaw oraz coraz
liczniej publikowane teksty jednolite, w 2007
r. ukaza³o siê ich ju¿ 23, w tym spraw ochrony œrodowiska dotyczy 9.
Tab. 1 zawiera zarówno przepisy materialnego prawa administracyjnego (ustawy
podstawowe i dzia³owe oraz kompetencyjne),
jak i prawa administracyjnego ustrojowego
(oznaczone w niej liter¹ M), prawa finansowego (w odniesieniu do jednostek samorz¹du terytorialnego opisanego w obszernej
monografii M. Rudnickiego, 2005). Odrêbnie zestawiono najwa¿niejsze ustawy prawa
materialnego i procesowego (w tym o charakterze kodeksowym) dotycz¹ce ochrony
œrodowiska. W tab. 1 nie uwzglêdniono aktów miêdzynarodowego prawa ochrony œrodowiska, chocia¿ czêœæ z nich niew¹tpliwie
wchodzi w zakres trzonu polskiego prawa,
np. konwencje dotycz¹ce ochrony klimatu,
atmosfery i warstwy ozonowej czy ochrony
przyrody oraz odpadów (J. Stochlak 2006, s.
381–396).
PRAWO i
ŒRODOWISKO
W kontekœcie rozwa¿anego tematu, nale¿a³oby zastanowiæ siê nad opracowaniem
kodeksu – ustawy kompleksowej w sprawach
gospodarowania odpadami w œrodowisku;
obecnie problematykê t¹ reguluje co najmniej
dziesiêæ ustaw, co w odbiorze jest zupe³nie
nieczytelne.
dr Janusz Stochla
Wydzia³ Politologii UMCS
Wybrana literatura:
Brodecki Z., [red.], Ochrona œrodowiska, Acquis
communautaire, Wyd. Prawnicze Lexis Nexis Warszawa 2005, s. 482.
Ciechanowicz J., Europeizacja prawa ochrony œrodowiska, W: Gdañskie Studia Prawnicze, Tom VII,
30-lecie Wydzia³u Prawa i Administracji Uniw.
Gdañskiego Wyd. Uniw. Gdañskiego, Gdañsk 2000,
s. 125–131.
Ciechanowicz-McLean J. (red.) i in., Polskie prawo
ochrony przyrody, Difin, Warszawa, 2006, s. 263.
Goetz K. H., Zubek R., Stanowienie prawa w Polsce.
Regu³y legislacyjne a jakoœæ ustawodawstwa.
Sprawne pañstwo, (Ed.) Ernst & Young S.A. maj
2005, s. 48.
Górski M., Zadania z ochrony œrodowiska, (w:) Ochrona œrodowiska. Reforma administracji publicznej,
Wyd. II. Mat. Szkol. RAP z. 5 KPRM Warszawa
1999, s. 3–14. Tabele kompetencyjne, oprac. J.
Bia³obrzeski, K. Karkowski, T. Manicki, D. Wasilewski, s. 15–108.
Górski M., Konstytucja polskiej ekologii – ustawa
Prawo ochrony œrodowiska, „Przegl¹d Komunalny” 2001, nr 7.
Górski M. (red.), Kierzkowska J. S., Prawo ochrony
œrodowiska. Stan prawny marzec 2006 r., Wy¿sza
Szko³a Informatyki i Nauk Spo³eczno Prawnych w
Bydgoszczy, s. 576.
Habuda A., Europeizacja polskiego prawa na przyk³adzie prawa ochrony przyrody, Ochrona Œrodowiska Prawo i Polityka nr 3/2006, s. 22–30.
Jendroœka J., Bar M., Prawo ochrony œrodowiska,
Podrêcznik Centrum Prawa Ekologicznego. Wroc³aw 2005, s. 1078.
Jeziorski J., Zadania dla administracji publicznej w
nowym prawie ochrony œrodowiska.,Prawo ochrony œrodowiska. Fundacja Wspierania Inicjatyw
Ekologicznych. Wyd. „Zielone Brygady”, Towarzystwo na rzecz Ziemi, Wyd. pierwsze Kraków
2001, s. 13–22.
Kosikowski C., Ustawa o swobodzie dzia³alnoœci
gospodarczej. Komentarz, Wyd. 3. Stan prawny na
15 marca 2007 r. Lewis Nexis Warszawa 2007, s.
419.
Ksiêga pami¹tkowa Profesora Ryszarda Paczuskie-
59
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
go, TNOIK Dom Organizatora, Bydgoszcz-Toruñ,
2004, s. 375.
Lipiñski A., Prawne podstawy ochrony œrodowiska,
Wyd. II. Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE 2004,
s. 375.
Lisicka H., Macek J., Radecki W., Leksykon ochrony
œrodowiska Prawo i polityka Tow. Naukowe Prawa
Ochrony Œrodowiska, Wroc³aw 1999, s. 239.
Paczuski R., 2000: Prawo ochrony œrodowiska. Stan
prawny na dzieñ 30 wrzeœnia 2000 r. Ofic. Wyd.
Branta, Bydgoszcz 2000, s. 538.
Prawo i polityka w ochronie œrodowiska. Studia z
okazji 40-lecia pracy naukowej Jerzego Sommera,
Wyd. Prawa Ochrony Œrodowiska, Wroc³aw 2006,
s. 317.
Radecki W., Ochrona œrodowiska w przedsiêbiorstwie. Zagadnienia odpowiedzialnoœci prawnej,
PIOŒ, Warszawa 1985, s. 160.
Radecki W., Odpowiedzialnoœæ prawna w ochronie
œrodowiska, Difin, Warszawa 2002 s. 302.
Radecki W., Ustawa o rybactwie œródl¹dowym. Komentarz. Stan prawny na dzieñ 1 kwietnia 2005 r.,
Difin sp. z o.o., Warszawa 2005, s. 229.
Radecki W., Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz. Stan prawny na 1 paŸdziernika 2005 r., Difin,
Warszawa 2006, s. 461.
Radecki W., Ustawa o odpadach. Komentarz. Stan
prawny na 1 lipca 2005 r. Wolters Kluwer Polska
Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006, s. 509.
Radecki W., Utrzymanie czystoœci i porz¹dku w gminach. Komentarz, 2. wydanie Dom Wydawniczy
ABC, Warszawa 2006, s. 444.
Radziszewski E., Prawo budowlane. Przepisy i komentarz. Wydanie 2. Wyd. Prawnicze Lexis Nexis,
Radziejowski J., Niesyto G., Jeziorski J., Integracja
europejska a ochrona œrodowiska. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa 2002, s. 159.
Rudnicki M., Prawnofinansowe aspekty zadañ publicznych jednostek samorz¹du terytorialnego zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska. Stan prawny na 31
grudnia 2005 r. Wyd. KUL Lublin 2005, s. 799.
Sommer J., Wp³yw prawa wspólnotowego na prawo
ochrony œrodowiska w Polsce. Ochrona Œrodowiska Prawo i Polityka nr 3/2004, s. 20–37.
Sommer J., 2005: Efektywnoœæ prawa ochrony œrodowiska i jej uwarunkowania – problemy udatnoœci jego struktury, Tow. Naukowe Prawa Ochrony
Œrodowiska, seria Monografie 52 Wroc³aw 2005,
s. 299.
Stochlak J., Kompetencje organów gminy w zakresie
ochrony œrodowiska, Agencja Rozwoju Komunalnego, Warszawa, 1999, s. 300.
Stochlak J., Zadania administracji samorz¹dowej i
rz¹dowej w zakresie ochrony œrodowiska. MUNICIPIUM S.A., Warszawa, s. 444.
Stochlak J., Polskie prawo ochrony œrodowiska. Uwarunkowania, zmiany, stan. Inspekcja Ochrony Œrodowiska, Warszawa 2002, s. 104.
60
Stochlak J., Wybrane konwencje i protoko³y dotycz¹ce ochrony œrodowiska, „Aura” nr 5-10/2004.
Stochlak J., Ustawy harmonizuj¹ce w polskim prawie
ochrony œrodowiska, Ochrona Œrodowiska, „Prawo i Polityka”, nr 3/2005, s. 22–43.
Stochlak J., Zakres i struktura prawa ochrony œrodowiska, Ochrona œrodowiska w Polsce... rozdz. V
oraz za³. 1. Wyd. UMCS Lublin, s. 201–238 oraz
455–532.
Stochlak J., Dynamika zmian polskiego prawa ochrony œrodowiska w latach 2000–2006. Mat. z konferencji 30 lat badañ nad problematyk¹ prawa i polityki ochrony œrodowiska Wroc³aw 6–7 XII 2006 r.
Wyd. Prawa Ochrony Œrodowiska. Wroc³aw 2007
(w druku).
Stochlak J., Trzon polskiego prawa ochrony œrodowiska, Materia³y Sympozjum Wspó³czesne problemy geologii in¿ynierskiej w Polsce, Puszczykowo
31 V–1 VI 2007 r. Geologos UAM Instytut Geologii, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznañ, s. 595–606.
Stochlak J., Podolak M., Ochrona œrodowiska w
Polsce. Studium prawno-politologiczne. Stan prawny na dzieñ 1 czerwca 2006 r. Wyd. UMCS Lublin,
s. 580.
Dokumenty
Wykazy ustaw uchwalone przez Sejm RP III i IV
kadencji (1997–2001; 2001–2005), znajduj¹ce siê
na stronie internetowej Sejmu: www.sejm.gov.pl.
Zarz¹dzenie nr 27 Prezesa RM z 21 lutego 2006 r. w
sprawie powo³ania Miêdzyresortowego Zespo³u ds.
Przegl¹du Prawa w Zakresie Ochrony Œrodowiska
i Gospodarki Wodnej. Biul. Informacji Publicznej
Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Przypisy
1
2
3
W nauce polskiej jednym z pierwszych, który pos³u¿y³ siê tym pojêciem by³ J. £êtowski, zob. Rada
Europy o postêpowaniu administracyjnym (w:) Problemy prawa publicznego, Lublin 1993, s. 93 vide
A. Habuda 2006.
Termin uproszczony, oznacza wed³ug „Wykazu ustaw
uchwalonych przez Sejm w latach 2000–2004”
ustawy zawieraj¹ce przepisy dostosowuj¹ce polskie
prawodawstwo do prawa Unii Europejskiej (E); po
1.V.2004 r. – projekt ustawy maj¹cy na celu wykonanie prawa Unii Europejskiej (UE). Równolegle
b¹dŸ zastêpczo stosowane s¹ terminy: dostosowanie, transpozycja czy zbli¿anie przepisów prawnych RP do acquis communautaire (Z. Brodecki
(red.), 2005; J Radziejowski, E. Niesyto, J. Jeziorski, 2002).
Liczby ustaw uchwalonych przez Sejm ró¿ni¹ siê od
opublikowanych w Dziennikach Ustaw, co jest zrozumia³e. Do dalszych analiz brano pod uwagê liczbê ustaw opublikowanych.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
Tab. 1. Wykaz najważniejszych ustaw zaliczanych do trzonu polskiego prawa ochrony środowiska po przebudowie
związanej z przystosowaniem go do prawa UE (stan na 31 V 2007 r.)
a*
Ustawa. Dziennik Ustaw z tekstem pierwotnym; obowiązujący tekst jednolity, Dziennik Ustaw,
ustawa wymieniona w Prawie ochrony środowiska (w skrócie POŚ art...;
liczba
tj. Dz.U.06129.902
nowelizacji,
w tym ostatnia
2
3
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 IV 1997 r.
97.78.483
Ochrony środowiska dotyczą:
spr. 01.28.319
art. 5; art., 31 ust. 3; art. 68 ust. 4; art. 74; art. 86; art. 232
z 4 IV 2001 r.
(1) u. 6 IX 2006 r. o zm. Konstytucji RP (zm. art. 55 Konstytucji)
06.200.1471
53.23.93
Dekret z 23 IV 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych**
6; 07.89.590
(por. POŚ1 art. 245 ust. 2)
(6) u. 26 IV 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (art. 27 – od 22 VIII 2007 r.)
07.89.590
ustawa z 14 czerwca 1960 r. o utworzeniu Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej
60.29.163
(CUGW) i przekształceniu urzędu Ministra Żeglugi i Gospodarki Wodnej w Urząd
Ministra Żeglugi
u. 17 VI 1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym (Dz.U.66.23.150 ze zm.; 66.23.150
por. poz. 122)
u. 29 III 1972 r. o utworzeniu Urzędu Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony
72.11.77
Środowiska (MGTOŚ)
u. 29 III 1972 r. o zniesieniu urzędu Ministra Gospodarki Komunalnej
72.11.78
a*
u. 29 III 1972 r. o zniesieniu Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej (CUGW)
72.11.79
29 III 1972 r.
a*
u. 24 X 1974 r. – Prawo wodne (por. poz. 60)
74.38.230
1 I 1975 r.
a*
u. 28 V 1975 r. o utworzeniu urzędu Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i
Ochrony Środowiska (MAGTOŚ)
u. 31 I 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (UOŚ.) (80.3.6 ze zm.; por. poz.
45)
u. 6 V 1981 r. o pracowniczych ogrodach działkowych** (81.12.58 ze zm.)
(8) u. 8 VII 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (art. 44 – od 21 IX 2005 r.)
75.16.90
28 V 1975 r.
L.p.
1
1.
a*
a*
a*
a*
2.
3.
a*
4.
5.
Z M.
now.
tj. 94.49.196
z 15 IV 1994 r.
tj. 96.85.390
z 19 VII 1996 r.
8; 05.169.1419
u. 26 III 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów** (82.11.80 ze zm.; por. POŚ art. 46 tj. 03.178.1749
ust. 4 pkt 6)
z 16 X 2003 r.
(2) u. 6 XII 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki regionalnej (art. 38 – od 26
2; 06.227.1658
XII 2006 r.)
06.227.1658
u. 28 VII 1983 r. o utworzeniu Urzędu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
83.44.201
tj. 06.136.969
z 28 VII 2006 r.
1; 06.191.1412
u. 14 III 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, (85.12.49 ze zm.; tj. 98.90.575 z 2.gi tj. 06.122.851
z 10 VII 2006 r.
17 VII 1998 r.; por. POŚ art. 57 ust. 1a i inne)
(5) u. 18 X 2006 r. o zm. i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów 5; 06.220.1600
06.220.1600
wykonawczych (art. 10 – od 1 I 2007 r.)
u. 15 XI 1984 r. o podatku rolnym (84.52.268 ze zm., tj. 93.94.431 z 11 X 1993 r.)
(1) u. 22 IX 2006 r. o zm. u. o podatku rolnym (od 1 I 2007 r.)
Data
obowiązywani
a
4
17 X 1997 r.
7 XI 2006 r.
6 IV 1982 r.
1 VII 1960 r.
1 I 1967 r.
29 III 1972 r.
29 III 1972 r.
1 IX 1980 r.
12 V 1981 r.
6 IV 1982 r.
1 VIII 1983 r.
1 I 1985 r.
1 IX 1985 r. art.
13 ust. 1 pkt 3
wszedł w życie
1 IX 1997 r.
** ustawy pośrednio nawiązujące do spraw ochrony środowiska
1 por. POŚ art... – ustawa przywołana w u. 27 IV 2001 r. – Prawo ochrony
środowiska (tj. o6.129.902 z 19 VII 2006 r.)
* ustawa nieaktualna
.IO – obywatelska inicjatywa ustawodawcza.
Ś, R, I, G, Z – ustawy wynikające z delegacji zastrzeżonych dla Ministerstwa Środowiska (Ś), Rolnictwa
i Rozwoju Wsi (R), Infrastruktury (I), Gospodarki i Pracy (G), Zdrowia (Z), Rozwoju Regionalnego (RR).
M – ustawy o charakterze mieszanym np. ustrojowo-materialnym,
E – ustawy zawierające przepisy dostosowujące polskie prawodawstwo do prawa UE,
UE –ustawy mające na celu wykonanie prawa UE po 1 V 2004 r.
61
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
1
61.
2
3
u. 21 III 1985 r. o drogach publicznych** (85.14.60 ze zm.; tj. 04.204.2086
tj. 07.19.115
z 17 IX 2004 r.; por. POŚ art. 135 ust. 5)
z 8 II 2007 r.
2.
7 EE u. 18 IV 1985 r. o rybactwie śródlądowym (85.21.91 ze zm.; por. POŚ art. 81 ust. 4 tj. 99.66.750
R
z 11 VIII 1999 r.
pkt 3)
now. (8) u. 12 I 2007 r. u. o zm. o działach administracji rządowej oraz niektórych
8; 07.21.125
innych ustaw (art. 4 – od 24 II 2007 r.)
3.
8
2 tj. 05.240.2027
u. 17 V 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne** (89.30.163 ze zm.; tj.
z 8 XII 2005 r.
00.100.1086 z 21 X 2000 r.)
07.21.125
a*
u. 12 XI 1985 r. o zmianach w organizacji oraz zakresie działania niektórych
85.50.262
naczelnych i centralnych organów administracji państwowej; utworzono m.in.:
Urząd Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej
Urząd Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej
Uząd Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych
część z nich straciła moc 1 IV 1999 r.; por. poz. 32)
a*
u. 10 IV 1986 r. – Prawo atomowe (por. poz. 42)
86.12.70
a*
u. 23 XII 1988 r. o działalności gospodarczej
88.41.324
a*
u. 20 XII 1989 r. o utworzeniu urzędu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
89.73.433
Naturalnych i Leśnictwa
zniosła Urząd Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych; straciła moc
1 IV 1999 r. (por. poz. 32 oraz rozp. RM z 26 X 1999 r. po poz. 35)
a*
u. 20 XII 1989 r. o utworzeniu Urzędu Ministra Rolnictwa i Gospodarki
89.73.434
Żywnościowej zniosła Urząd Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki
Żywnościowej; straciła moc 1 IV 1999 r. por. poz. 32 oraz rozp. RM z 26 X 1999
r. po poz. 37
4.
tj. 01.142.1591
u. 8 III 1990 r. o samorządzie gminnym (90.16.95 ze zm.)
9
now. (15) u. 22 VII 2006 r. o zm. u. – Ordynacja wyborcza do rad gmin... oraz u. o z 13 XII 2001 r.
15; 06.146.1055
zm. samorządzie gminnym... (art. 2 – od 16 VIII 2006 r.)
5.10
tj. 06.121.844
u. 12 I 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (91.9.31 ze zm., tj. 02.9.84 z
7 II 2002 r., w szczeg. rozdz. 2 Podatek od nieruchomości, r. 3 p. od środków
z 7 VII 2006 r.
transportu, r. 4 p. od posiadania psów, r. 5 opłaty lokalne)
(1) u. 18 X 2006 r. o zm. u. o zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w
zakresie dróg krajowych oraz zm. niektórych innych ustaw (art. 2 – od 16 XII
2006 r.)
06.220.1601
6.
u. 21 III 1991 r. o obszarach morskich Rzeczpospolitej Polskiej i administracji tj. 03.153.1502 z
11
1 IX 2003 r.
morskiej (91.32.131 ze zm.)
8; 07.21.125
07.21.125
12
7.
u. 20 VII 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (91.77.325 ze zm.; tj. 02.112.982 tj. 07.44.287
Ś
z 13 III 2007 r.
z 20 VII 2002 r. por. POŚ art. 19 ust. 2 pkt 28; art. 94 ust. 1 i in.)
UE
(1) u. 13 IV 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (art. 30 2; 07.88.587
07.75.493
– od 30 IV 2007 r.)
UE
(2) u. 26 IV 2007 r. o zm. u. – POŚ oraz niektórych innych ustaw (art. 2 – od 19
now. VIII 2007 r.)
07.88.587
8.
13
tj. 02.147.1229
u. 24 VIII 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej** (91.81.351 ze zm.; w szczeg.
12
u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 8 – od 1 V 2004 r .; por. POŚ art. 265 ust. 10)
z 22 VII 20021 r.
6; 07.89.590
9.
14
u. 28 IX 1991 r. o lasach (91.101.441 ze zm.; tj. 00.56.679 z 19 VII 2000 r.; por. POŚ 2.gi tj. 05.45.435
Ś
art. 46 ust. 4 pkt 7 i in.); zezw.3 – art. 19a u. o lasach
z 22 III 2005 r.
(8) u. 7 III 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków 8; 07.64.427
4
1 V 1985 r.
1 VII 1985 r.
1 VII 1989 r.
12 XI 1985 r.
1 VII 1986 r.
1 I 1990 r.
1 I 1990 r.
27 V 1990 r.
30 I 1991 r.
1 VII 1991 r.
30 X 1991 r.
1 I 1992 r.
1
u. 20 IV 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską
członkostwa w Unii Europejskiej, tzw. ustawa członkowska, Dz.U.04.96.959 (dalej u. 20 IV 2004 r. RP w UE,
art...)
2
ustawy bądź nowele, które weszły w życie z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii
Europejskiej, tj. 1 V 2004 r.
3
zezw; lic. – działalność gospodarcza wymagająca zezwolenia; licencji (u. 2 VII 2004 r. USGosp. 04.173.1807 ze zm.)
62
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
1
1.
15
ŚE
UE
a*
2
u. 4 II 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze; (94.27.96 ze zm.; por. POŚ art. 19 ust.
2 pkt 32 i in.); konc.1, art. 46 USGosp.; art. 15-30 PGG
(7) u. 13 IV 2007 r. u. o kompatybilności elektromagnetycznej (art. 28 – od 20 VIII
2007 r.)
u. 10 VI 1994 r. o zamówieniach publicznych (94.76.344 ze zm.; por. poz. 100)
3
tj. 05.228.1947
z 22 XI 2005 r.
7; 07.82.556
tj. 02.72.664
z 12 VI 2002 r.
2.
u. 7 VII 1994 r. – Prawo budowlane (94.89.414 ze zm.; tj. 03.207.2016 z 5 XII 2003 tj. 06.156.1118
16
z 1 IX 2006 r.
r. (w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 23 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 46
3; 07.88.587
ust. 4 pkt 2; ust. 4a i in.)
UE
(3) u. 26 IV 2007 r. o zm. u. – POŚ oraz niektórych innych ustaw (art. 2 –
now. od 19 VIII 2007 r.)
07.88.587
a*
u. 7 VII 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (94.89.415 ze zm.; por. poz. 81)
tj. 99.15.139 z 22 I
1999 r.
3.
u. 27 X 1994 r. o autostradach płatnych oraz Krajowym Funduszu Drogowym (od 2. tj. 04.256.2571
17
M
z 2 XII 2004 r.
1 I 2004 r.), dawniej u. 27 X 1994 r. o autostradach płatnych (94.127.627 ze zm.;
5; 07.23.136
tj. 01.110.1192 z 5 X 2001 r.; por. POŚ art. 46 ust. 4 pkt 8 i in.)
UE
(5) u. 12 I 2007 r. o drogowych spółkach specjalnego przeznaczenia (art. 12 – od
now. 27 II 2007 r.)
07.23.136
4.Ś
18 Œ u. 3 II 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (95.16.78 ze zm.; por. POŚ art. tj. 04.121.1266
z 31 V 2004 r.
81 ust. 4 pkt 5)
now. (4) u. 30 III 2007 r. o zm. u. o ochronie roślin oraz niektórych innych ustaw (art. 2 4; 07.80.541
– od 24 V 2007 r.)
5.
19
95.88.439
u. 29 VI 1995 r. o statystyce publicznej (w szczeg. rozdz. 3 art. 22-29; por. POŚ
M
10; 06.170.1617
art. 20 ust. 1 pkt 1)
06.170.1217
(10) u. 24 VIII 2006 r. o... stanowiskach państwowych (art. 43 – od 27 X 2006 r.)
a*
u. 12 VII 1995 r. o ochronie roślin uprawnych (95.90.447 ze zm.; por. poz. 96)
tj. 02.171.1398 z
14 X 2002 r.
20
6.
tj. 05.127.1066
u. 13 X 1995 r. Prawo łowieckie (95.147.713 ze zm.); d.reg.2
Ś
(2) u. 18 X 2006 r. o zm. i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów z 12 VII 2005 r.
now. wykonawczych (art. 14 – od 1 I 2007 r.)
2; 06.220.1600
a*
u. 24 XI 1995 r. o nasiennictwie (95.149.724 ze zm.; por. poz. 88)
tj. 01.53.563
z 28 V 2001 r.
7..
96.10.56
u. 14 XII 1995 r. o urzędzie Ministra Obrony Narodowej**
21
9; 06.104.711
06.104.711
(9) u. 9 VI 2006 r. – Przep. wprow. o u... SKW (art. 25 – od 1 X 2006 r.)
8.
22
u. 13 IX 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (96.132.622 ze zm.; tj. 05.236.2008
I
w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 19 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 19 ust. 2 z 5 XII 2005 r.
pkt 26) dotyczy odpadów komunalnych; zezw., art. 75 ust. pkt 4 USGosp.
1; 06.144.1042
now. (1) u. 23 VI 2006 r. o zm. u. o utrzymaniu... (od 26 VIII 2006 r.)
06.144.1042
9.M
2. gi tj. 06.89.625
23M u. 10 IV 1997 r. Prawo energetyczne** (96.54.348 ze zm.; tj. 03.153.1504 z
1 IX 2003 r., w szczeg. rozdz. IV art. 21-31 oraz u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 20 – z 30 V 2006 r.
od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 401 ust. 9); konc., art. 46 USGosp.; art. 23 ust 3 pkt 1 5; 07.52.343
PE
UE
(5) u. 16 II 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu
now. ziemnego. (art. 69 – od 7 IV 2007 r.)
07.52.343
a*
u. 24 IV 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (97.75.468 ze zm.; por. poz. 126)
tj. 03.24.198
z 13 II 2003 r.
a*
u. 24 IV 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i tj. 99.66.752
mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz.U.97.60.369 ze zm.); tworzy Państwową
z 11 VIII.1999 r.
Inspekcję Weterynaryjną; straciła moc 1 V 2004 r. (por. poz. 101 i 103)
10.
24
u. 8 V 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz tj. 03.174.1689
niektóre osoby prawne; por. POŚ art. 411 ust. 5
z 7 X 2003 r.
now. (5) u. 29 VII 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (art. 195 – od 24 X 2005 5; 05.183.1538
r.)
11.
u. 19 VI 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (97.101.628 ze
tj. 04.3.20
25
zm.; w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 21 – od 1 V 2004 r.)
z 12 I 2004 r.
1
2
4
1 IX 1994 r.
1 I 1995 r.
z wyj.
1 I 1995 r.
1 I 1995 r.
2 I 1995 r.
25 IV 1995 r.
14 II 1996 r.
7 II 1996 r.
18 XII 1995 r.
20 I 1996 r.
30 IX 1995 r.
1 I 1997 r.
5 XII 1997 r.
15 X 1997 r.
z wyj.
15 XII 1997 r.
1 I 1999 r.
z liczn. wyj.
28 IX 1997 r.
konc. – działalność gospodarcza koncesjonowana (u. 2 VII 2004 r. USGosp.- 04.173.1807 ze zm.)
d.reg. – działalność gospodarcza regulowana (u. 2 VII 2004 r. USGosp. - 04.173.1807 ze zm.)
63
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
1
1.
26
a*
27
2.
Ś
UE
now.
3.
28
now.
4.
29
2
u. 20 VI 1997 r. Prawo o ruchu drogowym** (tj. 035.58.515 z 4 IV 2003 r.) d.reg.,
USGosp. art. 64 pkt 5 oraz zezw., art. 74 ust. 1 pkt 6
(11) u. 17 XI 2006 r. o zm. u o transporcie... oraz u. o zm. u. – Prawo o ruchu
drogowym (art. 1 – od 3 I 2007 r.)
u. 27 VI 1997 r. o transporcie kolejowym (por. poz. 83)
3
2. tj. 05.108.908
z 20 VI 2005 r.
11; 06.235.1701
4
1 I 1998 r.
97.96.591
15 XI 1997 r.
u. 21 VIII 1997 r. o ochronie zwierząt (97.111.724 ze zm.; w szczeg. u. 20 IV 2004 r.
RP w UE, art. 26 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 81 ust. 4 pkt 3)
(6) u. 8 XII 2006 r. o zm. u. o ochronie zwierząt i u. o ochronie zdrowia zwierząt oraz
zwalczania chorób zakaźnych zwierząt (art. 1 – od 5 I 2007 r. z wyj.
od 5 I 2008 r.)
u. 21 VIII 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (97.115.741 ze zm.; por. POŚ art.
132)
(8) u. 18 X 2006 r. o zm. u. o zasadach przygotowania i realizacji inwestycji... oraz o
zm. niektórych innych ustaw (art. 3 - od 16 XII 2006 r.)
u. 29 VIII 1997 r. – o usługach turystycznych; (97.133.884 ze zm.), d.reg.
tj. 03.106.1002
z 18 VI 2003 r.
6; 06.249.1830
24 X 1997 r.
06.249.1830
tj. 04.261.2603
z 9 XII 2004 r.
8; 06.220.1601
tj. 04.223.2268
z 14 X 2004 r.
5.
tj. 05.8.60
u. 29 VIII 1997 r. – Ordynacja podatkowa (97.137.926 ze zm.; por. POŚ art. 102
30
z 14 I 2005 r.
ust. 9; art. 281 ust. 1)
now. (9) u. 16 XI 2006 r. o opłacie skarbowej (art. 15 – od 1 I 2007 r.)
9; 06.225.1635
6.
u. 29 VIII 1997 r. o ochronie danych osobowych; (97.133.833 ze zm.; por. POŚ art. 20 tj. 02.101.926
31
E
ust. 1 pkt 1)
z 6 VII 2002 r.
(5) u. 9 VI 2006 r. – Przepisy wprow. u. o służbie kontrwywiadu
5; 06.104.711
wojskowego...(art. 31 – od 1 X 2006 r.)
7.
32
u. 4 IX 1997 r. o działach administracji rządowej (97.141.943 ze zm.; tj.
tj. 07.65.437
R
03.159.1548 z 12 IX 2003 r. ze zm.; w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 32 – od
z 13 IV 2007 r.
1 V 2004 r.)
1
8.
tj. 01.142.1590
u. 5 VI 1998 r. o samorządzie województwa (98.91.576 ze zm.), rap
33
z 13 XII 2001 r.
(9) u. 6 XII 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki regionalnej (art. 43 - od 26
XII 2006 r.)
9; 06.227.1658
6
9.
u. 5 VI 1998 r. o administracji rządowej w województwie (98.91.577 ze zm.), rap
tj. 01.80.872
34
z 2 VIII 2001 r.
15; 05.267.2257
(15) u. 16 XII 2005 r. o zm. kompetencji... now. dot. art. 17 pkt 2 – od 1 I 2007 r.
6
10.
u. 5 VI 1998 r. o samorządzie powiatowym (98.91.578 ze zm.), rap
tj. 01.142.1592
35
now. (8) u. 20 IV 2004 r. o zm. u. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów
z 13 XII 2001 r.
i sejmików województw oraz niektórych innych ustaw (art. 4 – od 1 V 2004 r.)
8; 04.102.1055
11.
98.106.668
u. 24 VII 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów
36
6
administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa – rap , zwana
4; 00.84.948
ustawą kompetencyjną,
(4) u. 8 IX 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji I prywatyzacji
przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” (art. 72 – od 27 X 2000 00.84.948
r.)
12.
u. 18 XII 1998 r. o wsparciu przedsięwzięć termomodernizacyjnych**
98.162.1121
37
now. (7) u. 18 X 2006 r. o zm. i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów
7; 06.220.1600
06.220.1600
Rozporządzenie Rady Ministrów z 26 października 1999 r. w sprawie utworzenia
99.91.1017
Ministerstwa Środowiska
Rozporządzenie Rady Ministrów z 26 października 1999 r. w sprawie utworzenia
99.91.1016
Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
a*
u. 19 XI 1999 r. – Prawo o działalności gospodarczej**; (por. POŚ art. 3 pkt 20a; por. poz. 99.101.1178
112 i 113)
*
a EM u. 22 I 2000 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów** (por. poz. 95)
00.15.179
*
a E u. 28 IV 2000 r. o systemie oceny zgodności, akredytacji oraz zmianie niektórych
00.43.489
1 I 1998 r.
1 I 1998 r.
1 I 1998 r.
z wyj.
1 I 1999 r.
1 IV 1999 r.
1 I 1999 r.
z liczn. wyj.
1 I 1999 r.
1 I 1999 r. z
liczn. wyj.
1 I 1999 r.
z wyj.
1 I 1999 r.
10 XI 1999
10 XI 1999
1 I 2001 r.
z wyj.
7 X 2000 r.
1 I 2001 r.
1
rap – należy do pakietu ustaw reformujących administrację publiczną z 1998 r. (J. Stochlak 2000 s. 1316 ; 66; 2006)
ustawy tworzące trzon zasadniczej przebudowy polskiego prawa ochrony środowiska uchwalone w III
kadencji Sejmu RP.
64
Nr 2 (50)/07
1
1.
38
now.
2.
39
now
3. EE
40
R
a* E
Ś
E
4.
41
42EE
5.
Ś
a* E
Ś
E
a*
6.
43
EM
7.44
ME
8. EE
45
Z
9.
46
a* E
a* E
Ś
10.
47 E
UE
now.
48EE
a*
1.
Z Ś
UE
11. E
now.Ś
UE
now.
UE
now.
2
3
u. 14 VII 2000 r. o restrukturyzacji finansowej górnictwa siarki** (por. POŚ art. 00.74.856
410 ust. 1 pkt 5a)
1; 03.175.1693
(1) u. 29 VIII 2003 r. o zm. u. o restrukturyzacji finansowej górnictwa siarki oraz o
u. – Prawo ochrony środowiska (art. 1 – od 23 XII 2003 r.)
tj. 05.190.1606
u. 20 VII 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów
prawnych (00.62.718 ze zm.; w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 26– od 1 V 2004r. z 30 IX 2005 r.
06.220.1600
00.89.991
u. 26 VII 2000 r. o nawozach i nawożeniu; (por. POŚ art. 3 pkt 38b)
uważana za pierwszą ustawę harmonizującą dotyczącą ochrony środowiska
3; 05.249.2103
05.249.2103
(3) u. 21 I 2005 r. o zm. u. o nawozach i nawożeniu (od 4 I 2006 r.)
u. 9 XI 2000 r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach
00.109.1157
oddziaływania na środowisko; straciła moc 1 X 2001 r. – weszła w skład:
u. 27 IV 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (POŚ; por. poz. 48)
01.62.627
u. 15 IX 2000 r. o zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do 00.91.1009
międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych
u. 29 XI 2000 r. – Prawo atomowe (01.3.18 ze zm.; tj. 04.161.1689 z 16 VII 2004 tj. 07.42.276
r.; w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 40 – od 1 V 2004 r.); zezw., art. 75 ust. 2 z 9 III 2007 r.
USGosp.
u. 7 XII 2000 r. o zm. u. o ochronie przyrody
01.3.21
straciła moc 1 V 2004 r. łącznie z u. 16 X 1991 o ochronie przyrody; obowiązuje:
u. 16 IV 2004 r. o ochronie przyrody; por. poz. 107)
04.92.880
u. 15 XII 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów** (00.122.1319 ze zm.; tj.
2 tj. 05.244.2080
03.86.804 z 17 V 2003 r.; w szczeg. Dział IV. rozdz. 1, 2; art. 24-41 oraz u. 20 IV 2004 z 15 XII 2005 r.
r. RP w UE, art. 43 – od 1 V 2004 r.); por. poz. 141
tj.05.187.1577
u. 21 XII 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych; (01.5.44;
w szczeg. rozdz. 3 art. 16-22 oraz u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 47 – od 1 V 2004 r.) z 30 IX 2005 r.
(utworzenie Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, rozdz. 3)
3; 06.208.1541
(3) u. 18 XI 2006 r. o zm. u. o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych
rynk ów rolnych oraz niektórych innych ustaw (art. 3 – od 6 XII 2006 r.)
06.208.1541
u. 21 XII 2000 r. o żegludze śródlądowej**; 01.5.43 ze zm.
tj. 06.123.857
straciła moc u. 7 III 1950 r. o żegludze i spławie na śródlądowych drogach wodnych
z 11 VI 2006 r.
(Dz.U.52.26.182 ze zm.)
u. 11 I 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (w szczeg. u. 20 IV 2004 r. 01.11.84
RP w UE, art. 48 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 147a ust. 1 pkt 2)
11; 06.171.1225
(11) u. 25 VIII 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (art. 108 – od
28 X 2006 r.)
06.171.1225
u. 2 III 2001 r. wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie wyrobów spirytusowych 01.31.353
oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych**; d.reg.
3; 04.173.1808
(3) u. 2 VIII 2004 r. – Przepisy wprow. u. o swobodzie działalności gospodarczej
(art. 22 – od 21 VIII 2004 r.)
04.173.1808
u. 16 III 2001 r. o rolnictwie ekologicznym
01.38.452
straciła moc 1 V 2004 r.; obowiązuje: (por. poz. 108)
u. 2 III 2001 r. o postępowaniu z substancjami zubożającymi warstwę ozonową; straciła 01.52.537
moc 15 VI 2004 r.; obowiązuje: (por. poz. 111)
u. 30 III 2001 r. o kosmetykach**
01.42.473
traci moc rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej 22 III 1928 r. o dozorze nad 4; 04.213.2158
artykułami żywności i przedmiotami użytku (28.36. 343 ze zm.),
(4) u. 27 VIII 2004 r. o zm. u. o kosmetykach (od 15 X 2004 r. a niektóre od 1 III 2005 r.)04.213.2158
produktach
biobójczych
(po pierwszym
u. 11
27 IV
IV 2001
2001r.r.oPrawo
ochrony
środowiska
(01.62.627,czytaniu);
w szczeg.obowiązuje:
u. 20 IV 2004 r. tj. 06.129.902
u. 13
IX 2002
r. o–produktach
(por. poz. 77)
RP
w UE,
art. 50
od 1 V 2004biobójczych
r.).
z 19 VII 2006 r.
(4)
u. IV
12 I2001
2007r.r.Prawo
o zm. u.
– Prawo
energetyczne,
u. – Prawo
ochrony
u. 27
ochrony
środowiska
(01.62.627,
w szczeg.
u. 20środowiska
IV 2004 r. 6;
tj. 07.88.587
06.129.902
oraz
o systemie
zgodności
07.21.124
RP wu.UE,
art. 50 –oceny
od 1 V
2004 r.). (art. 2 – od 24 II 2007 r.)
z 19 VII 2006 r.
(5)
2007r.r.o ozm.
zapobieganiu
szkodom w środowisku
naprawie
(art. 32 – 6; 07.88.587
(4) u. 13
12 IV
I 2007
u. – Prawo energetyczne,
u. – Prawoi ich
ochrony
środowiska
od
30u.IVo 2007
r.) oceny zgodności (art. 2 – od 24 II 2007 r.)
07.75.493
oraz
systemie
07.21.124
(6)
26 IV 2007 r. o zapobieganiu
zm. u. – POŚ oraz
niektórych
innych ustaw
(art. 1 – od
od32
19–
(5) u. 13
szkodom
w środowisku
i ich naprawie
(art.
VIII 2007 r.)
07.88.587
PRAWO i
ŒRODOWISKO
4
23 IX
2000 r.
1 I 2001 r.
25 I 2001 r.
z wyj.
1 I 2001 r.
1 I 2002 r. z wyj.
2 II 2002 r.
1 V 2004 r.
z wyj.
1 IV 2001 r.
1 I 2002 r.
25 IV 2001 r.
15 II 2002 r.
z wyj.
26 IV 2001 r.
3 XI 2001 r.
1 VII 2002 r.
1 X 2001 r.
z wyj. art. 201219,
272-321
1 X 2001
r. i
401
1I 2002
z wyj.odart.
201r.
219, 272-321 i
401 od 1I 2002
r.
65
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
1
49EE
1.
Ś
UE
now.
2.
50
EM
4
1 X 2001 r.
3.
51EE
Ś
UE
now.
52
4. EE
Ś
UE
a* E
Z
5. EE
53
I
6.
54EE
Ś
a*
E
55
7.
Ś
8.
56
57EE
9.
R
UE
a* E
Ś
58
10.
IO
59
11.
Ś
2
3
u. 27 IV 2001 r. o odpadach (01.62.628; w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 51 tj. 07.39.251
– od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 3 pkt 12 i in.); zezw., art. 75 ust. 1 pkt 12 USGosp. z 5 III 2007 r.
1; 07.88.587
od 19 VIII 2007 r.)
tj. 04.243.2441
u. 11 V 2001 r. – Prawo o miarach (01.63.636; w szczeg. rozdz. 4 art. 10-20;
z 15 XI 2004 r.
por. POŚ art. 305 ust. 3 pkt 2); zezw., art. 75 ust. 1 pkt 13 USGosp.
4; 06.249.1834
(4) u. 15 XII 2006 r. o zm. u. o systemie oceny zgodności oraz niektórych innych
06.249.1834
ustaw (art. 6 – od 7 I 2007 r.)
01.63.638
u. 11 V 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (w szczeg.
u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 53 – od 1 V 2004 r.)
4; 05.175.1458
(4) u. 29 VII 2005 r. o zm. u. o odpadach oraz o zm. niektórych innych ustaw (art. 1
– od 13 X 2005 r.)
05.175.1458
01.63.639
u. 11 V 2001r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania
niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. (w szczeg. 7; 05.180.1495
u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 54 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 19 ust. 2 pkt 25a)
(7) u. 29 VII 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (art. 89 –
od 1 I 2008 r.)
05.180.1495
u. 11 V 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz.U.01.63.634; w
tj. 05.31.265
szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 52 – od 1 V 2004 r. oraz art. 1 u. z 28 VII 2005 r.) z 21 II 2005 r.
straciła moc u. 28 X 2006 r. (por. poz. 135)
u. 7 VI 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
tj. 06.123.858
ścieków (01.72.747 ze zm., w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 55 – od 1 V 2004 r.); z 11 VII 2006 r.
zezw.. art. 75 ust. 1 pkt 14 USGosp.
01.73.761
u. 7 VI 2001 r. o leśnym materiale rozmnożeniowym
2; 05.64.565
(w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 56 – od 1 V 2004 r.)
04.96.959
(2) u. 17 II 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących
05.64.565
zadania publiczne (art. 43 – od 21 VII 2005 r.); (wymienia 46 dyrektyw UE)
u. 8 VI 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia; straciła moc od
01.73.764
15 I 2004 r.; obowiązuje:
u. 28 XI 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z
Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolne**;
03.229.2273
(por. poz. 93)
u. 21 VI 2001 r. o ratyfikacji Konwencji o dostępie do informacji i udziale
01.89.970
społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w
sprawach dotyczących środowiska
Prezydent RP ratyfikował Konwencję 31 XII 2001 r.
u. 22 VI 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania 01.67.679
i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i
11; 06.235.1700
technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym**; konc., art. 46
USGosp.
(11) u. 17 XI 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na
06.235.1700
potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (art. 27 – od 1 I 2007 r.)
u. 22 VI 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (01.76.811 ze zm.;
tj. 07.36.233
w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 58 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 19 ust. 2
z 28 II 2007 r.
pkt 29; art. 30 ust. 2a pkt e-h i in.); zezw., art. 75 ust. 1 pkt 15 USGosp.
u. 27 VI 2001 r. o zm. u. Prawo geologiczne i górnicze; (por. poz. 15)
01.110.1190
u. 6 VII 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów
01.97.1051
naturalnych kraju.
1; 03.113.1068
u. 6 VII 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry 2006” 01.98.1067
2; 02.216.1827
(2) u. 23 XI 2002 r. o zm. u. o ustanowieniu programu... (w całym akcie – od 1 I
2004 r.)
02.216.1827
60 EE u. 18 VII 2001 r. – Prawo wodne (01.115.1229ze zm.; w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP tj. 05.239.2019
12.
Ś w UE, art. 60 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 208 ust. 1 i in.)
z 17 XII 2005 r.
UE
(5) u. 13 IV 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (art. 33 – 5; 07.88.587
od 30 IV 2007 r.)
07.75.493
UE
now. od 19 VIII 2007 r.)
07.88.587
61
1. EE u. 25 VII 2001 r. o krajowym systemie ewidencji gospodarstw rolnych i zwierząt 01.125.1363
R
gospodarskich oraz o zm. niektórych ustaw
66
1 I 2003 r.
z wyj.
1 I 2002 r.
1 I 2002 r.
23 IX 2001 r.
14 I 2002 r.
1 V 2004 r.
1 I 2002 r.
1 V 2004 r.
weszła w życie w
stosunku do RP
16 V 2002 r.
1 VII 2001 r.
26 X 2001 r.
z wyj. art. 9, 10,
12 i 13 – od
25 VII 2001 r.
1 I 2002 r.
11 IX 2001 r.
27 IX 2001 r.
1 I 2002 r.
z wyj.
1 X 2001 r.
z wyj.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
1
62
1.
2
u. 27 VII 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, u. o
Ś odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw tzw. ustawa wprowadzająca, por. POŚ
art. 442
(7) u. 23 VI 2006 r. RP w UE bis (art. 10 – od 5 VIII 2006 r.)
a* E u. 24 VIII 2001 r. o środkach żywienia zwierząt** (Dz.U. 01.123.1350 ze zm.) straciła
moc 12 VIII 2006 r. (por. poz. 130)
2.
u. 6 IX 2001 r. o dostępie do informacji publicznej; por. POŚ art. 19 ust. 7a; art.
63
415a ust. 2 tzw. ustawa DIP
now. (4) u. 17 VI 2005 r. o zm. u. o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw (art.
15 – od 30 VIII 2005 r.)
3.64
u. 6 IX 2001 r. o transporcie drogowym** (01.125.1371 ze zm.); zezw. (04.173.1807
E M art. 75 ust. 1 pkt 18); lic. (04.173.1807 art. 75 ust. 3 pkt 1)
UE
(12) u. 17 XI 2006 r. o zm. u o transporcie... oraz u. o zm. u. – Prawo o ruchu
now. drogowym (art. 1 – od 3 I 2007 r.)
4.E
Z u. 6 IX 2001 r. – Prawo farmaceutyczne** (01.126.1381 ze zm.); zezw., art. 75 ust.
65EZ
1 pkt 17 USGosp.
UE
(16) u. 30 III 2007 r. o zm. u. – Prawo farmaceutyczne oraz o zm. niektórych
now. innych ustaw (art. 1 – od 1 V 2007 r.)
5.66
u. 6 IX 2001 r. – Przepisy wprowadzajace u. – Prawo farmaceutyczne, u. o
wyrobach medycznych oraz u. o Urzędzie Rejetracji Leczniczych, Wyrobów
Medycznych i Produktów Biobójczych;
UE
a*
u. 6 IX 2001 r. o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością**
E
straciła moc 28 X 2006 r. (por. poz.135)
6.
u. 6 IX 2001 r. o towarach paczkowanych** (w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE,
67
art. 67 – od 1 IV 2004 r.)
(4) u. 2 VII 2004 r. – Przep. wprow. u. o swobodzie działalności gospodarczej (art.
45 – od 21 VIII 2004 r.)
a*
u. 6 IX 2001 r. o rybołówstwie morskim
obowiązuje: (por. poz. 101)
68
7.
u. 18 IX 2001 r. – Kodeks morski
E
(5) u. 29 VII 2005 r. o sporcie kwalifikowanym (art. 66 – od 1 IX 2005 r.)
8.
u. 18 IX 2001 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Kodeks morski,
69
3
01.100.1085
7; 06.133.935
06.133.935
tj. 05.255.2143
z 23 XII 2005 r.
01.112.1198
4; 05.132.1110
05.132.1110
tj. 04.204.2088
z 17 IX 2004
12; 06.235.1701
06.235.1701
tj. 04.53.533
z 2 IV 2004
16; 07.75.492
04.173.1808
01.129.1441
3 II 2002 r.
01.138.1545
5; 05.155.1298
01.138.1546
02.62.558
u. 18 IV 2002 r. o stanie klęski żywiołowej
4; 07.89.590
u. 20 VI 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta 02.113.984
6; 07.63.425
(6) u. 18 X 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów
bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (art. 47 – tj. 07.63.425
z 11 IV 2007 r.
od 15 III 2007 r.)
tj. 06.100.696
u. 3 VII 2002 r. – Prawo lotnicze**; konc. art. 164-172; zezw. art. 173–181
z 14 VI 2006 r.
(02.130.1112 ze zm.); zezw. art. 75 ust. 1 pkt 20 USGosp.;
(7) u. 13 IV 2007 r. o zm. u. o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw 7; 07.82.558
07.82.558
(art. 6 – od 12 XI 2007 r.)
u. 30 VIII 2002 r. o systemie oceny zgodności** (02.166.1360 ze zm.; w szczeg. u. tj. 04.204.2087
20 IV 2004 r. RP w UE, art. 78 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 147a ust. 1 pkt 1)
z 17 IX 2004 r.
traci moc m.in.: rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej 22 III 1928 r. o
7; 07.21.124
dozorze nad artykułami żywności i przedmiotami użytku (Dz.U.28.36.343 ze zm.)
(7) u. 12 I 2007 r. o zm. u. – Prawo energetyczne, u. – Prawo ochrony środowiska
oraz u. o systemie oceny zgodności (art. 3 – od 24 II 2007 r.)
07.21.124
u. 20 XII 2002 r. o organizacji niektórych rynków rolnych** (w szczeg.
02.240.2089
u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 83 – od 1 V 2004 r.)
4; 05.141.1182
(4) u. 3 VI 2005 r. o zm. u. o organizacji... oraz u. o Agencji Rynku Rolnego i org.
niektórych rynków (art. 1 – od 13 VIII 2005 r.)
05.141.1182
12.
73 EE
G
UE
now.
74 EE
13.
R
1 I 2002 r.
z wyj.
1 I 2003 r.
z wyj.
9.
70
now.
1 I 2002 r.
z wyj.
07.75.492
01.128.1408
3; 05.178.1480
01.128.1409
4; 04.173.1808
straci moc u.20 III 2002 r. o finansowym wspieraniu inwestycji (por. poz. 139)
72
11.
1 I 2002 r.
z wyj.
01.126.1382
7; 07.75.492
a*
10..
71
now.
4
1 X 2001 r. z
wyj. art. 201219, 272-321 i
401 od 1I 2002 r.
26 X 2002 r.
.02.41.363
1 V 2004 r.
5 VI 2002 r.
VI 2002 r.
1 V 2002 r.
z wyj.
23 VI 2002 r.
4 VIII 2002 r.
z wyj.
17 XI 2002 r.
z wyj.
7 X 2002 r. i
1 I 2003 r.
z wyj.
1 I 2003 r.
z wyj.
67
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
1
75EE
1.
Ś
2
u. 12 IX 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz
pozostałości ładunkowych ze statków (w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art.
79 – od 1 V 2004 r.)
UE
(2) u. 1 VII 2005 r. o zm. u. o zapobieganiu zanieczyszczeniu morza...(art. 4 – od 1
now. XI 2005 r.)
2.76
u. 12 IX 2002 r. o normalizacji; por. POŚ art. 112 b ust. 3
(3) u. 24 VIII 2006 r. o... stanowiskach państwowych (art. 65 – od 27 X 2006 r.)
3.EZ
77EZ u. 13 IX 2002 r. o produktach biobójczych (02.175.1433 ze zm.)
3
02.166.1361
2; 05.203.1683
4.78
E
05.203.1683
02.169.1386
3; 06.170.1217
tj. 07.39.252
z 5 III 2007 r.
02.199.1671
6; 06.249.1834
now.
5.79
UE
now.
6.80
now.
81
7.
G
82ŚŒ
8.
83
9.
EM
10.
84
G
now.
11.
85
12.
86
13.
87 EE
88 EE
14.
UE
now.
15.
89 EE
UE
now.
16.
90
now.
17.
91
E
a*
68
u. 28 X 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (w szczeg. u.
20 IV 2004 r. RP w UE, art. 82 – od 1 V 2004 r. oraz art. 53 u. 31 III 2004 r. ...
04.97.962 – od 15 V 2004 r.); d.reg.
ustaw (art. 7 – od 7 I 2006 r. )
06.249.1834
u. 30 X 2002 r. o podatku leśnym**
02.200.1682
(6) u. 16 XI 2006 r. o zm. u. o podatku rolnym oraz u. o podatku leśnym (art. 2 – 6; 06.249.1825
od 1 I 2007 r.)
u. 30 X 2002 r. o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu 02.213.1800
dla rynku pracy**
2; 03.229.2271
(2) 14 XI 2003 r. o zm. u. o pomocy ... (od 15 I 2004 r.)
03.80.717
u. 27 III 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; por. POŚ art. 40
5; 06.45.319
ust. 1 pkt 1; art. 41 ust. 3; art. 43 ust. 3
(5) u. 17 II 2006 r. o likwidacji Rządowego Centrum Studiów Strategicznych (art. 7 –
06.45.319
od 1 IV 2006 r.)
03.67.621
u. 28 III 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony
brzegów morskich”
Informacja Ministra Gospodarki Morskiej nt. realizacji u. o ustanowieniu ...
w 2005 r. wraz z Harmonogramem realizacji u. o ustanowieniu... „Program
ochrony brzegów morskich” na rok 2006 r. – przyjęta przez Sejm RP 5 XII
2006 r.
u. 28 III 2003 r. o transporcie kolejowym** (03.86.789ze zm.; w szczeg. u.
tj. 07.16.94
20 IV 2004 r. RP w UE, art. 87 – od 1 V 2004 r.); lic., art. 75 ust. 3 pkt 2 USGosp.
z 1 II 2007 r.
u. 10 IV 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w
03.80.721
zakresie dróg krajowych tzw. specustawa; por. POŚ art. 46 ust. 4 pkt 9
5; 07.23.136
(5) u. 12 I 2007 r. o drogowych spółkach specjalnego przeznaczenia (art. 13 – od
07.23.136
27 II 2007 r.)
03.96.873
u. 24 IV 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie**
8; 06.94.651
(8) u. 27 IV 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (art. 24 – od 6 VII 2006 r.)
03.96.873
u. 24 IV 2003 r. – Przepisy wprowadzające u. o działalności...**
3; 03.228.2262
(3) u. 19 XII 2003 r. o zm. u. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz u. – Przepisy wprow... (art. 2 – od 1 I
2004 r.)
u. 12 VI 2003 r. Prawo pocztowe** (por. POŚ art. 24 ust. 2c); zezw., art. 75 ust. 1 03.130.1188 6;
6;06.104.708
pkt 24 USGosp.
06.104.708
(6) u. 9 VI 2006 r. o CBA (art. 200 – od 24 VII 2006 r.)
u. 26 VI 2003 r. o nasiennictwie** (03.137.1299 ze zm.; w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP tj. 07.41.271
w UE, art. 96 – od 1 V 2004 r.); d.reg.
z 7 III 2007 r.
(1) u. 30 III 2007 r. o zm. u. o ochronie roślin oraz niektórych innych ustaw (art. 3 – 1; 07.80.541
od 24 V 2007 r.)
u. 26 VI 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin**
03.137.1300
(6) u. 9 VI 2006 r. o zm. u. o ochronie prawnej... i u. o nasiennictwie (art. 2 - od 13 6; 06.126.877
06.126.877
IX 2006 r.)
u. 23 VII 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami** (w szczeg. u.
03.162.1568
20 IV 2004 r. RP w UE, art. 99 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 19 ust. 3 pkt 3)
4; 06.126.875
(4) u. 12 V 2006 r. o zm. u. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zm. u. o 06.126.875
samorządzie województwa (art. 1 - od 29 VII 2006 r.)
u. 23 VIII 2003 r. o weterynaryjnej kontroli granicznej**
03.165.1590
(1) u. 11 III 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych
1; 04.69.625
zwierząt (art. 88 - od 1 V 2004 r.)
04.69.625
u. 2 X 2003 r. o biokomponentach stosowanych w paliwach ciekłych i biopaliwach
03.199.1934
ciekłych** (por. poz. 130)
4
1I
2003 r.
z wyj.
1 I 2003 r.
1 XII 2002 r.
z wyj.
1 I 2003 r. z wyj.
art. 16 ust. 1 pkt
5, art. 23 ust. 2 –
1 I 2004 r.
24 XII 2002 r.
24 XII 2002 r.
11 VII 2003 r.
3 V 2003 r.
1 VI 2003 r.
25 V 2003 r.,
traci moc
31 XII 2007 r.,
z wyj. rozdz. 6
29 VI 2003 r.,
z wyj.
29 VI 2003 r.,
z wyj.
24 VIII 2003 r.
1 V 2004 r.
z wyj.
1 V 2004 r.
17 XI 2003 r.
1 V 2004 r.
1 I 2004 r.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
1
1.92
2.
93
E
3.
94
4.
95EE
M
96EE
5.
R
UE
now.
6.97
a*
7.98
UE
now.
8.99
9.100
EM
UE
now.
a*
101
10.EE
UE
now.
11.
102EE
12.
103EE
UE
now.
104EE
13.
now.
14.E
105 E
now.
15.
106
now.
2
u. 13 XI 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego**
(2) Wyrok TK z 25 VII 2006 r. o niezgodności z konstytucją art. 25 ust. 8 i 9 i
zgodności art. 6 ust. 2 i 3, art. 9 ust. 3, art. 25 ust. 1-7 oraz art. 31 ust. 1 tejże
ustawy; zakwestionowane przepisy tracą moc 8 II 2008 r. (K 30/04) – od 8 VIII
2006 r.
3
03.203.1966
2; 06.141.1011
u. 28 XI 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z
Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolne**j
(por. POŚ art. 409 pkt 11)
(4) u. 18 XI 2004 r. o zm. u. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji
Rynku Rolnego ... (art. 2 – 1 II 2005 r.)
u. 12 XII 2003 r. o Funduszu Rozwoju Inwestycji Komunalnych
03.229.2273
4; 05.10.64
4
1 I 2004 r.
traci moc art. 40
ust. 1 pkt 1-3 i
ust. 1a oraz art.
41 ust. pkt 1 u.
26 XI 1998 r.
1V
2004 r.
05.10.64
03.223.2218
1 I 2004 r.
06.141.1011
u. 12 XII 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów**
03.229.2275
(1) u. 12 I 2007 r. o zm. u. o ogólnym bezpieczeństwie... (art. 1 – od 30 III 2007 r.) 1; 07.35.215
u. 18 XII 2003 r. o ochronie roślin (w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 103 – od 04.11.94
1 V 2004 r.); d.reg.
8; 07.80.541
(8) u. 30 IIII 2007 r. o zm. u. o ochronie roślin oraz niektórych innych ustaw
(art. 1 – od 24 V 2007 r.)
07.80.541
u. 18 XII 2003 r. o zakładach leczniczych dla zwierząt
04.11.95
traci moc u. 1 VII 1999 r. o zakładach... (99.41.297 ze zm.)
u. 23 I 2004 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i
04.34.293
biopaliw ciekłych** . (por. poz. 131)
u. 22 I 2004 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami
04.34.292
i organizacji rynku wina** (w szczeg. u. 20 IV 2004 r. RP w UE, art. 106–
4; 06.208.1541
od 1 V 2004 r.), d.reg.
(4) u. 18 X 2006 r. o zm. u o Agencji Rynku Rolnego… oraz niektórych innych
ustaw (art. 4 - od 6 XII 2006 r.)
06.208.1541
04.29.257
u. 23 I 2004 r. o podatku akcyzowym**
3; 06.169.1199
(3) u. 25 VIII 2006 r. o biokomponentach i ibiopaliwach ciekłych (art. 35– od 1 I
2007 r.)
u. 29 I 2004 r. – Prawo zamówień publicznych**(04.19.177 ze zm.; w szczeg. u. 20 IV
tj. 06.164.1163
2004 r. RP w UE, art. 107 – od 1 V 2004 r.; por. POŚ art. 213 ust. 2.)
z 14 IX 2006 r.
(4) u. 13 IV 2007 r. o zm. u. – Prawo … oraz niektórych innych ustaw (art. 1 – od 4; 07.82.560
07.82.560
11 VI 2006 r. z wyj.)
u. 29 I 2004 r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia
04.33.288
zwierzęcego (por. poz. 128)
u. 29 I 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (por. poz. 103)
04.33.287
12; 07.75.492
innych ustaw (art. 5 – od 1 V 2007 r.)
u. 19 II 2004 r. o rybołówstwie (w szczeg. rozdz. 3 art. 50-62; por. POŚ art. 81 ust. 4 04.62.574
pkt 3); zezw., art. 75 ust. 1 pkt 19 USGosp.
3; 07.21.125
(3) u. 12 I 2007 r. u. o zm. o działach administracji rządowej oraz niektórych
07.21.125
u. 11 III 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz o zwalczaniu chorób zakaźnych
04.69.625
zwierząt; wdraża postanowienia 32 dyrektyw
(5) u. 8 XII 2006 r. o zm. u. o ochronie zwierząt i u. o ochronie zdrowia zwierząt
5; 06.249.1830
(art. 2 – od 5 I 2007 r. z wyj.)
u. 12 III 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS); por. POŚ art. 04.70.631
19 ust. 2 pkt 30
2; 07.93.621
(2) u. 30 III 2007 r. o zm. u. o krajowym systemie… (od 13 VI 2007 r. z wyj. art. 2
07.93.621
ust. 2 - od 29 V 2007 r.)
u. 31 III 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych
04.97.962
2; 06.249.1834
ustaw (art. 8 – od 7 I 2007 r.)
06.249.1834
u. 2 IV 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt
04.91.872
(2) 16 II 2007 r. o zm. u. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz u. o 2; 07.52.345
31 I 2004r.
z wyj.
1 III 2004r.
z wyj.
1 I 2004 r.
19 III 2004 r.
z wyj.
1 V 2004 r.
1 III 2004 r.
z wyj.
2 III 2004 r. z
wyj. 1 V 2004 r.
1 V 2004 r.
1 V 2004 r.
z wyj.
1 V 2004 r.
1 V 2004 r. z wyj.
art. 92 od
20 IV 2004 r.
1 V 2004 r.
15 V 2004 r.
z wyj. art. 35 ust.
4 od 1 V 2004 r. i
art. 32 ust. 2 od
1 I 2005 r.
1 V 2004 r.
z wyj.
69
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
1
1.
107
UE
now.
108 E
2.E
UE
now.
3.109
E
4
1 V 2004 r.
z wyj.
4.
110
now.
111
5.
EE
UE
now.
6.112
now.
7.
113
now.
8.
114
now.
115UE
9.
UE
Ś
116
10.
UE Ś
117
11.
Ś
2
3
u. 16 IV 2004 r. o ochronie przyrody; por. POŚ art. 3 pkt 10c i in.
04.92.880
(3) u. 13 IV 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (art. 34 – 3; 07.75.493
07.75.493
od 30 IV 2007 r.)
u. 20 IV 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (por. poz. a* po poz. 46)
04.93.898
(1) u. 30 III 2007 r. o zm. u. o ochronie roślin oraz niektórych innych ustaw (art. 4 – 1; 07.80.541
od 24 V 2007 r.)
u. 20 IV 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez 04.96.959
Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej tzw. ustawa członkowska;
por. POŚ tj. z 19 VII 2007 r.
04.116.1206
u. 20 IV 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju
4; 06.249.1832
(4) u. 8 XII 2006 r. o zm. u. o finansach publicznych(art. 14 – od 29 XII 2006 r.)
u. 20 IV 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (por. a* przed poz. 04.121.1263
47; por. POŚ art. 401 ust. 13)
2;5.203.1683
(2) u. 1 VII 2005 r. o zm. u. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki
oraz o zm. niektórych innych ustaw (art. 5 – od 1 XI 2005 r.)
05.203.1683
u. 2 VII 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej**, w skrócie USGosp.; por. 04.173.1807
POŚ art. 3 pkt 20 lit. a, lit. b – od 19 VIII 2007 r.; 07.88.587 POŚ
16; 06.235.1699
(16) u. 16 XI 2006 r. o zm. u. – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
06.235.1699
innych ustaw (art. 3 – od 19 III 2007 r.)
u. 2 VII 2004 r. – Przepisy wprowadzające u. o swobodzie działalności
04.173.1808
gospodarczej**; por. POŚ art. 3 pkt 20a
1; 06.225.1636
06.225.1636
(1) u. 16 XI 2006 r. o zm. u. - Przepisy wprowadzające... (od 31 XII 2006 r.)
04.171.1800
u. 16 VII 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne**, d.reg.
(10) u. 19 IX 2006 r. o zm. u. o systemie oceny zgodności… (art. 9 – od 7 I 2007 r.) 10;06.249.1834
u. 30 VII 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami
04.191.1956
u. 22 XII 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów
04.281.2784
cieplarnianych i innych substancji; por. POŚ art. 19 ust. 2 pkt 31 i in.
u. 20 I 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji – zwana w skrócie 05.25.202
ustawą wrakową; por. POŚ art. 401 ust. 11, 12; art. 415 ust. 5a, 5b, 6
1; 05.175.1458
(1) u. 29 VII 2005 r. o zm. u. o odpadach oraz o zm. niektórych innych ustaw (art. 8
05.175.1458
– od 13 X 2005 r.)
12.
05.33.289
118 u. 21 I 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach; zezw. , art. 75 ust. 1 pkt 27
UE Z USGosp.
2; 06.220.1600
now. (2) u. 18 X 2006 r. o zm. i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów
06.220.1600
13..
05.64.565
119 u. 17 II 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania
2; 06.73.501
publiczne**
now. (2) u. 10 III 2006 r. o zm. u. o wydawaniu Monitora Sądowego i Gospodarczego
06.73.501
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (art. 6 – od 28 IV 2006 r.)
120 u. 22 IV 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program budowy
14.
05.94.784
Ś
Zbiornika Wodnego Świnna Poręba w latach 2006–2010”
15.
121 u. 30 VI 2005 r. o finansach publicznych**; por. POŚ art. 411 ust. 6a
05.249.2104
UE
9; 07.88.587
(9) u. 26 IV 2007 r. o zm. u. – POŚ oraz niektórych innych ustaw (art. 7 – od 19
now. VIII 2007 r.)
07.88.587
05.169.1419
16.
122 u. 8 VII 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych**
06.220.1600
a*
u. . 27 VII 2005 r. o przeprowadzaniu konkursów na stanowiska kierowników
05.163.1362
centralnych urzędów administracji rządowej, prezesów agencji państwowych oraz
prezesów zarządów państwowych funduszy celowych (por. poz. 133)
17.
123 u. 28 VII 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony 05.167.1399.
Z
uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych; por. POŚ 86 ust. 1 pkt 6a,c; ust. 2
pkt 2; art. 221 ust. 1 pkt 3
18.
124 u. 28 VII 2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym**; por. POŚ art. 405 ust. 3 05.169.1420
19.
1.
125
u. 29 VII 2005 r. o zm. niektórych ustaw w związku zezmianami w podziale zadań i 05.175.1462
kompetencji administracji terenowej; por POŚ art. 30 ust. 2 pkt 1; art. 91 ust. 1,
6; 07.88.587
3a; art. 426 ust. 1, 2, 5; art. 428 ust. 1; art. 434; art. 435 ust. 2, 3, 5, 6; art. 437
UE (6) u. 26 IV 2007 r. o zm. u. – POŚ oraz niektórych innych ustaw (art. 8 – od 19
now. VIII 2007 r.)
07.88.587
70
1 V 2004 r.
1 V 2004 r.
z wyj.
8 IV 2004 r.
z wyj.
15 VI 2004 r.
z wyj.
21 VIII 2004 r.
z wyj.
21 VIII 2004 r.
z wyj.
4 IX
2004 r.
2X
2004 r.
1 I 2005 r.
z wyj.
11 III 2005 r.
z wyj
24 III 2005 r.
21 VII 2005 r.
14 VI
2005 r.
1 I 2006 r.
art. 235 pkt 1 od 1 XII 2005 r.
21 IX 2005 r.,
art. 13 ust. 2– od
1 VI 2006 r.
1 IX 2005 r.
2 X 2005 r.
7 X 2005 r.,
art. 44 –
1 I 2006 r.
1 I 2006 r.
z wyj.
art. 19, 20, 21 –
od 1 I 2008 r.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
1
2
1.UE
126UE u. 29 VII 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii**; zezw. art. 75 ust. 1 pkt 5
now. USGosp.
(4) u. 13 IV 2007 r. o zm. u. o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw
(art. 7 – od 11 VI 2007 r.)
2.127 u. 29 VII 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym; por. POŚ art.
UE Ś 401 ust. 12a; art. 415 ust. 6b, 6c
4) art. 28, art. 30 ust. 1, ust. 2 pkt 2 i ust. 3-6, art. 64-69, art. 82, art. 83, art.
87, art. 89 i art. 93 – od 1 I 2008 r.;
5) art. 30 ust. 2 pkt 1 – od 1 I 2009 r.
3.128 u. 16 XII 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego**
UE R (1) u. 25 VIII 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (art. 118 – od
28 X 2006 r.)
u. 23 VI 2006 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z członkostwem
4.129
Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej
5.130
u. 22 VII 2006 r. o paszach** – wykonuje postanowienia 10 rozp. oraz wdraża 25
UE R dyrektyw władz unijnych; zezw. – rejestr zakładów do wydawania pasz i obrotu
nimi
6.131 u. 25 VIII 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych
UE R (1) u. 26 I 2007 r. o płatnościach do gruntów rolnych i płatności cukrowej (art. 52 –
od 27 II 2007 r.)
7.132 u. 25 VIII 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw**
R
3
05.179.1485
4; 07.82.558
8.133
06.170.1217
3; 07.50.331
UE
9.134
now.
u. 24 VIII 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach
państwowych**
(3) u. 16 II 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (art. 129 – od 21 IV
2007 r.)
u. 28 VIII 2006 r. o służbie cywilnej **
(2) u. 8 XII 2006 r. o zm. u. o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw
(art. 18 – od 29 XII 2006 r.)
u. 25 VIII 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia**
10.
135
UE Z
11.
136 u. 8 IX 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym**
Z M art. 8 – od 1 IX 2009 r.; art. 52 pkt 2 – od 2 I 2008 r.
12.
137 u. 18 X 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie
oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych; d.reg.
13.
u. 18 X 2006 r. o zm. i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów
138
wykonawczych; zmienia upoważnienia w 43 ustawach w tym wielu dot. ochrony
środowiska
14.
139 u. 6 XII 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju
RR
15.
140 u. 8 XII 2006 r. o Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej**
UE
16.
141 ustawa budżetowa na rok 2007**
142
17.
UE
18.
143
144
19.
145
20.
UE
146
21.
UE
07.82.558
05.180.1495
4
4 X 2005 r.
21 X 2005 r.
z wyj.:
06.17.127
2 II 2006 r.
06.171.1225
06.133.935
5 VIII 2006 r.
06.144.1045
12 VIII 2006 r.
06.169.1199
1; 07.35.217
1 I 2007 r.
06.169.1200
1 I 2007 r.,
art. 40 – od
25 IX 2006 r.
27 X 2006 r.
07.50.331
06.170.1218
2; 06.249.1832
06.249.1832
06.171.1225
27 X 2006 r.
28 X 2006 r.
1 I 2007 r. z wyj.
06.191.1410
1;07.89.590
07.89.590
06.208.1539
22 XII 2006 r.
06.220.1600
1 I 2007 r.
06.227.1658
u. 16 II 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów**
07.50.361
26 XII 2006 r.
z wyj.
1 IV 2007 r.
z wyj.
1 II 2007 r.z
mocą od
1 I 2007 r.
21 IV 2007 r.
u. 16 II 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu
ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia
bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym**
u. 7 III 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków
Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich**
u. 13 IV 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie
07.52.343
7 IV 2007 r.
07.64.427
11 IV 2007 r.
07.75.493
30 IV 2007 r.
u. 26 IV 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym
07.89.590
22 VIII 2007 r.
i 5 VI art. 33
06.249.1829
07.15.90
71
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Pozostałe akty prawa materialnego i procesowego dotyczące ochrony środowiska (w tym o charakterze
kodeksowym)
1
1.
2
3
97.88.553
u. 6 VI 1997 r. Kodeks karny
26; 07.89.589
w szczeg. rozdz. XXII (art. 182-186), z rozdz. XX art. 163, 164 i 165, z rozdz.
XXIX art. 225 i z rozdz. XXXV art.290
07.89.589
(26) u. 13 IV 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (art. 98 – od 1 VII 2007 r.)
2.
u. 20 V 1971 r. Kodeks wykroczeń
71.12.114
1
w szczeg. spraw ochrony środowiska dotyczą art. 51; 60 ; 75; 77-78; 80-82; 109; 55; 07.82.558
117; 120; 123; 124; 144-145; 148-157 oraz 158-166,
now. (55) u. 13 IV 2007 r. o zm.u. o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw
07.82.558
(art. 2 – od 12 VIII 2007 r.)
3.
u. 28 X 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione 02.187.1661
UE pod groźbą kary
9; 07.75.492
w szczeg. art. 16 ust. 8 dot. przestępstw
? przeciwko środowisku (art. 181-184 oraz 186-188 kk),
? art. 34 u. 11 I 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych
(01.11.84 ze zm.)
? art. 69 u. 27 IV 2001 r. o odpadach (01.62.628 ze zm.)
? art. 58-64 u. 22 VI 2001 r. o organizmach genetycznie
zmodyfikowanych (01.76.811 ze zm.)
UE (9) u. 30 III 2007 r. o zm. u. – Prawo farmaceutyczne oraz o zm. niektórych
07.75.492
4.
u. 23 IV 1964 r. – Kodeks cywilny (w szczeg. art. 23, 24, 140-144, 222, 415-422, 64.16.93
.
54; 07.82.557
434-437, 439, 445, 448, 471
(54) u. 13 IV 2007 r. o zm. u. - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (art. 1
07.82.557
– od 10 VIII 2007 r.)
5.
97.89.555
u. 6 VI 1997 r. Kodeks postępowania karnego
35; 07.89.589
6..
7.
8.
now.
9.
10.
11.
12.
M
72
u. 24 VIII 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia
u. 17 XI 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
1
w szczeg. Dział. IVa Postępowanie w sprawach gospodarczych (art. 479 –
78
479 )
(122) u. 16 II 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (art. 115 –
od 21 IV 2007 r.)
u. 14 VI 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.60.30.168 ze
zm.)
(9) u. 11 III 2005 r. o zm. u. – Kodeks... (od 6 VI 2005 r.)
u. 17 VI 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (66.24.151 ze
zm.); tj. 02.110.968 z 18 VII 2002 r.
u. 30 VIII 2002 r. – Przepisy wprowadzające u. – Prawo o ustroju sądów
administracyjnych i u. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi;
por. POŚ art. 212 ust. 4
u. 30 VIII 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi; por.
POŚ art. 212 ust. 4
(7) u. 22 IX 2006 r. o zm. u. – Prawo o postępowaniu… (od 6 XII 2006 r.)
u. 28 VII 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(3) u. 13 IV 2007 r. o zm. u. – Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych
ustaw (art. 5 – od 12 X 2007 r.)
01.106.1148
7; 07.89.589
64.43.296
122; 07.50.331
07.50.331
tj. 00.98.1071
z 17 XI 2000 r.
9; 05.98.682
2 tj. 05.229.1954
z 23 XI 2005 r.
6; 07.89.589
02.153.1271
4
1 IX 1998 r.
1 I 1972 r.
28 XI 2003 r.
1 I 1965 r.
z wyj.
1 I 1998 r. art.
647, 650 § 3 i
art. 674 § 3
– od 1 I 2008 r.
17 X 2001 r.
1 I 1965 r.
11 I 1961 r.
1 I 1967
1 I 2004 r.
02.153.1270
7; 06.208.1536
1 I 2004 r.
05.167.1398
3; 07.82.560
2 III 2006 r.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
Prawo miêdzynarodowe wobec zagro¿eñ zwi¹zanych z jej rozwojem
CZARNA BIOTECHNOLOGIA
Maria Talik
I. Pojêcie czarnej biotechnologii
Nowoczesna biotechnologia nale¿y do
szybko i stale rozwijaj¹cych siê dziedzin nauki i gospodarki, wkraczaj¹cych coraz szerzej w nasze ¿ycie. Jej techniki mog¹ byæ wykorzystywane w ró¿norodnych sektorach,
bowiem biotechnologia “zawiera w sobie
ogromny potencja³ aplikacyjny”.1 W zale¿noœci od obszaru, w którym znajduje zastosowanie, biotechnologiê okreœla siê za pomoc¹
ró¿nych kolorów. Wyró¿nia siê zatem biotechnologiê zielon¹, czerwon¹ oraz bia³¹.2
Biotechnologia zielona odnosi siê do sektora
rolnego i ¿ywnoœciowego, czerwona wi¹¿e siê
z ochron¹ zdrowia, medycyn¹ i farmacj¹, a
bia³a wykorzystuje systemy biologiczne w
produkcji przemys³owej i ochronie œrodowiska (¿ywe organizmy wykorzystywane s¹
m.in. do produkcji potrzebnych w przemyœle
enzymów czy do bioremediacji).3 We wszystkich tych obszarach postêpy w dziedzinie biotechnologii mog¹ “stanowiæ dla ludzkoœci
ogromny dobroczynny potencja³”,4 przyczyniaj¹c siê do rozwi¹zywania jej problemów i
do polepszania jej bytu. Ka¿dej nowatorskiej
technologii towarzysz¹ jednak obawy przed
nowymi zagro¿eniami, jakie przynosiæ mo¿e
jej rozwój. •ród³em wielu takich obaw i kontrowersji jest równie¿ nowoczesna biotechnologia. Rewolucja biotechnologiczna otwiera
przed cz³owiekiem wiele nowych mo¿liwoœci. Jednak “cz³owiek, niestety, od dawna
potrafi³ wykorzystywaæ najnowsz¹ technikê
zarówno dla dobra ludzkoœci, jak i do jej unicestwienia”.5 Niemal “ka¿de nowe odkrycie
mo¿na wykorzystaæ tak¿e do celów militarnych lub terrorystycznych”.6 Równie¿ osi¹Dziennikarska Agencja Wydawnicza
gniêcia nowoczesnej biotechnologii mog¹
potencjalnie byæ wykorzystywane nie tylko
w zamiarach pokojowych, lecz tak¿e we wrogich, w celu wyrz¹dzenia szkód ludnoœci, jak
równie¿ roœlinom, zwierzêtom oraz œrodowisku przeciwnika. Ten szczególny obszar wyró¿nia siê, przyporz¹dkowuj¹c mu kolor czarny. Czarna biotechnologia (black biotechnology)7 lub ciemna biotechnologia (dark biotechnology)8 to biotechnologia w kontekœcie
zagro¿eñ, jakie stanowi¹ wojna biologiczna
(biowarfare) oraz bioterroryzm,9 jak równie¿
sposobów zapobiegania tym zagro¿eniom.10
Dzia³ania wrogie, wojenne lub terrorystyczne, stanowi¹ powa¿ne zagro¿enie równie¿ dla œrodowiska. Podkreœla to wyraŸnie
Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie Œrodowiska i Rozwoju, stwierdzaj¹c w zasadzie
numer 25: “Pokój, rozwój i ochrona œrodowiska s¹ wspó³zale¿ne i niepodzielne”. Szczególnym zagro¿eniem jest mo¿liwoœæ wykorzystania do takich dzia³añ broni biologicznej. Z uwagi na to, ¿e osi¹gniêcia rewolucji
biotechnologicznej mog³yby zostaæ wykorzystane do produkcji broni biologicznej (biotechnology may be weaponized), kontrola tej
szczególnej kategorii broni, zaliczanej do broni masowej zag³ady, staje siê jeszcze trudniejszym wyzwaniem ni¿ dotychczas.
II. Zakaz broni biologicznej w prawie
miêdzynarodowym
Centralne miejsce w tym obszarze zajmuj¹ dwie umowy miêdzynarodowe: Protokó³ Genewski z 17 czerwca 1925 roku11 oraz
Konwencja o zakazie prowadzenia badañ, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakte73
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
riologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz
o ich zniszczeniu z 10 kwietnia 1972 roku12
(dalej jako: Konwencja o zakazie broni biologicznej lub BTWC). Protokó³ Genewski
zakazuje stosowania w konfliktach zbrojnych
wszelkich bakteriologicznych œrodków wojennych. Zakaz wyra¿ony w Protokole ma
obecnie charakter powszechnie obowi¹zuj¹cej, zwyczajowej normy prawa miêdzynarodowego, co potwierdzi³y liczne rezolucje
Zgromadzenia Ogólnego NZ.13 Zakaz ten jest
jednak ograniczony jedynie do u¿ycia broni
bakteriologicznej w czasie wojny, nie obejmuje natomiast dzia³añ, które u¿ycie tej broni poprzedzaj¹ i przygotowuj¹, jak prowadzenie nad ni¹ badañ, jej produkcjê oraz gromadzenie. Kolejnym ograniczeniem by³a
mo¿liwoœæ sk³adania przez pañstwa zastrze¿eñ zapewniaj¹cych im prawo stosowania
broni bakteriologicznej w odwecie za podobny
atak wymierzony przeciwko nim (retaliation
in kind),14 wiêkszoœæ tych zastrze¿eñ zosta³a
jednak z czasem wycofana.15 Maj¹c na uwadze fakt, ¿e “jedyn¹ skuteczn¹ form¹ ochrony przed broni¹ biologiczn¹ jest zapobieganie jej produkcji i magazynowania”,16 nieodzownym by³o przyjêcie umowy rozbudowuj¹cej i wzmacniaj¹cej zakaz odnosz¹cy siê
do broni biologicznej. Umow¹ t¹ jest Konwencja o zakazie broni biologicznej i toksycznej, pierwszy traktat rozbrojeniowy w pe³nym tego s³owa znaczeniu,17 postrzegany jako
“kamieñ milowy w wysi³kach maj¹cych na
celu zapobieganie u¿ywaniu czynników biologicznych lub toksyn jako broni”18 (zatem
tej konwencji bêdzie poœwiêcona dalsza czêœæ
rozwa¿añ). Konwencja wprowadzi³a bezwzglêdny zakaz prowadzenia badañ, produkowania, gromadzenia, nabywania w jakikolwiek inny sposób oraz przechowywania
wszelkiej broni biologicznej, która ma s³u¿yæ celom innym ni¿ cele profilaktyczne,
ochronne lub inne cele pokojowe (art. I
BTWC). Tym zakazem jest objêta ca³a kate-
74
goria broni biologicznej. Dotyczy to tak¿e
broni, jaka mog³aby byæ produkowana z zastosowaniem metod in¿ynierii genetycznej
oraz innych osi¹gniêæ nowoczesnej biotechnologii.
III. Broñ biologiczna na tle osi¹gniêæ
nowoczesnej biotechnologii
W charakterze broni biologicznej mog¹
zostaæ wykorzystane bakterie, wirusy, riketsje, grzyby b¹dŸ toksyny pochodzenia organicznego,19 które wywo³uj¹ ciê¿kie choroby
u ludzi, zwierz¹t lub roœlin. Zasadniczym
celem ataku biologicznego s¹ ludzie. Mo¿liwy jest te¿ jednak atak wymierzony w roœliny lub zwierzêta (agricultural warfare lub
agroterrorism,20 ) bowiem zniszczenie roœlin
uprawnych i zwierz¹t hodowlanych mo¿e
pozbawiæ przeciwnika zapasów ¿ywnoœci i
stanowiæ cios dla jego gospodarki. Uprawy
tworz¹ce jednolite pod wzglêdem genetycznym monokultury s¹ szczególnie podatne na
taki atak.21 Ponadto, atak biologiczny mo¿e
skutkowaæ d³ugotrwa³ym ska¿eniem œrodowiska (przyk³adem mo¿e byæ wyspa Gruinard
u wybrze¿y Szkocji, przez lata ska¿ona wskutek przeprowadzonenia tam serii testów z broni¹ biologiczn¹22 ). Konwencja z 1972 roku
mówi o mikrobiologicznych lub innych biologicznych œrodkach czy toksynach, tych pojêæ jednak nie definiuje szczegó³owo. Nie
ustanawia te¿ ¿adnej specjalnej listy, która
wylicza³aby uznawane za nadaj¹ce siê do wykorzystania w charakterze broni biologicznej
œrodki i toksyny b¹dŸ ich kategorie (choæ propozycje uzupe³nienia artyku³u I Konwencji o
tak¹ listê by³y wysuwane23 ). Zamiast tego pos³uguje siê kryterium o celu gólnego (general purpose criterion24 ). Wy³¹cznie to kryterium ma rozstrzygaæ o tym, czy okreœlone
dzia³anie jest dzia³aniem dozwolonym czy
zabronionym przez Konwencjê. Zabronione
s¹ dzia³ania maj¹ce za przedmiot œrodki nie
Nr 2 (50)/07
przeznaczone do wykorzystania w celach profilaktycznych, ochronnych lub w innych celach pokojowych (podobne rozwi¹zanie zosta³o równie¿ przyjête w dwóch innych konwencjach: Konwencji o zakazie broni chemicznej z 1993 roku (CWC)25 oraz konwencji o zakazie technicznych œrodków oddzia³ywania na œrodowisko z 1977 roku26 ). Takie
rozwi¹zanie zapewnia unormowaniom konwencyjnym elastycznoœæ i pozwala na objêcie nimi wszelkich nowych osi¹gniêæ naukowych i technicznych (równoczeœnie jednak jest
Ÿród³em problemów i s³aboœci Konwencji).
Dziêki temu zakresem Konwencji objêty
mo¿e byæ równie¿ obszar czarnej biotechnologii. Artyku³ I BTWC znajduje zastosowanie do osi¹gniêæ w takich dziedzinach, jak
mikrobiologia, biotechnologia, biologia molekularna, in¿ynieria genetyczna i genomika,
co podkreœli³a Czwarta Konferencja Stron
Konwencji w przyjêtej przez siebie Deklaracji Koñcowej (zob. art. 6 tej Deklaracji),27 a
póŸniej równie¿ Szósta Konferencja (zob. art.
I Deklaracji Koñcowej).28 In¿ynieria genetyczna mo¿e zatem zostaæ wykorzystana do
tworzenia nowej, udoskonalonej broni biologicznej, co rodzi nowe zagro¿enia.
W okresie, gdy Konwencja by³a negocjowana, “szeroko rozpowszechnione by³o
przekonanie o ograniczonej przydatnoœci broni biologicznej do celów militarnych”.29 Jednak¿e teraz, za spraw¹ postêpu w dziedzinie
biotechnologii istnieje obawa, ¿e broñ biologiczna mo¿e “przekszta³ciæ siê w pe³ni przewidywalny œrodek prowadzenia dzia³añ wojennych”.30 Niebezpieczeñstwo takie dostrzega równie¿ Miêdzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy¿a (MKCK), który podj¹³ w tym
zakresie dzia³ania w ramach specjalnej inicjatywy zatytu³owanej “Biotechnologia, broñ
biologiczna a humanitaryzm”.31 W jej ramach
wystosowany zosta³ apel,32 w którym MKCK
wzywa pañstwa do przyjêcia specjalnej miêdzynarodowej deklaracji poœwiêconej bio-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
technologii i broni biologicznej (high-level
political declaration).
In¿ynieria genetyczna umo¿liwia tworzenie organizmów o nowych w³aœciwoœciach, co mo¿e zostaæ wykorzystane do produkcji nowej i udoskonalonej broni biologicznej. Wœród budz¹cych obawy modyfikacji
genetycznych wylicza siê: nadawanie odpornoœci na antybiotyki i stosowane dotychczas
szczepienia, zwiêkszanie zjadliwoœci, stabilnoœci i trwa³oœci w aerozolach oraz w niesprzyjaj¹cych warunkach œrodowiskowych,
utrudnianie wykrycia oraz rozpoznania czy
nadawanie zdolnoœci produkowania ró¿norodnych niebezpiecznych toksyn.33 Obawy te s¹
realne, na co wskazuj¹ przyk³ady ujawnionych w minionych latach i budz¹cych kontrowersje badañ powadzonych z wykorzystaniem technik in¿ynierii genetycznej (do najczêœciej powo³ywanych nale¿¹: stworzenie
odpornych na znane antybiotyki i szczepionki szczepów w¹glika34 oraz wyhodowanie
szczególnie zjadliwego wirusa ospy mysiej,
co otwiera mo¿liwoœæ dokonywania podobnych modyfikacji równie¿ w odniesieniu do
pozosta³ych wirusów ospy35 ). •ród³em szczególnych obaw s¹ eksperymenty genetyczne z
wykorzystaniem niebezpiecznych patogenów,
takich jak wirus ospy prawdziwej. Miêdzynarodow¹ kampaniê przeciwko takim eksperymentom zainicjowa³y organizacje pozarz¹dowe (The Third World Network, The Sunshine Project i jeszcze kilka innych NGO).36
Organizacje te apeluj¹ do Œwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) o ustanowienie zakazu prowadzenia jakichkolwiek badañ polegaj¹cych na genetycznej modyfikacji wirusa
ospy i wprowadzania jego genów do innych
organizmów. Równie¿ badania prowadzone
w celach pokojowych mog¹ prowadziæ bowiem do rezultatów, które bêdzie mo¿na
³atwo wykorzystaæ w celach wrogich (przyk³adowo, doœwiadczenia naukowców australijskich z wirusem ospy mysiej zak³ada³y opra-
75
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
cowanie œrodka biologicznej kontroli gryzoni wywo³uj¹cego u nich niep³odnoœæ w celu
ochrony niszczonych przez nie upraw37 ). Maj¹c to na uwadze, MKCK apeluje nie tylko
do pañstw, lecz równie¿ do naukowców oraz
przemys³u biotechnologicznego i podkreœla
koniecznoœæ budowania sieci prewencji (web
of prevention) opartej na kulturze odpowiedzialnoœci (culture of responsibility)38 . W
wielu przypadkach badania prowadzone w
celach pokojowych nie³atwo jednoznacznie
odró¿niæ od badañ prowadzonych w celach
wrogich, badania te oraz wykorzystywane
przy nich materia³y i technologie cechuje
bowiem mo¿liwoœæ podwójnego zastosowania (dual-use). Czyni to kontrolê przestrzegania zobowi¹zañ wynikaj¹cych z Konwencji o zakazie broni biologicznej i toksycznej
szczególnie problematyczn¹. W tym kontekœcie budowa kultury odpowiedzialnoœci, o
której mowa w apelu MKCK, jest szczególnie istotnym zadaniem. W tym celu Komitet
wzywa pañstwa “do przyjêcia na szczeblu
krajowym i miêdzynarodowym kodeksów postêpowania przeznaczonych dla œrodowisk naukowych, medycznych i przemys³owych, tak
aby zmniejszyæ do minimum ryzyko wykorzystywania czynników biologicznych do wrogich celów”.39
IV. BTWC wobec problemu
podwójnego zastosowania
Biotechnologia zaliczana jest do technologii podwójnego zastosowania (biotechnology is inherently dual-use40 ). Te same techniki, materia³y czy sprzêt, które wykorzystywane s¹ do celów przemys³owych albo defensywnych (np. do produkcji nowych szczepionek b¹dŸ œrodków ochrony roœlin), mog¹
równie¿ pos³u¿yæ do opracowania nowych
œrodków broni biologicznej,41 szczególnie, ¿e
dostêp do nich staje siê coraz szerszy i ³atwiejszy42 (m.in. ze wzglêdu na globalizacjê bio-
76
technologii43 ). Kontrola czarnej biotechnologii nastrêcza tym samym szczególnych trudnoœci i ró¿ni siê w istotny sposób od kontroli
technologii wykorzystywanych do produkcji
innych kategorii broni, zaliczanych równie¿
do broni masowej zag³ady: broni chemicznej
oraz broni nuklearnej. Z uwagi na dostêpnoœæ biotechnologii podkreœla siê, ¿e czarna
biotechnologia w szczególny sposób mo¿e
zas³ugiwaæ na miano technologii masowej
zag³ady”44 oraz ¿e analogie do broni chemicznej oraz nuklearnej i re¿imów s³u¿¹cych ich
kontroli nie bêd¹ w przypadku biotechnologii zbyt pomocne.45 Ponadto, broñ biologiczna okreœlana jest mianem broni atomowej
ubogich (a poor man’s atomic weapon), bowiem koszty jej produkcji uznawane s¹ za stosunkowo niskie w porównaniu z kosztami
produkcji innych kategorii broni.46 W tym
kontekœcie szczególne obawy budzi mo¿liwoœæ wykorzystania broni biologicznej przez
terrorystów 47 (bioterroryzm, zagro¿eniem
mo¿e byæ równie¿ agroterroryzm). Nie mo¿na te¿ “wykluczyæ zainteresowania jakiejœ
grupy terrorystycznej wyrafinowan¹ broni¹
otrzymywan¹ z wykorzystaniem nowoczesnych technik in¿ynierii genetycznej”.48 Konwencja z 1972 roku nie dostarcza jednak odpowiedzi na te problemy, nie przewiduje bowiem ¿adnych mechanizmów kontroli przestrzegania jej postanowieñ. W przeciwieñstwie do innych traktatów z zakresu kontroli
zbrojeñ,49 BTWC nie zawiera ¿adnych konkretnych rozwi¹zañ instytucjonalnych. 50
Mimo stwierdzeñ, ¿e “wszystkie te zakazy s¹
doœæ precyzyjne, mo¿liwe do wyegzekwowania i przestrzegane w praktyce przez pañstwa,
które s¹ stronami odpowiednich umów; natomiast obejmuj¹ te rodzaje broni, które w
dotychczasowej praktyce militarnej okaza³y
siê niezbyt skuteczne” (odnoœnie zakazów wyra¿onych w BTWC oraz w kilku jeszcze innych konwencjach, m.in. Protokole Genewskim, ENMOD i Konwencji o zakazie broni
Nr 2 (50)/07
chemicznej),51 rzeczywistoœæ jest jednak o
wiele bardziej skomplikowana. Postanowienia konwencji by³y “³amane od samego pocz¹tku”52 (m.in. “Zwi¹zek Radziecki, pomimo statusu ko-depozytariusza Konwencji,
kontynuowa³ prace nad ofensywn¹ broni¹
biologiczn¹ po jej wejœciu w ¿ycie”53 ).
Maj¹c na uwadze powy¿sze oraz postêp
w dziedzinie biotechnologii i mo¿liwoœæ przekszta³cenia broni biologicznej w bardziej skuteczny œrodek prowadzenia dzia³añ wojennych, podkreœla siê, ¿e wzmocnienie BTWC
jest w obecnej dobie “rzecz¹ niezmiernie
piln¹”54 . Nie jest to jednak zadaniem ³atwym,
co wyraŸnie pokaza³y kilkuletnie negocjacje
nad protoko³em weryfikacyjnym do Konwencji (prowadzono je w okresie 199455 –2001).
W toku negocjacji problemom zwi¹zanym z
rozwojem nowoczesnej biotechnologii poœwiêcono wiele uwagi. Negocjacje zakoñczy³y
siê jednak fiaskiem, na co wp³yw miêdzy innymi mia³y te w³aœnie problemy.56 Wyra¿ane s¹ opinie, ¿e przestrzegania postanowieñ
Konwencji nie da siê zweryfikowaæ (¿e
BTWC jest inherently unverifiable57 ). Na takim stanowisku stanê³y równie¿ Stany Zjednoczone, które w 2001 roku odrzuci³y kategorycznie zarówno przed³o¿ony przez ekspertów projekt, jak równie¿ ca³¹ dotychczasow¹
koncepcjê wzmocnienia Konwencji za pomoc¹ uzupe³niaj¹cego j¹ protoko³u weryfikacyjnego, stwierdzaj¹c, i¿ protokó³ taki dawa³by jedynie fa³szywe poczucie bezpieczeñstwa i nie by³by w stanie zapobiec ³amaniu
postanowieñ konwencyjnych.58 Jednoczeœnie
zagra¿a³by interesom sektora biotechnologicznego, który poprzez koniecznoœæ poddania siê
nowemu re¿imowi kontrolnemu by³by nara¿ony na utratê tajemnic handlowych (confidential business information), oraz interesom
bezpieczeñstwa narodowego (national security)59 . Poza tym liczba zak³adów i laboratoriów, które nale¿a³oby poddaæ kontrolom,
by³aby bardzo du¿a. Mimo fiaska negocjacji
PRAWO i
ŒRODOWISKO
nad protoko³em potrzeba podejmowania dalszych wysi³ków i wspó³pracy miêdzynarodowej na rzecz wzmocnienia Konwencji. Jest
ona nadal silnie podkreœlana ze wzglêdu na
to, ¿e the BTWC remains seriously flawed at
a time when it is becoming more important
than ever as developments in biotechnology
make the production of effective biological
agents and toxins easier and cheaper,60 a “sposób, w jaki spo³ecznoœæ miêdzynarodowa stawi
czo³a temu wyzwaniu, bêdzie stanowiæ o sile
i przysz³oœci przepisów o rozbrojeniu biologicznym”.61 Koniecznoœæ podejmowania takich wysi³ków konsekwentnie podkreœla równie¿ MKCK. 62 Nawet jeœli podejmowana
dzia³ania nie bêd¹ w stanie rozwi¹zaæ wszystkich problemów ca³kowicie, nie nale¿y jednak ich zarzucaæ.63
V. Grupa Australijska
Kontroli czarnej biotechnologii i realizacji celów Konwencji o zakazie broni biologicznej mog¹ równie¿ s³u¿yæ dzia³ania podejmowane na podstawie innych umów i na
innych forach miêdzynarodowych. Takie
dzia³ania podejmowane s¹ w ramach Grupy
Australijskiej (dalej: GA).64 Jest ona nieformalnym porozumieniem, w ramach którego
wspó³pracuje ze sob¹ aktualnie65 trzydzieœci
dziewiêæ pañstw (w tym Polska) oraz Komisja Europejska. Wszystkie pañstwa cz³onkowskie GA s¹ jednoczeœnie stronami BTWC.
Celem Grupy Australijskiej jest ograniczanie
groŸby rozprzestrzeniania broni biologicznej
oraz chemicznej poprzez koordynacjê polityk eksportowych jej cz³onków.66 Maj¹ temu
s³u¿yæ wspólne listy kontrolne (common control lists). S¹ to specjalnie ustalane przez Grupê wykazy towarów i technologii, które z
uwagi na mo¿liwoœæ ich wykorzystania do
produkcji broni biologicznej lub chemicznej
s¹ przez cz³onków Grupy poddawane szczególnej kontroli eksportowej. Wœród widnie-
77
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
j¹cych na listach Grupy Australijskiej czynników biologicznych (biological agents) znalaz³y siê równie¿ organizmy genetycznie
zmodyfikowane.67 Ujête zosta³y tam mianowicie GMO, które zawieraj¹ sekwencje kwasów nukleinowych wp³ywaj¹ce na w³aœciwoœci niebezpiecznych patogenów lub koduj¹ce
niebezpieczne toksyny.68 Obrót widniej¹cymi na listach organizmami ma podlegaæ dodatkowym ograniczeniom (np. koniecznoœæ
uzyskania specjalnego pozwolenia eksportowego).69 Dzia³alnoœæ Grupy Australijskiej
pozostaje w zwi¹zku zw³aszcza z artyku³ami
III oraz X BTWC. Dzia³aj¹c na rzecz ograniczenia groŸby proliferacji broni biologicznej, Grupa realizuje cele okreœlone w artykule III. Zgodnie z artyku³em X, dzia³ania te
nie powinny jednak w nadmierny sposób
utrudniaæ transferu technologii, materia³ów i
sprzêtu oraz wspó³pracy w celach pokojowych. Nie powinny stwarzaæ barier w dostêpie do nowoczesnych technologii i pokojowym rozwoju ¿adnej ze stron BTWC (takie
zarzuty pod adresem Grupy Australijskiej wysuwane s¹ zw³aszcza przez pañstwa zaliczane
do krajów rozwijaj¹cych siê).70 Implementacji artyku³u X BTWC sprzyja równie¿ dzia³alnoœæ Miêdzynarodowego Centrum In¿ynierii Genetycznej i Biotechnologii (ICGEB),71
które jest miêdzynarodow¹ organizacj¹ miêdzyrz¹dow¹ utworzon¹ na mocy umowy miêdzynarodowej z 1983 roku.72 Do celów Centrum nale¿y wspieranie przejrzystoœci, wymiany informacji oraz wspó³pracy miêdzynarodowej w obszarze pokojowych zastosowañ in¿ynierii genetycznej i biotechnologii
(rola ICGEB w tym zakresie podkreœlana jest
m.in. przez Sekretariat ONZ73 ).
œrodowiska oraz zdrowia ludzkiego przed potencjalnymi zagro¿eniami zwi¹zanymi z wykorzystywaniem nowoczesnej biotechnologii
jest Protokó³ Kartageñski o Bezpieczeñstwie
Biologicznym (dalej: CPB).74 Problematyka
czarnej biotechnologii wymaga rozwa¿enia
relacji pomiêdzy CPB a BTWC, bowiem
mo¿na wskazaæ elementy, które s¹ dla obu
tych umów wspólne.75 Protoko³em Kartageñskim zosta³y objête ¿ywe zmodyfikowane
organizmy, bêd¹ce wynikiem nowoczesnej
biotechnologii (living modified organisms resulting from modern biotechnology – dalej:
LMO76 ). Bêd¹ do nich nale¿eæ równie¿ organizmy wyposa¿one w cechy zagra¿aj¹ce
zdrowiu ludzi, zwierz¹t lub roœlin i nadaj¹ce
siê do wykorzystania w charakterze broni biologicznej. Zakresy pojêæ ¿ywy zmodyfikowany organizm, o którym mowa w CPB, oraz
œrodek biologiczny i mikrobiologiczny, o którym mowa w BTWC, mog¹ siê krzy¿owaæ.
Niektóre spoœród LMO mog¹ zostaæ uznane
za œrodek biologiczny objêty zakazem wyra¿onym w BTWC.77 Zakaz ten odnosi siê bowiem do wszystkich biologicznych œrodków
bojowych, bez wzglêdu na metodê ich produkcji, zarówno konwencjonalnych (niemodyfikowanych genetycznie), jak równie¿ tych
wyprodukowanych z wykorzystaniem metod
nowoczesnej biotechnologii. Pewne wspólne
elementy mo¿na równie¿ wskazaæ, jeœli chodzi o cel przyœwiecaj¹cy obu umowom.78
Protokó³ Kartageñski ma na celu ochronê
przed negatywnym wp³ywem, jaki LMO
mog³yby wywrzeæ na ró¿norodnoœæ biologiczn¹, z uwzglêdnieniem równie¿ zagro¿eñ
dla zdrowia ludzkiego.79 Jest umow¹ z zakresu ochrony œrodowiska (okreœlan¹ nawet
mianem powszechnie uznawanej za jedn¹ z
VI. BTWC a Protokó³ Kartageñski o
najwa¿niejszych umów miêdzynarodowych w
Bezpieczeñstwie Biologicznym
tej dziedzinie80 ). Jednak uwzglêdniane na jego
podstawie maj¹ byæ równie¿ zagro¿enia dla
Pierwsz¹ umow¹ miêdzynarodow¹ bez- zdrowia ludzkiego81 (w toku negocjacji nad
poœrednio i w ca³oœci poœwiêcon¹ ochronie Protoko³em by³a to jedna z trudniejszych
78
Nr 2 (50)/07
kwestii, dlatego ustalenie jednolitego sposobu interpretacji tego postanowienia jest problematyczne82 ). BTWC natomiast ma na celu
wyeliminowanie broni biologicznej, a wiêc
groŸby u¿ycia œrodków biologicznych i mikrobiologicznych oraz toksyn przeciwko ludziom, zwierzêtom lub roœlinom. Zamierzone u¿ycie takich œrodków b¹dŸ ich przypadkowe uwolnienie do œrodowiska (przyk³adem
takiego uwolnienia mo¿e byæ wypadek, do
którego dosz³o w 1979 roku w Swierd³owsku na terenie b. ZSRR83 ) mo¿e byæ Ÿród³em
powa¿nych zagro¿eñ dla ludzi, zwierz¹t, roœlin, ró¿norodnoœci biologicznej oraz œrodowiska.84 Szczególne zagro¿enie dla bioró¿norodnoœci stanowi broñ biologiczna wymierzona przeciwko roœlinom i zwierzêtom.
Wyeliminowanie zagro¿eñ zwi¹zanych z broni¹ biologiczn¹, ochrona bioró¿norodnoœci
oraz bezpieczeñstwo w rozwoju i stosowaniu
organizmów genetycznie zmodyfikowanych
to zagadnienia, które s¹ ze sob¹ powi¹zane.85
Protokó³ Kartageñski, reguluj¹c LMO, koncertuje siê na ich transgranicznym przemieszczaniu. Wspomina równie¿ o transferze technologii oraz know-how (podkreœlaj¹c w
szczególnoœci koniecznoœæ uwzglêdniania
potrzeb krajów rozwijaj¹cych siê w tym zakresie – zob. art. 22 CPB).86 Wspieraj¹c wymianê informacji (poprzez utworzenie Systemu Wymiany Informacji o Bezpieczeñstwie
Biologicznym – zob. art. 20 CPB) oraz
wspó³pracê miêdzynarodow¹ w obszarze nowoczesnej biotechnologii, zwiêksza przejrzystoœæ tego obszaru. Postanowienia te mog¹
odgrywaæ rolê równie¿ w kontekœcie wspomnianych ju¿ artyku³ów III (nieproliferacja
broni biologicznej) oraz X BTWC (transfer
materia³ów i technologii oraz wspó³praca w
celach pokojowych). 87 Bior¹c pod uwagê
wszystko to, o czym by³a mowa powy¿ej, podkreœla siê koniecznoœæ koordynacji wysi³ków
podejmowanych na podstawie obu umów,
CPB oraz BTWC.88 Umowy te powinny wza-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
jemnie siê wspieraæ oraz uzupe³niaæ (should
be mutually-supportive and should complement each other).89
VII. Konwencja o zakazie u¿ywania
technicznych œrodków oddzia³ywania
na œrodowisko (ENMOD)
Zagro¿enia zwi¹zane z mo¿liwoœci¹ wykorzystania nowoczesnej biotechnologii do
wrogich celów rozwa¿ane s¹ równie¿ w kontekœcie Konwencji z 1977 roku o zakazie u¿ywania technicznych œrodków oddzia³ywania
na œrodowisko w celach militarnych lub jakichkolwiek innych wrogich celach90 (dalej
jako: ENMOD)91 . Pojêcie technicznych œrodków oddzia³ywania na œrodowisko (environmental modification techniques) obejmuje
wszelkie œrodki maj¹ce na celu dokonywanie
zmian w dynamice, sk³adzie lub strukturze
Ziemi, w³¹czaj¹c w to jej biosferê oraz litosferê, hydrosferê, atmosferê lub przestrzeñ
kosmiczn¹, poprzez rozmyœlne kierowanie
procesami naturalnym (art. II ENMOD).
Œrodki takie s¹ zabronione, jeœli ich u¿ycie
powodowaæ bêdzie rozleg³e (widespread),
d³ugotrwa³e (long-lasting) lub powa¿ne (severe) nastêpstwa (art. I). Wœród potencjalnych
oddzia³ywañ na œrodowisko wylicza siê wywo³ywanie trzêsieñ ziemi, tsunami, zmian
pogodowych i klimatycznych, zmian pr¹dów
oceanicznych, zmian w warstwie ozonowej
oraz w jonosferze (zob. Understandings –
dokument przygotowany przez Komitet Konferencji Rozbrojeniowej92 ). Katalog ten mo¿na okreœliæ jako doœæ wizjonerski, bior¹c pod
uwagê fakt, i¿ obecnie trudno uznaæ za prawdopodobne wykorzystanie w celach militarnych lub innych celach wrogich technologii
s³u¿¹cych wywo³ywaniu takich w³aœnie
zmian.93 Preambu³a Konwencji podkreœla jednak, i¿ postêp nauki i techniki bêdzie otwieraæ nowe mo¿liwoœci w zakresie oddzia³ywania na œrodowisko. Wspomniany katalog nie
79
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
jest jednak katalogiem zamkniêtym. Podawane s¹ równie¿ inne przyk³ady, a wœród nich:
masowe rozpylanie chemicznych lub biologicznych herbicydów, wprowadzanie gatunków inwazyjnych (invasive species), wywo³ywanie po¿arów lasów oraz jeszcze inne
œrodki maj¹ce s³u¿yæ niszczeniu na szerok¹
skalê zasobów naturalnych, ekosystemów,
roœlin, zwierz¹t i wytêpianiu gatunków.94
Konwencja ENMOD w pewnym zakresie
mo¿e siê pokrywaæ z BTWC. Do zakazanych
przez ni¹ dzia³añ mo¿e byæ bowiem wykorzystany równie¿ czynnik biologiczny,95 w
tym czynnik otrzymany dziêki zastosowaniu
metod nowoczesnej biotechnologii. Odnoœnie
zakresu przedmiotowego Konwencji ENMOD nale¿y jeszcze wyjaœniæ, do jakiego
rodzaju konfliktów bêdzie ona mog³a znaleŸæ
zastosowanie. Konwencja zakazuje wykorzystywania technik modyfikacji œrodowiska w
celach militarnych, jak równie¿ w jakichkolwiek innych wrogich celach. Ten drugi element pozwala na objêcie zakresem Konwencji ró¿nego rodzaju konfliktów, nie tylko
konfliktów zbrojnych (both armed and unarmed conflicts (...) arguably even economic
conflicts96 ). Konwencja ENMOD ma jednak¿e ograniczon¹ moc z uwagi na stosunkowo
nisk¹ liczbê jej stron (ratyfikowa³o j¹ tylko
siedemdziesi¹t dwa pañstwa,97 dla porównania – stronami BTWC jest 156 pañstw, a CWC
– 18298 ). Wskazywanych jest kilka zasadniczych s³aboœci tej konwencji.99 Po pierwsze,
mo¿e ona znaleŸæ zastosowanie tylko wówczas, gdy zamierzona modyfikacja œrodowiska wype³niaæ bêdzie przynajmniej jedno z
trzech kryteriów, ³¹cznie okreœlanych jako
troika100 (modyfikacja taka musi byæ: rozleg³a lub d³ugotrwa³a lub powa¿na). Ponadto,
podobnie jak w odniesieniu do broni chemicznej i bakteriologicznej Protokó³ Genewski,
Konwencja ENMOD zakazuje samego tylko
u¿ycia œrodków zamierzonego oddzia³ywania
na œrodowisko (dlatego okreœla siê j¹ mia-
80
nem a ‘non-use’ treaty101 ). Nie zakazuje natomiast prowadzenia badañ, rozwijania oraz
testowania takich œrodków. Nie ka¿de u¿ycie
œrodków oddzia³ywania na œrodowisko bêdzie
mog³o byæ uznane za pogwa³cenie Konwencji. Jest to uzale¿nione od tego, czy u¿yciu
towarzyszy³ zamiar powodowania zniszczeñ,
wyrz¹dzania szkód lub strat innemu pañstwu
równie¿ bêd¹cemu stron¹ tej Konwencji.102
ENMOD jest umow¹ z zakresu kontroli zbrojeñ. Nie zapewnia pe³nej ochrony œrodowiska, które mo¿e byæ powa¿nie nara¿one na
zniszczenie podczas dzia³añ wojennych lub
innych wrogich dzia³añ. Chroni tylko przed
takim niszczeniem œrodowiska, które stanowi zamierzone dzia³anie wymierzone we wroga. Chodzi zatem wy³¹cznie o tak¹ modyfikacjê œrodowiska, która per se mo¿e zostaæ
uznana za œrodek bojowy (manipulation of
environment as a weapon103 ). Inne szkody w
œrodowisku, które mog¹ byæ wynikiem prowadzonych dzia³añ wojennych lub innych
dzia³añ wrogich, nie zosta³y natomiast t¹
ochron¹ objête.104 W tym kontekœcie nale¿y
przypomnieæ zasadê nr 24 Deklaracji z Rio
de Janeiro w sprawie Œrodowiska i Rozwoju.
Kieruj¹c siê t¹ w³aœnie zasad¹, spo³ecznoœæ
miêdzynarodowa powinna podejmowaæ wysi³ki na rzecz dalszego rozwijania prawa miêdzynarodowego, by mog³o ono jak najlepiej
s³u¿yæ ochronie œrodowiska zarówno w warunkach pokoju, jak równie¿ konfliktów
zbrojnych, bior¹c przy tym pod uwagê nieustanny i niezwykle w obecnej dobie szybki
postêp naukowy oraz techniczny, w szczególnoœci w dziedzinie nauk o ¿yciu (life sciences).
VIII. Zakoñczenie
Rol¹ prawa jest wspieranie pozytywnych oraz ograniczanie negatywnych aspektów rozwoju nowych technologii, “minimalizowanie zagro¿eñ, a maksymalizowanie
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
potencjalnych zysków”,105 jakie mog¹ one
przynosiæ. Nale¿y czyniæ wszystko, by postêp nie wi¹za³ siê z coraz wiêkszym zagro¿eniem, lecz by s³u¿y³ polepszaniu bytu ludzkoœci. Równie¿ nowoczesna biotechnologia
niesie w sobie wielki potencja³ powiêkszania
dobrobytu ludzi, je¿eli zostanie rozwiniêta i
zastosowana wraz z odpowiednimi œrodkami
bezpieczeñstwa dla œrodowiska oraz zdrowia
ludzkiego. 106 Maj¹c to na uwadze, nale¿y
podkreœliæ koniecznoœæ ci¹g³ego podejmowania wysi³ków maj¹cych na celu stworzenie
takich unormowañ, które bêd¹ umo¿liwiaæ
pe³ne wykorzystanie potencja³u biotechnologii, jednoczeœnie zapewniaj¹c ochronê przed
potencjalnymi zagro¿eniami zwi¹zanymi z jej
rozwojem.
mgr Maria Talik
Katedra Prawa Miêdzynarodowego Publicznego
i Prawa Europejskiego,
Wydzia³ Prawa i Administracji, Uniwersytet Œl¹ski
1
2
3
4
5
6
Komitet Biotechnologii przy Prezydium PAN, Raport
Perspektywy i kierunki rozwoju biotechnologii w
Polsce do 2013 r., materia³y zebrane i opracowane
pod kierunkiem S. Bieleckiego, Warszawa 2005,
dostêpny na: www.biotechnologia.com.pl.
Jest to klasyfikacja przyjêta przez OECD oraz UE.
Zob. szerzej: T. Twardowski, Spo³eczne i prawne
aspekty rozwoju biotechnologii (w:) Raport Perspektywy, kierunki..., rozdzia³ I. Zob. te¿: Polska
Federacja Biotechnologii (PFB), Biotechnologia
przyjazna dla wszystkich, 2004, s. 4–6,
www.pfb.edu.pl oraz T. Twardowski, Legal and
social aspects of biotechnology in Poland, Acta
Biochimica Polonica, vol. 52, no. 3/2005, s. III,
www.actabp.pl. Zob. te¿ na stronie intenetowej
European Association of Bioindustries (EuropaBio)
– www.europabio.org.
S. Bielecki, Kierunki rozwoju biotechnologii przemys³owej (w:) Raport Perspektywy, kierunki...,
rozdzia³ V.
Rezolucja nr 4 Rady Delegatów Miêdzynarodowego
Ruchu Czerwonego Krzy¿a i Czerwonego Pó³ksiê¿yca, Genewa 30 listopada – 2 grudnia 2003 r.
Tekst na stronie Polskiego Czerwonego Krzy¿a
(www.pck.org.pl) w: Rada Delegatów 2003 – rezolucje, Warszawa 2004, s. 5.
K. Langbein, C. Skalnik, I. Smolek, Bioterroryzm,
Ibidem, s. 157.
Szerzej: K. Lachmayer, Legal aspects of black biotechnology – counter-terrorism between prevention
and use of biotechnological products, Journal of
International Biotechnology Law, vol. 03/2006, s.
231–236.
8
E. DaSilva, The colours of biotechnology: science,
development and humankind, Electronic Journal
of Biotechnology, vol. 7, no. 3, 2004, editorial.
9
Wed³ug E. DaSilva ciemna biotechnologia obejmuje
nastêpuj¹c¹ problematykê: bioterrorism, biowarfare, biocrimes, anticrop warfare.
10
“Black biotechnology doesn’t only mean bioterrorism, but also measures of counter-terrorism and
police and military use of biotechnology to fight
against criminals” – K. Lachmayer, Legal aspects
of black biotechnology…, s. 231.
11
Tekst dostêpny na stronie: www.opbw.org.
12
Konwencja otwarta do podpisu w Moskwie, Londynie oraz Waszyngtonie, wesz³a w ¿ycie 26 marca
1975 roku. Tekst w: Dz. U. z 1976 r., Nr 1, poz. 1
oraz na stronie: www.opbw.org.
13
Zob. np. Rezolucjê Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych 2603 (XXIV) z 16 grudnia
1969 roku. Zob. te¿ W. Góralczyk, Prawo miêdzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa, s. 401
oraz C. Rhodes, International control…, s. 4.
14
Zob. C. Rhodes, International control of the biotechnology revolution. Working Paper I. International
arms control agreements of relevance to the control
of the biotechnology revolution, May 2005, University of Bradford, www.bradford.ac.uk, s. 4.
15
Ibidem
16
I. Nowak, Siewcy œmierci, „Wiedza i ¯ycie” nr 3/
1999. Non-possession is an important mean of ensuring that a banned weapon is not restorted to in
warfare – C. Rhodes, International control …, s. 4.
17
J. P. Zanders, Eliminacja broni chemicznej i biologicznej (w:) A. D. Rotfeld (red.), Kontrola zbrojeñ.
Rozbrojenie u progu XXI wieku, Warszawa 2002,
s. 136.
18
Zob. Wspólne stanowisko Rady nr 2003/805/WPZiB
z 17 listopada 2003 r. w sprawie upowszechnienia
i wzmocnienia porozumieñ wielostronnych w dziedzinie nierozprzestrzeniania broni masowego ra¿enia oraz œrodków przenoszenia, art. 7.
19
Jako przyk³ady wymienia siê najczêœciej: wœród bakterii – w¹glik (Bacillus anthracis), bakterie wywo³uj¹ce d¿umê (Yersinia pestis) lub tularemiê (Francisella tularensis); wœród wirusów – wirusy wywo³uj¹ce ospê prawdziw¹ (Variola major) lub gor¹czki
krwotoczne (wirusy Ebola, Marburg lub Lassa);
wœród toksyn – botulina (toksyna pochodzenia bakteryjnego, produkowana przez bakteriê Clostridium
botulinum), rycyna (toksyna pochodzenia roœlinnego, pozyskiwana z nasion r¹cznika). Szerzej: K. Langbein i in., Bioterroryzm..., s. 195–238. Zob. te¿: Report of the Secretary General of the United Nations:
Chemical and Bacteriological (Biological) Weapons
and the Effects of their Possible Use, 1969.
7
81
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Szerzej na temat tych zagro¿eñ zob.: D. Wheelis,
Agricultural Biowarfare and Bioterrorism, 2000,
Occasional Papers of the Edmonds Institute
(www.edmonds-institute.org) oraz J. Monke, Agroterrorism: threats and preparedness, The Congressional Research Service (CRS) Report for Congress,
Library of Congress 2004 (www.fas.org), s. 1–49.
21
Do przeprowadzenia ataku na roœliny mog¹ byæ
wykorzystane grzyby. Przyk³adem mog¹ byæ plany Stanów Zjednoczonych zak³adaj¹ce zniszczenie upraw koki w Kolumbii za pomoc¹ specjalnie
wyhodowanego grzyba (Fusarium oxysporum)
okreœlanego mianem Agent Green (stworzona te¿
zosta³a jego genetycznie zmodyfikowana wersja).
Plany te wzbudzi³y wiele kontrowersji (np. protesty ze strony The Sunshine Project, miêdzynarodowej organizacji pozarz¹dowej zajmuj¹cej siê rozbrojeniem). Bliskie by³y one planom wojny biologicznej i podwa¿a³y tym samym obowi¹zuj¹ce w
prawie miêdzynarodowym zakazy (w mediach okreœlano je mianem biologicznej wojny narkotykowej).
Pod naciskiem opinii publicznej prezydent Bill Clinton og³osi³ rezygnacjê z realizacji tego planu.
22
Szerzej: K. Langbein i in., Bioterroryzm..., s. 79–80.
23
R. Roffey, Biological weapons and potential indicators of offensive biological weapons activities (w:)
Stockholm International Peace Research Institute
(SIPRI), SIPRI Yearbook 2004: Armaments, Disarmament and International Security, Oxford University Press, s. 559.
24
Zob. np. C. Rhodes, International control…, s. 3.
25
Konwencja dotycz¹ca zakazu rozwijania, magazynowania i stosowania broni chemicznej oraz jej
zniszczenia (CWC), sporz¹dzona w Pary¿u 13 stycznia 1993 r. Tekst w: Dz. U. z 30 lipca 1999 r., Nr
63, poz. 703 oraz na stronie: www.opcw.org.
26
O tej Konwencji bêdzie jeszcze mowa ni¿ej, w punkcie VII.
27
Czwarta Konferencja Stron BTWC, 25 listopada – 6
grudnia 1996 roku. Tekst Deklaracji www.opbw.org.
28
Konferencja odby³a siê w Genewie w dniach 20 listopada – 8 grudnia 2006 roku. Zob. tekst Deklaracji
w dokumentach Konferencji dostêpnych na stronie internetowej: www.opbw.org.
29
J. P. Zanders, Eliminacja broni chemicznej i biologicznej..., s. 136.
30
Ibidem, s. 140. Genetic engineering (...) provide the
potential to transform a biological weapon from
one which is short-lived and uncontrollable to one
which is targeted, reliable and even more deadly –
GeneWatch UK, Genetic engineering and biological weapons, Briefing No 6, June 1999 (www.genewatch.org).
31
Zob. www.icrc.org: Biotechnology, Weapons and
Humanity, International Review of the Red Cross,
December 2002, vol. 84, no 848, s. 903–910. Zob.
te¿: Rezolucjê nr 4 Rady Delegatów Miêdzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzy¿a i Czerwonego Pó³ksiê¿yca, Genewa 30 listopad – 2 grudzieñ 2003 r.
20
82
32
33
34
35
36
Tekst na stronie Polskiego Czerwonego Krzy¿a
(www.pck.org.pl) w: Rada Delegatów 2003 – rezolucje, Warszawa 2004, s. 5.
Appeal of the International Committee of the Red
Cross on “Biotechnology, Weapons and Humanity”, Genewa, 25 September 2002 (www.icrc.org).
Zob. te¿: J. Kellenberger (Przewodnicz¹cy MKCK
od 2000 r.), Biotechnology: an appeal to governments and scientists, International Herald Tribune,
September 27, 2002 oraz Report on Biotechnology, Weapons and Humanity, dokument przygotowany przez MKCK w konsultacji z Miêdzynarodow¹ Federacj¹ Stowarzyszeñ Krajowych Czerwonego Krzy¿a i Czerwonego Pó³ksiê¿yca, Genewa
2003 (www.icrc.org).
Zob. np.: R. Roffey, Biological weapons…, s. 557 i
563; E. DaSilva, Biological warfare, bioterrorism,
biodefence and the biological and toxin weapons
convention, Electronic Journal of Biotechnology,
no. 3, vol. 2, 1999, s. 101 i R. Gottschalk, W. Preiser, Bioterrorism: is it a real threat?, Medical Microbiology and Immunology, 194/2005, s. 111–
112. Zob. te¿: R. Zillinskas, Possible terrorist use of
modern biotechnology techniques, Conference on
Biosecurity and Bioterrorism, Rome, September
18–19, 2000 (www.mi.infn.it/~landnet).
W 1995 roku istnienie takiego szczepu publicznie
potwierdzili rosyjscy naukowcy (badania nad nim
opublikowali m.in. w czasopiœmie „Vaccine”, vol.
15, no. 17/18, 1997, s. 1846–1850). Równie¿ Stany Zjednoczone wyhodowa³y genetycznie zmodyfikowany szczep w¹glika w ramach tzw. Projektu Jefferson, którego celem by³o odtworzenie szczepu wyhodowanego uprzednio przez Rosjan i opracowanie przeciwko niemu skutecznej szczepionki.
Szerzej: J. Broad, Gene-engineered anthrax: is it a
weapon?, New York Times, February 14, 1998 i J.
Miller, S. Engelberg, W. Broad, US germ warfare
research pushes treaty limits, New York Times, September 4, 2001.
Zob. te¿: K. Langbein i in. , Bioterroryzm..., s. 166;
R. Roffey, Biological weapons…, s. 564 i I. Nowak, Siewcy œmierci …
Zob. dalej. Wyniki tych badañ opublikowane zosta³y
nastêpnie w czasopiœmie Journal of Virology (vol.
75, no. 3, 2001, s. 1205-1210). Podobne doœwiadczenia zosta³y przeprowadzone znastêpnie w USA
(St. Louis University). Na ten temat m.in.: C. F.
Chyba, A. R. Geringer, Biotechnology and bioterrorism: an unprecedented world, Survival, vol. 46,
no. 2, Summer 2004, s. 148; Roffey, Biological
weapons…, s. 565–566; K. Langbein i in. , Bioterroryzm..., s. 174–177 i J. Kocik, Nastêpny bêdzie
wirus?, Wiedza i ¯ycie, nr 11/2001.
Strona internetowa kampanii: www.smallpoxbiosafety.org. Zob. zw³aszcza Briefing Paper: The genetic engineering of smallpox. WHO’s retreat from
the eradication of smallpox virus and why it should
be stopped. Zob. te¿ na stronie GeneWatch UK skie-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
37
38
39
40
41
42
43
44
rowany w tej sprawie do Dyrektora Generalnego
WHO list.
Zob. przypis nr 35.
Zob. na stronie MKCK (www.icrc.org): Biotechnology, Weapons and Humanity: ICRC outreach to the
life science community on preventing hostile use of
the life sciences.
Program Dzia³alnoœci Humanitarnej (w:) XXVIII Miêdzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzy¿a i
Czerwonego Pó³ksiê¿yca, Genewa 2–6 grudnia 2003
r., s. 20, dostêpne na stronie: www.pck.org.pl.
Zob. np. K. Vogel, Bioweapons proliferation, Social
Studies of Science, vol. 36, no 5, 2006, s. 659 i n.
oraz R. J. Einhorn, Preventing WMD proliferation,
February 9, 2006 (http://naha.usconsulate.gov).
Since the technologies, equipment and material invariable have dual uses (…) facilities involved in
the development of a weapons programme will usually be found amidst a nation’s biotechnology industry – R. V. Anuradha, Transfer of biological
resources under the Biodiversity Convention and
the Biological Weapons Convention, Review of European Community and International Environmental Law (RECIEL), vol. 8, issue 2, 1999, s. 125.
Podobnie: The same techniques and knowledge that
could be used in developing biological weapons
are used everyday for peaceful purposes. This ‘dualuse’ characteristic of biotechnology means that it is
possible to hide hostile activities under the cover of
peaceful applications – GeneWatch UK, Biological Weapons and the New Genetics: The Need for
Verification, Biological Weapons and Genetic Technologies. Briefing 2, January 2001, s. 1.
Biotechnological capacity is increasing and spreading rapidly. (…) As a consequence, thresholds
for the artificial enhancement or creation of dangerous pathogens – disease causing organisms –
will steadily drop (C. F. Chyba, A. R. Geringer,
Biotechnology and bioterrorism…, s. 143, zob. te¿:
s. 144, 146, 155). “Unlike nuclear or chemical weapons, the development or production of a biological weapon doesn’t need a lot of visible infrastructure. A great deal of technology and knowledge in
the life sciences is inherently ‘dual-use’ and is available in facilities across the globe, a trend which
will only continue” (M. Dando, Statement to the
Conference Commission on ‘Biotechnology, Weapons and Humanity’, 4 December 2003, 28th International Conference of the Red Cross and Red
Crescent, Geneva, www.icrc.org).
C. F. Chyba, A. R. Geringer, Biotechnology and bioterrorism…, s. 146.
Biotechnology is one of only two technologies that
truly deserve the label ‘agents of mass destruction’,
and it is by far more accessible of the two – J.
Steinbruner, S. Okutani, The protective oversight
of biotechnology, Biosecurity And Bioterrorism:
Biodefence Strategy, Practice, And Science, vol. 2,
no. 4, 2004, s. 273.
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
“Misplaced analogies to nuclear or chemical weapons. Biotechnology is fundamentally different
from nuclear-weapons technology in its broad availability, and once again, the analogy to the nuclear case fails. Non-proliferation efforts were inherently more difficult in the biological than in nuclear case. Zob. C. F. Chyba, A. R. Geringer, Biotechnology and bioterrorism…, s. 143, 144, 146, 155.
Zob. R. Gottschalk, W. Preiser, Bioterrorism…, s. 109
oraz J. Kocik, Broñ biologiczna jako mo¿liwy œrodek terroru, listopad 2002 (na stronie G³ównego
Inspektoratu Sanitarnego: www.gis.gov.pl).
The revolution in biotechnology will therefore almost
inevitably place greater destructive power in the
hands of smaller groups – C. F. Chyba, A. R. Geringer, Biotechnology and bioterrorism…, s. 143.
T. Twardowski, Spo³eczne i prawne aspekty biotechnologii, £ódŸ 1996, s. 57.
Konwencja o zakazie broni chemicznej z 1993 roku
ustanowi³a Organizacjê do spraw Zakazu Broni
Chemicznej, a Traktat o ca³kowitym zakazie prób
j¹drowych z 1996 roku przewiduje ustanowienie
Organizacji do spraw Ca³kowitego Zakazu Prób
J¹drowych. Szerzej na stronach: www.opcw.org oraz
www.ctbto.org.
“There is no provision for institutions and mechanisms to detect and deter violations”. Szerzej: GeneWatch UK, Strengthening the Biological and Toxin
Weapons Convention, Biological Weapons and Genetic Technologies – Briefing 3, May 2001, s. 2.
W. Czapliñski, A. Wyrozumska, Prawo miêdzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2004, s. 735.
K. Langbein i in., Bioterroryzm..., s. 240.
Por. J. P. Zanders, Eliminacja broni chemicznej i biologicznej..., s. 140.
Na zwo³anej w 1994 roku Specjalnej Konferencji
Stron BTWC postanowiono o powo³aniu Grupy
Ad Hoc, z³o¿onej z ekspertów rz¹dowych, której
powierzone zosta³o zadanie przygotowania projektu
protoko³u weryfikacyjnego.
Okreœla siê je nawet jako key issues in the negotiations and in their ultimate failure – zob. G. M.
Cree, The Biological and Toxin Weapons Convention: the Verification Protocol that failed, Bio-science Law Review, vol. 6, 2001/2002, s. 192–197
(zw³aszcza s. 192 i 194). Podobnie: J. P. Zanders,
Eliminacja broni chemicznej i biologicznej..., zob.
szerzej na s. 137: Grupa ad hoc pracuje nad stworzeniem protoko³u uzupe³niaj¹cego konwencjê. (...)
Dyskusje komplikuj¹ siê jednak wraz z gwa³townym
rozwojem biotechnologii i in¿ynierii genetycznej”.
C. F. Chyba, A. R. Geringer, Biotechnology and bioterrorism…, s. 145. Te¿: A. Kelle, Biological weapons: easy to produce and difficult to control,
Biotechnology and Development Monitor, 35/
1998.
83
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
G. M. Cree, The Biological and Toxin…, s. 195 i n.
G. M. Cree, The Biological and Toxin…, s. 194–195.
C. Rhodes, International control…, s. 7.
Statement by the President of the ICRC Jakob Kellenberger (w:) Biotechnology, Weapons and Humanity, International Review of the Red Cross, December 2002, vol. 84, no 848, s. 905.
Nale¿y zatem odrzuciæ pogl¹d okreœlany mianem the
silver bullet fallacy – szerzej: C.F. Chyba, A.R. Geringer, Biotechnology and bioterrorism…, s. 147.
Na temat Grupy Australijskiej zob. szerzej na jej stronie: www.australiagroup.net. Zob. te¿: C. Mik, Zobowi¹zania Polski wynikaj¹ce z przynale¿noœci do
Grupy Australijskiej (w:) T. Twardowski (red.),
Rozwój biotechnologii. Projekt rozwi¹zañ prawnych
dotycz¹cych stosowania genetycznie modyfikowanych organizmów, Poznañ 1997, s. 145–147; A.
Kelle, Biological weapons…, oraz na stronie Ministerstwa Gospodarki (w punkcie poœwiêconym re¿imom nieproliferacyjnym): www.mg.gov.pl.
Stan na dzieñ 15 maja 2007 roku.
Zob. www.australiagroup.net i www.mg.gov.pl.
Zob. Australia Group Common Control Lists: List of
Biological Agents for Export Control, www.australiagroup.net.
List of Biological Agents for Export Control, pkt G3
i G4, WG3 i WG4 oraz Technical Note. Te¿: C.
Mik, Zobowi¹zania Polski..., s. 145.
Zob. np. polsk¹ ustawê o z dnia 29 listopada 2000 r.
o obrocie z zagranic¹ towarami, technologiami i
us³ugami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeñstwa pañstwa, a tak¿e dla utrzymania miêdzynarodowego pokoju i bezpieczeñstwa oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. z 2000 r., Nr 119, poz.
1250.
Podczas negocjacji nad protoko³em weryfikacyjnym
do BTWC pañstwa te domaga³y siê nawet, by po
wejœciu w ¿ycie przysz³ego protoko³u Grupa Australijska uleg³a rozwi¹zaniu. Zob. Center for Nonproliferation Studies, Inventory of International
Nonproliferation Organizations and Regimes. Convention on the Prohibition of the Development,
Production and Stockpiling of Bacteriological (Biological) Weapons and on Their Destruction
(BTWC), s. 6.
Szerzej: D. Ripandelli, Biological weapons and international regulations, Interacademy Panel on
International Issues (IAP) Conference Science for
Society and General Assembly, Mexico City, 2003
(www.interacademies.net), s. 1–9 oraz D. Ripandelli, Role of the Icgeb in the implementation of
article X of the Biological and Toxin Weapons Convention (Bwc) (w:) Landau Network Centro Volta, Biosecurity and Bioterrorism, Rome, 2000, s.
113-117 (te¿: www.mi.infn.it/~landnet).
Statutes of the International Centre for Genetic Engineering and Biotechnology. ICGEB zrzesza obec-
84
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
nie 55 pañstwa, wœród których znajduje siê tak¿e
Polska. G³ówne siedziby ICGEB znajduj¹ siê w
Trieœcie (W³ochy) oraz w New Delhi (Indie). Trzecia siedziba ma powstaæ w Cape Town (RPA). Szerzej na stronie ICGEB: www.icgeb.org.
Pomiêdzy Sekretariatem ONZ a ICGEB podpisana
zosta³a specjalna umowa o wspó³pracy. Zob. D.
Ripandelli, Biological weapons…, s. 5 oraz na stronie www.unctad.org: The Trieste System for International Scientific Cooperation.
Protokó³ Kartageñski o Bezpieczeñstwie Biologicznym do Konwencji o Ró¿norodnoœci Biologicznej
zosta³ przyjêty 29 stycznia 2000 roku w Montrealu, wszed³ w ¿ycie 11 wrzeœnia 2003 roku. Tekst:
Dz.U. z 2004 r., Nr 216, poz. 2201 lub na str.
www.biodiv.org/biosafety.
Por. Report by The Sunshine Project, An introduction to biological weapons, their prohibition and
the relationship to biosafety, 2002 (www.sunshineproject.org oraz www.twnside.org.sg); R. V. Anuradha, Transfer of biological resources dunder the
Biodiversity Convention and the Biological Weapons Convention, Review of European Community and International Environmental Law, vol. 8
issue 2, 1999, s. 125–134 oraz F. Mauro, Possible
linkages between the Cartagena Biosafety Protocol
and the Biological and Toxin Weapons Convention, Conference on Biosecurity and Bioterrorism,
Rome, September 18–19, 2000 (www.mi.infn.it/
~landnet).
Zob. definicjê w art. 3 CPB, pkt g–i.
S. Safrin, The relationship with other agreements:
much ado about a savings clause (w:) C. Bail, R.
Falkner, H. Marquard (red.), The Cartagena Protocol on Biosafety. Reconciling trade in biotechnology with environment and development?, London
2002, s. 443. Por. te¿: R. V. Anuradha, Transfer of
biological resources…, s. 132.
There are overlapping areas of concern between the
BWC and the CBD – R. V. Anuradha, Transfer of
biological resources…, s. 132.
Por. art. 1 CPB.
J. Jendroœka, M. Bar, Z. Bukowski, Protokó³ Kartageñski o bezpieczeñstwie biologicznym do Konwencji o ró¿norodnoœci biologicznej. Komentarz, Wroc³aw - Radzików 2004, s. 11.
This special provision in the Biosafety Protocol enhances its relevance to the BTWC – Report by The
Sunshine Project, An introduction to biological…
Sformu³owanie to wprowadzone zosta³o z inicjatywy Unii Europejskiej. Tak¿e pañstwa rozwijaj¹ce
siê mocno podkreœla³y koniecznoœæ uwzglêdnienia
w Protokole ochrony zdrowia ludzkiego. Przeciwne temu by³y natomiast przede wszystkim USA,
Kanada oraz Australia. Zdo³ano wprawdzie osi¹gn¹æ kompromis w tej sprawie, postanowienie to
jednak jest przez ró¿ne strony Protoko³u ró¿nie
interpretowane. Szerzej: C. Bail, R. Falkner, H.
Marquard (red.), The Cartagena Protocol..., s. 112,
Nr 2 (50)/07
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
293, 331 oraz J. Jendroœka, M. Bar, Z. Bukowski,
Protokó³ Kartageñski..., s. 22–23.
Szerzej: K. Langbein i in., Bioterroryzm..., s. 101–
108.
Szerzej na temat zagro¿eñ dla bioró¿norodnoœci i
œrodowiska zob.: J. P. Dudley, M. H. Woodford,
Bioweapons, bioterrorism and biodiversity: potential impacts of biological weapons attacks on agricultural and biological diversity, Scientific and
Technical Review of the OIE (OIE – The Office
International des Epizooties), vol. 21 (1), 2002, s.
125–137 (www.oie.int).
The interaction of biological warfare, genetic engineering and biodiversity is of crucial significance –
E. DaSilva, Biological warfare, bioterrorism, biodefence…, s. 102. Szerzej na ten temat: J. P. Dudley, M. H. Woodford, Bioweapons, bioterrorism
and biodiversity…, zw³aszcza s. 126, 129, 132–
133. Zob. te¿: Report by The Sunshine Project, An
introduction to biological…
O transferze biotechnologii mówi równie¿ art. 19
macierzystej wobec Protoko³u Konwencji o ró¿norodnoœci biologicznej (CBD). Ustêp 3 tego artyku³u stanowi³ podstawê opracowania i przyjêcia CPB.
R. V. Anuradha, Transfer of biological resources…, s.
126–127. Report by The Sunshine Project, An introduction to biological…
Proponuje siê przy tym ró¿ne instrumenty mog¹ce
s³u¿yæ takiej koordynacji. R. V. Anuradha, Transfer of biological resources…, s. 132. The promotion of exchange of information and even cooperation between the two bodies could be useful and
would be welcome – F. Mauro, Possible linkages…,
s. 4.
Por. R. V. Anuradha, Transfer of biological resources…, s. 125–127, 132–133 oraz The Sunshine
Project, An introduction to biological…
Zob. np.: C. Rhodes, International control…, s. 1, 7–
9, 13 oraz R. V. Anuradha, Transfer of biological
resources…, s. 131.
Convention on the Prohibition of Military or Any
Other Hostile Use of Environmental Modification
Techniques. Konwencja zosta³a przyjêta przez Zgromadzenie Ogólne NZ dnia 10 grudnia 1976 roku,
zosta³a otwarta do podpisu 18 maja 1977 roku w
Genewie, a wesz³a w ¿ycie 5 paŸdziernika 1978
roku. Tekst w: Dz. U. z dnia 30 grudnia 1978 r., Nr
31, poz. 132.
The Committee of the Conference on Disarmament
(CCD). Projekt samej Konwencji zosta³ równie¿
przygotowany pod auspicjami tego w³aœnie Komi-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
tetu. Projekt ten zosta³ nastêpnie przyjêty przez Zgromadzenie Ogólne NZ (10 grudnia 1976 roku). Zob.
szerzej: http://domino.un.org.
93
Only the most fanciful events are enumerated in the
relevant understanding – those unlikely to be caused trough deliberate action for warlike purposes –
zob. C. Rhodes, International control…, s. 8 (autorka cytuje: J. Goldblatt, Arms control: a guide to
negotiations and agreements, London 1996, s.113).
94
Szerzej: S. Pimiento Chamorro, E. Hammond, Addressing environmental modification in post-cold
war conflict. The Convention on the Prohibition of
Military or Any other Hostile Use of Environmental
Modification Techniques (ENMOD) and other related agreements, Occasional Papers of the Edmonds
Institute (www.edmonds-institute.org). Druga Konferencja Stron Konwencji uzna³a, ¿e zakresem Konwencji bêdzie objête u¿ycie herbicydów skutkuj¹ce zaburzeniem równowagi ekologicznej ca³ego regionu.
95
S. Pimiento Chamorro, E. Hammond, Addressing
environmental modification…
96
Ibidem.
97
Stan na dzieñ 15 maja 2007 roku. Wœród nich znalaz³y siê m.in. Stany Zjednoczone oraz Rosja. Tak¿e
Polska jest jej stron¹. Zob.: http://untreaty.un.org.
98
Stan na 15 maja 2007 roku. Zob. na stronach: http:/
/disarmament.un.org oraz www.opbw.org i
www.opcw.org.
99
Zob. C. Rhodes, International control…, s. 8 i 9 oraz
100
101
Ibidem
102
Por. art. I ENMOD, The use of such techniques is
only prohibited when conducted with certain intent. Intent can be very hard to prove – C. Rhodes,
International control…, s. 8. Zob. te¿ S. Pimiento
Chamorro, E. Hammond, Addressing environmental modification…
103
104
Ibidem. Tam te¿ na temat innych umów oraz inicjatyw odnosz¹cych siê do ochrony œrodowiska podczas dzia³añ militarnych. Na ten temat zob. te¿ szerzej: P. Birnie, A. Boyle, International law and the
environment, Oxford, 2002, s. 148–151.
105
T. Twardowski, J. Zimny, A. Twardowska, Biobezpieczeñstwo biotechnologii, Poznañ 2003, s. 9.
106
Zob. preambu³ê Protoko³u Kartageñskiego.
85
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
POLSKIE REGULACJE DOTYCZ¥CE GMO
Adam Erechemla
Regulacje zawarte w ustawie o
ochronie i kszta³towaniu œrodowiska.
Pierwsze normy dotycz¹ce GMO zawiera³ art. 37a ustawy z 31 stycznia 1980 r. o
ochronie i kszta³towaniu œrodowiska.1 Zosta³
wprowadzony do u.o.o.k.s. 29 sierpnia 1997
r., przez ustawê zmieniaj¹c¹2 i wprowadzi³
zezwolenie ministra w³aœciwego do spraw
œrodowiska na zamierzone uwalnianie GMO
do œrodowiska w celach eksperymentalnych,
i wprowadzenie do obrotu produktu zawieraj¹cego GMO lub sk³adaj¹cego siê z takich organizmów albo ich czêœci. Organizmy genetycznie zmodyfikowane zosta³y w ustawie zdefiniowane jako organizmy, których struktura
genomu zosta³a zmieniona przez usuniêcie jednego lub wiêcej genów albo zmianê jednego
lub wiêcej genów, a tak¿e w drodze hodowli
organizmów hybrydowych, realizowanej z
wykorzystaniem techniki in¿ynierii genetycznej. Do wniosku o wydanie zezwolenia, wnioskodawca musia³ za³¹czyæ ocenê zagro¿enia dla
œrodowiska i zdrowia ludzi, a ponadto musia³
niezw³ocznie poinformowaæ ministra o zwiêkszonym zagro¿eniu. Minister móg³ uchyliæ zezwolenie w przypadku, gdy zamierzone uwolnienie lub produkt mog³y spowodowaæ wiêksze zagro¿enie dla zdrowia i œrodowiska, ni¿
wynika³o to z oceny. Nie mia³ jednak takiego
obowi¹zku. Na ministrze spoczywa³ wiec obowi¹zek oceny potencjalnego zagro¿enia. Ustawa nakazywa³a odpowiednie oznakowanie i
opakowanie wprowadzonego do obrotu produktu. Przepisy art. 37a nie mia³y zastosowania do nowych œrodków spo¿ywczych, u¿ywek lub nowych sk³adników tych artyku³ów
w zakresie uregulowanym w przepisach o warunkach zdrowotnych ¿ywnoœci.
Korzystaj¹c z delegacji zamieszczonej
w art. 37a, minister ochrony œrodowiska za-
86
sobów naturalnych i leœnictwa wyda³ rozporz¹dzenie z 8 paŸdziernika 1999 r. w sprawie
organizmów genetycznie zmodyfikowanych.3
Rozporz¹dzenie by³o zasadniczym aktem prawnym reguluj¹cym sprawy zwi¹zane
z GMO. Zawiera³o wymagania dotycz¹ce:
1) wniosków o wydanie zezwolenia na zamierzone uwalnianie GMO do œrodowiska w celach eksperymentalnych lub
wprowadzenie do obrotu produktu zawieraj¹cego GMO lub sk³adaj¹cego siê
z takich organizmów lub ich czêœci,
2) wymagania, jakim powinna odpowiadaæ ocena zagro¿enia dla zdrowia ludzi i œrodowiska za³¹czona do wniosku oraz zakres badañ i analiz niezbêdnych do jej sporz¹dzenia,
3) wymagania dotycz¹ce oznakowania i
opakowania wprowadzanego do obrotu produkty zawieraj¹cego GMO lub
sk³adaj¹cego siê z takich organizmów
lub ich czêœci.
Za³¹cznik do rozporz¹dzenia szczegó³owo wymienia³ wymagane elementy wniosku. Zarówno wniosek o zezwolenie na zamierzone uwalnianie, jak i wniosek na wprowadzenie do obrotu, wymaga³y za³¹czenia
oceny zagro¿enia sporz¹dzonej na podstawie
badañ i analiz. Wniosek musia³ m.in. zawieraæ informacje o monitorowaniu i kontroli
GMO. Rozporz¹dzenie nakazywa³o stosowaæ
opakowania uniemo¿liwiaj¹ce uwolnienie
produktu do œrodowiska podczas transportu,
przechowywania i u¿ytkowania. Napis na
opakowaniu musia³ informowaæ o zawartoœci GMO oraz zwieraæ informacje o przeznaczeniu produktu, zezwoleniu, warunkach geograficzno-przyrodniczych, w jakich mo¿e byæ
u¿ywany i sposobach postêpowania w przypadku niezamierzonego uwolnienie lub niew³aœciwego u¿ycia.
Nr 2 (50)/07
Ustawa o organizmach genetycznie
zmodyfikowanych i akty wykonawcze
Obecnie podstawowe regulacje dotycz¹ce GMO zawiera ustawa z 22 czerwca 2001
r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych,4 która uchyli³a art. 37a u.o.o.k.s. Ustawa wdra¿a przede wszystkim przepisy z dyrektyw: 90/219/EWG, 98/81/WE, 2001/18/
WE. 5 Legislatorzy brali te¿ pod uwagê oficjalny projekt Komisji dotycz¹cy zmian dyrektywy 90/220/EWG w sprawie zamierzonego uwalniania do œrodowiska organizmów
genetycznie zmodyfikowanych.6 Zosta³y te¿
uwzglêdnione regulacje wynikaj¹ce z podpisania przez Polskê w maju 2000 r. Protoko³u
z Kartageny. Ponadto, oparto siê na postanowieniach wspólnotowych rozporz¹dzeñ dotycz¹cych etykietowania.
Ustawa reguluje zamkniête u¿ycie, zamierzone uwalnianie do œrodowiska w celach
innych ni¿ wprowadzanie do obrotu, wprowadzanie do obrotu oraz wywóz za granice i
tranzyt GMO, czyli te same kategorie dzia³añ z
GMO, co przepisy wspólnotowe. Polskie przepisy nie dokona³y rozró¿nienia na organizmy i
mikroorganizmy GMO. Ustawa okreœla równie¿ w³aœciwoœci organów administracji rz¹dowej do spraw GMO. Odnoœnie ¿ywnoœci i œrodków farmaceutycznych, ustaw nakazuje stosowanie przepisów ich dotycz¹cych, o ile nie s¹
sprzeczne z jej zapisami. Modyfikacje genetyczne genomu ludzkiego s¹ wy³¹czone z zakresu aktu. W odniesieniu do ¿ywnoœci i œrodków farmaceutycznych stosuje siê przepisy o
bezpieczeñstwie ¿ywnoœci i ¿ywienia, o ile nie
s¹ sprzeczne z przepisami ustawy.
Definicje w ustawie z 22 czerwca 2001
r. nie odpowiadaj¹ dok³adnie definicjom zamieszczonym w wymienionych dyrektywach,
pomimo ich doprecyzowania przez ustawê z
21 maja 2003 r. o zmianie ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych oraz
ustawy o warunkach zdrowotnych ¿ywnoœci
i ¿ywienia.7 Ustawa ta wprowadzi³a równie¿
definicje laboratorium referencyjnego.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Ustawa definiuje ponadto pojecie wprowadzenia do obrotu. Jest to nieprecyzyjne
okreœlenie – dyrektywa 2001/18/WE wprowadzi³a i zdefiniowa³a pojecie wprowadzenia do obrotu organizmu genetycznie zmodyfikowanego, jako produktu lub w produktach. W kilku definicjach, m.in. dawcy biorcy, ustawa u¿ywa okreœlenia kwas DNA, gdy
akty wspólnotowe pos³uguj¹ siê szerszym
pojêciem kwasu nukleinowego. Brak równie¿
definicji pojêæ zdefiniowanych w aktach
wspólnotowych, np. sk³adnika, tradycyjnego
odpowiednika czy zg³aszaj¹cego.
Zgodnie z ustaw¹, uzyskanie zgody na
zamkniête u¿ycie, zamierzone uwolnienie
oraz zezwolenia na wprowadzenie do obrotu, czyli decyzji przewidzianych przez dyrektywy, nie zwalnia od uzyskania decyzji przewidzianych odrêbnymi przepisami. Do chwili
akcesji odrêbne przepisy nale¿a³o rozumieæ,
jako przepisy prawa polskiego. Od 1 maja
2004 r. okreœlenie to obejmuje równie¿ obowi¹zuj¹ce bezpoœrednio akty wspólnotowe. Z
op³at za wydanie zgód i zezwoleñ zwolnione
s¹ jednostki naukowe, o których mowa w
ustawie z 12 stycznia 1991 r. o Komitecie
Badañ Naukowych.8 Ustawa ta przez jednostki naukowe rozumie:
placówki PAN,
PAU,
podstawowe jednostki organizacyjne
szkó³ wy¿szych, prowadz¹ce badania
naukowe lub prace rozwojowe, oraz
statutowe jednostki organizacyjne wy¿szych szkó³ zawodowych,
szko³y wy¿sze w zakresie prowadzonych w ich jednostkach badañ w³asnych,
jednostki badawczo-rozwojowe,
inne jednostki organizacyjne prowadz¹ce badania naukowe lub prace rozwojowe, posiadaj¹ce osobowoœæ prawn¹.
Ustawa dla operacji polegaj¹cych na zamkniêtym u¿yciu lub zamierzonym uwolnieniu, w tym wprowadzenia do obrotu GMO,
wymaga przeprowadzenia oceny zagro¿enia
87
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
dla zdrowia ludzi i œrodowiska. Identyfikuje
dzia³ania, które w szczególnoœci maj¹ byæ
przeprowadzone w ramach oceny zagro¿eñ i
wymienia szczególnie znacz¹ce szkodliwe
skutki. Akt zawiera delegacjê ustawow¹ dla
ministra w³aœciwego do spraw œrodowiska, w
porozumieniu z innymi ministrami, do wydania rozporz¹dzenia w sprawie szczegó³owego sposobu przeprowadzania oceny oraz
wymagañ dotycz¹cych dokumentacji. Minister skorzysta³ z delegacji i wyda³ rozporz¹dzenie z 8 lipca 2002 r. w sprawie okreœlenia
szczegó³owego sposobu przeprowadzania oceny zagro¿eñ dla zdrowia ludzi i œrodowiska
w zwi¹zku z podjêciem dzia³añ polegaj¹cych
na zamkniêtym u¿yciu GMO, zamierzonym
uwolnieniu GMO do œrodowiska, w tym
wprowadzeniu do obrotu produktów GMO,
oraz wymagañ, jakie powinna spe³niaæ dokumentacja zawieraj¹ca ustalenia takiej ceny.9
Wymagania wymienione w rozporz¹dzeniu
nie s¹ zgodne z przyjêtymi w za³¹cznikach
do dyrektywy 2001/18/WE. Dotyczy to zarówno braku wymaganych przez dyrektywê
elementów oceny, jak i metodologii jej prowadzenia. Polskie kryteria s¹ ³atwiejsze do
spe³nienia.
Organem administracji rz¹dowej, w³aœciwym do spraw GMO, ustawa uczyni³a ministra w³aœciwego ds. œrodowiska. Do wy³¹cznych kompetencji ministra w³aœciwego ds.
œrodowiska nale¿¹:
1. Wydawanie decyzji:
zgody na zamierzone uwalnianie do
œrodowiska i zamkniête u¿ycie GMO,
wydawanie zezwoleñ na wprowadzanie do obrotu i wywóz lub tranzyt produktów GMO,
wydawanie zezwoleñ na prowadzenie
laboratoriów referencyjnych oraz
og³aszanie w Dzienniku Urzêdowym
wykazu tych laboratoriów i innych laboratoriów wykonuj¹cych zadania z
zakresu kontroli GMO, z wyszczególnieniem zakresu badañ; minister mo¿e
wydaæ zgodê na prowadzenie labora-
88
torium referencyjnego, po otrzymaniu
wniosku zawieraj¹cego m.in. informacje o pracownikach zatrudnionych w
podmiocie, ze szczególnym uwzglêdnieniem ich kwalifikacji, oraz o doœwiadczeniu podmiotu w zakresie dokonywania badañ GMO. Do wniosku
musi byæ za³¹czony certyfikat wydany na podstawie ustawy o systemie
oceny zgodnoœci. Laboratoria referencyjne wykonuj¹ m.in. analizy i badania, wydaj¹ opiniê w zakresie GMO
oraz przygotowuj¹ metodyki s³u¿¹ce
wykrywaniu GMO.
2. Koordynacja:
kontroli i monitorowania dzia³alnoœci
regulowanej ustaw¹,
gromadzenia i wymiany informacji dotycz¹cych zapewnienia bezpieczeñstwa
ludzi i œrodowiska w zakresie GMO.
3. Nadzór i kontrola przestrzegania przepisów ustawy.
4. Sporz¹dzanie projektu Krajowej strategii
bezpieczeñstwa biologicznego oraz wynikaj¹cego z niej programu dzia³añ.
5. Powo³ywanie Komisji ds. GMO oraz jej
przewodnicz¹cego, zastêpców przewodnicz¹cego i sekretarza.
6. Og³aszanie w Dzienniku Urzêdowym informacji o awariach powoduj¹cych niekontrolowane rozprzestrzenianie siê GMO
i wykazu laboratoriów referencyjnych i
innych laboratoriów wykonuj¹cych dzia³ania z zakresu kontroli GMO, z wyszczególnieniem zakresu wykonywanych badañ.
7. Prowadzenie rejestru zamkniêtego u¿ycia
GMO.
Przepis nak³adaj¹cy na ministra obowi¹zek sporz¹dzenia projektu Krajowej strategii bezpieczeñstwa biologicznego wraz z
programem dzia³ania wszed³ w ¿ycie 8 sierpnia 2003 r. , po wspomnianej zmianie ustawy
o organizmach genetycznie zmodyfikowanych. Projekt Krajowej strategii z maja 2005
r. tak okreœla jej podstawê prawn¹:
Nr 2 (50)/07
Krajowa Strategia Bezpieczeñstwa Biologicznego bêdzie mia³a formê uchwa³y Rady
Ministrów, a zatem bêdzie stanowi³a Ÿród³o
prawa o charakterze wewnêtrznym. Jej pozycjê w systemie Ÿróde³ prawa okreœla art.
93 ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.
(Dz.U. Nr 78, poz. 483 oraz z 2001 r. Nr 28,
poz. 319), zgodnie z którym uchwa³y Rady
Ministrów oraz zarz¹dzenia Prezesa Rady
Ministrów i ministrów maj¹ charakter wewnêtrzny i obowi¹zuj¹ tylko jednostki organizacyjnie podleg³e organowi wydaj¹cemu te
akty. Postanowienia Krajowej Strategii Bezpieczeñstwa Biologicznego mog¹ zatem konkretyzowaæ lub rozwijaæ przepisy ustawowe dotycz¹cego bezpieczeñstwa biologicznego. Zabroniona jest zatem ingerencja postanowieñ
Krajowej Strategii Bezpieczeñstwa Biologicznego w sferê praw i wolnoœci, jak równie¿ nak³adanie obowi¹zków na podmioty, które nie
s¹ organizacyjnie podleg³e Radzie Ministrów.
W œwietle art. 146 ust. 3 Konstytucji RP, Rada
Ministrów kieruje administracj¹ rz¹dow¹, a
zatem jedynie podmioty pozostaj¹ce w systemie organów administracji rz¹dowej bêd¹ adresatami postanowieñ Krajowej Strategii Bezpieczeñstwa Biologicznego. Warto równie¿
zwróciæ uwagê, i¿ zatwierdzenie przez Radê
Ministrów Krajowej Strategii Bezpieczeñstwa
Biologicznego bêdzie pozostawa³o w zwi¹zku
z konstytucyjnym obowi¹zkiem Rady Ministrów
zapewnienia bezpieczeñstwa wewnêtrznego
pañstwa (art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji RP).
Krajowa Strategia Bezpieczeñstwa Biologicznego, jako uchwa³a Rady Ministrów
wydana na podstawie ustawy bêdzie podlega³a og³oszeniu w Dzienniku Urzêdowym
Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
Obowi¹zek og³oszenia uchwa³y Rady Ministrów, wydanej na podstawie ustawy, wynika
z art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20 lipca 2000 r.
o og³aszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62,
poz. 718 z póŸn. zm.).
Krajowa Strategia Bezpieczeñstwa Biologicznego powinna szczegó³owo okreœlaæ za-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
dania ministrów kieruj¹cych dzia³ami administracji rz¹dowej w zakresie bezpieczeñstwa
biologicznego, którzy bêd¹ odpowiedzialni za
jej wdra¿anie w ramach zakresu swojego dzia³ania.10
Kontrolê przestrzegania przepisów ustawy sprawuj¹ równie¿ Inspekcje: Ochrony Œrodowiska, Weterynaryjna, Handlowa, Jakoœci
Handlowej Artyku³ów Rolno- Spo¿ywczych
oraz Pañstwowa Inspekcja Sanitarna i Pañstwowa Inspekcja Pracy. Ponadto, administracja celna w zakresie obrotu GMO. Organy te
dzia³aj¹ z urzêdu lub na wniosek ministra.
Ustawa utworzy³a organ opiniodawczodoradczy ministra w zakresie GMO – Komisjê
do spraw GMO. W jej sk³ad wchodz¹ przedstawiciele ministrów (w³aœciwych ds. zdrowia,
rolnictwa, gospodarki, transportu, nauki, œrodowiska i MON), prezesa UOKiK, siedmiu naukowców, przedstawiciel przedsiêbiorców zwi¹zanych z biotechnologi¹, przedstawiciel organizacji konsumenckich i dwóch przedstawicieli organizacji ekologicznych. Przedstawiciele
nauki (7 osób) oraz przedstawiciel przedsiêbiorców, powo³ywani s¹ po zasiêgniêciu opinii ministrów. Bior¹c równie¿ pod uwagê ,¿e przewodnicz¹cego Komisji, jego zastêpców i sekretarza powo³uje (i odwo³uje) minister, praktycznie tworzy to sytuacjê, w której, w 19-osobowej Komisji przedstawiciele administracji rz¹dowej, wraz z cz³onkami przez ni¹ zaaprobowanymi, maj¹ zdecydowana przewagê. Cz³onków Komisji na okres 4 lat powo³uje minister
w³aœciwy ds. œrodowiska.
Ustawa okreœli³a zakres dzia³ania Komisji, który obejmuje wydawanie opinii w
sprawach indywidualnych zgód lub zezwoleñ,
opiniowanie aktów prawnych i projektów za³o¿eñ polityki pañstwa w dziedzinie zastosowañ GMO i bezpieczeñstwa biologicznego oraz
wydawanie opinii w sprawach przedstawianych
przez ministra, zakresie jego uprawnieñ wynikaj¹cych z przedmiotowej ustawy. Szczegó³owy sposób funkcjonowania Komisji zosta³
uregulowany w rozporz¹dzeniu Ministra Œrodowiska z 21 lutego 2002 r.11
89
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Przepisy ustawy, dotycz¹ce zamkniêtego u¿ycia, dotycz¹ organizmów zmodyfikowanych genetycznie i nie maja odpowiednika w przepisach wspólnotowych. Dyrektywy
90/219/EWG dotyczy bowiem tylko mikroorganizmów. Ustawa zawiera delegacje dla
ministra w³aœciwego ds. œrodowiska do wydania – w porozumieniu z innymi w³aœciwymi ministrami – rozporz¹dzeñ:
zawieraj¹cego listê i klasyfikacjê organizmów patogennych,12
zawieraj¹cego wzory wniosków dotycz¹cych zgód i zezwoleñ.13
Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z
9 listopada 2002 r. w sprawie organizmów
patogennych oraz ich klasyfikacji, a tak¿e
œrodków niezbêdnych dla poszczególnych
stopni hermetycznoœci, w za³¹czniku nr 1
okreœla listê organizmów patogennych i ich
klasyfikacjê. Organizmy patogenne zosta³y
podzielone na podstawie mo¿liwoœci wywo³ywania chorób u cz³owieka, roœlin i zwierz¹t. Do poszczególnych kategorii organizmy
zosta³y zaliczone w zale¿noœci od mo¿liwoœci wywo³ywania chorób. Za³¹cznik nr 2 okreœla œrodki niezbêdne dla poszczególnych stopni hermetycznoœci, dla czynnoœci wykonywanych w warunkach laboratoryjnych, szklarniach i fitotronach oraz pomieszczenia dla
zwierz¹t.
Stopieñ zagro¿enia dla zdrowia ludzi i
œrodowiska jest przes³ank¹ zaliczenia zamkniêtego u¿ycia do jednej z czterech kategorii dzia³añ, oznaczonych cyframi rzymskimi. Kategorie operacji zamkniêtego u¿ycia
okreœlone s¹ zgodnie z za³¹cznikiem III B
do dyrektywy 98/81/WE. Klasyfikacji dzia³ania dokonuje u¿ytkownik, przeprowadzaj¹c ocenê zagro¿eñ. Czynnikami mog¹cymi
podwy¿szyæ lub obni¿yæ kategoriê s¹:
skala dzia³ania,
mo¿liwoœæ rozprzestrzeniania w œrodowisku na skutek krzy¿owania, rozsiewania, przenoszenia do innych gatunków,
mo¿liwoœæ uzyskania przewagi selek-
90
cyjnej lub zmiany cech równowagi
ekosystemu w wypadku niekontrolowanego uwolnienia do œrodowiska,
odpornoœæ ludzi, zwierz¹t i roœlin na
dany czynnik chorobotwórczy,
mo¿liwoœæ leczenia.
Kategoriom dzia³añ odpowiadaj¹ cztery stopnie hermetycznoœci pomieszczeñ.
Zgoda na zamkniête u¿ycie wydawana
jest na wniosek. Wzór wniosku znajduje siê
w za³¹czniku nr 1 rozporz¹dzenia ministra
œrodowiska w sprawie okreœlenia wzorów
wniosków dotycz¹cych zgód i zezwoleñ na
dzia³ania w zakresie organizmów genetycznie zmodyfikowanych.14 Ustawa uzasadnia
okreœlenie w rozporz¹dzeniu wzoru wniosków
koniecznoœci¹ zapewnienia bezpieczeñstwa
ludzi i œrodowiska, uwzglêdnienia w nich
wszystkich potrzebnych danych oraz ujednolicenia dokumentów. Ministerstwo Œrodowiska umieœci³o na swojej stronie internetowej,
w specjalnej zak³adce dotycz¹cej GMO, informacje o procedurach i dokumentach wymaganych do prowadzenia badañ w zakresie
organizmów genetycznie zmodyfikowanych.
Wœród tych dokumentów znajduje siê instrukcja przygotowania wniosków o wydanie zgody na zamkniête u¿ycie GMO. Wnioskowi
nadawany jest unikalny numer, którym nale¿y siê pos³ugiwaæ w dalszej korespondencji.
Przed wydaniem zgody, minister mo¿e wezwaæ do uzupe³nienia brakuj¹cej dokumentacji, za¿¹daæ dodatkowych informacji i
sprawdziæ fakty podane we wniosku. Zgoda
wydawana jest generalnie w ci¹gu trzech miesiêcy. Termin ten przed³u¿a siê o okres konsultacji zwi¹zany z udzia³em spo³eczeñstwa
w postêpowaniu.
U¿ytkownik GMO musi przestrzegaæ
zasad dobrej praktyki laboratoryjnej i ogólnych zasad bezpieczeñstwa. Warunkiem rozpoczêcia zamkniêtego u¿ycia jest posiadanie
planu awaryjnego, zgodnego z kategori¹ dzia³ania. Plan przekazywany jest organom gminy, które w ci¹gu 7 dni, w sposób zwyczajowo przyjêty, przekazuj¹ go do publicznej
Nr 2 (50)/07
wiadomoœci i udostêpniaj¹ do wgl¹du w siedzibie gminy. Zamkniête u¿ycie GMO zaliczone do III i IV kategorii, wymaga uzgodnienia planu z wojewod¹, który w ci¹gu 30
dni zg³asza zastrze¿enia lub informuje o ich
braku. Plan przechowywany jest w siedzibie
u¿ytkownika oraz w miejscu dokonywania
operacji zamkniêtego u¿ycia, w sposób umo¿liwiaj¹cy dostêp do niego.
Ustawa wprowadzi³a obowi¹zek weryfikacji, – nie rzadziej, ni¿ co 2 lata, ustaleñ
oceny zagro¿eñ oraz podjêtych œrodków bezpieczeñstwa oraz prowadzenia systematycznej ewidencji dokonywanych operacji.
Zgoda na zamkniête u¿ycie GMO wydawana jest na czas nie d³u¿szy ni¿ 5 lat. Ustawa dopuszcza zabezpieczenie roszczeñ zwi¹zanych z potrzeb¹ ochrony zdrowia ludzi i
œrodowiska, je¿eli przemawia za tym szczególnie wa¿ny interes spo³eczny. Forma (depozyt, gwarancja bankowa, polisa ubezpieczeniowa) i wielkoœæ zabezpieczenia okreœlana
jest w zgodzie na zamkniête u¿ycie GMO.
Zabezpieczenie mo¿e byæ wykorzystane na
usuniêcie negatywnych skutków zamkniêtego u¿ycia GMO, równie¿ po og³oszeniu likwidacji lub upad³oœci u¿ytkownika. Wydanie, odmowa i cofniêcie zgody nastêpuje w
drodze decyzji administracyjnej, przy czym
decyzja o cofniêciu zgody podlega natychmiastowemu wykonaniu.
Minister odmawia wydania zgody na III
i IV kategoriê dzia³añ, w przypadku istnienia
powodów do przypuszczeñ, i¿ przewidywane zabezpieczenia nie stanowi¹ wystarczaj¹cej gwarancji unikniêcia powa¿nych lub niemo¿liwych do naprawienia konsekwencji
awarii lub ryzyka jej wyst¹pienia. Przes³ankami odmowy s¹ „powody do przypuszczeñ”
i „ryzyko wyst¹pienia”. Oceny przes³anek
dokonuje minister, a w³aœciwie w jego imieniu upowa¿niony urzêdnik. Wydaje siê, ¿e
taka decyzja nie musi zawieraæ szczegó³owego uzasadnienia, a wyszczególniaæ jedynie
„powody do przypuszczeñ”. Nie jest mo¿liwe ich racjonalne, merytoryczne uzasadnie-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
nie. W³aœciwe jest w takim przypadku przywo³anie zasady prewencji i regu³y ostro¿noœci. Wymienione powody stanowi¹ równie¿
przes³ankê cofniêcia zgody.
Koniecznoœæ ochrony zdrowia lub œrodowiska jest przes³ank¹ okreœlenia w zezwoleniu dodatkowych warunków przeprowadzenia zamkniêtego u¿ycia. Niew¹tpliwie warunki te musz¹ byæ zgodne z poziomem wspó³czesnej wiedzy i techniki. Ponowienie przez
u¿ytkownika zamkniêtego u¿ycia GMO zaliczonego do I lub II kategorii, wymaga jedynie powiadomienia ministra w okreœlonym
terminie. Powiadomienie musi spe³niaæ wymagania okreœlone dla wniosku. Istotna zmiana warunków zamkniêtego u¿ycia GMO wymaga niezw³ocznego zawiadomienia ministra
lub (w przypadku I i II kategorii) wojewody.
Minister nakazuje wtedy dokonanie modyfikacji warunków u¿ytkowania lub zawieszenia albo zakoñczenia operacji, wyznaczaj¹c
odpowiedni termin. W przypadku wyst¹pienia awarii powoduj¹cej niekontrolowane rozprzestrzenianie GMO, u¿ytkownik niezw³ocznie musi podj¹æ akcjê ratunkow¹ i usuwanie
skutków awarii oraz zawiadomiæ s³u¿by ratownicze. Celem dzia³añ ratowniczych powinna byæ, przede wszystkim, ochrona osób nara¿onych na kontakt z GMO. Wszelka dokumentacja dzia³añ musi byæ przechowywana
przez u¿ytkownika przez okres minimum 5
lat od ich zakoñczenia.
Zamierzone uwolnienie do œrodowiska
w celach innych ni¿ wprowadzenie do obrotu, to procedura z udzia³em organów UE.
Ustawa dokona³a tu implementacji dyrektywy 90/220/WE, która straci³a moc 17 paŸdziernika 2002 r. Pomimo nowelizacji ustawy w 2003 r., brak jest wy³¹czeñ stosowania
przepisów przyjêtych przez dyrektywê 2001/
18/WE. Brak równie¿ odniesienia do uwalniania po³¹czonych GMO. Wniosek przewidziany ustaw¹ nie zawiera niektórych elementów wymaganych przez dyrektywê, m.in. informacji dotycz¹cych szkolenia personelu i
planu monitorowania. W ustawie brak zapi-
91
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
su o mo¿liwoœci powo³ania siê na dane lub
wyniki ze zg³oszeñ przed³o¿onych wczeœniej,
na co zezwala dyrektywa. Zamierzone uwalnianie w celach innych ni¿ wprowadzanie do
obrotu, wymaga zgody ministra, wydawanej
na wniosek. Oprócz danych o u¿ytkowniku,
o GMO i interakcji GMO lub kombinacj¹
GMO a œrodowiskiem, wniosek powinien zawieraæ dane istotne ze wzglêdu na charakter
dzia³ania, jakim jest uwolnienie:
informacje dotycz¹ce przygotowania
pracowników,
informacje dotycz¹ce trybu kontroli i
monitorowania procesu uwalniania,
informacje dotycz¹ce deaktywacji
GMO i postêpowania z odpadami,
informacje dotycz¹ce wczeœniejszego
uwalniania.
Wymienione informacje ustawa okreœla jako te, które wniosek powinien zawieraæ
w szczególnoœci. Mo¿liwe jest wiêc przed³o¿enie innych informacji.
Do wniosku za³¹cza siê te¿ dokumentacjê oceny zagro¿eñ, ze wskazaniem metody
oceny, dokumentacjê techniczn¹ uwolnienia
i program dzia³ania na wypadek zagro¿enia
dla ludzi i œrodowiska. Do wniosku musi byæ
za³¹czone streszczenie dokumentów, które
minister w ci¹gu 30 dni przesy³a Komisji
Europejskiej.
Instrumentem kontrolno-ochronnym
jest sprawozdanie ze szczegó³owym opisem
uwolnienia, które u¿ytkownik przedk³ada ministrowi w ci¹gu 3 miesiêcy od uwolnienia.
Sprawozdanie ma zawieraæ m.in. informacje
o zagro¿eniach dla ludzi i œrodowiska zaobserwowane w zwi¹zku z zamierzonym uwolnieniem. Je¿eli bêdzie ono zawiera³o nowe
informacje maj¹ce znaczenie dla oceny zagro¿enia, zgoda mo¿e byæ cofniêta lub zmieniona. Mo¿e to nast¹piæ równie¿ po uzyskaniu informacji o zagro¿eniu z innych Ÿróde³.
Wnioskodawca ma te¿ obowi¹zek poinformowaæ ministra o zagro¿eniach stwierdzonych
w trakcie przygotowania lub w procesie uwalniania, podejmuj¹c równoczeœnie œrodki ko-
92
nieczne do ochrony zdrowia lub œrodowiska
i weryfikuj¹c œrodki bezpieczeñstwa w dokumentacji wniosku. O udzielonej zgodzie lub
odmowie, minister powiadamia Komisjê Europejsk¹.
Ustawa reguluje równie¿ wprowadzenie do obrotu GMO na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W przepisach wspólnotowych dzia³anie takie okreœlone jest jako
„wprowadzanie do obrotu GMO w charakterze lub w sk³adzie produktów.” W Polsce wymaga ono zezwolenia ministra wydawanego
na wniosek u¿ytkownika GMO. Inny sposób
wykorzystania ni¿ wykorzystanie produktu
GMO, na który wydane zosta³o zezwolenie,
wymaga odrêbnego zezwolenia. Wniosek,
oprócz informacji o u¿ytkowniku, produkcie, œrodkach ostro¿noœci, musi zawieraæ informacje o opakowaniu i oznakowaniu oraz
o uzyskanych zezwoleniach (lub odmowie)
na wprowadzenie do obrotu na terenie innego kraju. Niezbêdnymi za³¹cznikami do
wniosku s¹: dokumentacja potwierdzaj¹ca, ¿e
GMO by³o wczeœniej u¿yte w procesie zamkniêtym albo uwolnione do œrodowiska
zgodnie z przepisami, dokumentacja potwierdzaj¹ca, ¿e w rezultacie uwolnienia lub zamkniêtego u¿ycia nie nast¹pi³o zagro¿enie dla
zdrowia ludzi i œrodowiska oraz dokumentacjê oceny zagro¿eñ. Zakres wniosku nie jest
zgodny z przewidzianym przez dyrektywê
2001/18/WE. Nie ma koniecznoœci okreœlenia wszystkich elementów dotycz¹cych opakowania produktu, planu monitorowania,
(choæ ustawa przewiduje obowi¹zek monitorowania). Wymagane przez ustawê dokumenty zawieraj¹ tylko niektóre elementy oceny
ryzyka wymienione w za³¹czniku II sekcja D
do dyrektywy 2001/18/WE. Procedura równie¿ nie jest zgodna z dyrektyw¹ – brak wymogu sporz¹dzania sprawozdania z oceny
zg³oszenia przez organ, przes³ania go wnioskuj¹cemu (zg³aszaj¹cemu) – zgodnie z wytycznym z za³¹cznika D dyrektywy.
Zezwolenie mo¿e byæ wydane na czas
do 10 lat, z mo¿liwoœci¹ ponowienia. O pla-
Nr 2 (50)/07
nowanym ponowieniu u¿ytkownik powiadamia co najmniej 9 miesiêcy wczeœniej ministra. Powiadomienie zawiera kopie zezwolenia, raport o wynikach monitorowania, nowe
informacje dotycz¹ce zagro¿eñ i propozycje
zmian warunków zezwolenia w koniecznych
przypadkach. Do czasu uzyskania nowego
zezwolenia, u¿ytkownik mo¿e kontynuowaæ
wprowadzanie do obrotu. Przepis ten oparty
jest na przeœwiadczeniu, ¿e w ci¹gu 9 miesiêcy sprawa ponowienia zezwolenia zostanie
rozpatrzona.
Kopiê powiadomienia minister przekazuje Komisji Europejskiej wraz z raportem
oceniaj¹cym, zawieraj¹cym uzasadnienie projektowanej decyzji.
Ustawa nak³ada na u¿ytkownika obowi¹zki, które ma spe³niaæ po wprowadzeniu
do obrotu. S¹ nimi:
monitorowanie obrotu i wynikaj¹cych
z niego zagro¿eñ,
niezw³oczne informowanie ministra o
nowych okolicznoœciach maj¹cych
wp³yw na treœæ dokumentów do³¹czonych do wniosku,
w przypadku uzyskania nowych informacji o zagro¿eniach: podjêcie stosownych dzia³añ i – w uzasadnionym przypadku – wycofanie produktów GMO
z obrotu i natychmiastowe poinformowanie ministra; w takim przypadku minister nakazuje u¿ytkownikowi wycofanie produktów z obrotu, do czasu zatwierdzenia przed³o¿onego przez u¿ytkownika sprawozdania z dzia³añ podjêtych w celu przestrzegania ustawy.
Ponadto, minister mo¿e na³o¿yæ obowi¹zek stosowania dodatkowego opakowania
lub inne dodatkowe wymagania, zabezpieczaj¹ce przed rozprzestrzenianiem GMO, podczas wprowadzania do obrotu. Ustawa wprowadzi³a obowi¹zek oznakowania produktów
GMO zgodnie ze wspólnotowymi rozporz¹dzeniami: 258/97/WE, 50/2000/WE, 1139/
98/WE i zmieniaj¹cym je rozporz¹dzeniem
49/2000/WE.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Zezwolenie na wprowadzenie do obrotu mo¿e byæ cofniête lub zmienione w przypadku pojawienia siê nowych informacji
mog¹cych mieæ znaczenie dla oceny zagro¿enia. Ponadto, minister mo¿e zakazaæ obrotu lub go ograniczyæ w przypadku podejrzeñ,
¿e produkt zagra¿a zdrowiu ludzi lub œrodowisku.
Ustawa reguluje równie¿ wywóz za granicê i tranzyt produktów GMO przez terytorium Polski. W ten sposób zosta³y zrealizowane postanowienia podpisanego ju¿ w czasie powstawania ustawy Protoko³u z Kartageny. Obowi¹zuj¹ce bezpoœrednio rozporz¹dzenie 1946/2003/WE dostosowa³o prawo
wspólnotowe do postanowieñ tego Protoko³u. Zgodne z Protoko³em przepisy ustawy,
dotycz¹ce wywozu i tranzytu GMO, s¹ wiêc
zgodne z prawem wspólnotowym. Brak jednak okreœlenia organu w³aœciwego, w rozumieniu rozporz¹dzenia 1946/2003/WE, do
notyfikacji informacji pomiêdzy Polsk¹ a
Komisj¹, w zakresie objêtym tym rozporz¹dzeniem. Ustawa odwo³a³a siê do definicji
tranzytu z art. 97 §1 ust.1 ustawy Kodeks
celny15 , zgodnie z któr¹ tranzytem jest przemieszczanie z jednego do drugiego miejsca
znajduj¹cego siê na polskim obszarze celnym:
1) towarów niekrajowych, nie podlegaj¹cych w tym czasie nale¿noœciom celnym
przywozowym i œrodkom polityki handlowej,
jeœli przemieszczanie towarów ma siê zakoñczyæ poza polskim obszarem celnym.
Wywóz i tranzyt mog¹ byæ dokonywane tylko po otrzymaniu zezwolenia od ministra. Do wniosku o zezwolenie stosuje siê generalnie przepisy dotycz¹ce wniosku o zezwolenie na wprowadzenia do obrotu. Wniosek
powinien ponadto zawieraæ wskazanie trasy i
œrodka transportu, informacje o iloœci oraz
informacje o podmiocie odbieraj¹cym i sposobie wykorzystania GMO. Kopie zezwolenia do³¹cza siê do zg³oszenia celnego.
Warunkami udzielenia zezwolenia na wywóz oraz na tranzyt jest spe³nienie okreœlonych
w ustawie wymagañ bezpieczeñstwa i zgoda
93
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
na przyjêcie wydana przez organy pañstw, do
których produkt bêdzie wwo¿ony oraz zgoda
na tranzyt, wydana przez organy pañstw, przez
które produkt bêdzie przewo¿ony.
Zezwolenie wydawane jest na piêæ lat.
Kopiê zezwolenia do³¹cz¹ siê do zg³oszenia
celnego. W przypadku cofniêcia zezwolenia,
podmiot, który je otrzyma³, musi natychmiast
zwróciæ orygina³ ministrowi. O udzieleniu zezwolenia na wywóz lub tranzyt produktów
GMO, udzieleniu importerowi zezwoleñ na
wprowadzenie produktów GMO, jak równie¿
o cofniêciu tych zezwoleñ, minister informuje
niezw³ocznie ministra w³aœciwego ds. finansów publicznych oraz komendanta g³ównego
Stra¿y Granicznej.
Rejestr Wywozu za Granicê i Tranzytu
przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
produktów GMO prowadzony w formie elektronicznej jest jawny, a wgl¹d do niego nie
wymaga op³at.
Ustawa wprowadzi³a zasady odpowiedzialnoœci cywilnej i karnej. Minister finansów wyda³ rozporz¹dzenie w sprawie urzêdów celnych w³aœciwych do przywozu lub
wywozu GMO.16
U¿ytkownik GMO ponosi przewidzian¹
prawem cywilnym odpowiedzialnoœæ za szkodê na osobie, w mieniu lub œrodowisku, wyrz¹dzon¹ na skutek zamkniêtego u¿ycia GMO,
zamierzonego uwolnienia i wprowadzania
GMO do obrotu. Odpowiedzialnoœæ tak¹, w
przypadku tranzytu, ponosi osoba zobowi¹zana do uzyskania zezwolenia. Odpowiedzialnoœæ jest wy³¹czona, je¿eli szkoda jest spowodowana przez si³ê wy¿sz¹, z wy³¹cznej
winy poszkodowanego lub osoby trzeciej. Prowadzenie dzia³alnoœci, która spowodowa³a
szkodê, na podstawie decyzji administracyjnej i w jej granicach, nie wy³¹cza odpowiedzialnoœci. Zasada ta jest powszechna w polskich przepisach ochrony œrodowiska. Je¿eli
szkoda dotyczy œrodowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem mo¿e wyst¹piæ Skarb
Pañstwa, jednostka samorz¹du terytorialnego oraz organizacja ekologiczna.
94
K. Ba³on zwróci³ uwagê na ograniczon¹
skutecznoœæ instytucji odpowiedzialnoœci cywilnej. Przede wszystkim odpowiedzialnoœæ
cywilna s³u¿y ochronie praw podmiotowych,
natomiast pojawiaj¹ siê trudnoœci ze sformu³owaniem takiego prawa w po³¹czeniu z roszczeniem cywilnoprawnym w zakresie korzystania ze œrodowiska o odpowiednio korzystnym stanie. Je¿eli chodzi o odpowiedzialnoœæ
odszkodowawcz¹, to jej ograniczona skutecznoœæ w ochronie œrodowiska wi¹¿e siê z faktem, i¿ jej g³ówn¹ funkcj¹ jest kompensacja
wyrz¹dzonych szkód, natomiast jej oddzia³ywanie prewencyjne jest funkcj¹ dodatkow¹.17
Autor odniós³ siê równie¿ do zasady odpowiedzialnoœci prewencyjnej, stwierdzaj¹c,
¿e pod rz¹dami ustawy o GMO nie ulegn¹
zmianie zasady odpowiedzialnoœci prewencyjnej. Pod tym pojêciem nale¿y rozumieæ te
instytucje prawa cywilnego, których zadaniem jest ochrona nara¿onych na szkodê interesów indywidualnych. Chodzi tutaj o stany, zazwyczaj bezpoœredniego, zagro¿enia
szkod¹. Treœci¹ odpowiedzialnoœci prewencyjnej jest obowi¹zek zapobie¿enia nast¹pieniu szkody. Klasycznym przyk³adem odpowiedzialnoœci prewencyjnej jest roszczenie
negatoryjne (actio negatoria) s³u¿¹ce w³aœcicielowi, którego uprawnienia w³aœcicielskie
zosta³y naruszone w inny sposób ni¿ przez
pozbawienie posiadania rzeczy. W myœl art.
222 § 2 k.c. w³aœciciel mo¿e wyst¹piæ z ¿¹daniem przywrócenia stanu poprzedniego oraz
o zaniechanie naruszeñ.18
Trudno uznaæ stwierdzenie K. Ba³ona
za prawdziwe. Odpowiedzialnoœæ cywilna ma
charakter prewencyjny wtedy, kiedy istnieje
dopiero zagro¿enie wyst¹pienia szkody, a od
potencjalnego sprawcy zagro¿enia ¿¹dane jest
jego usuniêcie. Przywrócenie stanu poprzedniego oraz zaniechanie naruszeñ mo¿e nast¹piæ dopiero po stwierdzeniu szkody.
Przedmiotowe roszczenie nie jest równie¿ to¿same z roszczeniem o przywrócenie
stanu zgodnego z prawem i podjêcia œrod-
Nr 2 (50)/07
ków zapobiegawczych, którego podstawê stanowi art. 323 Poœ, przyjmuj¹cy przes³ankê
bezprawnoœci dzia³ania.19
Ustawa w przepisach ogólnych
(art.7.ust.2) wymieni³a szkodliwe skutki, jakie mog¹ wyst¹piæ w czasie zamkniêtego u¿ycia GMO. S¹ nimi:
1) chorobotwórczy wp³yw GMO na ludzi,
2) chorobotwórczy wp³yw na roœliny i
zwierzêta,
3) niepo¿¹dane efekty wynikaj¹ce z niemo¿noœci leczenia chorób lub prowadzenia skutecznej profilaktyki,
4) niepo¿¹dane efekty wynikaj¹ce z przedostania siê GMO do œrodowiska i rozprzestrzeniania siê w nim,
5) zdolnoœæ naturalnego przenoszenia zawartego materia³u genetycznego do innych organizmów.
Przyj¹æ nale¿y, ¿e skutki takie mog¹
wyst¹piæ podczas innych ni¿ zamkniête u¿ycie operacji z GMO, a ich wyst¹pienie mo¿e
byæ podstaw¹ roszczenia.
Przepisy karne penalizuj¹ szereg zachowañ niezgodnych z przepisami ustawy, traktuj¹c je jako wystêpki lub wykroczenia. S¹
to dzia³ania, tj. dokonywanie operacji zamkniêtego u¿ycia GMO bez wymaganej zgody, albo zaniechania, np. nieprzyst¹pienie,
wbrew obowi¹zkowi, do akcji ratowniczej w
przypadku awarii powoduj¹cej niekontrolowane rozprzestrzenianie siê GMO.
Ponadto, je¿eli przestêpstwo bêdzie
zwi¹zane ze szkod¹ œrodowiskow¹, s¹d – zgodnie z art. 46 §1 Kodeksu karnego – na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka obowi¹zek naprawy szkody,
w ca³oœci albo w czêœci. W przypadku skazania za przestêpstwo przeciwko œrodowisku,
s¹d mo¿e orzec nawi¹zkê na cel spo³eczny
zwi¹zany z ochron¹ œrodowiska (art. 47 § 2
k.k.).
Ustawa zmieni³a równie¿ kilka innych
ustaw, dodaj¹c w szczególnoœci obowi¹zki
kontrolne dla inspekcji.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Ramowe stanowisko Polski dotycz¹ce
organizmów genetycznie
zmodyfikowanych
W ocenie przedstawiciela administracji
rz¹dowej, odpowiedzialnego za kszta³t prawa œrodowiskowego,, polska regulacja – w
porównaniu z wymaganiami UE – jest liberalna.20
Na pocz¹tku 2006 r. rz¹d przyj¹³ Ramowe stanowisko Polski dotycz¹ce organizmów genetycznie zmodyfikowanych
GMO. 21 Jest to stanowisko Rz¹du bardzo
istotne dla procesu tworzenia prawa, poniewa¿ Rz¹d ma prawo inicjatywy ustawodawczej. Systematycznie roœnie aktywnoœæ legislacyjna Rady Ministrów. Z 1264 projektów
ustaw wniesionych do Sejmu w ci¹gu ca³ej
IV kadencji, zdecydowanie najwiêksz¹ grupê stanowi³y projekty Rady Ministrów (807–
64%). W pierwszej Kadencji Rz¹d wniós³ 91
projektów (27%), w drugiej 344 projekty
(42%), a w trzeciej 553 projekty (48%).22
Stanowisko zosta³o przygotowane na
podstawie opracowañ (wk³adów) poszczególnych resortów w zakresie ich kompetencji.
Konkluzje Stanowiska s¹ nastêpuj¹ce:
1. Rz¹d Polski popiera prowadzenie prac
zamkniêtego u¿ycia GMO zgodnie z
warunkami okreœlonymi w przepisach
prawa.
2. Skoro Polska d¹¿y do tego, aby byæ krajem wolnym od GMO, a regu³y dotycz¹ce zamierzonego uwalniania GMO
do œrodowiska nie s¹ w pe³ni precyzyjne, Rz¹d Polski opowiada siê przeciw
prowadzeniu zamierzonego uwolnienia
GMO do œrodowiska w celach doœwiadczalnych na terytorium RP.
3. Polska d¹¿y do tego, aby byæ krajem
wolnym od GMO, a regu³y wprowadzania do obrotu produktów GM dopuszczanych na podstawie dyrektywy
2001/18/WE nie s¹ precyzyjne, wiêc
Rz¹d Polski opowiada siê przeciwko
wprowadzaniu do obrotu produktów
95
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
GM na podstawie dyrektywy 2001/18/
WE.
4. Polska d¹¿y do tego, aby byæ krajem
wolnym od GMO, dlatego Rz¹d Polski dopuszcza jedynie mo¿liwoœæ importu ¿ywnoœci GM spoza Unii Europejskiej oraz sprowadzania jej z krajów cz³onkowskich UE, pod warunkiem wyraŸnego jej znakowania i bez
dalszej mo¿liwoœci jej przetwarzania
w Polsce. Rz¹d Polski opowiada siê
przeciwko wprowadzaniu do obrotu
pasz GM.
5. Rz¹d Polski opowiada siê przeciwko
wprowadzaniu do uprawy genetycznie
zmodyfikowanej kukurydzy, genetycznie zmodyfikowanych ziemniaków,
genetycznie zmodyfikowanych odmian buraka cukrowego, genetycznie
zmodyfikowanego rzepaku i genetycznie zmodyfikowanej soi.
Rz¹d, poza brakiem precyzyjnoœci
(regu³), nie przedstawi³ przes³anek uzasadniaj¹cych swoje stanowisko. Wyj¹tkiem jest stanowisko, w którym rz¹d opowiada siê przeciwko wprowadzeniu genetycznie zmodyfikowanych roœlin. Stanowisko to jest uzasadnione obawami rolników, brakiem przydatnoœci roœliny i mo¿liwoœci¹ niekontrolowanego rozprzestrzeniania siê.
Rz¹d zadeklarowa³ w Stanowisku, ¿e w
zwi¹zku z koniecznoœci¹ realizacji zobowi¹zañ wynikaj¹cych z przepisów wspólnotowych
dotycz¹cych organizmów genetycznie zmodyfikowanych, a z drugiej strony uwzglêdniaj¹c
wyraŸn¹ niechêæ spo³eczeñstwa do GMO, u¿yje wszelkich œrodków, aby zmieniæ prawo Unii
Europejskiej w tym zakresie. Jednoczeœnie Rz¹d
zadeklarowa³, ¿e w obowi¹zuj¹cych i nowych
przepisach, dokona – w granicach prawa –
zmian umo¿liwiaj¹cych ograniczenie GMO na
terytorium Polski. Rz¹d zapowiedzia³ te¿, ¿e
podczas procedur dopuszczania do obrotu na
terytorium UE nowych genetycznie zmodyfikowanych produktów, bêdzie g³osowa³ przeciw ich wprowadzeniu do obrotu.
96
Reakcjê œrodowisk naukowych na Stanowisko Rz¹du dobrze przedstawia Uchwa³a
Wydzia³u Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagielloñskiego dotycz¹ca stanowiska Rz¹du RP w sprawie GMO.23
Rada Wydzia³u stwierdza, ¿e konsekwencj¹
Stanowiska jest przygotowywana nowa ustawa o GMO, przy niemal ca³kowitym braku
konsultacji ze œrodowiskami naukowymi. Nowa
ustawa, wprowadzaj¹ca daleko id¹ce restrykcje i ograniczenia, ma doprowadziæ do ca³kowitego wyeliminowania z Polski upraw GMO
oraz wprowadzenia zakazu wykorzystywania
GMO dla celów spo¿ywczych i przemys³owych.
Stanowisko takie nie ma uzasadnienia w œwietle wieloletnich badañ prowadzonych w Stanach Zjednoczonych, Europie Zachodniej i
innych krajach, które jednoznacznie wykaza³y,
¿e hodowlane i uprawne GMO s¹ równie bezpieczne, jak odmiany naturalne i nie stanowi¹
¿adnego zagro¿enia dla zdrowia cz³owieka i
œrodowiska naturalnego.
Regulacje dotycz¹ce GMO przyjête w
2006 r.
1 czerwca zosta³a og³oszona ustawa z 27
kwietnia 2006 r. o zmianie ustawy o nasiennictwie oraz ustawy o ochronie roœlin.24 Ustawa ta
do art. 5 ust. 2 ustawy z 26 czerwca 2003 r. o
nasiennictwie25 wprowadzi³a ust. 4 o treœci: odmian genetycznie zmodyfikowanych nie wpisuje siê
do krajowego rejestru. W rz¹dowym projekcie
ustawy nie by³o takiego zapisu, jednak przyj¹³ go
Sejm z rekomendacji Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Równoczeœnie Sejm wprowadzi³ do
ustawy w art.57 ust. 3 zapis: Materia³ siewny odmian genetycznie zmodyfikowanych nie mo¿e byæ
dopuszczony do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W projekcie rz¹dowym ustêp ten
mia³ brzmienie: Materia³ siewny roœlin genetycznie zmodyfikowanych mo¿e byæ dopuszczony do
obrotu, po spe³nieniu wymogów okreœlonych w przepisach o organizmach genetycznie zmodyfikowanych.26 Argumentem podnoszonym przez pos³ów
w czasie debaty na rzecz wprowadzenia przyto-
Nr 2 (50)/07
czonych zapisów, by³o d¹¿enie do uczynienia Polski krajem wolnym od GMO, zgodnie z intencj¹
Stanowiska Rz¹du.
Sekretarz Komitetu Integracji Europejskiej w opinii z 20 marca 2006 r.27 zwróci³
uwagê, ¿e proponowane brzmienie art. 53 ust.
3 ustawy o nasiennictwie, dotycz¹ce zakazu dopuszczania do obrotu materia³u siewnego odmian genetycznie zmodyfikowanych, stoi w
sprzecznoœci z przepisami prawa UE w zakresie organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Pañstwa cz³onkowskie, zgodnie z dyrektyw¹ Rady 2002/53/WE z 13 czerwca 200 r. w
sprawie wspólnotowego katalogu odmian roœlin rolniczych,28 nie mog¹ wprowadzaæ zakazu wprowadzania do obrotu takich odmian.
Zgodnie z art. 18 dyrektywy, odstêpstwo od
tej zasady jest mo¿liwe, jeœli pañstwo zg³osi
odpowiedni wniosek, stwierdzaj¹cy, ¿e odmiana w³¹czona do wspólnotowego katalogu odmian mo¿e byæ szkodliwa dla roœlin innych
odmian lub gatunków, œrodowiska lub zdrowia ludzkiego. Po zg³oszeniu wniosku, pañstwo mo¿e zostaæ upowa¿nione,29 w przypadku genetycznie zmodyfikowanej odmiany, do
zakazu sprzeda¿y materia³u siewnego lub rozmno¿eniowego na ca³ym swoim terytorium lub
jego czêœci. W przypadku bezpoœredniego zagro¿enia rozprzestrzenieniem siê szkodliwych
organizmów lub bezpoœredniego zagro¿enia dla
ludzi lub œrodowiska, pañstwo mo¿e od razu
po z³o¿eniu wniosku wprowadziæ zakaz, który
obowi¹zuje do podjêcia ostatecznej decyzji.
Zgodnie z dyrektyw¹ 2001/28/WE, GMO dopuszczone do obrotu przez inne pañstwa cz³onkowskie, musz¹ byæ dopuszczone do obrotu w
Polsce w ramach wspólnego rynku. Ponadto,
zakaz wpisania GMO do krajowego rejestru odmian równie¿ uniemo¿liwia zakup i uprawê roœlin genetycznie zmodyfikowanych w Polsce.
Zmiany w ustawie o nasiennictwie s¹ wiêc
ewidentnie sprzeczne z prawem UE.
11 sierpnia 2006 r. zosta³a og³oszona
ustawa z 22 lipca 2006 r. o paszach.30 Ustawa wprowadzi³a – z dwuletnim vacatio legis
– zakaz wytwarzania, wprowadzania do ob-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
rotu i stosowania w ¿ywieniu zwierz¹t pasz
genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmów genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do u¿ytku paszowego. Po okresie dwóch lat, dzia³anie takie bêdzie – zgodnie z ustaw¹ – wykroczeniem karanym
grzywn¹. Do tego czasu, zgodnie z art. 30 ust.
7 ustawy, pasze genetycznie zmodyfikowane
oraz organizmy genetycznie zmodyfikowane
przeznaczone do u¿ytku paszowego, znakuje
siê w sposób okreœlony w rozporz¹dzeniach:
1829/2003/WE i 1830/2003/WE. Ustawa zmieni³a ustawê z 4 wrzeœnia 1997 r. o dzia³ach administracji rz¹dowej31 i powierzy³a niektóre
dzia³ania zwi¹zane z nadzorem nad GMO ministrowi w³aœciwemu ds. rolnictwa. Sejm
przyj¹³ przepisy dotycz¹ce powy¿szego zakazu
z ca³¹ œwiadomoœci¹ ich niezgodnoœci z prawem UE. Podkomisja Sejmowa proponowa³a
nawet wystosowanie dezyderatu do Rz¹du z
proœb¹ o wyst¹pienie do Komisji Europejskiej
o wyra¿enie zgody na wprowadzenie w Polsce
zakazu stosowania pasz genetycznie zmodyfikowanych,32 czyli dzia³anie niezgodne z procedurami i nieskuteczne.
Projekt nowej ustawy
Na stronie internetowej Ministerstwa Œrodowiska33 znajduje siê projekt nowej ustawy
Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych z 24 stycznia 2007 r. Projekt wdra¿a
postanowienia dyrektyw oraz wprowadza regulacje umo¿liwiaj¹ce stosowanie w kraju rozporz¹dzeñ dotycz¹cych GMO. Wa¿nym czynnikiem powoduj¹cym opracowanie nowej regulacji jest te¿ ratyfikacja przez Polskê pod koniec 2003 r. Protoko³u kartageñskiego.34
Reguluje zagadnienia dotycz¹ce GMO
w zakresie:
prowadzenia zak³adów in¿ynierii genetycznej; maja nimi byæ pomieszczenia, budynki, laboratoria lub ich zespo³y przystosowane do dokonywania
zamkniêtego zu¿ycia mikroorganizmów genetycznie zmodyfikowanych
97
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
lub organizmów genetycznie zmodyfikowanych innych ni¿ organizmy genetycznie zmodyfikowane, prowadzone na
podstawie decyzji wydanej przez ministra w³aœciwego do spraw œrodowiska,
zamkniêtego u¿ycia mikroorganizmów
genetycznie zmodyfikowanych oraz
zamkniêtego u¿ycia organizmów genetycznie zmodyfikowanych,
zamierzonego uwolnienia organizmów
genetycznie zmodyfikowanych do œrodowiska w celach doœwiadczalnych;
przepisy dotycz¹ce tego zagadnienia
maj¹ pogodziæ postanowienia zawarte
w Ramowym stanowisku Polski dotycz¹cym organizmów genetycznie zmodyfikowanych (kraj wolny od GMO)
z procedurami wymaganymi przez prawo wspólnotowe,
wprowadzenia do obrotu organizmów
genetycznie zmodyfikowanych jako
produktów lub w produktach; równie¿
tych przepisów dotyczy pogodzenie
stanowiska Polski z procedurami
wspólnotowymi,
tworzenia stref wskazanych do prowadzenia upraw roœlin genetycznie zmodyfikowanych; proponowane przepisy
maj¹ zmniejszyæ ryzyko wynikaj¹ce z
wymieszania materia³u siewnego i krzy¿owania siê roœlin zmodyfikowanych
genetycznie z konwencjonalnymi oraz
umo¿liwiæ kontrole upraw GMO,
udostêpniania informacji o organizmach genetycznie zmodyfikowanych;
udostêpnianiu informacji o GMO oraz
udzia³owi spo³eczeñstwa w procesie
podejmowania decyzji dotycz¹cych
tych organizmów poœwiêcono osobny
dzia³; wi¹¿e siê to z nastrojami spo³ecznymi nacechowanymi nieufnoœci¹
wobec GMO.
Ponadto, projekt wprowadzi³ – w odniesieniu do obowi¹zuj¹cej ustawy – zmiany
w przepisach kompetencyjnych, szczególnie
dotycz¹cych nadzoru i kontroli.
98
Trudno w tej chwili przewidzieæ dalsze
losy proponowanej regulacji. Zwi¹zane jest
to nie tylko z nastrojami spo³ecznymi odnosz¹cymi siê do GMO, które maja prze³o¿enie
na prace legislacyjne, ale równie¿ z uwzglêdnianiem racji nowych cz³onków UE przez
organy Wspólnoty.
Skierowany 20 grudnia 2006 r. przez
rz¹d do Sejmu projekt Polityki ekologicznej
pañstwa na lata 2007–2010, wœród kierunków dzia³añ zawiera zapis o zakoñczeniu prac
legislacyjnych dotycz¹cych nowej ustawy
Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych oraz przygotowanie aktów wykonawczych.
Wnioski
1. Wprowadzone w 1997 r. zezwolenie i
zgoda ministra na dzia³ania zwi¹zane
z GMO by³y pierwszymi instytucjami prawa polskiego realizuj¹cymi zasady ostro¿noœci i prewencji w odniesieniu do tych organizmów. Prewencyjny charakter mia³y te¿: monitorowanie, kontrola i napisy na opakowaniu (etykietowanie). Za³¹czana do
wniosku o wydanie zezwolenia, wykonana na podstawie badañ i analiz
ocena zagro¿enia ma charakter prewencyjny, ale i wynikaj¹cy z zasady
ostro¿noœci. Taki charakter ma te¿
mo¿liwoœæ uchylenia zezwolenia przez
ministra. Obszernoœæ regulacji dotycz¹cych wniosku, w tym oceny zagro¿enia, spowodowa³a umieszczenie ich
w odrêbnym akcie, ni¿szej rangi.
2. Ustawa z 2001 r o organizmach genetycznie zmodyfikowanych reguluje kategorie dzia³añ zwi¹zanych z GMO, takie jak prawo wspólnotowe. Zawiera
równie¿ rozwi¹zania wynikaj¹ce z zapisów Protoko³u z Kartageny. Generalnie opiera swoje rozwi¹zania na prawie UE. Ustawa nie dokonuje, w odró¿nieniu od prawa wspólnotowego,
Nr 2 (50)/07
rozró¿nienia na mikroorganizmy i organizmy. Organem w³aœciwym w zakresie GMO jest minister, który reglamentuje dzia³alnoœæ za pomoc¹ instytucji zgody i zezwolenia. Dzia³ania
zwi¹zane z GMO wymagaj¹ zgody
ministra w³aœciwego ds. œrodowiska.
Informacje za³¹czane do wniosku, w
tym ocena zagro¿enia, decyduj¹ o prewencyjnym i wynikaj¹cym z zasady
ostro¿noœci charakterze tego dokumentu. Skupienie w rêkach jednego organu, jakim jest minister, decyzji administracyjnych, koordynacji i kontroli,
powoduje u³atwienie dzia³añ, unifikacjê dokumentów i procedur, a tak¿e ocenê informacji. U³atwia to w konsekwencji wdra¿anie dzia³añ prewencyjnych i
wynikaj¹cych z ostro¿noœci. Obszernoœæ
i szczegó³owoœæ przepisów dotycz¹cych
oceny zagro¿enia jest powodem wydania odrêbnego rozporz¹dzenia dotycz¹cego tego œrodka. W powo³ywanej przez
ministra na podstawie ustawy komisji o
charakterze doradczym, przewa¿aj¹
przedstawiciele administracji rz¹dowej,
ale s¹ tam równie¿ przedstawiciele nauki. Minister uregulowa³ w rozporz¹dzeniu szczegó³owy zakres funkcjonowania komisji. W zwi¹zku z tym, ¿e komisja opiniuje m.in. projekty za³o¿eñ
polityki pañstwa i akty ustawodawcze,
jej wp³yw na ich kszta³t, w tym stosowanie zasad prewencji i ostro¿noœci,
mo¿e byæ znacz¹cy.
Kontrola sprawowana przez kilka(6) inspekcji, podleg³ych ró¿nym resortom,
mo¿e byæ niespójna i ograniczona do
fragmentów dzia³añ zwi¹zanych z GMO,
co mo¿e os³abiæ jej wyniki, a w konsekwencji efekt prewencyjny.
Podmioty pozost¹j¹ce w systemie administracji rz¹dowej s¹ adresatami Krajowej Strategii Bezpieczeñstwa Biologicznego. Ograniczenie zobowi¹zania
do realizacji zapisów Strategii tylko do
PRAWO i
ŒRODOWISKO
tych podmiotów, os³abia jej dzia³anie.
W sytuacji, gdy wszystkie sejmiki województw og³osi³y województwa strefami wolnymi od GMO, brak strategii wi¹¿¹cej ca³¹ administracje publiczn¹ mo¿e
spowodowaæ niekonsekwencje w dzia³aniach, os³abiaj¹ce skutecznoœæ ogólnie
obowi¹zuj¹cych aktów normatywnych.
Zdecydowanie prewencyjny charakter
ma plan awaryjny. Jego skutecznoœæ
os³abia przekazywanie go tylko organom gminy, z pominiêciem wy¿szych
szczebli administracji publicznej.
Œrodkami o charakterze prewencyjnym
s¹ równie¿:
– lista organizmów patogennych,
wskazuj¹ca konkretne organizmy,
mog¹ce byæ przyczyn¹ zagro¿enia
zdrowia ludzi i œrodowiska; powszechnie stosowanie listy, wynikaj¹ z opublikowania jej w rozporz¹dzeniu,
– przepisy dotycz¹ce laboratoriów referencyjnych,
– zobowi¹zanie do przestrzegania dobrej praktyki laboratoryjnej,
– zasady odpowiedzialnoœci cywilnej
i karnej, które nie wy³¹czaj¹ odpowiedzialnoœci wynikaj¹cej z Kodeksu karnego.
Z zastosowania zasady ostro¿noœci wynika odmowa zgody na III i IV kategorie dzia³alnoœci w przypadku istnienia jedynie przypuszczenia co do szkodliwego wp³ywu GMO oraz wycofanie produktów do czasu zakoñczenia
postêpowania ustalaj¹cego niebezpieczeñstwo.
3. Og³oszone w 2006 r. nowe akty: ustawa zmieniaj¹ca ustawê o nasiennictwie
i ochronie roœlin i ustawa o paszach
zawieraj¹ rozwi¹zania niezgodne z prawem Unii Europejskiej. Wydaje siê,
¿e przyczyn¹ ich uchwalenia jest negatywny stosunek spo³eczeñstwa do
GMO, a tak¿e rz¹dowa strategia, któ-
99
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
ra przyjê³a d¹¿enie do uczynienia Polski krajem wolnym od GMO. O ile zapowiedziane g³osowania przedstawicieli Polski na forach europejskich przeciw GMO s¹ uprawnione i w konsekwencji mog¹ wywo³aæ dyskusjê nad
zmian¹ prawa, to przyjmowanie aktów
sprzecznych z prawem unijnym mo¿e
spowodowaæ dzia³ania restrykcyjne
organów UE. Kierunek zmiany prawa
unijnego, przez tworzenie faktów legislacyjnych w kraju, nie rokuje powodzenia. Fakt ten jest powszechnie
znany dziêki publikacjom prasowym i
powoduje niepewnoœæ prawn¹. Mo¿e to
utrudniæ stosowanie innych przepisów
dotycz¹cych GMO przez tworzenie przekonania o ich nies³usznoœci, a w konsekwencji os³abiæ ich skutecznoœæ opart¹
na prewencji i ostro¿noœci.
4. Istnieje koniecznoœæ uchwalenia nowej
ustawy dotycz¹cej GMO. Ministerstwo
Œrodowiska przygotowa³o projekt ustawy, której uchwalenie mo¿e byæ trudne, ze wzglêdu na nastroje spo³eczne
dotycz¹ce GMO.
Adam Erechemla
Dz.U. z 1980 r. Nr 3, poz. 6.
Dz.U. z 1997 r. Nr 133, poz. 885.
3
Dz.U. z 1999r. Nr 86, poz. 962.
4
Dz.U. z 2001 r. Nr 76, poz. 811.
5
Dyrektywa Rady 90/219/EWG z 23 kwietnia 1990 r.
w sprawie ograniczonego stosowania mikroorganizmów zmodyfikowanych genetycznie; dyrektywa Rady 98/81/WE z 26 paŸdziernika 1998 r. zmieniaj¹ca dyrektywê 90/219/EWG o wykorzystywaniu genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmów w warunkach hermetycznych; dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE z
dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego
uwalniania do œrodowiska organizmów genetycznie zmodyfikowanych oraz uchylenia dyrektywy
90/220/EWG.
6
Druk sejmowy nr 2587 z 29.01.2001.
7
Dz.U. z 2003 r. Nr 130, poz.1187.
8
Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz.389 z póŸn. zm.
9
Dz.U. z 2002 r. Nr 107, poz.944.
1
2
100
10 Krajowa strategia bezpieczeñstwa biologicznego w
Polsce ( Projekt), IHiAL, Radzików, maj 2005,
s.18–19.
11 Dz.U. z 2002 r. Nr 19, poz.196.
12 Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z 29 listopada 2002 r. w sprawie listy organizmów patogennych oraz ich klasyfikacji, a tak¿e œrodków niezbêdnych dla poszczególnych stopni hermetycznoœci. Dz.U z 2002 r. Nr 212, poz. 1789.
13 Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z 6 czerwca
2002 r. w sprawie okreœlenia wzorów wniosków
dotycz¹cych zgód i zezwoleñ na dzia³ania w zakresie organizmów genetycznie zmodyfikowanych.
Dz.U. z 2002 r. Nr 87, poz.797.
14 Dz.U. z 2002 r. Nr 287, poz. 797.
15 Dz.U. z 1997 Nr 23, poz. 117. Ustawa Kodeks
celny zosta³a uchylona przez ustawê z 19 marca
2004 r. Przepisy wprowadzaj¹ce ustawê Prawo celne. (Dz. U. z 2004 r. Nr 68 poz. 623). Ustawa
Prawo celne nie zawiera definicji tranzytu.
16 Aktualnie obowi¹zuje rozporz¹dzenie z 15 kwietnia 2004 r. ( Dz.U. z 2004 r. Nr 82, poz.750),
zmienione rozporz¹dzeniem z 24 maja 2006 r.
(Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz.621).
17 K. Ba³on, Odpowiedzialnoœæ cywilna w nowej ustawie o organizmach genetycznie zmodyfikowanych
(GMO), „Prawo i Œrodowisko”, nr 4 z 2001 r., http:/
/www.prawo.lex.pl/czasopisma/pis/spt_4_01.html.
18
Tam¿e.
19
Wiêcej: M. Górski, Odpowiedzialnoœæ w ochronie
œrodowiska, http://www.most.org.pl/zb/inne/prawo/
lodz2.htm
20
Prawne priorytety. Rozmowa z Ann¹ Ró¿anek, dyrektorem Departamentu Prawnego Ministerstwa Œrodowiska, „Prawo i Œrodowisko”, nr 1(45)06.
21
Wersja z uwzglêdnieniem uwag Rady Ministrów znajduje siê na stronie http://gmo.mos.gov.pl.
22
J. Lipski, R. Tymiñski, Analiza projektów ustaw wniesionych do Sejmu w toku ca³ej IV kadencji, Prace
Studialne BSiE, Kancelaria Sejmu, Warszawa 2006,
s.1112.
23
http://www.biotechnolog.pl/news-390.htm,
24
Dz.U. z 2006 r. Nr 92, poz. 639.
25
Dz.U. z 2003 r. Nr 137, poz. 1292 z póŸn. zm.
26
Druk sejmowy nr 188 z 19.10.2005 r.
27
Znak pisma: Sekr.Min.JP-600/06/DP/iw, zamieszczone w Druku sejmowym nr 410 z 15.03.2006 r.
28
Dz.U. L 191 z 20.07.2002.
29
Komisjê w tej procedurze wspomaga Sta³y Komitet
ds. Nasion i Materia³u Rozmno¿eniowego dla Rolnictwa, Ogrodnictwa i Leœnictwa.
30
Dz.U. z 2006 r. Nr 144, poz.1045.
31
Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1548 z póŸn. zm.
32
Sprawozdanie z rozpatrzenia uchwa³y Senatu RP o
stanowisku w sprawie ustawy o paszach, Biuletyn
nr 953/V Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
33
h t t p : / / g m o . m o s . g o v. p l / a k t y / U s t a w a _ P r a wo_o_GMO_24012007.pdf.
34
Dz.U. z 2004 r. Nr 216, poz. 2201.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
ODPOWIEDZIALNOŒÆ ZA SZKODÊ W
ŒRODOWISKU – NOWE REGULACJE PRAWNE
Anna Koziñska
Kwestia odpowiedzialnoœci za szkodê w
œrodowisku stanowi zasadnicz¹ czêœæ szeroko
pojêtej odpowiedzialnoœci prawnej w ochronie
œrodowiska i jest jednym z najistotniejszych
zagadnieñ w ca³ym systemie prawa ochrony œrodowiska. Z odpowiedzialnoœci¹ bowiem wi¹¿e
siê sankcja, czyli konsekwencja, dolegliwoœæ,
ujemne nastêpstwo niezastosowania siê do wymagañ prawa.1 Celem ka¿dej sankcji jest prewencja zarówno indywidualna, jak i ogólna, a
wiêc jest to swego rodzaju kara za z³amanie prawa przez jednostkê, a tak¿e zapobieganie dalszym naruszeniom prawa, pojmowane w kategoriach prewencji generalnej. Prawo bez sankcji by³oby w rzeczywistoœci nieskuteczne.
Rozwa¿aj¹c kwestiê odpowiedzialnoœci
za szkodê, nale¿y przede wszystkim zdefiniowaæ pojêcie odpowiedzialnoœci. Wed³ug W.
Radeckiego, odpowiedzialnoœæ to taki stan rzeczy, w którym intencje i skutki dzia³ania (lub
zaniechania – przyp. autora) s¹ podstaw¹ oceny cz³owieka (jakiegoœ podmiotu) przez tych,
którzy s¹ do tego z jakiœ wzglêdów uprawnieni.2 Orzekanie o tym, czy dane dzia³anie lub
zaniechanie jest zgodnie z okreœlona norm¹
prawn¹, jest praktycznym przypisywaniem odpowiedzialnoœci, której konsekwencj¹ mog¹
byæ ró¿norakie sankcje.
30 kwietnia 2007 r. wesz³a w ¿ycie ustawa o zapobieganiu szkodom w œrodowisku i
ich naprawie3 , implementuj¹ca do polskiego
ustawodawstwa dyrektywê 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie odpowiedzialnoœci za œrodowisko w odniesieniu do
zapobiegania i zaradzania szkodom wyrz¹dzonym œrodowisku naturalnemu. Przedmiotowa
ustawa stanowi lex specialis w stosunku do ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony œrodowiska4 , w której wystêpuj¹ dwa re¿imy odpowiedzialnoœci zwi¹zanej z wyst¹pieniem szko-
dy (lub groŸb¹ jej powstania). Pierwszy z nich
to re¿im odpowiedzialnoœci administracyjnej
zwi¹zanej z egzekwowaniem administracyjnych obowi¹zków ci¹¿¹cych na podmiotach
korzystaj¹cych ze œrodowiska, drugi zaœ – to
re¿im odpowiedzialnoœci cywilnoprawnej pozostaj¹cej w gestii s¹dów powszechnych. W
nowej ustawie o zapobieganiu szkodom w œrodowisku i ich naprawie, w znacznej czêœci wystêpuj¹ regulacje o charakterze administracyjnoprawnym, jednak¿e nie brak w niej tak¿e elementów rozwi¹zañ charakterystycznych dla
prawa cywilnego. Rozwi¹zanie takie jest naturaln¹ konsekwencj¹ trudnoœci w œcis³ym oddzieleniu granic istoty odpowiedzialnoœci administracyjnej od odpowiedzialnoœci cywilnej, co
w koñcowym efekcie prowadzi do mocniejszej
i pe³niejszej ochrony œrodowiska. Poza dyskusj¹
pozostaje bowiem przekonanie, ¿e wykorzystywanie instytucji obu rodzajów odpowiedzialnoœci zmierza do uzyskania tego samego ogólnego rezultatu, tj. zachowania w mo¿liwie najlepszym stanie walorów œrodowiska naturalnego.5 Stosowanie niektórych regulacji znanych
odpowiedzialnoœci administracyjnej w stosunku do nastêpstw wystêpuj¹cych w przypadku
wykorzystywania instrumentów w³aœciwych
odpowiedzialnoœci cywilnej, prowadzi bowiem
do osi¹gniêcia zbli¿onych skutków.6
Zakres przedmiotowy ustawy o
zapobieganiu szkodom w œrodowisku i ich
naprawie
Nowa ustawa o zapobieganiu szkodom w
œrodowisku i ich naprawie wyró¿nia dwa rodzaje
odpowiedzialnoœci za bezpoœrednie zagro¿enie
szkod¹ w œrodowisku lub szkodê w œrodowisku
spowodowanych przez podmiot korzystaj¹cy
ze œrodowiska – tj. odpowiedzialnoœæ na zasa-
101
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
dzie ryzyka (art. 2 ust. 1 pkt 1) oraz odpowiedzialnoœæ na zasadzie winy (art. 2 ust. 1 pkt 2),
przy czym z t¹ drug¹ mamy do czynienia jedynie w przypadku bezpoœredniego zagro¿enia
szkod¹ w œrodowisku lub szkody w œrodowisku
w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych. Rodzaje dzia³alnoœci
stwarzaj¹cej ryzyko szkody w œrodowisku zosta³y enumeratywnie wymienione w art. 3 ustawy. Nale¿y zaznaczyæ, i¿ z zakresu przedmiotowego ustawy wy³¹czone zosta³y szkody w
œrodowisku lub bezpoœrednie zagro¿enie szkod¹
w œrodowisku, spe³niaj¹ce jedn¹ z nastêpuj¹cych przes³anek:
od emisji lub zdarzenia, które spowodowa³y bezpoœrednie zagro¿enie szkod¹ w
œrodowisku lub szkodê w œrodowisku
minê³o 30 lat,
zosta³y spowodowane przez konflikt
zbrojny, dzia³ania wojenne, wojnê domow¹, powstanie zbrojne,
zosta³y spowodowane przez katastrofê
naturaln¹, w rozumieniu przepisów ustawy z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klêski
¿ywio³owej,
zosta³y spowodowane przez dzia³alnoœæ,
której g³ównym celem jest obrona narodowa, bezpieczeñstwo miêdzynarodowe
lub której celem jest ochrona przed
klêsk¹ ¿ywio³ow¹.
Ponadto, przepisów ustawy nie stosuje siê
do szkód j¹drowych w zakresie uregulowanym
w ustawie z 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe7 oraz do gospodarki leœnej prowadzonej
zgodnie z zasadami trwale zrównowa¿onej gospodarki leœnej, o której mowa w ustawie z 28
wrzeœnia o lasach8 .
Obowi¹zki podmiotu korzystaj¹cego ze
œrodowiska
przypadku wyst¹pienia szkody w œrodowisku
– do podjêcia dzia³añ naprawczych. W przypadku wyst¹pienia szkody w œrodowisku lub w
sytuacji, gdy mimo przeprowadzenia dzia³añ
zapobiegawczych bezpoœrednie zagro¿enie
szkod¹ w œrodowisku nie zosta³o za¿egnane,
podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska jest obowi¹zany do niezw³ocznego zg³oszenia (pod
groŸb¹ kary) tego faktu do organu ochrony œrodowiska, jakim jest generalnie wojewoda, i do
wojewódzkiego inspektora ochrony œrodowiska. Jedynie w odniesieniu do spraw zwi¹zanych z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi, organem w³aœciwym jest minister œrodowiska. Nie powinien budziæ w¹tpliwoœci fakt,
i¿ zg³oszenia dokonuje siê do tego wojewody,
na którego obszarze dzia³ania wyst¹pi³a szkoda. Problem powstaje w sytuacji, gdy szkoda
b¹dŸ bezpoœrednie zagro¿enie szkod¹, które nie
zosta³o za¿egnane przez podmiot korzystaj¹cy
ze œrodowiska, wyst¹pi³y na obszarze wiêcej ni¿
jednego województwa. Wówczas organem w³aœciwym bêdzie ten wojewoda, który pierwszy
powzi¹³ informacjê o ich wyst¹pieniu, niezale¿nie od faktu, czy dowiedzia³ siê o tym z dokonanego przez kogokolwiek zg³oszenia, czy
te¿ powzi¹³ informacjê od swoich w³asnych
s³u¿b. Jednak¿e wszelkie dzia³ania opisane w
ustawie (w tym tak¿e wydawanie odpowiednich
decyzji), wojewoda, który pierwszy powzi¹³ informacjê, jest obowi¹zany podejmowaæ w porozumieniu z wojewod¹, na którego obszarze
dzia³ania tak¿e wyst¹pi³o bezpoœrednie zagro¿enie szkod¹ w œrodowisku lub szkoda w œrodowisku. Nowa ustawa daje tak¿e wojewodzie
kompetencjê do ¿¹dania od podmiotu korzystaj¹cego ze œrodowiska informacji o bezpoœrednim zagro¿eniu szkod¹ w œrodowisku lub
szkodzie w œrodowisku, w sytuacji, gdy organ
ma uzasadnione podejrzenie, ¿e takie zagro¿enie lub taka szkoda wyst¹pi³y.
Na gruncie ustawy o zapobieganiu szkodom œrodowisku i ich naprawie, w przypadku
Podmiot odpowiedzialny – ró¿nice w
wyst¹pienia bezpoœredniego zagro¿enia szkod¹
stosunku do dotychczasowych regulacji
w œrodowisku, podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska jest obowi¹zany do niezw³ocznego podNale¿y w tym miejscu zwróciæ uwagê na
jêcia dzia³añ zapobiegawczych, natomiast w fakt, i¿ w ustawie o zapobieganiu szkodom w
102
Nr 2 (50)/07
œrodowisku i ich naprawie wskazanie podmiotu odpowiedzialnego, czyli obowi¹zanego do
przeprowadzenia dzia³añ zapobiegawczych lub
naprawczych i poniesienia kosztów tych dzia³añ, mimo pewnych podobieñstw, zosta³o uregulowane w sposób odmienny ni¿ w Poœ, w stosunku do szkód wyrz¹dzonych w powierzchni
ziemi.
Obecnie bowiem, jak wskazano powy¿ej,
zasadniczo odpowiedzialnym jest podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska. Mo¿e on jedynie odpowiadaæ solidarnie z w³adaj¹cym powierzchni¹ ziemi w sytuacji, gdy bezpoœrednie zagro¿enie szkod¹ w œrodowisku lub szkoda w œrodowisku zosta³y spowodowane za jego zgod¹
lub wiedz¹. W³adaj¹cy powierzchni¹ ziemi
mo¿e siê zwolniæ z tego obowi¹zku tylko w
sytuacji, gdy bezpoœrednio po uzyskaniu wiedzy o bezpoœrednim zagro¿eniu szkod¹ w œrodowisku lub szkodzie w œrodowisku dokona³
on zg³oszenia o tym fakcie do organu ochrony
œrodowiska. Za wyj¹tek nale¿y uznaæ przepis,
zgodnie z którym to organ ochrony œrodowiska
podejmuje dzia³ania zapobiegawcze lub naprawcze. Ustawa dopuszcza tak¹ mo¿liwoœæ w
dwóch przypadkach:
je¿eli podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska nie mo¿e zostaæ zidentyfikowany
lub nie mo¿na wszcz¹æ wobec niego postêpowania egzekucyjnego lub egzekucja sta³a siê bezskuteczna,
gdy z uwagi na zagro¿enie dla ¿ycia lub
zdrowia ludzi lub mo¿liwoœæ zaistnienia nieodwracalnych szkód w œrodowisku, konieczne jest natychmiastowe
podjêcie tych dzia³añ.
Mimo i¿ to organ ochrony œrodowiska
zosta³ obowi¹zany przez Ustawodawcê do podjêcia w powy¿szych przypadkach odpowiednich dzia³añ, to jednak koszty przeprowadzenia tych dzia³añ obci¹¿aj¹ ostatecznie podmiot
korzystaj¹cy ze œrodowiska.
W obu bowiem sytuacjach organ ochrony œrodowiska ¿¹da zwrotu poniesionych przez
siebie kosztów przeprowadzenia dzia³añ zapobiegawczych lub naprawczych. Od powy¿szego roszczenia organ mo¿e odst¹piæ jedynie w
PRAWO i
ŒRODOWISKO
przypadku, gdy podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska nie zostanie w ogóle zidentyfikowany
lub nie mo¿na wszcz¹æ wobec niego postêpowania egzekucyjnego lub egzekucja okaza³a
siê bezskuteczna, b¹dŸ gdy koszt postêpowania egzekucyjnego by³by wy¿szy ni¿ kwota
mo¿liwa do odzyskania. Przedawnienie powy¿szego roszczenia nastêpuje z up³ywem 5 lat od
zakoñczenia przez organ ochrony œrodowiska
dzia³añ zapobiegawczych lub naprawczych lub
od ustalenia sprawcy.
Nie zawsze jednak obowi¹zek poniesienia kosztów przeprowadzenia dzia³añ zapobiegawczych lub naprawczych bêdzie spoczywaæ
na podmiocie korzystaj¹cym ze œrodowiska.
Mo¿e on bowiem wykazaæ, i¿ bezpoœrednie
zagro¿enie szkod¹ w œrodowisku lub szkoda w
œrodowisku zosta³y spowodowane przez inny
wskazany podmiot oraz wyst¹pi³y mimo zastosowania przez podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska w³aœciwych œrodków bezpieczeñstwa,
wówczas koszty ponosi rzeczywisty sprawca
szkody. Gdyby jednak podmiot korzystaj¹cy
ze œrodowiska poniós³ koszty jakichœ dzia³añ,
przys³uguje mu roszczenie o ich zwrot na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego. Podmiot
korzystaj¹cy ze œrodowiska nie poniesie tak¿e
kosztów przeprowadzenia dzia³añ zapobiegawczych lub naprawczych, jeœli wyka¿e, i¿ bezpoœrednie zagro¿enie szkod¹ w œrodowisku lub
szkoda w œrodowisku powsta³y na skutek podporz¹dkowania siê nakazowi wydanemu przez
organ administracji publicznej, chyba ¿e nakaz ten wynika³ z emisji lub zdarzenia spowodowanego w³asn¹ dzia³alnoœci¹ podmiotu korzystaj¹cego ze œrodowiska. Gdyby jednak w
takiej sytuacji podj¹³ dzia³ania zapobiegawcze
lub naprawcze, wówczas – na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego – mo¿e wyst¹piæ o
zwrot kosztów poczynionych na ten cel do
tego¿ organu.
Natomiast w przepisach Poœ, które bêd¹
mia³y nadal zastosowanie do szkód dotycz¹cych powierzchni ziemi wyrz¹dzonych przed
30 kwietnia 2007 r., z tym ¿e organem w³aœciwym bêdzie wojewoda, zasadniczo podmiotem
odpowiedzialnym, a wiêc zobowi¹zanym do
103
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
rekultywacji, jest w³adaj¹cy powierzchni¹ ziemi, na której wyst¹pi³o zanieczyszczenie. Mo¿e
on siê zwolniæ od odpowiedzialnoœci, jeœli wyka¿e, ¿e zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo
niekorzystne przekszta³cenie naturalnego
ukszta³towania terenu, dokonane po dniu objêcia przez niego w³adania, zosta³o spowodowane przez inny podmiot. Wówczas obowi¹zanym do rekultywacji bêdzie ów rzeczywisty
sprawca szkody. Przepisy Poœ przewiduj¹ tak¿e
przypadki, gdy zobowi¹zanym do rekultywacji bêdzie organ ochrony œrodowiska (starosta).
Bêdzie on musia³ dokonaæ rekultywacji w sytuacji, gdy:
podmiot, który spowodowa³ zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekszta³cenie naturalnego ukszta³towania terenu, nie dysponuje prawami
do powierzchni ziemi, pozwalaj¹cymi na
jej przeprowadzenie (podmiot ten poniesie jednak wszelkie koszty zwi¹zane z
rekultywacj¹),
nie mo¿na wszcz¹æ postêpowania egzekucyjnego dotycz¹cego obowi¹zku rekultywacji albo egzekucja okaza³a siê
bezskuteczna,
zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo
niekorzystne przekszta³cenie naturalnego ukszta³towania terenu nast¹pi³o w
wyniku klêski ¿ywio³owej,
ze wzglêdu na zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia ludzi lub mo¿liwoœæ zaistnienia nieodwracalnych szkód w œrodowisku, konieczne jest natychmiastowe jej dokonanie (w tym przypadku koszty rekultywacji ponosi – co do zasady – w³adaj¹cy powierzchni¹ ziemi lub wyj¹tkowo
inny podmiot – rzeczywisty sprawca
szkody, zgodnie z opisan¹ powy¿ej
regu³¹).
Uzupe³niaj¹c powy¿sze, nale¿y zauwa¿yæ, i¿ zgodnie w definicj¹ szkody zawartej w
ustawie o zapobieganiu szkodom w œrodowisku i ich naprawie, nie mieœci siê w jej zakresie
niekorzystne przekszta³cenie naturalnego
ukszta³towania terenu, a jedynie zanieczyszczenie gleby lub ziemi. Problematyka przywraca104
nia naturalnego ukszta³towania terenu zosta³a
uregulowana w ustawie z 3 lutego 1995 r. o
ochronie gruntów rolnych i leœnych.9 Za takim
rozwi¹zaniem przemawia fakt, i¿ podstawowym
Ÿród³em niekorzystnych przekszta³ceñ u¿ytkowania terenu jest dzia³alnoœæ górnicza, a ustawa z 4 lutego 1995 r. Prawo geologiczne i górnicze10 odwo³uje siê w³aœnie do ustawy o ochronie gruntów rolnych i leœnych.11
Obowi¹zki organu ochrony œrodowiska –
rodzaje decyzji wydawanych na gruncie
nowej ustawy
Ustawa o zapobieganiu szkodom w œrodowisku, jak wspomniano na wstêpie, w znacznej mierze zawiera regulacje odpowiedzialnoœci prawnej o charakterze administracyjnym,
st¹d g³ównym instrumentem s³u¿¹cym jej realizacji jest decyzja administracyjna. Mo¿e byæ
ona wydana na wniosek b¹dŸ z urzêdu.
Na wniosek podmiotu korzystaj¹cego
ze œrodowiska jest wydawana decyzja uzgadniaj¹ca warunki przeprowadzenia dzia³añ naprawczych. Wniosek o uzgodnienie warunków przeprowadzenia tych dzia³añ powinien
zawieraæ odpowiednie informacje, jak choæby odnoœnie obszaru wymagaj¹cego podjêcia dzia³añ naprawczych czy pocz¹tkowego
i aktualnego stanu w œrodowiska na danym
terenie. W decyzji tej, w przypadku wyst¹pienia wiêcej ni¿ jednej szkody w œrodowisku, organ mo¿e (ale nie musi) okreœliæ, w
odniesieniu do których szkód nale¿y podj¹æ
dzia³ania zapobiegawcze w pierwszej kolejnoœci. Wa¿noœæ decyzji uzgadniaj¹cej warunki przeprowadzenia dzia³añ naprawczych
uzale¿niona jest jednak od zajêcia stanowiska, w formie opinii, przez odpowiednie organy (jak choæby dyrektora rzgw czy dyrektora parku narodowego), w odniesieniu do
szkód powsta³ych na obszarze ich dzia³ania.
Wyra¿ona przez nich opinia nie ma jednak
charakteru wi¹¿¹cego (jak np. w przypadku
uzgadniania przez odpowiednie organy
ochrony przyrody decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu).
Nr 2 (50)/07
W sytuacji, gdy podmiot korzystaj¹ce
ze œrodowiska nie podejmuje dzia³añ zapobiegawczych i naprawczych, organ ochrony
œrodowiska wydaje z urzêdu decyzjê, w której nak³ada na ten podmiot obowi¹zek przeprowadzenia tych dzia³añ. Podobnie jak
omówiona wy¿ej decyzja, podlega ona zaopiniowaniu przez enumeratywnie wyliczone w ustawie organy. Obie decyzje powinny
okreœlaæ stan, do jakiego ma zostaæ przywrócone œrodowisko, zakres i sposób przeprowadzenia dzia³añ naprawczych oraz termin
rozpoczêcia i zakoñczenia tych dzia³añ.
W odró¿nieniu do dwóch poprzednich
decyzji, które skierowane s¹ do podmiotu korzystaj¹cego ze œrodowiska, organ ochrony
œrodowiska, w przypadku gdy sam jest zobowi¹zany do przeprowadzenia dzia³añ zapobiegawczych i naprawczych, wydaje z urzêdu
decyzjê skierowan¹ do w³adaj¹cego powierzchni¹ ziemi, w której okreœla zakres udostêpnienia powierzchni ziemi przez w³adaj¹cego (bo
obowi¹zek taki wynika wprost z ustawy) oraz
zakres i sposób przeprowadzenia dzia³añ zapobiegawczych lub naprawczych oraz termin ich
rozpoczêcia i zakoñczenia.
Nowa ustawa wprowadza tak¿e rodzaj
decyzji fakultatywnej, co oznacza, ¿e organ
ochrony œrodowiska mo¿e, ale nie musi – tak
jak w przypadku ww. decyzji, na³o¿yæ na
podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska, prowadz¹cy dzia³alnoœæ stwarzaj¹c¹ ryzyko szkody w œrodowisku, która jest przyczyn¹ bezpoœredniego zagro¿enia szkod¹ w œrodowisku lub szkody w œrodowisku, obowi¹zek
prowadzenia pomiarów zawartoœci substancji w glebie, ziemi lub wodzie lub obowi¹zek monitoringu przyrodniczego ró¿norodnoœci biologicznej. Pomiary takie musz¹ byæ
przeprowadzone przez akredytowane laboratorium b¹dŸ samodzielnie przez podmiot
korzystaj¹cy ze œrodowiska, ale tylko w przypadku, gdy posiada on certyfikat zarz¹dzania jakoœci¹ i jego laboratorium jest równie¿
objête systemem zarz¹dzania jakoœci¹.
W sytuacjach, gdy do podjêcia dzia³añ
zapobiegawczych i naprawczych by³ obowi¹-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
zany organ ochrony œrodowiska i gdy stwierdzi on tak¹ potrzebê, pomiary bêdzie wykonywaæ wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska.
Ochrona w³adaj¹cego powierzchni¹ ziemi
Warto te¿ zwróciæ uwagê na ochronê,
jak¹ w ustawie o zapobieganiu szkodom w
œrodowisku i ich naprawie, zosta³ objêty w³adaj¹cy powierzchni¹ ziemi w sytuacji, gdy
dzia³ania zapobiegawcze lub naprawcze prowadzone s¹ przez organ ochrony œrodowiska
lub przez podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska, który nie ma tytu³u prawnego do terenu,
na którym prowadzone s¹ lub maj¹ byæ prowadzone odpowiednie dzia³ania. W takim
przypadku w³adaj¹cemu powierzchni¹ ziemi,
za szkody, jakie poniós³ w wyniku tych dzia³añ, przys³uguje odszkodowanie – odpowiednio od wojewody lub podmiotu korzystaj¹cego ze œrodowiska. Odszkodowanie jest ustalane przez wojewodê na wniosek w³adaj¹cego powierzchni¹ ziemi w formie decyzji.
Decyzja taka jest ostateczna w administracyjnym toku instancji, co oznacza, i¿ nie
przys³uguje od niej odwo³anie. Jednak¿e
ustawodawca, z jednej strony wy³¹czaj¹c
mo¿liwoœæ zaskar¿enia tej¿e decyzji w trybie administracyjnym, zapewnia stronie jeszcze lepsz¹ ochronê, przyznaj¹c jej mo¿liwoœæ
wniesienia powództwa do s¹du powszechnego, w sytuacji, gdy nie bêdzie ona zadowolona z przyznanego odszkodowania. Stron¹
w takim postêpowaniu mo¿e byæ nie tylko
w³adaj¹cy powierzchni¹ ziemi, ale tak¿e
podmiot korzystaj¹cy ze œrodowiska, niezadowolony z wysokoœci odszkodowania przyznanego w³adaj¹cemu powierzchni¹ ziemi.
Wydaje siê, i¿ stron¹ nie bêdzie jednak wojewoda, mimo i¿ mo¿liwa jest sytuacja, kiedy to odszkodowanie przys³ugiwaæ bêdzie
w³adaj¹cemu powierzchni¹ ziemi w³aœnie od
wojewody w przypadku, gdy wykonywa³ on
na jego terenie dzia³ania zapobiegawcze lub
naprawcze, je¿eli podmiot korzystaj¹cy ze
œrodowiska nie zosta³ zidentyfikowany lub
105
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
nie mo¿na wszcz¹æ wobec niego postêpowania egzekucyjnego lub egzekucja sta³a siê
bezskuteczna. Trudno bowiem przyj¹æ, i¿
wojewoda bêdzie niezadowolony z przyznanego odszkodowania, w sytuacji, gdy to on
jest organem w³aœciwym do ustalenia jego
wysokoœci. Ponadto, ostatecznoœæ omawianej decyzji bêdzie oznaczaæ mo¿liwoœæ jej
zaskar¿enia do s¹du administracyjnego. Brak
mo¿liwoœci odwo³ania siê od decyzji ustalaj¹cej wysokoœæ odszkodowania mo¿e spotkaæ siê z zarzutem naruszenia jednej z g³ównych zasad postêpowania administracyjnego, zgodnie z któr¹ postêpowanie administracyjne jest dwuinstancyjne. Rozwi¹zania takie,
choæ wyj¹tkowe, nie s¹ jednak sprzeczne z prawem i funkcjonuj¹ w prawie ochrony œrodowiska, czego przyk³adem s¹ choæby decyzje wydawane na podstawie art. 131 i 196 Poœ. Nie
mo¿na w tej sytuacji mówiæ tak¿e o pomieszaniu postêpowania administracyjnego z cywilnym, tryb dochodzenia odszkodowania obejmuje bowiem w swej istocie dwa etapy (etap
pierwszy – postêpowanie administracyjne i etap
drugi – postêpowanie s¹dowe). Takie rozwi¹zanie nie ogranicza prawa stron poszkodowanych, wrêcz przeciwnie, mo¿liwoœæ wniesienia
powództwa do s¹du powszechnego zapewni
stronie wszechstronn¹ ochronê. S¹d powszechny orzeknie w sprawie nie tylko co do zgodnoœci z prawem wydanej decyzji, ale tak¿e rozstrzygnie j¹ merytorycznie. Postêpowanie s¹dowe zapewni odpowiednio obiektywne rozs¹dzenie ewentualnego sporu. Nale¿y zwróciæ
uwagê, i¿ w przeciwieñstwie do regulacji zawartych w przywo³anych przepisach, tj. art. 131
i 196 Poœ, w ustawie o zapobieganiu szkodom
w œrodowisku i ich naprawie, ustawodawca nie
przewidzia³ 30-dniowego terminu na wniesienie powództwa do s¹du powszechnego, co jest
zgodne z wyrokiem Trybuna³u Konstytucyjnego z 5 wrzeœnia 2005 r.12
Podsumowanie
Wprowadzenie do polskiego porz¹dku
prawnego ustawy o zapobieganiu szkodom
106
w œrodowisku i ich naprawie transponuj¹cej
dyrektywê 2004/35/WE, ma na celu zapewnienie rzeczywistego wdro¿enia zasady zanieczyszczaj¹cy pracy, a tak¿e zlikwidowanie barier w konkurencyjnoœci podmiotów
gospodarczych, gospodaruj¹cych w ró¿nych
krajach Wspólnoty, których dzia³alnoœæ
mo¿e staæ siê Ÿród³em bezpoœredniego zagro¿enia szkod¹ w œrodowisku lub szkody w œrodowisku. Wed³ug za³o¿eñ ustawodawcy, po¿¹danym skutkiem wejœcia w ¿ycie ustawy
bêdzie wzrost znaczenia dzia³añ prewencyjnych. Chc¹c unikn¹æ poci¹gniêcia do odpowiedzialnoœci i zwi¹zanych z tym ujemnych
skutków w postaci kosztów, podmioty korzystaj¹ce ze œrodowiska bêd¹, w za³o¿eniu,
poœwiêcaæ wiêksz¹ uwagê zapobieganiu
szkodom. Cel jest wiêc jak najbardziej klarowny i s³uszny, jednak¿e dopiero praktyka
poka¿e, czy zosta³ on spe³niony. Bêdzie temu
s³u¿yæ zebranie, na przestrzeni kilku lat, odpowiednich danych i informacji o rodzaju
wystêpuj¹cych w praktyce szkód i ewentualnych trudnoœci z finansowaniem naprawy
szkód lub zapobiegania im.
Anna Koziñska
specjalista w Departamencie Prawnym
Ministerstwa Œrodowiska
M. Borecka-Arctowa, J. Woleñski, Wstêp do prawoznawstwa, Kraków 1995, s. 76.
2
W. Radecki, Odpowiedzialnoœæ prawna w ochronie
œrodowiska, Warszawa 2002, s.59.
3
Dz.U z 2007 r. Nr 75, poz. 493.
4
Dz.U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902, z póŸn. zm, zwana
dalej Poœ.
5
E. Czech, Spór wokó³ odpowiedzialnoœci za szkodê w
œrodowisku, „Pañstwo i Prawo” 2007, nr 1.
6
A. Lipiñski, Prawne podstawy ochrony œrodowiska,
Kraków 203, s. 315.
7
Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276.
8
Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, z póŸn. zm.
9
Dz.U z 2004 r. Nr 121, poz. 1266, z póŸn. zm.
10
Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266.
11
Uzasadnienie do projektu ustawy o zapobieganiu
szkodom w œrodowisku i ich naprawie, Druk sejmowy nr 1307.
12
Dz.U z 2005 r. Nr 181, poz. 1524.
1
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
ANEKS
107
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Projekt
USTAWA
z dnia
2007 r.
o miêdzynarodowym przemieszczaniu odpadów1 )
Rozdzia³ 1
Przepisy ogólne
3) terenie kraju – rozumie siê przez to
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
4) odbiorcy odpadów sprowadzonych nieArt. 1.
legalnie – rozumie siê przez to ka¿d¹
1. Ustawa okreœla postêpowanie i organy w³aosobê fizyczn¹, prawn¹ lub jednostkê
œciwe do wykonania zadañ z zakresu miêorganizacyjn¹, do której zosta³y przedzynarodowego przemieszczania odpadów
mieszczone nielegalnie odpady; dowynikaj¹cych z rozporz¹dzenia (WE) nr
mniemywa siê, ¿e w³adaj¹cy powierzchni¹ ziemi, na której znajduj¹
1013/2006 Parlamentu Europejskiego
i Rady z 14 czerwca 2006 r. w sprawie
siê nielegalnie przemieszczone odpady, jest odbiorc¹ odpadów sprowadzoprzemieszczania odpadów (Dz.Urz. UE L
190 z 12.07.2006, str. 1) oraz kary pienych nielegalnie.
niê¿ne za naruszanie obowi¹zków w za- 2. Proces odzysku R14 okreœlony w za³¹czkresie miêdzynarodowego przemieszczaniku nr 5 do ustawy z 27 kwietnia 2001 r.
nia odpadów.
o odpadach uznaje siê odpowiednio za
proces R3, R4, R5, R6 lub R12 okreœlony
2. Przepisy ustawy nie naruszaj¹ postanowieñ
ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Praw dyrektywie 2006/12/WE.
wo ochrony œrodowiska (Dz.U. z 2006 r. 3. Proces odzysku R15 okreœlony w za³¹czNr 129, poz. 902, z póŸn. zm.2 )) oraz
niku nr 5 do ustawy z 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach uznaje siê odpowiednio za
ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpaproces R3, R4, R5, R6 lub R12 okreœlony
dach (Dz.U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251).
w dyrektywie 2006/12/WE.
4. Proces unieszkodliwiania D16 okreœlony
Art. 2.
w za³¹czniku nr 6 do ustawy z 27 kwiet1. Ilekroæ w ustawie jest mowa o:
nia 2001 r. o odpadach uznaje siê odpo1) rozporz¹dzeniu nr 1013/2006 – rozuwiednio za proces D8, D9, D10 lub D11
mie siê przez to rozporz¹dzenie WE
okreœlony w dyrektywie 2006/12/WE.
nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 14 czerwca 2006 r.
Rozdzia³ 2
w sprawie przemieszczania odpadów
W³aœciwoœæ organów
(Dz.Urz. UE L 190 z 12.07.2006, str.
1);
2) dyrektywie 2006/12/WE – rozumie siê
Art. 3.
przez to dyrektywê 2006/12/WE Par- 1. Organem odpowiedzialnym za wykonanie
rozporz¹dzenia nr 1013/2006, w rozulamentu Europejskiego i Rady z
mieniu art. 53, tego rozporz¹dzenia jest
d5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpaG³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska,
dów (Dz.Urz. UE L 114 z 27.04.2006,
który jest w szczególnoœci organem w³as. 9);
108
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
œciwym w sprawach:
1) wystêpuje z wnioskiem o przedsta1) przywozu odpadów na teren kraju;
wienie informacji dotycz¹cej prze2) wywozu odpadów poza teren kraju;
strzegania przez prowadz¹cego dzia3) tranzytu odpadów przez teren kraju.
³alnoœæ w zakresie odzysku lub
2. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
unieszkodliwiania odpadów przepipe³ni równie¿ funkcjê korespondenta w rosów o ochronie œrodowiska – do wozumieniu art. 54 rozporz¹dzenia nr 1013/
jewódzkiego inspektora ochrony œro2006.
dowiska w³aœciwego ze wzglêdu na
3. Zadania oraz w³aœciwoœæ S³u¿by Celnej,
miejsce prowadzenia dzia³alnoœci
organów Stra¿y Granicznej i Inspekcji
zwi¹zanej z gospodarowaniem odpaTransportu Drogowego oraz wojewódzdami, albo, je¿eli odbiorca odpadów
kich inspektorów ochrony œrodowiska w
nie bêdzie prowadzi³ ich odzysku lub
zakresie nadzoru nad miêdzynarodowym
unieszkodliwiania, w³aœciwego ze
obrotem odpadami, w szczególnoœci dowzglêdu na jego miejsce siedziby
tycz¹ce egzekwowania przepisów, o któalbo zamieszkania;
rych mowa w art. 50 ust. 3 i 4 rozporz¹2) mo¿e wyst¹piæ z wnioskiem o infordzenia nr 1013/2006, okreœlaj¹ przepisy
macjê dotycz¹c¹ zgodnoœci dzia³alnoodrêbne.
œci prowadzonej przez odbiorcê odpa4. Organy wymienione w ust. 1 i 3 wspó³dów z przepisami prawa reguluj¹cymi
dzia³aj¹ w zakresie miêdzynarodowego
prowadzenie takiej dzia³alnoœci, w
przemieszczania odpadów oraz zapobietym, w szczególnoœci z przepisami
gaj¹ nielegalnemu miêdzynarodowemu
o ochronie œrodowiska – do organu
przemieszczaniu odpadów, w szczególnow³aœciwego do wydania zezwolenia na
œci przez wymianê informacji i doœwiadprowadzenie dzia³alnoœci w zakresie
czeñ, w tym w zakresie klasyfikacji toodzysku lub unieszkodliwiania odpawarów jako spe³niaj¹cych przes³anki do
dów.
uznania ich za odpady.
2. Organy, do których zwrócono siê o przedstawienie informacji, s¹ obowi¹zane
Rozdzia³ 3
przedstawiæ je niezw³ocznie, jednak nie
Zezwolenia na miêdzynarodowe
póŸniej ni¿ w terminie 14 dni od dnia
przemieszczanie odpadów
dorêczenia wniosku o informacjê.
3. Organy, do których zwrócono siê z wnioArt. 4.
skiem o przedstawienie informacji, w inG³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiformacjach tych zwracaj¹ uwagê w szczeska jest organem w³aœciwym w sprawach zególnoœci na przypadki wczeœniejszego stozwoleñ na:
sowania dzia³añ administracyjnych lub
1) przywóz odpadów na teren kraju;
karnych w stosunku do odbiorcy odpadów
2) wywóz odpadów z terenu kraju;
z tytu³u naruszenia przepisów o ochronie
3) tranzyt odpadów przez teren kraju.
œrodowiska i innych przepisów dotycz¹cych prowadzenia dzia³alnoœci zwi¹zanej
Art. 5.
z gospodarowaniem odpadami, a tak¿e
1. Przed wydaniem zezwolenia na przywóz
przypadki stwierdzenia naruszenia przeodpadów na teren kraju G³ówny Inspekpisów dotycz¹cych miêdzynarodowego
tor Ochrony Œrodowiska:
przemieszczania odpadów.
109
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
Art. 6.
2) pozwoleñ na emisjê dotycz¹cych in1. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
stalacji, w której odpady mia³yby byæ
okreœla w zezwoleniach, o których mowa
poddane odzyskowi lub unieszkodliw art. 4:
wieniu;
1) zg³aszaj¹cego;
3) decyzji zatwierdzaj¹cej program go2) odbiorcê lub odbiorców odpadów;
spodarki odpadami lub informacji o
3) przewoŸnika lub przewoŸników odpawytwarzanych odpadach i sposobach
dów;
ich zagospodarowania;
4) rodzaj oraz iloœæ odpadów, które s¹
4) aktualnego odpisu z w³aœciwego rejeprzedmiotem miêdzynarodowego przestru Krajowego Rejestru S¹dowego lub
mieszczania odpadów;
zaœwiadczenia o wpisie do ewidencji
5) okres wa¿noœci na jaki zezwolenie jest
dzia³alnoœci gospodarczej;
udzielone;
5) zezwolenia na transport posiadanego
6) rodzaj transportu i trasê przewozu odprzez przewoŸnika lub przewoŸników.
padów, w tym miejsca przekraczania 5. W przypadku zmiany dotycz¹cej elemengranicy Rzeczypospolitej Polskiej;
tów zezwolenia, o których mowa w ust.
7) miejsce prowadzenia procesów odzy1, konieczne jest dokonanie nowego zg³osku lub unieszkodliwiania odpadów,
szenia, z wyj¹tkiem zmiany przewoŸnika
które s¹ przedmiotem miêdzynarodolub przewoŸników uczestnicz¹cych
wego przemieszczania odpadów.
w miêdzynarodowym przemieszczaniu
2. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska w
odpadów. Zmiany dotycz¹cej przewoŸnizezwoleniach, o których mowa w art. 4
ka lub przewoŸników odpadów dokonuje
pkt 1, okreœla tak¿e:
siê, na wniosek zg³aszaj¹cego, w drodze
1) warunki dotycz¹ce sposobu prowadzedecyzji zmieniaj¹cej wydane zezwolenie.
nia procesów odzysku lub unieszkodliwienia odpadów na terenie kraju;
Art. 7.
2) sposób potwierdzenia spe³nienia tych 1. Kopie zezwoleñ, o których mowa w art. 4,
warunków.
G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
niezw³ocznie przekazuje ministrowi w³amo¿e dodatkowo uzale¿niæ wydanie zeœciwemu do spraw finansów publicznych,
zwolenia, o którym mowa w art. 4 pkt 1,
Komendantowi G³ównemu Stra¿y Graod okreœlonej przez niego wielkoœci odnicznej, Komendantowi G³ównemu Polizysku odpadów krajowych w danej instacji oraz odpowiednio G³ównemu Inspeklacji.
torowi Transportu Drogowego, Prezeso4. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
wi Urzêdu Transportu Kolejowego, w³a¿¹da, przed wydaniem zezwolenia na przyœciwym organom kraju przeznaczenia,
wóz albo na wywóz odpadów, dostarczetranzytu lub wywozu odpadów.
nia przez odbiorcê odpadów kopii posia- 2. Kopie zezwolenia na przywóz odpadów z
danych dokumentów:
zagranicy na teren kraju G³ówny Inspek1) zezwolenia na prowadzenie dzia³alnotor Ochrony Œrodowiska niezw³ocznie
œci w zakresie odzysku lub unieszkoprzekazuje tak¿e, w³aœciwym ze wzglêdu
dliwiania odpadów lub decyzji, o któna miejsce prowadzenia procesu odzysku
rych mowa w art. 17 ustawy z dnia 27
lub unieszkodliwiania, marsza³kowi wokwietnia 2001 r. o odpadach;
jewództwa, wojewódzkiemu inspektoro-
110
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
wi ochrony œrodowiska oraz wójtowi,
nia nr 1013/2006, wnieœæ sprzeciw woburmistrzowi lub prezydentowi miasta,
bec planowanego miêdzynarodowego
a tak¿e organowi w³aœciwemu do wydaprzemieszczania odpadów.
nia zezwolenia na prowadzenie dzia³alno- 2. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska,
œci w zakresie odzysku lub unieszkodlijako w³aœciwy organ kraju wysy³ki, mo¿e
wiania odpadów.
w decyzji, o której mowa w ust. 1, orzec
3. Kopie zezwolenia na wywóz odpadów za
o nienadawaniu zg³oszeniu dalszego biegranicê z terenu kraju G³ówny Inspektor
gu i nieprzesy³aniu zg³oszenia do w³aœciOchrony Œrodowiska niezw³ocznie przewego organu miejsca przeznaczenia i trankazuje tak¿e, w³aœciwym ze wzglêdu na
zytu.
miejsce wytworzenia odpadów, albo, je- 3. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
¿eli zg³aszaj¹cym w rozumieniu przepiwnosi sprzeciw wobec planowanego miêsów rozporz¹dzenia nr 1013/2006 jest
dzynarodowego przemieszczania odpaposiadacz odpadów nie bêd¹cy ich wydów, je¿eli zg³oszenie nie zosta³o dokotwórc¹, w³aœciwym ze wzglêdu na miejnane zgodnie z przepisami rozporz¹dzesce prowadzenia dzia³alnoœci w zakresie
nia nr 1013/2006.
gospodarowania odpadami, marsza³kowi 4. Sprzeciw mo¿e byæ cofniêty przez G³ówwojewództwa, wojewódzkiemu inspektonego Inspektora Ochrony Œrodowiska w
rowi ochrony œrodowiska oraz wójtowi,
drodze decyzji, je¿eli, w terminie 30 dni
burmistrzowi lub prezydentowi miasta.
od dnia przekazania potwierdzenia przyjêcia zg³oszenia przez w³aœciwy organ
Art. 8.
miejsca przeznaczenia, przyczyny wnie1. Organem w³aœciwym do cofniêcia zezwosienia sprzeciwu zosta³y usuniête.
lenia na podstawie art. 9 ust. 8 rozporz¹- 5. O decyzji, o której mowa w ust. 1 i 4,
dzenia nr 1013/2006 jest G³ówny InspekG³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
tor Ochrony Œrodowiska.
niezw³ocznie informuje ministra w³aœci2. Kopie decyzji o cofniêciu zezwolenia G³ówwego do spraw finansów publicznych,
ny Inspektor Ochrony Œrodowiska przeKomendanta G³ównego Stra¿y Graniczkazuje niezw³ocznie ministrowi w³aœciwenej, Komendanta G³ównego Policji oraz
mu do spraw finansów publicznych, Koodpowiednio G³ównego Inspektora Transmendantowi G³ównemu Stra¿y Graniczportu Drogowego, Prezesa Urzêdu Transnej, Komendantowi G³ównemu Policji
portu Kolejowego, wojewódzkiego inoraz odpowiednio G³ównemu Inspektorospektora ochrony œrodowiska, w³aœciwewi Transportu Drogowego, Prezesowi
go ze wzglêdu na miejsce przeznaczenia
Urzêdu Transportu Kolejowego, w³aœciwysy³ki lub tranzytu odpadów.
wym organom kraju przeznaczenia, tranzytu lub wywozu odpadów, a tak¿e orgaArt. 10.
nom, o których mowa w art. 7 ust. 2 i 3,
Do dokumentów przedk³adanych w toku
oraz odbiorcy odpadów.
postêpowania administracyjnego w jêzyku innym ni¿ polski powinny byæ za³¹czone uwieArt. 9.
rzytelnione t³umaczenia na jêzyk polski.
mo¿e, w drodze decyzji, na podstawie art.
Art. 11.
11 ust. 1 albo art. 12 ust. 1 rozporz¹dzeKieruj¹c siê potrzeb¹ ochrony œrodowi-
111
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
ska, w tym szczególnie ¿ycia i zdrowia ludzi,
Rozdzia³ 4
minister w³aœciwy do spraw œrodowiska okreZezwolenia wstêpne dla instalacji
œli, w drodze rozporz¹dzenia, rodzaje odpaodzysku
dów, których przywóz w celu unieszkodliwiania w procesach okreœlonych jako D1 do
Art. 13.
D15 w dyrektywie 2006/12/WE jest zabro- 1. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
niony.
jest organem w³aœciwym do spraw okreœlonych w art. 14 rozporz¹dzenia nr 1013/
Art. 12.
2006.
1. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska 2. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
prowadzi rejestr zg³oszeñ i decyzji w zaudziela prowadz¹cemu instalacjê, w któkresie miêdzynarodowego przemieszczarej prowadzone s¹ procesy odzysku, zenia odpadów. Rejestr zawiera w szczególzwolenia wstêpnego, w formie decyzji adnoœci nastêpuj¹ce dane:
ministracyjnej, na czas okreœlony, nie d³u¿1) imiê i nazwisko lub nazwê zg³aszaj¹szy ni¿ 10 lat.
cego wysy³kê odpadów oraz odbiorcy 3. Kopie zezwolenia, o którym mowa w ust.
odpadów, uczestnicz¹cych w miêdzy1, G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowinarodowym przemieszczaniu odpaska niezw³ocznie przekazuje ministrowi
dów;
w³aœciwemu do spraw finansów publicz2) adresy miejsc prowadzenia dzia³alnonych, Komendantowi G³ównemu Stra¿y
œci gospodarczej zwi¹zanej z miêdzyGranicznej, Komendantowi G³ównemu
narodowym przemieszczaniem odpaPolicji, w³aœciwym ze wzglêdu na miejdów w przypadku posiadaczy odpadów
sce odzysku marsza³kowi województwa,
uczestnicz¹cych w miêdzynarodowym
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony
przemieszczaniu odpadów bêd¹cych
œrodowiska oraz wójtowi, burmistrzowi
osobami fizycznymi lub jednostkami
lub prezydentowi miasta, a tak¿e organoorganizacyjnymi, a w przypadku powi w³aœciwemu do wydania zezwolenia na
siadaczy odpadów bêd¹cych jednostprowadzenie dzia³alnoœci w zakresie odkami organizacyjnymi tak¿e siedziby
zysku.
posiadaczy odpadów uczestnicz¹cych
w miêdzynarodowym przemieszczaniu
Art. 14.
odpadów.
1. Zezwolenie wstêpne wydaje siê na wnio3) okres wa¿noœci decyzji;
sek, który powinien zawieraæ:
4) rodzaje odpadów podlegaj¹cych miê1) oznaczenie wnioskodawcy;
dzynarodowemu przemieszczaniu.
2) okreœlenie rodzajów odpadów przewi2. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska
dywanych do odzysku wyszczególniookreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wzór
nych w za³¹czniku III, IV i IVA do
rejestru, o którym mowa w ust. 1, a tak¿e
rozporz¹dzenia nr 1013/2006; w przysposób jego udostêpniania, kieruj¹c siê
padku gdy okreœlenie rodzaju jest niepotrzeb¹ ujednolicenia systemu zbierawystarczaj¹ce do ustalenia zagro¿eñ,
nia i przetwarzania danych oraz zasajakie te odpady mog¹ powodowaæ dla
dami udostêpniania informacji okreœloludzi lub œrodowiska, w³aœciwy organ
nymi w art. 21 rozporz¹dzenia nr 1013/
wzywa wnioskodawcê do podania pod2006.
stawowego sk³adu chemicznego i w³a-
112
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
œciwoœci odpadów;
nej kontroli przeprowadzonej przez
3) okreœlenie iloœci odpadów poszczególwojewódzkiego inspektora;
nych rodzajów planowanych do przy2) organu w³aœciwego do wydania zezwowozu na teren kraju, które maj¹ byæ
lenia na prowadzenie dzia³alnoœci w zapoddawane odzyskowi w okresie roku
kresie odzysku, dotycz¹c¹ przestrzegaoraz ca³kowitej iloœci poszczególnych
nia warunków posiadanego zezwolerodzajów odpadów poddawanych odnia.
zyskowi w okresie tego roku;
4. Organy, o których mowa w ust. 3, przed4) nazwê i adres instalacji, w której prostawiaj¹ informacjê niezw³ocznie, jednak
wadzony jest proces odzysku;
nie póŸniej ni¿ w terminie 14 dni od dnia
5) wskazanie miejsca i sposobu magazydorêczenia wniosku o wydanie informanowania przywo¿onych odpadów;
cji.
6) szczegó³owy opis technologii odzysku 5. W zezwoleniu wstêpnym okreœla siê:
odpadów, w tym symbol procesu od1) numer rejestracji instalacji – sk³adaj¹zysku;
cy siê z:
7) przedstawienie mo¿liwoœci technicza) liter PL;
nych i organizacyjnych pozwalaj¹cych
b) liczby sk³adaj¹cej siê z 4 cyfr arabnale¿ycie wykonywaæ dzia³alnoœæ w
skich stanowi¹cej kolejny numer
zakresie odzysku odpadów, ze szczeinstalacji, dla której wydano zególnym uwzglêdnieniem kwalifikacji
zwolenie wstêpne prowadz¹cemu
zawodowych lub przeszkolenia prainstalacjê;
cowników oraz liczby i jakoœci posia2) nazwê i adres siedziby prowadz¹cego
danych instalacji i urz¹dzeñ odpowiainstalacjê;
daj¹cych wymaganiom ochrony œrodo3) nazwê i adres instalacji, w której prowiska;
wadzony jest proces odzysku;
8) okreœlenie czasu, na jaki ma byæ wy4) opis technologii wykorzystywanych w
dane zezwolenie.
instalacji odzysku dla odpadów, które
2. Do wniosku nale¿y do³¹czyæ kopie posiamaj¹ byæ przemieszczone z zagranicy,
danych przez wnioskodawcê pozwoleñ na
w tym kod procesu odzysku;
emisjê z instalacji, w której odpady bêd¹
5) rodzaje odpadów wyszczególnionych
poddawane procesowi odzysku, oraz dew za³¹cznikach III, IV i IVA do rozcyzji dotycz¹cych gospodarowania odpaporz¹dzenia nr 1013/2006, których
dami.
dotyczy decyzja; je¿eli jest to niezbêd3. Po otrzymaniu wniosku, G³ówny Inspekne do sprecyzowania rodzaju odpadów,
tor Ochrony Œrodowiska wystêpuje o intak¿e ich podstawowy sk³ad chemiczformacjê do:
ny;
1) w³aœciwego wojewódzkiego inspekto6) ³¹czn¹ iloœæ odpadów, które mog¹ byæ
ra ochrony œrodowiska, dotycz¹c¹
przywiezione na teren kraju, celem odprzestrzegania przepisów o ochronie
zysku w danej instalacji;
œrodowiska przez wnioskodawcê w
7) czas na jaki wydano zezwolenie wstêptrakcie eksploatacji instalacji lub urz¹ne.
dzeñ s³u¿¹cych do prowadzenia procesu odzysku; informacja sporz¹dzaArt. 15.
na jest na podstawie wyników aktual- 1. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
113
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
prowadzi rejestr instalacji, którym udzielono zezwolenia wstêpnego na podstawie
art. 13 ust. 1. Rejestr zawiera nastêpuj¹ce
dane:
1) numer rejestracji, nazwê i adres instalacji, w której prowadzony jest proces
odzysku;
2) rodzaj oraz iloœæ odpadów objêtych zezwoleniem wstêpnym;
3) datê wa¿noœci zezwolenia wstêpnego.
2. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska
okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wzór
rejestru, o którym mowa w ust. 1, a tak¿e
sposób jego udostêpniania, kieruj¹c siê potrzeb¹ ujednolicenia systemu zbierania
i przetwarzania danych oraz zasadami
udostêpniania informacji okreœlonymi
w art. 21 rozporz¹dzenia nr 1013/2006.
Art. 16.
1. Prowadz¹cy instalacjê, który uzyska³ zezwolenie wstêpne, informuje niezw³ocznie G³ównego Inspektora Ochrony Œrodowiska, nie póŸniej ni¿ 14 dni od dnia
zaistnienia zmiany, o ka¿dej zmianie danych, o których mowa w art. 14 ust. 1,
lub o zmianie decyzji, o których mowa w
art. 14 ust. 2.
2. Po otrzymaniu informacji, o której mowa
w ust. 1, G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska:
1) mo¿e z urzêdu, za zgod¹ zainteresowanego, dokonaæ odpowiedniej zmiany
zezwolenia wstêpnego, albo
2) w przypadku braku takiej zgody wobec zasadniczej zmiany elementów zezwolenia, wydaje decyzjê o cofniêciu
zezwolenia wstêpnego.
Art. 17.
W przypadku stwierdzenia naruszenia
przepisów zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska
lub gospodarowaniem odpadami, a tak¿e naruszenia warunków okreœlonych w zezwole-
114
niu wstêpnym lub warunków prowadzenia
dzia³alnoœci zwi¹zanej z gospodarowaniem
odpadami okreœlonych w innych decyzjach,
wydanych na podstawie odrêbnych przepisów,
G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska cofa,
w drodze decyzji, zezwolenie wstêpne bez odszkodowania.
Art. 18.
1. Postêpowanie dotycz¹ce wydania zezwolenia na przywóz odpadów na teren kraju
do instalacji objêtej zezwoleniem wstêpnym prowadzone jest na podstawie przepisów rozdzia³u 3, z wy³¹czeniem art. 5.
2. Zezwolenie na przywóz odpadów na teren
kraju do instalacji objêtej zezwoleniem
wstêpnym mo¿e byæ, na wniosek zg³aszaj¹cego, wydane na czas okreœlony, nie
d³u¿szy ni¿ 3 lata.
Art. 19.
Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska, w drodze rozporz¹dzenia, okreœli wzór
wniosku o wydanie zezwolenia wstêpnego,
o którym mowa w art. 14 ust. 1, kieruj¹c siê
potrzeb¹ ujednolicenia systemu zbierania i
przetwarzania danych.
Rozdzia³ 5
Gwarancje finansowe
Art. 20.
1. Gwarancja finansowa, o której mowa w
art. 6 rozporz¹dzenia nr 1013/2006, mo¿e
mieæ formê umowy gwarancji bankowej,
umowy gwarancji ubezpieczeniowej albo
depozytu odpowiedniej sumy pieniê¿nej
na wydzielonym rachunku bankowym.
2. Wysokoœæ sumy gwarancyjnej musi umo¿liwiaæ pokrycie kosztów wskazanych w
art. 6 ust. 1 rozporz¹dzenia nr 1013/2006.
3. Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska
okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, sposób
obliczania wysokoœci sumy gwarancyjnej,
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
o której mowa w ust. 2, kieruj¹c siê pospektor Ochrony Œrodowiska, w drodze
trzeb¹ uwzglêdnienia wszystkich elemenpostanowienia, wzywa do uzupe³nienia
tów kosztów wskazanych w art. 6 ust. 1
postanowieñ umowy gwarancji bankowej
rozporz¹dzenia nr 1013/2006, w szczealbo umowy gwarancji ubezpieczeniowej
gólnoœci koniecznoœci¹ zapewnienia sfilub uzupe³nienia wysokoœci sumy gwarannansowania prawid³owego transportu,
cyjnej. Do czasu dokonania uzupe³nienia
odzysku lub unieszkodliwienia oraz koszuznaje siê, ¿e nie zosta³ spe³niony obotów magazynowania odpadów, a tak¿e powi¹zek, o którym mowa w art. 4 pkt 5
trzeb¹ uproszczenia procedury ustanawiarozporz¹dzenia nr 1013/2006.
nia gwarancji.
3. Na postanowienie, o którym mowa w ust.
4. Gwarancja finansowa w formie umowy
2, przys³uguje za¿alenie.
gwarancji bankowej albo umowy gwarancji ubezpieczeniowej jest sk³adana w oryArt. 22.
ginale do G³ównego Inspektora Ochrony 1. Po dokonaniu miêdzynarodowego przeŒrodowiska.
mieszczenia odpadów i przedstawieniu do5. Gwarancja finansowa w formie depozytu
kumentów wymaganych przepisami
jest wp³acana na odrêbny rachunek banrozporz¹dzenia nr 1013/2006, na wniokowy wskazany przez G³ównego Inspeksek sk³adaj¹cego gwarancjê, G³ówny Intora Ochrony Œrodowiska.
spektor Ochrony Œrodowiska, w drodze
6. Minister w³aœciwy do spraw finansów pudecyzji, orzeka o jej zwrocie, z zastrze¿eblicznych w porozumieniu z ministrem
niem ust. 2.
w³aœciwym do spraw œrodowiska mo¿e 2. W przypadku wyst¹pienia okolicznoœci, o
okreœliæ, w drodze rozporz¹dzenia, wzoktórych mowa w art. 6 ust. 2 rozporz¹ry formularzy umowy gwarancji bankodzenia nr 1013/2006 i gdy zg³aszaj¹cy lub
wej i umowy gwarancji ubezpieczeniowej,
odbiorca odpadów nie zrealizowa³ obokieruj¹c siê potrzeb¹ uwzglêdnienia
wi¹zków dotycz¹cych odpowiednio zwrowszystkich niezbêdnych elementów umotu odpadów do pañstwa wysy³ki lub zawy oraz uproszczenia procedury ustanagospodarowania ich na terenie pañstwa
wiania gwarancji.
przeznaczenia, na³o¿onych w decyzjach,
o których mowa w art. 24 lub 26, G³ówArt. 21.
ny Inspektor Ochrony Œrodowiska orze1. Formê gwarancji finansowej, postanowieka, w drodze decyzji, o przeznaczeniu na
nia umowy gwarancji bankowej albo umoten cel œrodków z gwarancji finansowej
wy gwarancji ubezpieczeniowej oraz wyw wysokoœci niezbêdnej do zrealizowasokoœæ sumy gwarancyjnej G³ówny Innia tych obowi¹zków.
spektor Ochrony Œrodowiska zatwierdza
w zezwoleniu wydanym na podstawie
Rozdzia³ 6
art. 4 pkt 2.
Zwrot odpadów
2. W przypadku gdy postanowienia umowy
gwarancji bankowej albo umowy gwaranArt. 23.
cji ubezpieczeniowej lub wysokoœæ sumy 1. W przypadku stwierdzenia, ¿e realizacja
gwarancyjnej nie zapewni¹ pokrycia koszmiêdzynarodowego przemieszczania odtów, o których mowa w art. 6 ust. 1 rozpadów nie jest mo¿liwa, zgodnie z waporz¹dzenia nr 1013/2006, G³ówny Inrunkami okreœlonymi w zezwoleniu, do-
115
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
kumencie zg³oszenia lub przesy³ania lub
spodarowania tych odpadów na terew umowie zawartej miêdzy zg³aszaj¹cym
nie kraju.
a odbiorc¹ odpadów, albo na podstawie 2. W decyzji, o której mowa w ust. 1, G³ówotrzymanego w trybie art. 22 ust. 1 rozny Inspektor Ochrony Œrodowiska okreporz¹dzenia nr 1013/2006 powiadomieœla termin i szczegó³owe warunki wykonia, G³ówny Inspektor Ochrony Œrodonania zwrotu odpadów do kraju wysy³ki
wiska wszczyna z urzêdu postêpowanie adlub zagospodarowania odpadów na tereministracyjne i w drodze postanowienia
nie kraju.
wzywa zg³aszaj¹cego do zastosowania pro- 3. Kopie decyzji, o której mowa w ust. 1,
cedur okreœlonych w art. 22 rozporz¹dzeG³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
nia nr 1013/2006, okreœlaj¹c termin reniezw³ocznie przekazuje ministrowi w³aalizacji dzia³añ wynikaj¹cych z tych proœciwemu do spraw finansów publicznych,
cedur, nie d³u¿szy ni¿ 14 dni.
Komendantowi G³ównemu Stra¿y Gra2. O wszczêciu postêpowania i wydaniu ponicznej, Komendantowi G³ównemu Polistanowienia, o którym mowa w ust. 1,
cji oraz odpowiednio G³ównemu InspekG³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
torowi Transportu Drogowego, Prezesopowiadamia odpowiednio w³aœciwe orgawi Urzêdu Transportu Kolejowego, wony pañstwa przeznaczenia, tranzytu lub
jewódzkiemu inspektorowi ochrony œrowywozu oraz ministra w³aœciwego do
dowiska w³aœciwemu ze wzglêdu na miejspraw finansów publicznych, Komendanta
sce prowadzenia procesu odzysku, unieszG³ównego Stra¿y Granicznej, Komendankodliwiania, siedziby zg³aszaj¹cego lub
ta G³ównego Policji oraz odpowiednio
odbiorcy odpadów sprowadzonych nieleG³ównego Inspektora Transportu Drogogalnie oraz odpowiednio pozosta³ym w³awego, Prezesa Urzêdu Transportu Koleœciwym organom kraju przeznaczenia,
jowego, a tak¿e wojewódzkiego inspektranzytu lub wywozu.
tora ochrony œrodowiska w³aœciwego ze
wzglêdu na miejsce prowadzenia procesu
Art. 25.
odzysku lub unieszkodliwiania lub siedzi- 1. W przypadku stwierdzenia nielegalnego
by zg³aszaj¹cego lub odbiorcy odpadów
miêdzyna-rodowego przemieszczania odsprowadzonych nielegalnie.
padów albo na podstawie powiadomienia
o nielegalnym przemieszczeniu otrzymaArt. 24.
nego w trybie art. 24 ust. 1 rozporz¹dzenia
1. Po bezskutecznym up³ywie terminu wskanr 1013/2006, G³ówny Inspektor Ochrozanego w postanowieniu, o którym mowa
ny Œrodowiska wszczyna z urzêdu postêw art. 23 ust. 1, G³ówny Inspektor Ochropowanie administracyjne i wzywa:
ny Œrodowiska, w drodze decyzji, naka1) zg³aszaj¹cego lub, je¿eli nie dokonazuje:
no zg³oszenia, podmiot zobowi¹zany
1) zg³aszaj¹cemu – odebranie odpadów
do dokonania zg³oszenia – je¿eli za
zwróconych z zagranicy oraz okreœla
nielegalne miêdzynarodowe przesposób ich zagospodarowania na teremieszczanie odpadów odpowiedzialnie kraju;
noœæ ponosi wysy³aj¹cy odpady,
2) odbiorcy odpadów sprowadzonych nie2) odbiorcê odpadów – je¿eli za nielegalne
legalnie – odes³anie odpadów do kramiêdzynarodowe przemieszczanie odju wysy³ki albo okreœla sposób zagopadów odpowiedzialnoœæ ponosi od-
116
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
biorca odpadów
terenie kraju – je¿eli za nielegalne
– w drodze postanowienia, do zastomiêdzynarodowe przemieszczanie odsowania procedur okreœlonych w art.
padów odpowiedzialnoœæ ponosi wy24 rozporz¹dzenia nr 1013/2006,
sy³aj¹cy odpady sprowadzone nielegalokreœlaj¹c termin realizacji dzia³añ wynie spoza terenu kraju;
nikaj¹cych z tych procedur, nie d³u¿3) okreœla sposób gospodarowania tymi
szy ni¿ 30 dni.
odpadami na terenie kraju – je¿eli za
2. O wszczêciu postêpowania i wydaniu ponielegalne miêdzynarodowe przestanowienia, o którym mowa w ust. 1,
mieszczanie odpadów odpowiedzialG³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska
noœæ ponosi odbiorca odpadów spropowiadamia, odpowiednio w³aœciwe orwadzonych nielegalnie na teren kraju;
gany pañstwa przeznaczenia, tranzytu lub
4) nakazuje transportuj¹cemu te odpady
wywozu oraz ministra w³aœciwego do
odes³anie ich do kraju wysy³ki – je¿eli
spraw finansów publicznych, Komendanta
nieznany jest wysy³aj¹cy i odbiorca odG³ównego Stra¿y Granicznej, Komendanpadów.
ta G³ównego Policji oraz odpowiednio
G³ównego Inspektora Transportu DrogoArt. 27.
wego, Prezesa Urzêdu Transportu Kole- 1. Organ administracji publicznej, o którym
jowego, a tak¿e wojewódzkiego inspekmowa w art. 3 ust. 3, który stwierdzi³ nietora ochrony œrodowiska w³aœciwego ze
legalne miêdzynarodowe przemieszczanie
wzglêdu na miejsce prowadzenia procesu
odpadów, podejmuje niezw³ocznie dziaodzysku lub unieszkodliwiania lub siedzi³ania maj¹ce na celu zabezpieczenie przed
by zg³aszaj¹cego lub odbiorcy odpadów
oddzia³ywaniem odpadów na œrodowisko,
sprowadzonych nielegalnie.
w tym szczególnie ¿ycie i zdrowie ludzi.
2. Organ administracji publicznej, który
Art. 26.
stwierdzi³ nielegalne miêdzynarodowe
Po bezskutecznym up³ywie terminu
przemieszczanie odpadów, niezw³ocznie
wskazanego w postanowieniu, o którym
przekazuje zawiadomienie do G³ównego
mowa w art. 25 ust. 1, G³ówny Inspektor
Inspektora Ochrony Œrodowiska wraz z
Ochrony Œrodowiska, w drodze decyzji:
kompletn¹ dokumentacj¹ sprawy oraz in1) nakazuje podmiotowi, który dokona³
formacjê o podjêtych dzia³aniach.
zg³oszenia lub, je¿eli nie dokonano 3. G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska,
zg³oszenia, podmiotowi zobowi¹zanena podstawie dokumentów, o których
mu do dokonania zg³oszenia, odebramowa w ust. 2, wszczyna z urzêdu postênie odpadów zwróconych z zagranipowanie administracyjne i wydaje decycy oraz okreœla sposób gospodarowazjê, o której mowa w art. 26.
nia tymi odpadami na terenie kraju –
je¿eli za nielegalne miêdzynarodowe
Art. 28.
przemieszczanie odpadów odpowie- 1. Decyzjom, o których mowa w art. 24 ust.
dzialnoœæ ponosi wysy³aj¹cy odpady z
1, art. 26 oraz art. 27 ust. 3, nadaje siê
terenu kraju;
rygor natychmiastowej wykonalnoœci.
2) nakazuje odbiorcy odpadów odes³anie 2. Egzekucja wykonania decyzji, o których
ich do kraju wysy³ki albo okreœla spomowa w art. 24 ust. 1, art. 26 oraz art. 27
sób gospodarowania tymi odpadami na
ust. 3, odbywa siê w trybie przepisów o
117
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
postêpowaniu egzekucyjnym w administracji.
Art. 29.
Na postanowienia, o których mowa w
art. 23 ust. 1 i art. 25 ust. 1, nie przys³uguje
za¿alenie.
w szczególnoœci w zakresie kontroli zgodnoœci zg³oszonego rodzaju odpadów z faktyczn¹ zawartoœci¹ ³adunku przywo¿onego z zagranicy, wywo¿onego za granicê
lub przewo¿onego tranzytem.
Rozdzia³ 8
Przepisy karne
Rozdzia³ 7
W³aœciwe przejœcia graniczne i urzêdy
Art. 31.
celne
1. Kto wbrew obowi¹zkowi nie wykonuje decyzji nakazuj¹cej odes³anie odpadów,
Art. 30.
przywiezionych na teren kraju, do kraju
1. Miêdzynarodowe przemieszczanie odpawysy³ki lub okreœlaj¹cej sposób zagospodów, z wy³¹czeniem przemieszczania oddarowania tych odpadów na terytorium
padów wewn¹trz Unii Europejskiej, jest
kraju
realizowane przez wyznaczone przejœcia
– podlega karze aresztu albo grzywny.
graniczne i w wyznaczonych urzêdach 2. Osoba fizyczna lub jednostka organizacyjcelnych.
na uczestnicz¹ca w miêdzynarodowym
2. Minister w³aœciwy do spraw wewnêtrznych
przemieszczaniu odpadów, która wbrew
w porozumieniu z ministrem w³aœciwym
obowi¹zkowi nie przedk³ada uprawniodo spraw finansów publicznych i mininym organom lub osobom dokumentów
strem w³aœciwym do spraw œrodowiska
lub informacji wymaganych w miêdzyokreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wykaz
narodowym przemieszczaniu odpadów
przejœæ granicznych, którymi realizowa– podlega karze grzywny.
ne jest miêdzynarodowe przemieszcza- 3. Orzekanie w sprawach, o których mowa w
nie odpadów, kieruj¹c siê koniecznoœci¹
ust. 1 i 2, nastêpuje na zasadach i w trybie
zapewnienia skutecznej kontroli przeokreœlonym w ustawie z dnia 24 sierpnia
strzegania przepisów rozporz¹dzenia nr
2001 r. – Kodeks postêpowania w spra1013/2006, w szczególnoœci w zakrewach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz.
sie kontroli zgodnoœci zg³oszonego ro1148, z póŸn. zm.3 )).
dzaju odpadów z faktyczn¹ zawartoœci¹
³adunku przywo¿onego z zagranicy,
Rozdzia³ 9
wywo¿onego za granicê lub przewo¿oneKary pieniê¿ne
go tranzytem.
Art. 32.
3. Minister w³aœciwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem 1. Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowiska nak³ada na odbiorcê odpadów przyw³aœciwym do spraw œrodowiska okreœli,
wiezionych nielegalnie bez dokonania
w drodze rozporz¹dzenia, wykaz w³aœcizg³oszenia, w drodze decyzji, karê piewych w sprawach miêdzynarodowego
niê¿n¹ w wysokoœci od 15 000 do 50 000
przemieszczania odpadów urzêdów celz³.
nych, kieruj¹c siê koniecznoœci¹ zapewnienia skutecznej kontroli przestrzegania 2. Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowiska nak³ada na wysy³aj¹cego odpady bez
przepisów rozporz¹dzenia nr 1013/2006,
118
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
dokonania zg³oszenia, je¿eli takie zg³oszekodliwiania odpadów w terminie 3 dni
nie jest wymagane zgodnie z art. 3 rozpood ich odbioru;
rz¹dzenia nr 1013/2006, w drodze decy5) nie wype³ni³ obowi¹zku potwierdzezji, karê pieniê¿n¹ w wysokoœci od 15 000
nia dokonania odzysku lub unieszkodo 50 000 z³.
dliwienia przez prowadz¹cego instala3. Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowicjê odzysku lub unieszkodliwiania odska nak³ada na wysy³aj¹cego odpady, w
padów, w terminie 30 dni od dokodrodze decyzji, karê pieniê¿n¹ w wysonania odzysku lub unieszkodliwienia,
koœci od 15 000 do 50 000 z³, je¿eli ten,
nie póŸniej jednak ni¿ w terminie jedchoæby nieumyœlnie dokona³ wysy³ki odnego roku kalendarzowego od dnia
padów:
otrzymania odpadów;
1) bez zgody zainteresowanych w³aœci6) nie wype³ni³ obowi¹zku przechowywych organów;
wania dokumentów zwi¹zanych ze
2) gdy zgoda zainteresowanych w³aœcizg³oszeniem przemieszczania odpadów
wych organów zosta³a uzyskana w wyprzez okres 3 lat od daty pierwszej wyniku fa³szerstwa, wprowadzenia w
sy³ki.
b³¹d lub oszustwa;
2. Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowi3) w sposób, który nie jest zgodny ze sposka nak³ada na wysy³aj¹cego odpady, w
sobem okreœlonym w dokumencie
drodze decyzji, karê pieniê¿n¹ w wysozg³oszenia transgranicznego przesy³akoœci od 10 000 do 20 000 z³, je¿eli ten,
nia/przemieszczania odpadów, o któchoæby nieumyœlnie:
rym mowa w za³¹czniku IA do rozpo1) wiêcej ni¿ jeden raz pos³ugiwa³ siê tym
rz¹dzenia nr 1013/2006 lub w dokusamym dokumentem przesy³ania;
mencie przesy³ania dotycz¹cym trans2) dokona³ wysy³ki wiêkszej iloœci transgranicznego przesy³ania/przemieszczaportów ni¿ by³a zg³oszona;
nia odpadów, o którym mowa w za3) dokona³ wysy³ki wiêkszej iloœci odpa³¹czniku IB do rozporz¹dzenia nr 1013/
dów ni¿ by³o to okreœlone w zezwole2006.
niu;
4) dokona³ wysy³ki odpadów bez powiaArt. 33.
domienia na trzy dni robocze przed
1. Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowitransportem wszystkich zaintereska nak³ada na odbiorcê odpadów, w drosowanych w³aœciwych organów.
dze decyzji, karê pieniê¿n¹ w wysokoœci 3. Wojewódzki Inspektor Ochrony Œrodowiod 10 000 do 20 000 z³, je¿eli ten, choæska nak³ada na transportuj¹cego odpady,
by nieumyœlnie:
w drodze decyzji, karê pieniê¿n¹ w wy1) wiêcej ni¿ jeden raz pos³ugiwa³ siê tym
sokoœci od 5 000 do 10 000 z³, je¿eli ten,
samym dokumentem przesy³ania;
choæby nieumyœlnie:
2) przyj¹³ wiêksz¹ iloœæ transportów ni¿
1) nie realizowa³ przewozu ustalon¹ tras¹
by³a zg³oszona;
przejazdu;
3) przyj¹³ wiêksz¹ iloœæ odpadów ni¿ by³o
2) nie jest wskazany w zezwoleniu jako
to okreœlone w zezwoleniu;
przewoŸnik odpadów;
4) nie wype³ni³ obowi¹zku potwierdze3) naruszy³ warunki dotycz¹ce rodzaju
nia otrzymania odpadów przez prowaopakowania odpadów;
dz¹cego instalacjê odzysku lub uniesz4) dokonywa³ przewozu odpadów bez do-
119
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
³¹czenia do transportu wszystkich wymaganych dokumentów;
5) dokonywa³ przewozu odpadów z niewype³nionym prawid³owo lub niepodpisanym dokumentem przesy³ania;
6) dokona³ wymieszania podczas transportu odpadów objêtych odrêbnymi
zg³oszeniami;
7) dokonywa³ przewozu odpadów wymienionych w za³¹cznikach III, IIIA
oraz IIIB bez informacji wymaganej
na podstawie art. 18 rozporz¹dzenia nr
1013/2006 lub gdy informacja nie zosta³a do³¹czona w formacie okreœlonym w za³¹czniku VII do rozporz¹dzenia nr 1013/2006.
Art. 34.
Przy ustalaniu wysokoœci kar pieniê¿nych, o których mowa w art. 31 i 32, nale¿y
uwzglêdniæ w szczególnoœci iloœæ, rodzaj
i charakter odpadów, w tym mo¿liwoœæ zagro¿eñ dla ludzi i œrodowiska powodowanych
przez te odpady, oraz okolicznoœci uprzedniego naruszenia przepisów ustawy i rozporz¹dzenia nr 1013/2006.
Art. 35.
1. Wykonanie kary pieniê¿nej na³o¿onej przez
wojewódzkiego inspektora ochrony œrodowiska ulega zawieszeniu do czasu uprawomocnienia siê decyzji.
2. Karê pieniê¿n¹ wnosi siê na rachunek wojewódzkiego inspektora ochrony œrodowiska, który wyda³ decyzje w przedmiocie
wymierzenia kary.
3. Karê pieniê¿n¹ uiszcza siê w terminie
14 dni od dnia uprawomocnienia siê
decyzji.
4. W przypadku bezskutecznego up³ywu terminu, o którym mowa w ust. 3, kara pieniê¿na podlega œci¹gniêciu w trybie przepisów o postêpowaniu egzekucyjnym w
administracji.
120
Rozdzia³ 10
Zmiany w przypisach obowi¹zuj¹cych
Art. 36.
W ustawie z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Œrodowiska (Dz. U. z 2007
r. Nr 44, poz. 287) w art. 2 w ust. 1 pkt 15
otrzymuje brzmienie:
„15) wykonywanie zadañ okreœlonych
w ustawie z dnia ... o miêdzynarodowym
przemieszczaniu odpadów (Dz. U. Nr ...,
poz. ...),”.
Art. 37.
W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. –
Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z
póŸn. zm.4 )) art. 183 otrzymuje brzmienie:
„Art. 183. § 1. Kto wbrew przepisom
sk³aduje, usuwa, przetwarza, dokonuje odzysku, unieszkodliwia albo transportuje odpady lub substancje w takich warunkach lub w
taki sposób, ¿e mo¿e to zagroziæ ¿yciu lub
zdrowiu wielu osób lub spowodowaæ zniszczenie w œwiecie roœlinnym lub zwierzêcym
w znacznych rozmiarach,
podlega karze pozbawienia wolnoœci od 3
miesiêcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew
przepisom przywozi z zagranicy substancje
zagra¿aj¹ce œrodowisku.
§ 3. Karze okreœlonej w § 1 podlega,
kto wbrew obowi¹zkowi dopuszcza do pope³nienia czynu okreœlonego w § 1, 2 i 4.
§ 4. Karze okreœlonej w § 1 podlega,
kto wbrew przepisom przywozi odpady z zagranicy lub wywozi odpady za granicê.
§ 5. Kto bez wymaganego zg³oszenia
lub zezwolenia, albo wbrew jego warunkom
przywozi z zagranicy lub wywozi za granicê
odpady niebezpieczne,
podlega karze pozbawienia wolnoœci od 6
miesiêcy do lat 8.
§ 6. Je¿eli sprawca czynu okreœlonego
w § 1-5 dzia³a nieumyœlnie,
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
rodowym przemieszczaniem odpadów;
3) zakupu sprzêtu i oprogramowania
dla organów, o których mowa w pkt
2.”;
2) w art. 402 w ust. 1 zdanie pierwsze
otrzymuje brzmienie:
„Zarz¹d województwa oraz wojewódzki inspektor ochrony œrodowiska prowadz¹ wyodrêbnione rachunki bankowe w celu gromadzenia i redystrybucji wp³ywów, o których mowa w art.
401 ust. 1, 12a i 13c.”;
3) w art. 402 po ust. 8 dodaje siê ust. 8a
w brzmieniu:
„8a. Wp³ywy z kar pieniê¿nych, o których mowa w art. 32 i 33 ustawy z
dnia … o miêdzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U. Nr …,
poz. …), wojewódzcy inspektorzy
ochrony œrodowiska przekazuj¹ na odrêbny rachunek bankowy Narodowego Funduszu w terminie do koñca nastêpnego miesi¹ca po up³ywie ka¿dego kwarta³u.”.
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoœci albo pozbawienia wolnoœci do lat 2.”.
Art. 38.
W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. –
Prawo ochrony œrodowiska (Dz. U. z 2006 r.
Nr 129, poz. 902, z póŸn. zm.5 )) wprowadza
siê nastêpuj¹ce zmiany:
1) w art. 401 po ust. 13b dodaje siê ust.
13c i 13d w brzmieniu:
„13c. Przychodami Narodowego Funduszu s¹ tak¿e wp³ywy z kar pieniê¿nych wymierzanych na podstawie art.
32 i 33 ustawy z dnia … o miêdzynarodowym przemieszczaniu odpadów
(Dz. U. Nr …, poz. …).
13d. Wp³ywy z kar, o których mowa
w ust. 13c, Narodowy Fundusz przeznacza na dofinansowanie dzia³añ w
zakresie:
1)
gospodarowania odpadami w
przypadkach, o których mowa w art.
23-25 rozporz¹dzenia (WE) nr 1013/
2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie
przemieszczania odpadów (Dz.Urz. UE
L 190 z 12.07.2006, str. 1);
2)
szkolenia organów administracji publicznej wykonuj¹cych obowi¹zki Rzeczypospolitej Polskiej zwi¹zane
z kontrol¹ i nadzorem nad miêdzyna1
Art. 39.
W ustawie z dnia 16 listopada 2006 r. o
op³acie skarbowej (Dz. U. Nr 225, poz. 1635
oraz z 2007 r. Nr 64, poz. 427) w za³¹czniku
do ustawy w czêœci III pkt 39 otrzymuje
brzmienie:
2
„39. Zezwolenie wydawane na
podstawie przepisów ustawy o
międzynarodowym
przemieszczaniu odpadów:
1) na obrót odpadami z
zagranicą, obejmujący
wielokrotne
przemieszczanie odpadów
2) na obrót odpadami z zagranicą
obejmujący jednokrotne
przemieszczenie odpadów
3) od zezwoleń wstępnych
3
4
1 411 zł
708 zł
2 000 zł”
121
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Rozdzia³ 11
Przepisy przejœciowe i koñcowe
PRZYPISY:
Art. 40.
Dotychczasowe przepisy wykonawcze
wydane na podstawie art. 13 ust. 2 oraz art.
18 ust. 2 i 3 ustawy, o której mowa w art. 42,
zachowuj¹ moc do dnia wejœcia w ¿ycie odpowiednio nowych przepisów wykonawczych
wydanych na podstawie art. 12 ust. 2 oraz
art. 30 ust. 2 i 3 niniejszej ustawy, nie d³u¿ej
jednak ni¿ przez okres 12 miesiêcy od dnia
jej wejœcia w ¿ycie.
Art. 41.
Do spraw wszczêtych i niezakoñczonych decyzj¹ ostateczn¹ przed dniem wejœcia
w ¿ycie niniejszej ustawy oraz do zezwoleñ
wydanych przed dniem wejœcia w ¿ycie niniejszej ustawy stosuje siê przepisy dotychczasowe.
Art. 42.
Traci moc ustawa z dnia 30 lipca 2004 r.
o miêdzynarodowym obrocie odpadami (Dz.
U. Nr 191, poz. 1956).
1) Niniejsz¹ ustaw¹ zmienia siê ustawy: ustawê z dnia
20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Œrodowiska,
ustawê z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny,
ustawê z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony
œrodowiska, ustawê z dnia 16 listopada 2006 r. o
op³acie skarbowej.
2) Zmiany wymienionej ustawy zosta³y og³oszone w
Dz. U. z 2006 r. Nr 169 poz. 1199, Nr 170 poz.
1217, Nr 249, poz. 1832 oraz z 2007 r. Nr 21, poz.
124.
Dz. U. z 2003 r. Nr 109, poz. 1031, Nr 213, poz.
2081, z 2004 r. Nr 128, poz. 1351, z 2005 r. Nr
132, poz. 1103, Nr 143, poz. 1203 oraz z 2006 r.
Nr 226, poz. 1648.
Dz. U. Nr 128, poz. 840, z 1999 r. Nr 64, poz. 729
i Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 48, poz. 548, Nr
93, poz. 1027 i Nr 116, poz. 1216, z 2001 r. Nr
98, poz. 1071, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr
179, poz. 1750, Nr 199, poz. 1935 i Nr 228, poz.
2255, z 2004 r. Nr 25, poz. 219, Nr 69, poz. 626,
Nr 93, poz. 889 i Nr 243, poz. 2426, z 2005 r. Nr
86, poz. 732, Nr 90, poz. 757, Nr 132, poz. 1109,
Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479 i Nr 180,
poz. 1493 oraz z 2006 r. Nr 190, poz. 1409, Nr
218, poz. 1592 i Nr 226, poz. 1648.
Dz. U. z 2006 r. Nr 169 poz. 1199, Nr 170 poz.
1217, Nr 249, poz. 1832 oraz z 2007 r. Nr 21, poz.
124.
Art. 43.
Ustawa wchodzi w ¿ycie z dniem 12
lipca 2007 r.
122
Nr 2 (50)/07
PRAWO i
ŒRODOWISKO
INFORMACJA O STANIE LASÓW W 2005 ROKU
Podstawa prawna – art. 52 ust. 2 ustawy z 28 wrzeœnia 1991 r. o lasach (Dz.U. z
2005 r. Nr 45, poz. 435, z póŸn. zm.)
Stan lasów w Polsce jest corocznie
przedmiotem oceny w³adz rz¹dowych i parlamentu. Obowi¹zek ten wynika z art. 52 ust.
2 ustawy z 28 wrzeœnia 1991 r. o lasach
(Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, z póŸn.
zm.).
Informacja o stanie lasów w 2005 roku
oparta zosta³a na danych G³ównego Urzêdu
Statystycznego, „Raporcie o stanie lasów w
Polsce w 2005 r.” – opracowanym przez Dyrekcjê Generaln¹ Lasów Pañstwowych oraz
informacjach: Agencji Nieruchomoœci Rolnych, Instytutu Badawczego Leœnictwa w
Warszawie, Biura Urz¹dzania Lasu i Geodezji Leœnej.
I. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW
LEŒNYCH
1. Na koniec 2005 r. powierzchnia lasów w
Polsce wynosi³a 9.000 tys. ha, co odpowiada lesistoœci 28,8%. W stosunku do
roku 2004 nast¹pi³ wzrost lesistoœci o
0,1%. Na jednego mieszkañca przypada
w Polsce œrednio 0,24 ha lasu.
W 2005 r. powierzchnia lasów wzros³a o
27 tys. ha. Jest to efektem zalesienia 12,9
tys. ha w 2005 roku oraz zmian dokonanych w ewidencji gruntów, wynikaj¹cych
z przekwalifikowania na lasy w powszechnej ewidencji gruntów powierzchni zalesionych w latach wczeœniejszych.
2. W strukturze w³asnoœciowej lasów w Polsce dominuj¹ lasy publiczne. W 2005 roku
zajmowa³y one 7410 tys. ha, tj. 82,3%
powierzchni lasów kraju, w tym:
1) w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa by³o 7328
tys. ha, tj. 81,4% ogólnej powierzchni lasów, z tego:
a) w zarz¹dzie Pañstwowego Gospo-
darstwa Leœnego Lasy Pañstwowe
pozostawa³o – 7042 tys. ha, tj.
78,2%,
b) parków narodowych – 183 tys. ha,
tj. 2,0% powierzchni,
c) pozosta³e Skarbu Pañstwa – 103 tys.
ha, tj.1,2% powierzchni,
2) w³asnoœci¹ gmin by³o 82 tys. ha,
tj.0,9% ogólnej powierzchni lasów.
Mimo dominuj¹cej w³asnoœci lasów publicznych, w ostatnich latach sukcesywnie zwiêksza siê powierzchnia lasów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa
– stanowi¹cych w³asnoœæ osób prywatnych.
W 2005 roku zajmowa³y one 1590 tys.
ha, co odpowiada 17,7% powierzchni
ogólnej lasów, podczas gdy w 1995 roku
zajmowa³y 1494 tys. ha, co stanowi³o
17,1% powierzchni ogólnej lasów.
Z tego w³asnoœci¹ osób fizycznych w 2005
roku by³o 1492 tys. ha, co stanowi³o
16,6% powierzchni ogólnej lasów. Pozosta³e 1,1% powierzchni ogólnej lasów pozostawa³o we w³adaniu wspólnot gruntowych, rolniczych spó³dzielni produkcyjnych i innych podmiotów.
3. Lasy w Polsce wystêpuj¹ g³ównie na najs³abszych glebach. Siedliska borowe (z
przewa¿aj¹cym udzia³em gatunków iglastych) wystêpuj¹ na 56,9% powierzchni,
a siedliska lasowe (z przewa¿aj¹cym udzia³em gatunków liœciastych) zajmuj¹ 43,1%
powierzchni lasów.
Dominuj¹ce gatunki iglaste zajmuj¹ 76,5%
powierzchni lasów. Najwiêksz¹ powierzchniê wœród gatunków iglastych zajmuje sosna. Jest to wynikiem preferowania w przesz³oœci monokultur (g³ównie sosnowych) w odnawianiu lasów.
Od wielu lat w ramach realizacji „Polity-
123
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
ki leœnej pañstwa” prowadzone s¹ dzia³ania na rzecz wzbogacania sk³adu gatunkowego lasów przez zwiêkszenie udzia³u
gatunków liœciastych i dostosowywanie go
do jakoœci siedlisk leœnych (typów siedliskowych lasu). W wyniku prac zwi¹zanych z przebudow¹ drzewostanów, struktura gatunkowa lasów ulega korzystnym
przemianom. Wyra¿a siê to wzrostem
udzia³u gatunków liœciastych z 13% w
1945 roku do 23,5% powierzchni w 2005
roku (dotyczy PGL Lasy Pañstwowe).
4. W wiekowej strukturze lasów dominuj¹
drzewostany m³ode, w wieku od 20 do 60
lat, odpowiadaj¹ce II i III klasie wieku.
Dotyczy to zarówno lasów stanowi¹cych
w³asnoœæ Skarbu Pañstwa, jak i lasów prywatnych. Zajmuj¹ one 44,9% powierzchni leœnej. Udzia³ drzewostanów I klasy
wieku, tj. do 20 lat, wykazuje tendencjê
spadkow¹ z 13,3% w 2000 roku do 12,2%
w 2005 roku. Jest to efektem miêdzy innymi ograniczania, zgodnie z „Polityk¹
leœn¹ pañstwa”, stosowania zrêbów zupe³nych na rzecz rêbni czêœciowych. Zjawiska tego nie rekompensuj¹ nawet prowadzone zalesienia gruntów porolnych. Potwierdza to obserwowany wzrost udzia³u
drzewostanów w klasie odnowienia (KO)
i do odnowienia (KDO) oraz w strukturze przerêbowej (SP) z 3,4% w 2000 roku
do 4,3% powierzchni w 2005 roku. Drzewostany te, po zakoñczeniu procesu odnowienia, bêd¹ sukcesywnie zwiêksza³y
powierzchnie drzewostanów m³odszych
klas wieku.
WskaŸnikiem dokonuj¹cej siê zmiany
struktury wiekowej drzewostanów jest
wzrost przeciêtnego wieku drzewostanów
w PGL Lasy Pañstwowe, który w 2005
roku wynosi³ 60 lat, a w lasach niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa – 40
lat (dane z roku 1999).
5. Stan zasobów drzewnych, wyra¿ony w ilo-
124
œci drewna grubizny brutto na pniu, od
1967 roku, kiedy to w PGL Lasy Pañstwowe wykonano pierwsz¹ pe³n¹ inwentaryzacjê, wykazuje tendencje wzrostowe.
Na 1 stycznia 2005 roku wielkoœæ zasobów drzewnych w lasach Polski oszacowano na 1,86 mld m3 grubizny brutto przy
wykorzystaniu danych zawartych w aktualizacji stanu powierzchni leœnej i stanu
zasobów1 dla PGL Lasy Pañstwowe oraz
szacunków dla pozosta³ych form w³asnoœci leœnej. Zasoby drzewne w PGL Lasy
Pañstwowe na pocz¹tek 2005 roku oszacowano na 1,59 mld m3 grubizny brutto,
w stosunku do roku 2004 by³ to wzrost o
31 mln m3. Najwiêkszy udzia³, w wielkoœci zasobów drzewnych wykazuj¹ drzewostany III i IV klasy wieku, a ich zasobnoœæ wynosi odpowiednio 26,9% i 25,0%
zasobów drzewnych. W PGL Lasy Pañstwowe drzewostany ponad stuletnie wraz
z KO, KDO i SP zajmuj¹ 13,6% powierzchni, a mi¹¿szoœæ zasobów drzewnych tych drzewostanów wynosi 17,3%
mi¹¿szoœci zasobów drzewnych.
Wzros³a tak¿e przeciêtna zasobnoœæ drzewostanów, wyra¿ona w m3 na 1 ha powierzchni leœnej, bez gruntów zwi¹zanych
z gospodark¹ leœn¹. Wed³ug aktualizacji
stanu powierzchni leœnej i zasobów drzewnych w 2005 roku przeciêtna zasobnoœæ
w PGL Lasy Pañstwowe wynosi³a 226 m3/
ha i w stosunku do 2004 roku by³ to wzrost
o 4 m3/ha. Natomiast przeciêtna zasobnoœæ
w lasach prywatnych i gminnych wed³ug
stanu z 1999 roku wynosi³a 119 m3/ha.
Sukcesywny wzrost zasobów leœnych jest
z jednej strony efektem zwiêkszania powierzchni lasów w wyniku prowadzonych
zalesieñ gruntów porolnych, z drugiej zaœ
stosowanej w naszym leœnictwie zasady
u¿ytkowania tylko czêœci przyrostu drewna, zgodnie z zasadami trwale zrównowa¿onej gospodarki leœnej.
Nr 2 (50)/07
Wzrost zasobów drzewnych w lasach zarz¹dzanych przez PGL Lasy Pañstwowe
jest jednym ze wskaŸników jakoœci prowadzonej gospodarki (wykonawstwo zabiegów hodowlanych, prognozowanie i
ograniczanie wystêpowania zagro¿eñ
drzewostanów, racjonalne pozyskanie
drewna).
Pe³n¹ obiektywn¹ informacjê o stanie zasobów leœnych wszystkich form w³asnoœci dostarczy wielkoobszarowa inwentaryzacja stanu lasów. W Polsce obowi¹zek
sporz¹dzania inwentaryzacji stanu lasu
nak³ada na Lasy Pañstwowe ustawa o lasach (art. 13 a ustawy). Na ten cel PGL
Lasy Pañstwowe mog¹ otrzymywaæ,
zgodnie z art. 54 ustawy o lasach, dotacje
bud¿etowe.
II. CELE I ZASADY PROWADZENIA
GOSPODARKI LEŒNEJ W POLSCE
Podstawowe zasady proekologicznego
i prospo³ecznego modelu rozwoju leœnictwa
w Polsce w postaci trwale zrównowa¿onej,
wielofunkcyjnej gospodarki leœnej sformu³owane zosta³y w ustawie o lasach z wrzeœnia
1991 roku, w „Polityce ekologicznej Pañstwa” (równie¿ z 1991 roku) i „Polityce leœnej pañstwa” - przyjêtej przez Radê Ministrów w kwietniu 1997 roku. Kierunek ten
zosta³ utrzymany tak¿e w innych programach
opracowanych na podstawie ustaleñ miêdzynarodowych wynikaj¹cych z Agendy 21 i
„Zasad Leœnych” uchwalonych w 1992 roku
na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro oraz dorobku Ministerialnych Konferencji w sprawie Ochrony Lasów w Europie (Strasburg
1990, Helsinki 1993, Lizbona 1998 i Wiedeñ
2003).
W Polsce trwale zrównowa¿on¹ gospodarkê leœn¹ prowadzi siê na podstawie planu
urz¹dzenia lasu (opracowywanego na 10 lat)
z uwzglêdnieniem celów wyznaczonych funk-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
cjami lasu - œrodowiskotwórczymi, spo³ecznymi i produkcyjnymi, oraz przy zachowaniu zasad:
1) powszechnej ochrony lasów,
2) trwa³oœci utrzymania lasów,
3) ci¹g³oœci i zrównowa¿onego wykorzystywania wszystkich funkcji lasu,
4) powiêkszania zasobów leœnych.
Celem trwale zrównowa¿onej, planowanej gospodarki leœnej jest:
1) zachowanie lasów i ich korzystnego
wp³ywu na klimat, powietrze, wodê,
glebê, warunki ¿ycia i zdrowia cz³owieka oraz równowagê przyrodnicz¹,
2) ochrona lasów, zw³aszcza stanowi¹cych naturalne fragmenty rodzimej
przyrody, cennych dla zachowania ró¿norodnoœci biologicznej i leœnych zasobów genowych,
3) ochrona gleb oraz wód powierzchniowych, podziemnych i retencji zlewni,
4) produkcja, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego u¿ytkowania lasu.
1. Zachowaniu powierzchni lasów s³u¿¹ przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i
leœnych, które ograniczaj¹ wykorzystywanie gruntów leœnych na cele nieleœne. Skala tego zjawiska jest raczej marginalna.
W 2003 roku wy³¹czono z u¿ytkowania
leœnego 689 ha, w 2004 roku – 652 ha, a
w 2005 roku – 472 ha gruntów leœnych.
Zachowaniu lasów s³u¿y równie¿, okreœlony w ustawie o lasach, obowi¹zek ponownego wprowadzenia, w ci¹gu 2 lat od
usuniêcia drzewostanu, uprawy leœnej na
wylesion¹ powierzchniê w ramach tzw.
odnowieñ. W kraju rocznie odnawia siê
38–40 tys. ha. Rozmiar odnowieñ wynika z iloœci drzewostanów dojrza³ych do
odnowienia i przeznaczonych do wyrêbu
w planach urz¹dzenia lasu oraz faktycznie usuniêtych.
2. Ochrona lasów polega przede wszystkim
125
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
na prowadzeniu dzia³añ profilaktycznych,
no naturalne i pó³naturalne metody hopolegaj¹cych na przewidywaniu zagro¿eñ,
dowli lasu, kontynuowano realizacjê prowzmacnianiu odpornoœci biologicznej
gramu ma³ej retencji poprzez budowê lub
ekosystemów leœnych oraz bie¿¹cym liodtwarzanie ma³ych zbiorników wodnych,
kwidowaniu zagro¿eñ dla ich trwa³oœci ze
ograniczano stosowanie chemicznych
strony czynników biotycznych i abiotyczœrodków ochrony roœlin do niezbêdnego
nych.
minimum.
Zgodnie z art. 10 ustawy o lasach, dzia³aW efekcie dzia³ania te s³u¿¹ ochronie i
nia ochronne przed organizmami szkodliwzbogacaniu ró¿norodnoœci biologicznej
wymi we wszystkich lasach prowadzone
ekosystemów leœnych.
s¹ przez PGL Lasy Pañstwowe, bez wzglê- 3. Lasy pe³ni¹ ró¿norodne funkcje w œrododu na formê w³asnoœci, na koszt Lasów
wisku i gospodarce. Produkcyjne funkcje
2
Pañstwowych .
lasu polegaj¹ na zdolnoœci do produkcji
biomasy i ci¹g³ego odtwarzania tego proW ramach ochrony lasów prowadzona jest
ochrona przeciwpo¿arowa metodami tracesu. Ochronne (ekologiczne) funkcje lasu
dycyjnymi i w formie lotniczego patrolowyra¿aj¹ siê w jego korzystnym wp³ywie
wania i gaszenia po¿arów lasu.
na kszta³towanie klimatu, bilansu wodneW 2005 roku kontynuowano dzia³ania progo, przeciwdzia³aniu procesom erozyjnym
gleb, zachowaniu potencja³u biologicznefilaktyczne s³u¿¹ce ochronie i podnoszeniu stabilnoœci ekosystemów leœnych
go gatunków. Wszystkie lasy, ze swej naprzez:
tury, stanowi¹ ochronê dla gleb i wód dziê– wzbogacanie sk³adu gatunkowego
ki zwiêkszonej (w stosunku do terenów
bezleœnych) retencji oraz ograniczaniu
drzewostanów, w ramach zalesieñ i odnowieñ, a tak¿e w trakcie poprawek i
sp³ywów powierzchniowych, a tak¿e stauzupe³nieñ dokonywanych w uprawach
bilizacji gruntu. S¹ jednak tereny wymaleœnych, oraz dolesianie luk i wprogaj¹ce szczególnej ochrony w tym zakresie, wówczas, w trybie art. 15 i 16 ustawy
wadzanie drugiego piêtra (dostosowanie do jakoœci siedlisk). W 2005 roku
o lasach, lasom tym nadawany jest status
lasów ochronnych (przez Ministra Œrodoprace te by³y realizowane w PGL Lasy
wiska – w przypadku lasów stanowi¹cych
Pañstwowe na 67,4 tys. ha, tj. o 0,9
w³asnoœæ Skarbu Pañstwa lub starostê –
tys. ha wiêcej ni¿ w roku poprzednim,
– przebudowê drzewostanów, któr¹ PGL
w przypadku lasów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa). Do koñca 2005
Lasy Pañstwowe objê³y 9,5 tys. ha
drzewostanów. Jest to powierzchnia,
roku, status lasów ochronnych w odniesieniu do lasów niepañstwowych nadawa³
która odpowiada œrednim rocznym powojewoda, natomiast od 1 stycznia 2006
trzebom przebudowy drzewostanów.
roku status ten nadaje starosta (zgodnie z
W 2005 roku, ze wzglêdu na koniecznoœæ
nowel¹ ustawy o lasach, og³oszon¹ w
przeznaczenia œrodków z dotacji bud¿etu
pañstwa na inne zadania na podstawie art.
Dz.U. z 2005 r. Nr 175, poz.1462).
Na koniec 2005 r. powierzchnia lasów
54 ustawy o lasach, PGL Lasy Pañstwowe wykona³o przebudowê drzewostanów
ochronnych w PGL Lasy Pañstwowe wynosi³a oko³o 3,3 mln ha, co stanowi³o
z w³asnych œrodków.
Ponadto, zgodnie z zasad¹ trwale zrów46,5% ca³kowitej powierzchni leœnej. Powierzchnia lasów niestanowi¹cych w³anowa¿onej gospodarki leœnej, preferowa-
126
Nr 2 (50)/07
snoœci Skarbu Pañstwa uznanych za
ochronne jest szacowana na 82,3 tys. ha,
co stanowi 5,2% ich ca³kowitej powierzchni. W lasach gminnych za ochronne uznanych jest 32,8% ich powierzchni.
4. Ustawa o lasach nie okreœla szczegó³owych
kryteriów i wskaŸników pozyskania drewna w poszczególnych nadleœnictwach.
Przywo³uje ona tylko zasady ogólne, a
mianowicie: racjonalne u¿ytkowanie lasu
w sposób trwale zapewniaj¹cy optymaln¹
realizacjê wszystkich jego funkcji (art. 13
ust. 1 pkt 5 ustawy), sporz¹dzanie planu
urz¹dzenia lasu na 10 lat dla ka¿dego nadleœnictwa i okreœlania w nim etatu ciêæ
u¿ytków rêbnych i przedrêbnych (art. 18
ust. 4 pkt 3 lit. a ustawy) oraz nieprzekraczanie rozmiaru pozyskania drewna ponad wielkoœæ okreœlon¹ w planie urz¹dzenia lasu (art. 23 ust. 2 ustawy). Ca³oœæ
uwarunkowañ wp³ywaj¹cych na realizacjê ustawowego obowi¹zku prowadzenia
trwale zrównowa¿onej gospodarki leœnej
ujêta jest w planie urz¹dzenia lasu dla nadleœnictwa, który podlega zatwierdzeniu
przez Ministra Œrodowiska, co wynika z
art. 22 ustawy o lasach. Plany urz¹dzenia
lasu sporz¹dza siê dla lasów stanowi¹cych
w³asnoœæ Skarbu Pañstwa, z wy³¹czeniem
lasów wchodz¹cych w sk³ad Zasobu W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa, dla których sporz¹dza siê uproszczone plany urz¹dzenia lasu, które równie¿ w trybie art.
22 ustawy o lasach podlegaj¹ zatwierdzeniu przez Ministra Œrodowiska.
Iloœæ przewidzianego do pozyskania drewna jest okreœlana w okresach 10-letnich w
planach urz¹dzenia lasu poszczególnych
nadleœnictw jako tak zwany etat ciêæ. Sposób okreœlania wielkoœci etatu ciêæ jest
oparty na zasadach podporz¹dkowanych
g³ównie potrzebom hodowlanym oraz wymogom ochrony przyrody. Wa¿nym elementem regulacji pozyskania drewna w
PRAWO i
ŒRODOWISKO
nadleœnictwie jest rzeczywisty wiek drzewostanów oraz przyjêty wiek dojrza³oœci
drzewostanów do odnowienia (tak zwany
wiek rêbnoœci).
Etat ciêæ, zatwierdzony wraz z planem
urz¹dzenia lasu przez Ministra Œrodowiska, nie podlega zmianie w czasie realizacji planu, z wyj¹tkiem sytuacji wywo³anych klêskami zagra¿aj¹cymi trwa³oœci
lasu. Do celów zarz¹dzania i statystyki
mo¿liwoœci pozyskania drewna ustala siê
jako dziesi¹t¹ czêœæ sumy 10-letnich etatów ciêæ rêbnych i przedrêbnych, okreœlonych w planach urz¹dzenia lasu wszystkich nadleœnictw. Wielkoœæ etatu ciêæ
uto¿samiana jest (wed³ug GUS oraz raportów o stanie lasów) z obowi¹zuj¹c¹
,,norm¹” rocznego pozyskania drewna w
PGL Lasy Pañstwowe.
Przyjêty w Polsce sposób wyliczania etatu ciêæ oparty jest na zasadzie reprodukcji
rozszerzonej. W PGL Lasy Pañstwowe
udzia³ pozyskanego drewna w przyroœcie
bie¿¹cym wynosi œrednio oko³o 55%, pozosta³e 45% przyrostu jest akumulowane
na pniu. W lasach ochronnych pozyskuje
siê oko³o 30% przyrostu. Najwiêksz¹ dynamikê przyrostu wykazuj¹ drzewostany
m³ode, których mo¿liwoœci u¿ytkowania
s¹ ograniczone.
Przyjêcie takich zasad zapewnia realizacjê ustawowego obowi¹zku prowadzenia
gospodarki leœnej umo¿liwiaj¹cej rozwój
zasobów leœnych, a równoczeœnie daje
mo¿liwoœæ podejmowania krótkookresowych decyzji strategicznych o zwiêkszeniu rozmiaru pozyskania drewna, uzasadnionych potrzebami gospodarczymi kraju. Stosunek wielkoœci pozyskania do
przyrostu jest obecnie powszechnie stosowanym wskaŸnikiem trwa³ej i zrównowa¿onej gospodarki leœnej. Jego wartoœæ
zale¿y w du¿ej mierze od struktury wiekowej lasów i ich zasobnoœci.
127
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Wed³ug danych BULiGL w okresie od
stycznia 1985 r. do stycznia 2005 r. w lasach zarz¹dzanych przez PGL Lasy Pañstwowe przyrost grubizny brutto wyniós³
oko³o 951 mln m3. W tym czasie pozyskano 527 mln m3, co oznacza, ¿e pozosta³e 424 mln m3 grubizny brutto tj. oko³o
45% ca³kowitego przyrostu, zwiêkszy³o
zasoby drzewne na pniu. Przeciêtny przyrost roczny mi¹¿szoœci grubizny brutto,
liczony za okres 1985-2004, z ró¿nicy
mi¹¿szoœci na koñcu i na pocz¹tku tego
okresu, z uwzglêdnieniem pozyskania i w
przeliczeniu na 1 ha gruntów leœnych zarz¹dzanych przez Lasy Pañstwowe, wynosi 6,9 m3/ha. Natomiast przeciêtny roczny przyrost mi¹¿szoœci grubizny brutto,
obliczony w ten sam sposób, za okres
ostatnich piêciu lat, wynosi w PGL Lasy
Pañstwowe 8,1 m3/ha.
Struktura wiekowa drzewostanów PGL
Lasy Pañstwowe, ich rosn¹ca zasobnoœæ
(efekt zalesieñ prowadzonych w latach 50.
i 60. ubieg³ego wieku) oraz produkcyjnoœæ wszystkich drzewostanów stwarzaj¹
warunki sprzyjaj¹ce dalszemu wzrostowi zasobów drzewnych na pniu. Analiza aktualnego stanu zasobów drzewnych
w PGL Lasy Pañstwowe i ich trendu rozwojowego stwarza przes³anki do przewidywania sukcesywnego wzrostu pozyskania drewna.
III. STAN ZDROWOTNY I SANITARNY
LASÓW
Zagro¿enie lasów w Polsce jest stosunkowo wysokie. Wynika to ze sta³ego, równoczesnego oddzia³ywania na œrodowisko leœne
wielu czynników, okreœlanych jako stresowe,
powoduj¹cych niekorzystne zjawiska i zmiany w stanie zdrowotnym i sanitarnym lasów.
Zmiany te zale¿¹ z jednej strony od odpornoœci lasów na te czynniki, z drugiej zaœ od
128
nasilenia ich wystêpowania.
Sta³e oddzia³ywanie zanieczyszczeñ powietrza atmosferycznego i dotychczasowa
koncentracja SO2 i NO2, warunki pogodowoklimatyczne, nasilenie wystêpowania klêsk
¿ywio³owych (huragany, gradobicia, po¿ary,
powodzie) oraz szkodników biotycznych
zwiêkszaj¹ podatnoœæ drzew na choroby.
W 2005 roku wyst¹pi³ spadek koncentracji SO2 i NO2, w porównaniu z 2004 rokiem. Poprawie uleg³ stan zdrowotny drzewostanów, oceniany wed³ug kryteriów europejskich na podstawie stopnia defoliacji koron drzew. Poziom uszkodzenia lasów, okreœlany ubytkiem aparatu asymilacyjnego, od
1989 roku oceniany jest w Polsce corocznie
w ramach pañstwowego monitoringu œrodowiska. W 2005 roku udzia³ drzew œrednio i
silnie uszkodzonych, z ubytkiem aparatu asymilacyjnego ponad 25%, w porównaniu z
rokiem 2004 obni¿y³ siê o 3,9 %, i wynosi³
30,7%.
W 2005 roku zagro¿enie lasów przez
szkodliwe owady uleg³o zmniejszeniu, w porównaniu z rokiem 2004. Dotyczy to przede
wszystkim brudnicy mniszki, która wyst¹pi³a na znacznie mniejszych powierzchniach ni¿
w roku poprzednim. Zabiegi ograniczaj¹ce
liczebnoœæ brudnicy mniszki wykonano na
powierzchni 6,7 tys. ha, podczas gdy w 2004
roku na powierzchni 54 tys. ha i 121,2 tys.
ha w 2003 roku. Wzros³o natomiast zagro¿enie drzewostanów sosnowych powodowanych
przez boreczniki, których wystêpowanie
stwierdzono na powierzchni 106 tys. ha, z
czego zabiegami ochronnymi objêto 49 tys.
ha.
Zagro¿enie drzewostanów wywo³ane
przez grzybowe choroby infekcyjne uleg³o
zmniejszeniu w stosunku do 2004 roku. W
2005 roku wystêpowanie grzybowych chorób infekcyjnych zosta³o zarejestrowane na
³¹cznej powierzchni 464 tys. ha drzewostanów, co w porównaniu z 2004 rokiem stano-
Nr 2 (50)/07
wi zmniejszenie area³u o niemal 177 tys. ha.
G³ównym Ÿród³em tych zagro¿eñ by³y nadal
choroby materia³u sadzeniowego, choroby
koron i strza³ drzew oraz choroby systemów
korzeniowych, szczególnie nasilone w drzewostanach za³o¿onych na gruntach porolnych.
W wiêkszym stopniu wyst¹pi³o zjawisko zamierania drzewostanów liœciastych,
dotyczy to zw³aszcza drzewostanów dêbowych – powierzchnia drzewostanów z symptomami tego zjawiska wynios³a 59 tys. ha, o
65% wiêcej ni¿ w 2004 roku. Du¿ym problemem jest zjawisko zamierania jesionów (14
tys. ha), a od 2000 roku narasta zagro¿enie
drzewostanów olszowych ze strony patogenów rodzaju Phytophthora (4,7 tys. ha). W
mniejszym ni¿ w 2004 roku nasileniu i zasiêgu odnotowano zamieranie drzew w drzewostanach bukowych i brzozowych, równie¿
choroby topól notowano na mniejszym obszarze.
Szkody o znaczeniu gospodarczym wyrz¹dza³y te¿ roœlino¿erne ssaki, g³ównie jelenie i sarny. W porównaniu z rokiem 2004
nast¹pi³ nieznaczny spadek wszystkich uszkodzeñ.
Zagro¿enie drzewostanów powodowane przez po¿ary lasów w Polsce jest zró¿nicowane terytorialnie i uzale¿nione od pory
roku. W 2005 roku nast¹pi³ wzrost zarówno
liczby po¿arów lasu o 74 %, jak i powierzchni objêtej przez ogieñ o 54% w stosunku do
roku 2004.
W 2005 roku w lasach wszystkich w³asnoœci mia³o miejsce 12169 po¿arów, a œrednia powierzchnia lasu objêta po¿arem wynosi³a 0,48 ha (wed³ug danych GUS). W PGL
Lasy Pañstwowe odnotowano 4501 po¿arów
(wed³ug „Raportu o stanie lasów w Polsce
2005”), które swoim zasiêgiem objê³y blisko
1200 ha powierzchni leœnej. Po¿arów na terenie lasów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa by³o prawie dwukrotnie wiêcej
ni¿ w PGL Lasy Pañstwowe. G³ównymi przy-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
czynami powstawania po¿arów lasu, podobnie jak w ubieg³ych latach, by³y podpalenia,
a¿ 47% wszystkich po¿arów, nieostro¿noœæ
ludzi oraz przenoszenie siê ognia z gruntów
nieleœnych.
W 2005 roku nast¹pi³a poprawa stanu
sanitarnego lasów. W ramach porz¹dkowania stanu sanitarnego lasu i likwidacji skutków klêsk ¿ywio³owych oraz gradacji szkodliwych owadów, pozyskano 5,8 mln m3, co
stanowi³o 20,8 % ca³oœci pozyskania grubizny, o 0,5 mln m3 mniej ni¿ w 2004 roku.
IV. REALIZACJA PODSTAWOWYCH
CELÓW I PRIORYTETÓW POLITYKI
LEŒNEJ PAÑSTWA
Polityka leœna pañstwa, zwana dalej
PLP, przyjêta przez Radê Ministrów w 1997
r. okreœli³a dziewiêæ podstawowych celów i
priorytetów, które powinny byæ sukcesywnie
realizowane. W swoim podstawowym zakresie rozwijaj¹ one cele i zasady okreœlone w
art. 7 i 8 ustawy o lasach.
W pierwszych latach realizacji PLP jednym z zadañ by³o opracowanie b¹dŸ nowelizacja obowi¹zuj¹cych zasad i instrukcji prowadzenia gospodarki leœnej, z uwzglêdnieniem znowelizowanej w 1997 r. ustawy o
lasach oraz „Wytycznych Ministra Ochrony
Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa w sprawie doskonalenia gospodarki leœnej na podstawach ekologicznych”. W tym
celu opracowano i wdro¿ono do praktyki leœnej: Zasady hodowli lasu (2002), Instrukcjê
ochrony lasu (2004 r.), Instrukcjê wyró¿niania i kartowania siedlisk leœnych (2003 r.) oraz
Instrukcjê urz¹dzania lasu (2003 r.). W 2005
roku zatwierdzona zosta³a „Instrukcja wykonywania wielkoobszarowej inwentaryzacji
stanu lasu”.
Z g³ównych celów PLP dobrze przebiega realizacja programu zwiêkszania lesistoœci kraju3 .
129
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
Pierwszy etap realizacji Krajowego programu zwiêkszania lesistoœci, zwanego dalej
„KPZL”, obejmuj¹cy lata 1995–2000, zosta³
zrealizowany w 111%.
Drugi etap realizacji KPZL obejmuje
lata 2001–2005, zosta³ zrealizowany w
79,5%. W latach 2001–2005 zalesiono ³¹cznie
95,4 tys. ha gruntów, w tym 46,3 tys. ha
gruntów stanowi¹cych w³asnoœæ Skarbu Pañstwa i 49,1 tys. ha gruntów niestanowi¹cych
w³asnoœci Skarbu Pañstwa. Nast¹pi³ bardzo
wyraŸny wzrost udzia³u zalesieñ gruntów prywatnych w zalesieniach ogó³em, co jest zgodne z za³o¿eniami programu. By³o to przede
wszystkim wynikiem zachêt finansowych
przewidzianych dla w³aœcicieli gruntów rolnych w ustawie z 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia.
Wprawdzie ustawa ta straci³a moc 15 stycznia 2004 r., lecz w jej trybie w latach 2002–
2003 zalesiono 19,6 tys. ha prywatnych gruntów rolnych. Zmniejszenie poziomu zalesieñ
w latach 2004–2005 by³o wynikiem uchylenia wy¿ej wymienionej ustawy i uruchomienia od 1 wrzeœnia 2004 r. procedur przyjmowania wniosków na zalesienia w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2004–2006, zgodnie z ustaw¹ z 28 listopada
2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze œrodków pochodz¹cych z Sekcji
Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej – (Dz.U. Nr 229, poz.
2273, z póŸn. zm.). Ze wzglêdu na atrakcyjnoœæ finansow¹ wsparcia zalesieñ ze œrodków
UE, coraz mniejsze by³o zainteresowanie
w³aœcicieli gruntów zalesieniami w oparciu o
przepisy ustawy o lasach. Nale¿y tak¿e podkreœliæ równoczesne sta³e zmniejszanie siê
powierzchni gruntów przekazywanych PGL
Lasom Pañstwowym przez Agencjê Nieruchomoœci Rolnych.
W 2005 r. z³o¿ono oko³o 4500 wniosków na zalesienie w 2006 r. ponad 17 tys.
ha gruntów rolnych, co pozwala prognozo-
130
waæ powrót do zalesieñ w wymiarze ponad
20 tys. ha roczniei realizacji za³o¿eñ KPZL
w trzecim etapie (w latach 2006-2010).
Za³o¿ona w PLP przebudowa monolitycznych drzewostanów sosnowych i œwierkowych rosn¹cych na bogatszych siedliskach,
z powodu ograniczonych œrodków z bud¿etu
pañstwa, jest realizowana na takim poziomie,
na jaki pozwalaj¹ œrodki finansowe uzyskane
przez PGL Lasy Pañstwowe z ró¿nych Ÿróde³.
W latach 1992–2004 œrednio rocznie przebudowywano 12,4 tys. ha (w 2005 r. – 9,5 tys.
ha). Dotychczas zadanie to wykonywane jest
g³ównie w odniesieniu do drzewostanów
uszkodzonych i zniszczonych przez przemys³
i inne czynniki szkodotwórcze.
Pomyœlnie s¹ realizowane zadania w zakresie przeciwdzia³ania zagro¿eniom po¿arowym lasów. Lasy Pañstwowe dysponuj¹ nowoczesnym, dzia³aj¹cym coraz sprawniej,
efektywnym systemem ochrony przeciwpo¿arowej. Utrzymanie ca³ego systemu obserwacyjno-alarmowego oraz ratowniczego
ochrony przeciwpo¿arowej wi¹¿e siê z du¿ymi nak³adami finansowymi. Corocznie na
ochronê przeciwpo¿arow¹ lasów, PGL Lasy
Pañstwowe przeznaczaj¹ oko³o 60 mln. z³.
W 2005 roku na ten cel wydano 56,6 mln. z³,
w tym na lotnicze patrolowanie lasów i u¿ywanie samolotów do gaszenia po¿arów – 12,8
mln z³.
Jednym z podstawowych za³o¿eñ PLP
jest ochrona i zwiêkszanie ró¿norodnoœci biologicznej lasów. Dotychczas, zadanie to jest
realizowane g³ównie w lasach zarz¹dzanych
przez PGL Lasy Pañstwowe oraz w parkach
narodowych. W lasach niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa, z uwagi na ich rozdrobnienie, a tak¿e z powodu braku mo¿liwoœci rekompensowania ich w³aœcicielom
zwiêkszonych kosztów prowadzenia gospodarki leœnej uwzglêdniaj¹cej ochronê ró¿norodnoœci biologicznej lub mechanizmów
wspieraj¹cych takie dzia³ania, ograniczaj¹ siê
Nr 2 (50)/07
one w zasadzie do wzbogacenia sk³adów gatunkowych upraw leœnych, szczególnie przy
zalesianiu gruntów porolnych.
Ró¿norodnoœæ biologiczna w PGL Lasy
Pañstwowe chroniona i zwiêkszana jest na poziomie genetycznym (zachowanie zasobów
genowych), gatunkowym (zachowanie pe³nej
gamy gatunków) oraz ekosystemowym (zachowanie ekosystemów).
Cenny i ró¿norodny leœny materia³ genetyczny jest nie tylko chroniony i zachowywany w œrodowisku leœnym, ale te¿ od 10 lat
zabezpieczany w Leœnym Banku Genów w
Kostrzycy, w którym znajduj¹ siê m.in.: zasoby genowe gatunków drzew, krzewów i
roœlin runa z terenu Sudetów, objêtego w latach 80. zamieraniem lasów. Poprzez wdra¿anie „Programu zachowania leœnych zasobów genowy i hodowli selekcyjnej drzew leœnych w Polsce na lata 1991–2010” jest realizowany system ochrony in situ i ex situ
oraz zosta³a utworzona baza nasienna.
Baza ta, w PGL Lasy Pañstwowe sk³ada siê z: wy³¹czonych drzewostanów nasiennych – 16,1 tys. ha, gospodarczych drzewostanów nasiennych – 221 tys. ha oraz drzewostanów i upraw zachowawczych – 3,7 tys.
ha. Ponadto wyznaczono 8,1 tys. drzew doborowych oraz za³o¿ono ok. 1,8 tys. ha plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych.
Nowe zadania w tym zakresie wprowadza system oceny i kontroli leœnego materia³u rozmno¿eniowego wynikaj¹cy z ustawy z
7 czerwca 2001 r. o leœnym materiale rozmno¿eniowym (Dz.U. Nr 73, poz. 761, z
2004 r. Nr 96, poz. 959 oraz z 2005 r. Nr 64,
poz. 565). W ramach procesu wdra¿ania prawodawstwa UE w zakresie leœnego materia³u
rozmno¿eniowego we wrzeœniu 2004 roku
powo³ano Biuro Nasiennictwa Leœnego. Wynikiem dzia³alnoœci Biura jest m.in.: za³o¿enie i prowadzenie Krajowego Rejestru Leœnego Materia³u Podstawowego dla lasów
PRAWO i
ŒRODOWISKO
wszystkich form w³asnoœci, prowadzenie rejestru dostawców leœnego materia³u rozmno¿eniowego, wydawanie œwiadectw pochodzenia dla nasion i sadzonek drzew leœnych wykorzystywanych do zalesieñ i odnowieñ.
Ochrona przyrody w PGL Lasy Pañstwowe zajmuje wa¿n¹ pozycjê w realizacji
celów PLP, tj. ekologizacji leœnictwa poprzez
m.in.: programy ochrony przyrody opracowywane od 1998 r. jako obligatoryjne czêœci
planów urz¹dzenia lasu. Aktualnie programy
ochrony przyrody posiada 401 nadleœnictw,
a dla pozosta³ych jednostek programy te opracowane s¹ w formie aneksów do planów urz¹dzenia lasu.
Ochronie i zachowaniu ró¿norodnoœci
biologicznej w lasach na zasadach zrównowa¿onego rozwoju sprzyjaæ bêdzie równie¿
zaliczenie znacznych obszarów leœnych do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.
Wiêkszoœæ leœnych obszarów, które s¹ objête
sieci¹ lub które planuje siê w³¹czyæ do tej sieci,
usytuowana jest na terenach zarz¹dzanych
przez PGL Lasy Pañstwowe. Œwiadczy to o
wysokiej trosce leœników o zachowanie cennych ekosystemów leœnych i siedlisk gatunków. Od kilku lat PGL Lasy Pañstwowe
wspó³uczestnicz¹ w pracach zwi¹zanych z
wyznaczaniem obszarów do sieci Natura
2000. Sieci¹ Natura 2000 s¹ objête najwiêksze kompleksy leœne, takie jak: Bory Tucholskie, Puszcza Augustowska, Puszcza Piska czy
Puszcza Bia³owieska.
W celu promowania trwale zrównowa¿onej gospodarki leœnej i wykorzystywania
pozaprodukcyjnych funkcji lasu, decyzjami
Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych
powo³ano w 2005 roku kolejny 19 leœny kompleks promocyjny (LKP) wokó³ aglomeracji
warszawskiej – Lasy Warszawskie.
G³ównym zadaniem LKP jest promowanie i wypracowanie rozwi¹zañ kszta³tuj¹cych wielofunkcyjnoœæ lasu. Na bazie LKP
Lasy Pañstwowe prowadz¹ dzia³ania eduka-
131
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
cyjne dla spo³eczeñstwa w zakresie przyrodniczo-leœnym oraz w³asnych s³u¿b. £¹czna
powierzchnia 19 LKP wynosi 990,5 tys. ha,
co odpowiada 14% powierzchni ogólnej PGL
Lasy Pañstwowe.
Pañstwowy (publiczny) charakter w³asnoœci wiêkszoœci lasów jest korzystny dla realizacji PLP w zakresie wyznaczania i uznawania kolejnych form ochrony przyrody.
W 2005 roku ekosystemy chronione
by³y g³ównie w 1395 rezerwatach przyrody
obejmuj¹cych powierzchniê 165,2 tys. ha, w
tym 61,9 tys. ha rezerwatów leœnych, 120
parkach krajobrazowych oraz na obszarach
chronionego krajobrazu (wed³ug danych
GUS).
W 2005 roku PGL Lasy Pañstwowe realizowa³y programy: restytucji cisa, restytucji jod³y w Sudetach Zachodnich, reintrodukcji g³uszca oraz zachowania leœnych zasobów
genowych.
W gospodarce leœnej w PGL Lasy Pañstwowe coraz szerzej stosowane s¹ zalecane
przez PLP zasady „ekologizacji” leœnictwa,
polegaj¹ce miêdzy innymi na:
– wykorzystywaniu naturalnych i pó³naturalnych procesów samoregulacyjnych przyrody (sukcesja leœna i odnowienia naturalne), co pozwala na ograniczanie zakresu stosowania zrêbów
zupe³nych i odnowieñ sztucznych,
– podnoszeniu odpornoœci biologicznej lasów przez wzbogacanie ich
struktury,
– dostosowywaniu sk³adów gatunkowych nowo zak³adanych upraw leœnych do warunków siedliskowych, co
sprzyja powstawaniu bogatszych uk³adów przyrodniczych, w których ryzyko hodowlane spada, a odpornoœæ ekosystemu wzrasta,
– zwiêkszeniu retencji w lasach, g³ównie przez budowê ponad 700 zbiorników wodnych i tworzenie zastawek na
132
leœnych ciekach wodnych,
– pozostawianiu w lasach czêœci drzew
do biologicznego rozk³adu, w trosce o
zachowanie œrodowiska ¿ycia dla organizmów zwi¹zanych z martwym i
rozk³adaj¹cym siê drewnem,
– doskonaleniu technologii prac hodowlanych i ochronnych,
– prowadzeniu edukacji przyrodniczoleœnej spo³eczeñstwa.
Dzia³ania te wymagaj¹ dalszego rozwijania i upowszechniania informacji o lasach
w spo³eczeñstwie, zw³aszcza zaœ informacji
o œrodowiskowej funkcji lasów.
W styczniu 2004 roku Polska przejê³a
na 4 lata przewodnictwo w Ministerialnym
Procesie Ochrony Lasów w Europie (MCPFE), który skupia 44 kraje europejskie oraz
Komisjê Europejsk¹. Od 1 stycznia 2004 r.
w Warszawie dzia³a Jednostka £¹cznikowa
MCPFE, czyli biuro tego procesu, której zadaniem jest koordynacja wspó³pracy pañstw
europejskich oraz zorganizowanie kolejnej,
V Paneuropejskiej Konferencji w Warszawie
w 2007 roku.
W ramach realizacji Programu Pracy
MCPFE i przygotowañ do Konferencji Warszawskiej odby³o siê w 2005 roku szereg miêdzynarodowych warsztatów i spotkañ ekspertów. Programy terenowe towarzysz¹ce tym
warsztatom s¹ dobr¹ okazj¹ do prezentacji
osi¹gniêæ polskiego modelu leœnictwa.
Zasady trwale zrównowa¿onej i wielofunkcyjnej gospodarki leœnej s¹ stopniowo
wprowadzane w ¿ycie, ale nie wszystkie cele
PLP by³y dotychczas realizowane w wystarczaj¹cym stopniu.
Dotyczy to miêdzy innymi monitorowania zmian wielkoœci, stanu i struktury
wszystkich lasów w kraju. Przeszkod¹ w realizacji tego wa¿nego dla gospodarki leœnej
zadania by³ brak dostatecznych nak³adów finansowych na ten cel. Prze³om w tym zakresie nast¹pi³ w 2005 roku, kiedy to Minister
Nr 2 (50)/07
Œrodowiska zatwierdzi³ do u¿ytku „Instrukcjê wykonywania wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasu”, która uwzglêdnia wyniki badañ krajowych i œwiatowych z tego
zakresu. W tym samym roku, przyst¹piono
do wykonywania wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasów wszystkich form w³asnoœci.
W 2005 roku, w pierwszym 5-letnim
cyklu, inwentaryzacj¹ by³o objête 20% sta³ych powierzchni obserwacyjnych, na co przeznaczone zosta³y œrodki z dotacji bud¿etowej
w wysokoœci 5,0 mln z³. Pe³ne wyniki inwentaryzacji z za³o¿onym poziomem dok³adnoœci bêd¹ znane w 2009 roku.
Bardzo trudnym zadaniem wynikaj¹cym
z PLP jest obecnie poprawa gospodarki w lasach niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa. Nadal wystêpuje du¿e rozdrobnienie powierzchni tych lasów. W odniesieniu do oko³o 43% ich powierzchni nie ma aktualnej dokumentacji urz¹dzeniowej (uproszczone plany urz¹dzenia lasu). Niemal wszystkie dzia³ania przewidziane przez PLP uwarunkowane s¹ zakresem dofinansowywania gospodarki w lasach niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa (ekonomiczne uwarunkowanie
efektywnoœci gospodarowania, motywowanie
wspólnego gospodarowania, komasacja lasów
rozdrobnionych, wykup lasów od osób niezdolnych do gospodarowania b¹dŸ niezainteresowanych posiadaniem lasu).
Pomoc finansowa udzielana ze œrodków
Unii Europejskiej w³aœcicielom lasów i gruntów prywatnych w Polsce jest przeznaczana
g³ównie na zalesianie gruntów rolnych w ramach „Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich
na lata 2004–2006”. Pomoc UE obejmuje
równie¿ przywracanie potencja³u produkcji
leœnej zniszczonego naturaln¹ katastrof¹ lub
po¿arem oraz wprowadzenie odpowiednich
instrumentów zapobiegawczych w lasach
wszystkich kategorii w³asnoœci w ramach
Sektorowego Programu Operacyjnego „Re-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
strukturyzacja i modernizacja sektora ¿ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich
2004–2006”.
V. EFEKTYWNOŒÆ GOSPODARKI
LEŒNEJ W PGL LASY PAÑSTWOWE
Podstawê dzia³ania Pañstwowego Gospodarstwa Leœnego Lasy Pañstwowe stanowi ustawa z 28 wrzeœnia 1991 roku o lasach
wraz z aktami wykonawczymi do niej.
PGL Lasy Pañstwowe sprawuje zarz¹d
nad lasami stanowi¹cymi w³asnoœæ Skarbu
Pañstwa. W ramach zarz¹du prowadzi gospodarkê leœn¹, gospodaruje gruntami i innymi
nieruchomoœciami oraz ruchomoœciami zwi¹zanymi z gospodark¹ leœn¹, prowadzi bie¿¹c¹
aktualizacjê powierzchni i zasobów drzewnych, prognozowanie stanu zagro¿enia po¿arowego oraz wystêpowania szkodników i infekcji drzew, a tak¿e bie¿¹cy monitoring stanu lasów.
W PGL Lasy Pañstwowe podstawowymi jednostkami organizacyjnymi s¹ nadleœnictwa, których w 2005 roku by³o 428. Nadleœniczy na podstawie planu urz¹dzenia lasu samodzielnie prowadzi gospodarkê leœn¹ w nadleœnictwie oraz odpowiada za stan lasu. Oko³o 6,8 mln ha lasów w zarz¹dzie PGL Lasy
Pañstwowe posiada certyfikat Forest Stewardship Council (FSC) potwierdzaj¹cy prowadzenie w³aœciwej gospodarki leœnej, w sposób nie
zagra¿aj¹cy œrodowisku naturalnemu, z
uwzglêdnieniem wymagañ zrównowa¿onego
rozwoju.
Pozyskanie drewna w Polsce prowadzone jest z zachowaniem równowagi w ekosystemie leœnym w granicach zapewniaj¹cych
trwa³oœæ lasów i zwiêkszenie ich zasobów.
Uwzglêdniaj¹c te zasady, w 2005 roku w lasach wszystkich w³asnoœci pozyskano 29,7
mln m3 grubizny netto, z czego w lasach zarz¹dzanych przez PGL Lasy Pañstwowe pozyskano 28,2 mln m3, w lasach niestanowi¹-
133
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa 1,1 mln m3
oraz po oko³o 0,2 mln m3 w parkach narodowych i w pozosta³ych lasach Skarbu Pañstwa.
W ramach ciêæ rêbnych PGL Lasy Pañstwowe pozyska³y 12,2 mln m3 grubizny, a
16,0 mln m3 z ciêæ przedrêbnych, co stanowi³o odpowiednio 95,2% i 114,9% orientacyjnego etatu ciêæ rêbnych i przedrêbnych.
Dalszemu ograniczeniu uleg³o pozyskanie w
wyniku stosowania zrêbów zupe³nych. W
2005 roku z ciêæ zupe³nych pochodzi³o 5,6
mln m3 grubizny, co stanowi³o 19,9% ogólnego pozyskania grubizny (w 2004 roku –
22,1%). Powierzchnia zrêbów zupe³nych
wynosi³a 25,0 tys. ha i by³a ni¿sza od powierzchni zrêbów z roku poprzedniego o 2,9
tys. ha. Dla porównania, powierzchnia zrêbów w 1980 roku wynosi³a 43,0 tys. ha.
W pozyskanej grubiŸnie najwiêkszy
udzia³ stanowi³a papierówka iglasta – 9,6 mln
m3 i drewno tartaczne iglaste - 9,1 mln m3.
Natomiast drewna tartacznego liœciastego pozyskano 2,3 mln m3 i 3,8 mln m3 papierówki
liœciastej.
Nadal podstawowym sortymentem
stanowi¹cym o przychodach PGL Lasy Pañstwowe by³o drewno tartaczne iglaste. W
2005 roku sprzeda¿ tego sortymentu wynios³a 9 mln m3.
W roku 2005 odnotowany wzrost cen
w stosunku do roku poprzedniego wynosi³ dla
drewna ogó³em 9%, drewna tartacznego iglastego 5% i tartacznego liœciastego oko³o 9%.
W 2005 roku, wskutek kontynuowania
procesu racjonalizacji kosztów i sprzeda¿y
zbêdnej infrastruktury, a tak¿e w zwi¹zku
z utrzymuj¹cym siê popytem na surowiec
drzewny, PGL Lasy Pañstwowe uzyska³y
dodatni wynik finansowy w kwocie 125,1
mln z³.
Utrzymuj¹cy siê popyt na drewno skutkowa³ wzrostem cen drewna z 107,70 z³ za 1
m3 w 2003 roku4 ) do 120,40 z³ za 1 m3 w
2004 roku5 ), i do 131,35 z³ za 1 m3 w 2005
134
roku6 . W 2005 roku przychody z tytu³u sprzeda¿y drewna stanowi³y 84% przychodów
ogó³em PGL Lasy Pañstwowe.
Zasady sprzeda¿y drewna (z roku 2002),
w oparciu o które odbywa³a siê sprzeda¿
drewna w roku 2005, okaza³y siê nie w pe³ni
odpowiadaæ wymogom ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów. W 2006 roku
podjête zosta³y dzia³ania zmierzaj¹ce do opracowania nowych zasad sprzeda¿y surowca
drzewnego. Przewiduje siê, ¿e formu³a handlu drewnem bêdzie oparta na jednolitych
zasadach obowi¹zuj¹cych w ca³ym kraju, w
oparciu o tryb „rokowañ internetowych” jako
podstawy ustalania nabywców surowca
drzewnego. Ma to gwarantowaæ jawnoœæ i
przejrzystoœæ dzia³añ. Przewiduje siê przy tym
funkcjonowanie Komisji Leœno-Drzewnej
jako organu opiniodawczo-doradczego Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych.
Nowe zasady bêd¹ obowi¹zywaæ od pocz¹tku 2007 roku.
W 2005 roku PGL Lasy Pañstwowe
otrzyma³y dotacjê bud¿etow¹ w wysokoœci
29,49 mln z³, któr¹ przeznaczy³y na sfinansowanie nastêpuj¹cych zadañ: zalesianie gruntów rolnych Skarbu Pañstwa w ramach KPZL
(21,5 mln z³), sporz¹dzanie planów zalesieñ
gruntów porolnych (1,5 mln z³), ochronê
przyrody i edukacjê ekologiczn¹ (1,49 mln
z³) i sporz¹dzenie wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasów (5,0 mln z³).
Ponadto PGL Lasy Pañstwowe otrzyma³y z bud¿etu pañstwa œrodki w wysokoœci
– 3.300 tys. z³ z przeznaczeniem na dofinansowanie:
– zadañ objêtych „Programem dla Odry
2006” w ramach komponentu Lasy –
1.000 tys. z³,
– prac z zakresu rozminowywania i rekultywacji terenów w ramach programu „Zagospodarowywanie przejêtego
mienia i rekultywacja terenów zdegradowanych przez wojska Federacji Ro-
Nr 2 (50)/07
syjskiej” – 2.300 tys. z³ (wykorzystano 2.244 tys. z³). W 2005 roku zadania z zagospodarowania lasu by³y realizowane w pe³nym zakresie wynikaj¹cym z potrzeb i stanu lasu. Zadania
w zakresie zalesieñ, poprawek i uzupe³nieñ oraz czyszczeñ wczesnych,
póŸnych i wprowadzania podszytów
zosta³y wykonane nieznacznie ponad
plan (od 100,4% wprowadzanie podszytów do 101,7% czyszczenia póŸne).
VI. STAN LASÓW ZASOBU
W£ASNOŒCI ROLNEJ SKARBU
PAÑSTWA
Gospodarka lasami Zasobu W³asnoœci
Rolnej Skarbu Pañstwa zarz¹dzanymi przez
Agencjê Nieruchomoœci Rolnych, prowadzona jest na podstawie przepisów ustawy z 28
wrzeœnia 1991 roku o lasach oraz ustawy z
19 paŸdziernika 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomoœciami rolnymi Skarbu Pañstwa (Dz.U. z 2004 r. Nr 208, poz. 2128, z
póŸn. zm.).
Na koniec 2005 roku w zasobie WRSP
znajdowa³o siê 44,5 tys. ha lasów. Na 31
grudnia 2005 roku trwale rozdysponowano
55,4 tys. ha lasów, w tym 25 tys. ha lasów
przekazano na rzecz PGL Lasy Pañstwowe, a
oko³o 1 tys. ha przekwalifikowano na grunty
zadrzewione i zakrzewione.
Lasy zasobu WRSP zagospodarowane
s¹ g³ównie przez dzier¿awê. S¹ to lasy rozdrobnione i rozproszone, zajmuj¹ce ma³e
obszary, stanowi¹ce najczêœciej enklawy
wœród gruntów rolnych. W celu stworzenia
warunków do trwale zrównowa¿onej gospodarki leœnej lasy te s¹ miêdzy innymi nieodp³atnie przekazywane jednostkom PGL Lasy
Pañstwowe wraz z przyleg³ymi gruntami zasobu WRSP, w celu tworzenia wiêkszych
kompleksów leœnych, na których mo¿liwe jest
prowadzenie racjonalnej gospodarki leœnej.
PRAWO i
ŒRODOWISKO
W 2005 roku 6,6 tys. ha lasów zasobu
WRSP mia³o uproszczone plany urz¹dzenia
lasu, a 21 tys. ha objêtych by³o inwentaryzacj¹ stanu lasu. Agencja w 2005 roku przekaza³a PGL Lasom Pañstwowym oko³o 2,5
tys. ha gruntów pod zalesienia.
Ogólnie stan sanitarny i zdrowotny w
tych lasów jest zbli¿ony do stanu lasów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa.
VII. OCHRONA EKOSYSTEMÓW
LEŒNYCH W PARKACH NARODOWYCH
Na koniec 2005 roku w granicach 23
parków narodowych by³o 317,5 tys. ha lasów. Lasy stanowi³y 61% powierzchni parków narodowych, co odpowiada 2% powierzchni lasów w kraju.
Dzia³ania ochronne w parkach narodowych prowadzone by³y w oparciu o ustanowione zarz¹dzeniem Ministra Œrodowiska oddzielnie dla obszarów ochrony œcis³ej, czynnej i krajobrazowej zadania ochronne. Zgodnie z zatwierdzonymi zadaniami ochronnymi w 2005 roku w parkach narodowych zalesiono ³¹cznie 46 ha gruntów, pochodz¹cych
z wykupu g³ównie w Kampinoskim Parku
Narodowym. Gospodarka leœna w parkach
narodowych prowadzona by³a ze szczególnym
uwzglêdnieniem ochrony ekosystemów, zaœ
pozyskanie drewna by³o efektem dzia³añ
ochronnych i pielêgnacyjnych. W 2005 roku
ogó³em pozyskano 203 tys.m3, w tym 197,6
tys.m3 grubizny, z czego 89 tys.m3 stanowi³o
drewno pochodz¹ce z usuwanego posuszu
czynnego zagra¿aj¹cego trwa³oœci drzewostanów, szczególnie œwierczyn. Pozosta³a iloœæ
pozyskanej grubizny pochodzi³a z zabiegów
pielêgnacyjnych i przebudowy drzewostanów.
W ramach ochrony ekosystemów leœnych przed szkodliwymi czynnikami biotycznymi i abiotycznymi prognozowano wystêpowanie szkodliwych owadów. W 2005 roku
odnotowano istotne zagro¿enie ze strony bar-
135
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
czatki sosnówki i brudnicy mniszki. Na
³¹cznej powierzchni 2,2 tys. ha, zagro¿onych
gradacj¹ tych szkodników przeprowadzono
zabiegi oprysków drzewostanów przy u¿yciu
œrodków biologicznych i preparatów kontaktowych. Zabieg ten wykonano za zgod¹ Ministra Œrodowiska na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego.
Ogólnie stan sanitarny i zdrowotny lasów w parkach narodowych jest zbli¿ony do
stanu pozosta³ych lasów Skarbu Pañstwa, jednak ich stabilnoœæ, z uwagi na bardziej zró¿nicowan¹ strukturê, jest wiêksza.
VIII. GOSPODARKA LEŒNA W LASACH
NIESTANOWI¥CYCH W£ASNOŒCI
SKARBU PAÑSTWA
W 2005 r. powierzchnia lasów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa wynosi³a 1672 tys. ha, z czego powierzchnia stanowi¹ca w³asnoœæ prywatn¹ – 1590 tys. ha.
W 2005 roku w wyniku prowadzonych zalesieñ gruntów porolnych oraz porz¹dkowania
ewidencji gruntów powierzchnia lasów tej kategorii w³asnoœci wzros³a o oko³o 17 tys. ha.
Prywatne gospodarstwa leœne w Polsce
s¹ bardzo rozdrobnione. Przeciêtnie na jednego w³aœciciela przypada 1,43 ha powierzchni lasu, najczêœciej s¹ one czêœci¹ gospodarstwa rolnego.
Od 2004 roku nadzór starostów nad gospodark¹ leœn¹ w lasach niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa oraz sporz¹dzanie
uproszczonych planów urz¹dzenia lasu i inwentaryzacji stanu lasów finansowane s¹ z dochodów w³asnych powiatów.
W 2005 roku nadzór nad gospodark¹
leœn¹ w lasach niestanowi¹cych w³asnoœci
Skarbu Pañstwa sprawowali starostowie oraz
w zakresie okreœlonym w ustawie o lasach
wojewodowie. Starostowie na oko³o 74%
powierzchni lasów nadzór powierzyli nadleœniczym PGL Lasy Pañstwowe.
136
W sytuacji braku œrodków w bud¿etach
powiatów, przeznaczonych na lasy niestanowi¹ce w³asnoœci Skarbu Pañstwa, znacz¹c¹
czêœæ kosztów nadzoru nad tymi lasami, powierzonego przez starostów nadleœniczym,
ponios³o PGL Lasy Pañstwowe. Poniesione
przez nadleœnictwa w 2005 roku koszty sprawowania nadzoru nad gospodark¹ leœn¹ wynios³y 17,2 mln z³. Starostowie zrefundowali koszty w kwocie 11,4 mln z³, co pozwoli³o
na pokrycie 66,1% poniesionych przez Lasy
Pañstwowe wydatków, o oko³o 3% wiêcej ni¿
w 2004 r.
Z bud¿etów wojewodów finansowane
s¹ czêœciowo koszty zalesieñ gruntów oraz odnawianie powierzchni leœnych zniszczonych
przez klêski ¿ywio³owe (g³ównie po¿ary i
huragany).
W 2005 r. na planowane na ten cel w
bud¿etach wojewodów wydatki w kwocie 565
tys. z³ ich realizacja wynios³a 412 tys. z³.
Niskie wykonanie planu wydatków spowodowane by³o brakiem wniosków w³aœcicieli
lasów o dofinansowanie kosztów zalesieñ.
Wp³yw na to mia³a wiêksza atrakcyjnoœæ finansowania zalesianych gruntów w ramach
Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2004–2006, stwarzaj¹ca mo¿liwoœæ ubiegania siê o wieloletnie ekwiwalenty za utratê
dochodów z powodu wy³¹czenia gruntu z
uprawy rolnej i prowadzenie uprawy leœnej.
Nadleœnictwa, poza realizacj¹ zadañ wynikaj¹cych z ustawy o lasach w odniesieniu
do lasów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu
Pañstwa, prowadzi³y w 2005 r. inne dodatkowe dzia³ania na rzecz w³aœcicieli tych lasów, takie jak:
– patrolowanie lotnicze i naziemne terenów leœnych oraz udzielanie pomocy w akcjach gaœniczych,
– prognozowanie pojawienia siê organizmów szkodliwych w lasach.
Ustawa o lasach zobowi¹zuje w³aœcicieli
lasów do prowadzenia racjonalnej gospodar-
Nr 2 (50)/07
ki leœnej wed³ug uproszczonego planu urz¹dzenia lasu lub decyzji starosty wydanej na
podstawie inwentaryzacji stanu lasu.
Wed³ug danych GUS powierzchnia lasów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa maj¹cych dokumentacjê urz¹dzeniow¹
opracowan¹ do koñca 2005 r. wynios³a 904
tys. ha, co stanowi oko³o 57% powierzchni
tych lasów. Wielkoœæ ta kszta³towa³a siê na
poziomie roku 2004. OpóŸnienia w realizacji dokumentacji urz¹dzeniowej wynikaj¹ z
braku œrodków finansowych, wczeœniej œrodków bud¿etowych, a obecnie œrodków w³asnych powiatów.
Niepokoj¹cym zjawiskiem jest trwaj¹cy od kilku lat (z wyj¹tkiem 2004 r.) spadek
powierzchni odnowieñ w lasach niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa. W 2005 r.
odnowiono 2111 ha, co oznacza spadek w stosunku do 2004 r. o oko³o 19%. Nale¿y wiêc
podejmowaæ wszelkie mo¿liwe prawnie dzia³ania, które zobowi¹zywa³yby w³aœcicieli
gruntów leœnych do ich odnowienia.
Niezmiernie wa¿ne dla racjonalizacji
gospodarowania w lasach niestanowi¹cych
w³asnoœci Skarbu Pañstwa, umo¿liwienia
wp³ywania na decyzje dotycz¹ce tych lasów,
zapadaj¹ce na ró¿nych szczeblach, oraz kszta³towania rozwi¹zañ prawnych, a tak¿e zwiêkszenia mo¿liwoœci wykorzystania pomocy UE
i innych instytucji zagranicznych i krajowych
jest zrzeszanie siê w³aœcicieli lasów prywatnych. Do czynników utrudniaj¹cych ten proces nale¿y zaliczyæ niechêæ w³aœcicieli, uwarunkowan¹ zarówno histori¹, jak i tradycyjnym, indywidualistycznym podejœciem do gospodarowania w lasach, a tak¿e rozdrobnienie prywatnej w³asnoœci leœnej i starzenie siê
ludnoœci wsi.
W Polsce dzia³a obecnie 8 stowarzyszeñ
w³aœcicieli lasów niestanowi¹cych w³asnoœci
Skarbu Pañstwa – w województwach ma³opolskim, œwiêtokrzyskim, podkarpackim i
mazowieckim. Ostatnio zarejestrowane sto-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
warzyszenia powsta³y w wyniku oddolnych
inicjatyw. Maj¹ one swoje Ÿród³o w: promocji prowadzonej przez Ministerstwo Œrodowiska, Dyrekcjê Generaln¹ Lasów Pañstwowych i Stowarzyszenie In¿ynierów i Techników Leœnictwa i Drzewnictwa, wspó³dzia³aniu urzêdów wojewódzkich, starostw, gmin i
nadleœnictw, a tak¿e w dobrym przyk³adzie
pierwszych w Polsce stowarzyszeñ ma³opolskich.
IX. GOSPODARKA £OWIECKA
Zgodnie z ustaw¹ Prawo ³owieckie gospodarka ³owiecka jest elementem ochrony
œrodowiska przyrodniczego. Na terenach leœnych stanowi integraln¹ czêœæ gospodarki
leœnej.
Podstawowym celem ³owiectwa jest
ochrona zwierz¹t ³ownych, racjonalne gospodarowanie ich populacjami, ochrona i
kszta³towanie œrodowiska przyrodniczego
na rzecz poprawy warunków bytowania
zwierzyny, uzyskiwanie wysokiej kondycji osobniczej zwierzyny, utrzymywanie
w³aœciwej liczebnoœci populacji oraz spe³nianie potrzeb spo³ecznych w zakresie uprawiania myœlistwa. Wszystkie wymienione
dzia³ania przynosz¹ wiele pozytywnych
efektów dla utrzymywania bioró¿norodnoœci
naszego kraju.
Gospodarka ³owiecka ukierunkowana
jest na gospodarowanie 31 gatunkami zwierzyny (7 gatunkami zwierzyny grubej i 24
gatunkami zwierzyny drobnej, w tym 13
gatunkami ptaków ³ownych). Od 1 kwietnia 2005 roku lista zwierz¹t ³ownych zosta³a rozszerzona o szopa pracza (Procyon
loton), który przywêdrowa³ do Polski z zachodu i jako kolejny drapie¿nik stanowi
istotne zagro¿enie dla rodzimych gatunków
zwierzyny drobnej.
Gospodarkê ³owieck¹ prowadzi siê na
obszarze 25 350 tys. ha, co stanowi oko³o
137
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
80% powierzchni kraju. Polski Zwi¹zek
£owiecki zrzesza obecnie 2 517 kó³ ³owieckich, w których dzia³a 104,6 tys. myœliwych.
Ko³a ³owieckie prowadz¹ gospodarkê
³owieck¹ na dzier¿awionych przez siebie 4
745 obwodach ³owieckich. Polski Zwi¹zek
£owiecki prowadzi tak¿e 29 oœrodków hodowli zwierzyny, które zosta³y utworzone z
46 obwodów ³owieckich wy³¹czonych z wydzier¿awienia.
W zarz¹dzie PGL Lasy Pañstwowe pozostaje 251 obwodów ³owieckich zgrupowanych w 170 oœrodkach hodowli zwierzyny.
Kolejnych 20 obwodów wy³¹czonych znajduje siê w gestii Agencji Nieruchomoœci Rolnych i tworzy 11 oœrodków hodowli zwierzyny.
Oœrodki hodowli zwierzyny spe³niaj¹
bardzo wa¿n¹ funkcjê polegaj¹c¹ na wzorcowym zagospodarowaniu ³owisk oraz wdra¿aniu nowych osi¹gniêæ naukowych i praktycznych z zakresu ³owiectwa. Innymi wa¿nymi z punktu widzenia nowoczesnego
³owiectwa zadaniami s¹: chów i hodowla rodzimych gatunków zwierz¹t ³ownych, przede
wszystkim do celów zasiedleñ i reintrodukcji, a tak¿e prowadzenie szkoleñ z zakresu
³owiectwa. W ostatnich latach szczególnie
aktywnie rozwijaj¹ siê hodowle zwierzyny
drobnej tj. kuropatwy, zaj¹ca i ba¿anta.
Znaczna liczba zwierz¹t wyhodowanych w
oœrodkach hodowli zwierzyny, prowadzonych
tak¿e przez Polski Zwi¹zek £owiecki oraz
PGL Lasy Pañstwowe, pos³u¿y³a do celów
zasiedleñ w obwodach zarz¹dzanych i dzier¿awionych.
W latach 1995–2005 obserwuje siê sta³y wzrost populacji zwierzyny grubej. Do
roku 2005 odnotowano wzrost liczebnoœci populacji jeleni o 30%, saren o 26% i danieli o
49%. Liczba dzików z powodu korzystnego
uk³adu upraw agrotechnicznych podwoi³a siê
w porównaniu do stanu z roku 1995 i wynosi
obecnie 174 tys. szt.
138
Trendy wzrostowe nie dotycz¹ populacji zwierzyny drobnej. W latach 1995-2001
obserwowany by³ znaczny spadek populacji
zaj¹ca i kuropatwy. Mimo tego zjawiska, w
latach 2001–2005 liczebnoœæ kuropatwy i
zaj¹ca utrzymuje siê mniej wiêcej na tym samym poziomie, odpowiednio 350 tys. szt. i
480 tys. szt. Maj¹c na uwadze prowadzenie
corocznych akcji zasiedlania ³owisk tymi gatunkami, aktywnie rozwijaj¹ce siê prywatne
hodowle zamkniête kuropatwy i zaj¹ca, dzia³aj¹ce na podstawie zgód ministra w³aœciwego do spraw œrodowiska, funkcjonuj¹ce programy poprawy warunków bytowania, a tak¿e coraz wiêksze zainteresowanie kó³ ³owieckich prowadzeniem hodowli zagrodowej lub
wolierowej tych zwierz¹t, istnieje realna
mo¿liwoœæ poprawy sytuacji zwierzyny drobnej w Polsce. Tym bardziej, ¿e corocznie
zmniejsza siê liczba pozyskiwanych kuropatw
i zajêcy. Nale¿y te¿ podkreœliæ, ¿e w ostatnim sezonie ³owieckim 2005/2006, po raz
pierwszy od wielu lat, populacja zaj¹ca wzros³a o 4%, zaœ kuropatwy o 2%.
Równoczeœnie spadek liczby zajêcy i
kuropatw skorelowany jest ze wzrostem populacji lisa, który w odniesieniu do stanu z
1995 r. zwiêkszy³ swoj¹ liczebnoœæ ponad
trzykrotnie, mimo ci¹gle zwiêkszaj¹cego
siê odstrza³u i wyd³u¿enia okresu polowañ
na tego drapie¿nika wprowadzonego w
2001 r. oraz ponownie w 2004 r. W sezonie ³owieckim 2005/2006 liczebnoœæ tego
drapie¿nika wzros³a o 6%, natomiast jego
pozyskanie o 11%.
Prowadzone przez ko³a ³owiecka zasiedlenia ³owisk ba¿antami daj¹ efekty. W sezonie ³owieckim 2005/2006 populacja ba¿antów wzros³a o 7%, co w porównaniu do stanu z 1995 r. daje wzrost o oko³o 12%.
W 2005 roku w porównaniu do roku
2004 wyst¹pi³ wzrost populacji jeleni o oko³o 2%, danieli o 11%, dzików o 0,4%, zaœ
sarny o 0,7%.
Nr 2 (50)/07
Populacja ³osia w latach 1995-1999
zmala³a o oko³o 44%. W efekcie wprowadzenia od 2001 roku ca³orocznego okresu
ochronnego stan populacji poprawia siê. W
2005 r. wzrós³ o oko³o 15% w stosunku do
stanu populacji z roku poprzedniego i wynosi obecnie oko³o 4 600 osobników.
Wzrastaj¹ca liczebnoœæ zwierzyny grubej, zw³aszcza jeleni, danieli i ³osi, powoduje znaczne szkody w uprawach i p³odach rolnych. Rozmiar wyp³aconych odszkodowañ
³owieckich kszta³tuje siê na poziomie podobnym do roku poprzedniego, tj. oko³o 35 mln
z³. Zwiêkszaj¹ca siê liczba ³osi powoduje
szkody, za które odszkodowania wyp³acane
s¹ z bud¿etu wojewodów jako reprezentantów Skarbu Pañstwa w obwodach polnych.
W 2005 roku urzêdy wojewódzkie w województwach mazowieckim, warmiñsko-mazurskim, œl¹skim i lubelskim wyp³aci³y 185
tys. z³ odszkodowañ za szkody wyrz¹dzone
przez ³osie. Jednoczeœnie w 2005 roku w obwodach leœnych PGL Lasy Pañstwowe nie odnotowa³o zg³oszeñ szkód ³owieckich spowodowanych przez ³osie.
Wydana 29 lipca 2005 r. ustawa o zmianie niektórych ustaw w zwi¹zku ze zmianami w podziale zadañ i kompetencji administracji terenowej (Dz.U. Nr 175, poz. 1462 z
póŸn. zm.) znowelizowa³a ustawê – Prawo
³owieckie. Ww. ustawa, która wesz³a w ¿ycie
1 stycznia 2006 r., spowodowa³a przekazanie
niektórych kompetencji w zakresie ³owiectwa samorz¹dom województw. Podzia³ na
obwody ³owieckie i zmiany granic tych obwodów dokonywany jest obecnie przez sejmik województwa. Marsza³ek województwa
jest organem w³aœciwym do prowadzenia tzw.
rejestru polowañ, do którego wpisywani s¹
przedsiêbiorcy prowadz¹cy dzia³alnoœæ gospodarcz¹ w zakresie ³owiectwa (sprzeda¿
polowañ cudzoziemcom w kraju oraz polowañ za granic¹), natomiast zarz¹d województwa ze œrodków bud¿etu pañstwa wyp³aca od-
PRAWO i
ŒRODOWISKO
szkodowania za szkody wyrz¹dzane przez
zwierzynê objêt¹ ca³oroczn¹ ochron¹ (³oœ) na
terenach obwodów ³owieckich polnych oraz
na terenach niewchodz¹cych w sk³ad obwodów ³owieckich.
X. PODSUMOWANIE
1. Stan zdrowotny lasów w 2005 roku,
oceniany miêdzy innymi na podstawie
zagro¿enia powodowanego przez owady, patogeniczne grzyby i ubytek aparatu asymilacyjnego, w porównaniu z
rokiem 2004 uleg³ poprawie.
2. Zasoby drzewne sukcesywnie siê
zwiêkszaj¹. Analiza aktualnego stanu
zasobów drzewnych w PGL Lasy Pañstwowe i ich trendu rozwojowego
wskazuje na zwiêkszanie siê etatu ciêæ
mniej wiêcej o 3% rocznie.
3. W 2005 roku, w wyniku realizacji
KPZL oraz zmian dokonanych w ewidencji gruntów, powierzchnia leœna
kraju wzros³a o 27 tys. ha, co oznacza
wzrost lesistoœæ o 0,1% w stosunku do
roku 2004. Prawid³owo realizowane
by³y pozosta³e zadania wynikaj¹ce z
PLP i ustawy o lasach.
4. W 2005 roku zapocz¹tkowano wielkoobszarow¹ inwentaryzacjê stanu lasów wszystkich form w³asnoœci. Nale¿y oczekiwaæ, ¿e wielkoobszarowa
inwentaryzacja dostarczy obiektywnych danych, umo¿liwiaj¹cych prognozowanie stanu zasobów leœnych i
kierunku zmian tych zasobów. Dostarczy równie¿ informacji na potrzeby
statystyki krajowej i miêdzynarodowej, w tym Unii Europejskiej.
5. W 2005 r. rynek surowca drzewnego
charakteryzowa³ siê nadal przewag¹
popytu nad poda¿¹, co skutkowa³o
wzrostem cen drewna. Przychody z
tytu³u sprzeda¿y drewna stanowi³y o
139
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
przychodach ogó³em w PGL Lasy Pañstwowe, co m.in.: umo¿liwi³o zwiêkszenie nak³adów na dzia³alnoœæ podstawow¹, w tym ochronê lasu.
6. Stan zasobów leœnych w lasach niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa
znacznie odbiega od stanu lasów stanowi¹cych w³asnoœæ Skarbu Pañstwa,
na niekorzyœæ tych pierwszych. Decyduj¹cym czynnikiem uniemo¿liwiaj¹cym efektywn¹ gospodarkê w lasach
tej formy w³asnoœci jest ich du¿e rozdrobnienie i stosunkowo niewielkie zainteresowanie w³aœcicieli rozwojem tej
dzia³alnoœci.
Opracowano
w Ministerstwie Œrodowiska
Warszawa, sierpieñ 2006 r.
1 Dane dotycz¹ce wielkoœci zasobów, podawane wed³ug “Wyników aktualizacji stanu powierzchni leœnej i zasobów drzewnych” BULiGL, mog¹ byæ obar-
2
3
4
5
6
czone kilkuprocentowym b³êdem. Wynika to g³ównie ze stosowania podczas prac urz¹dzeniowych w
drzewostanach m³odszych (do 40 lat) metod szacunkowych oraz przyjmowania wskaŸników przyrostu z tablic zasobnoœci i przyrostu drzewostanów, a
tak¿e wskaŸników redukcyjnych przyrostu w strefach uszkodzeñ.
Zagro¿enie lasów przez po¿ary i szkodliwe owady
jest przedstawione na str. 8 w czêœci III „Stan zdrowotny i sanitarny lasów”.
Informacja z realizacji Krajowego programu zwiêkszania lesistoœci stanowi odrêbne opracowanie.
Dane wed³ug og³oszonego w Monitorze Polskim
Komunikatu Prezesa G³ównego Urzêdu Statystycznego z 20 paŸdziernika 2003 r. w sprawie œredniej
ceny sprzeda¿y drewna, obliczonej wed³ug œredniej ceny drewna uzyskanej przez nadleœnictwa za
pierwsze trzy kwarta³y 2003 r.
MINISTERSTWO ŒRODOWISKA
INFORMACJA O REALIZACJI W 2005 R.
KRAJOWEGO PROGRAMU ZWIÊKSZANIA
LESISTOŒCI
Podstawa prawna – art. 52 ust. 2 ustawy z 28 wrzeœnia 1991 r. o lasach (Dz.U. z
2005 r. Nr 45, poz. 435, z póŸn. zm.)
Krajowy program zwiêkszania lesistoœci (KPZL) zosta³ przyjêty przez Radê Ministrów w czerwcu 1995 r. Zak³ada on zwiêkszenie lesistoœci Polski do 30% w 2020 r. oraz
do 33% w 2050 r. Oznacza to potrzebê zalesienia oko³o 700 tys. ha do 2020 r. i oko³o
1,5 mln ha do 2050 r.
Podczas pierwszego etapu realizacji
KPZL, czyli w latach 1995–2000, zalesiono
140
³¹cznie (wed³ug danych GUS) 111,3 tys. ha
gruntów, w tym 70,1 tys. ha gruntów stanowi¹cych w³asnoœæ Skarbu Pañstwa i 41,2 tys.
ha gruntów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa. Za³o¿enia programu w pierwszym etapie zrealizowano w 111%.
Drugi etap realizacji KPZL obj¹³ lata
2001–2005. Przewidziano w nim zalesienie
120 tys. ha. Zalesiono ³¹cznie 95,4 tys. ha
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
gruntów, w tym 46,3 tys. ha gruntów stanowi¹cych w³asnoœæ Skarbu Pañstwa oraz 49,1
tys. ha gruntów niestanowi¹cych w³asnoœci
Skarbu Pañstwa. Za³o¿enia programu w drugim etapie zrealizowano w 79,5%.
Drugi etap by³ bardzo zró¿nicowany
GUS) ³¹cznie 12,9 tys. ha gruntów, w tym
6,2 tys. ha gruntów stanowi¹cych w³asnoœæ
Skarbu Pañstwa oraz 6,7 tys. ha gruntów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa.
Powierzchnie wykonanych zalesieñ w uk³adzie województw przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Powierzchnia (w ha) zalesieñ w 2005 r. wed³ug województw i w³asnoœci gruntów
(wed³ug danych GUS).
województwo
dolnośląskie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
Łódzkie
małopolskie
mazowieckie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
pomorskie
Śląskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
Polska
na gruntach własności
Skarbu Państwa
1193,9
403,2
86,3
528,7
152,7
25,0
103,6
104,9
169,0
370,9
543,0
35,1
34,7
833,1
199,7
1417,2
6201,0
na gruntach
niestanowiących własnośc
Skarbu Państwa
225,0
492,6
557,1
135,2
311,7
168,5
806,1
12,2
559,1
561,3
311,7
57,2
430,0
1424,2
488,7
129,2
6669,8
zalesienia ogółem
1418,9
895,8
643,4
663,9
464,4
193,5
909,7
117,1
728,1
932,2
854,7
92,3
464,7
2257,3
688,4
1546,4
12870,8
pod wzglêdem powierzchni zalesieñ – w laWyraŸne, choæ o przejœciowym charaktach 2001–2003 powierzchnia zalesieñ prze- terze, zmniejszenie powierzchni zalesieñ w
kracza³a 20 tys. ha rocznie, natomiast w la- latach 2004–2005 by³o wynikiem oddzia³ytach 2004–2005 nast¹pi³o wyraŸne zmniej- wania nastêpuj¹cych uwarunkowañ:
szenie rocznych zalesieñ do powierzchni pouchylenia z dniem 15 stycznia 2004 r.
ni¿ej 13 tys. ha. Nienotowany od lat wzrost
ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o przepowierzchni zalesieñ, zw³aszcza na gruntach
znaczeniu gruntów rolnych do zalesieprywatnych, w latach 2002-2003 by³ w dunia, gdy¿ po wejœciu do UE zgodnie z
¿ej mierze wynikiem realizacji nieobowi¹zuTraktatem Akcesyjnym Polska zostaj¹cej ju¿ ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o
³a zobowi¹zana do wycofania tych
przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia
form wsparcia obszarów wiejskich,
(Dz. U. Nr 73, poz.764 oraz z 2003 r. Nr 46,
które s¹ objête instrumentami Wspólpoz. 392), które objê³y ³¹cznie 19,6 tys. ha.
nej Polityki Rolnej;
W 2004 r. zalesiono ³¹cznie 12,7 tys.
uruchomienia od 1 wrzeœnia 2004 r.
ha gruntów, w tym 9,7 tys. ha gruntów staprocedur przyjmowania wniosków na
nowi¹cych w³asnoœæ Skarbu Pañstwa oraz ok.
pierwsze zalesienia gruntów rolnych
3,0 tys. ha gruntów niestanowi¹cych w³asnowiosn¹ 2005 r. w ramach dzia³ania 5.
œci Skarbu Pañstwa.
Zalesianie gruntów rolnych „Planu
W 2005 r. zalesiono (wed³ug danych
Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
141
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
2004-2006” zgodnie z ustaw¹ z dnia
28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze œrodków
pochodz¹cych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i
Gwarancji Rolnej (Dz.U. Nr 229, poz.
2273, z póŸn. zm.);
coraz mniejszego zainteresowania w³aœcicieli gruntów wsparciem na zalesienia udzielanym w oparciu o przepisy
ustawy o lasach, w tym finansowanych
ze œrodków funduszu leœnego, z uwagi na wiêksz¹ atrakcyjnoœæ finansow¹
wsparcia UE dla zalesiania gruntów
rolnych niebêd¹cych w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa, które daje mo¿liwoœæ
ubiegania siê o wieloletnie ekwiwalenty za utratê dochodów z powodu wy³¹czenia gruntu z uprawy rolnej i prowadzenia uprawy leœnej;
ograniczonej poda¿y nadaj¹cych siê do
zalesienia gruntów Skarbu Pañstwa
okreœlonych na ten cel w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego.
Symptomem powrotu trendu zwiêkszania siê rocznych powierzchni zalesieñ jest
ponad dwukrotny wzrost powierzchni zalesieñ gruntów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa w 2005 r. w porównaniu z 2004
r. oraz z³o¿enie ok. 4500 wniosków zalesieniowych na 2006 r. na ogóln¹ powierzchniê
przekraczaj¹c¹ 17 tys. ha. Na tej podstawie
mo¿na prognozowaæ dalszy wzrost zainteresowania zalesieniami gruntów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa wspieranymi przez UE w nowym okresie programowania, czyli w „Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013”.
W 2005 r. zalesiono ok. 6,7 tys. ha
gruntów niestanowi¹cych w³asnoœci Skarbu Pañstwa (wed³ug danych GUS). Zalesiane one by³y w trybie:
1) ustawy z 28 wrzeœnia 1991 r. o lasach
142
(Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, z
póŸn. zm.). Dziêki wsparciu ze œrodków funduszu leœnego na kwotê ok.
1,2 mln z³ (ok. 81% wydatków to koszty sadzonek, resztê stanowi³o dofinansowanie wybranych prac zalesieniowych, g³ównie przygotowania gleby i
sadzenia) zalesiono 663 ha gruntów
prywatnych. W trybie ustawy o lasach
zalesiono równie¿ 135 ha gruntów
gminnych;
2) ustawy z 28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze
œrodków pochodz¹cych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Dz.U. Nr
229, poz. 2273, z póŸn. zm.). W trybie tej ustawy zalesiono 5872 ha gruntów prywatnych (wed³ug danych
GUS). Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wydatkowa³a na
ten cel kwotê 50,54 mln z³, w tym
wsparcie na zalesienia 38,08 mln z³,
premie pielêgnacyjne 3,57 mln z³ i
premie zalesieniowe 8,89 mln z³.
Rozmiar zalesieñ wspieranych ze œrodków funduszu leœnego w 2005 r. zmniejszy³
siê ponad trzykrotnie w stosunku do 2004 r.
Œrodki funduszu leœnego nie by³y w pe³ni wykorzystane z powodu konkurencyjnych p³atnoœci za zalesienia w ramach „Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004–2006”.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
oszacowa³o, ¿e dzia³anie 5. Zalesianie gruntów rolnych „Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004–2006” powinno obj¹æ powierzchniê 45 tys. ha oraz, ¿e z tego wsparcia powinno skorzystaæ 13 tys. beneficjentów.
Wœród czynników, które mog¹ ograniczaæ realizacjê tych planów, nale¿y wymieniæ:
konkurencyjnoœæ wsparcia przewidzianego w innych dzia³aniach „Planu Roz-
Nr 2 (50)/07
woju Obszarów Wiejskich na lata
2004–2006”, zw³aszcza odnosz¹cego
siê do obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, wsparcia dla
programów rolnoœrodowiskowych i
rent strukturalnych;
koniecznoœæ wy³o¿enia na kilka miesiêcy w³asnych œrodków beneficjentów, przed otrzymaniem wyp³at z
ARiMR. Wed³ug informacji tej Agencji œrednio na 1 ha przeznaczony do
zalesienia nale¿y wydatkowaæ oko³o
7,3 tys. z³, zatem czêœæ osób zalesiaj¹cych grunty musi korzystaæ z kredytów.
Mimo powy¿szych mo¿liwych ograniczeñ liczby beneficjentów, nale¿y przewidywaæ, ¿e zalesienia gruntów niestanowi¹cych
w³asnoœci Skarbu Pañstwa w ramach „Planu
Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004–
2006” powinny w 2006 r. i 2007 r. (efekt
wniosków na zalesienia przyjêtych w 2006
r.) przynieœæ wyniki odpowiadaj¹ce za³o¿eniom KPZL, czyli po ok. 24 tys. ha rocznie.
W 2005 r. zalesiono 6201 ha gruntów
stanowi¹cych w³asnoœæ Skarbu Pañstwa,
w tym przede wszystkim przez Pañstwowe
Gospodarstwo Leœne Lasy Pañstwowe – 6144
ha, a ponadto 11 ha innych gruntów Skarbu
Pañstwa i 46 ha w parkach narodowych. Zalesienia na powierzchni 5944 ha PGL Lasy
Pañstwowe zrealizowa³y ze œrodków bud¿etowych – 21,5 mln z³, zgodnie z art. 54 ustawy o lasach, natomiast pozosta³e 200 ha ze
œrodków w³asnych PGL Lasy Pañstwowe.
Ponadto PGL Lasy Pañstwowe uzyska³o w
2005 r. z Narodowego Funduszu Ochrony
Œrodowiska i Gospodarki Wodnej oko³o 2,8
mln z³ na jesienne przygotowanie gleby pod
zalesienie w 2006 r. oko³o 4 tys. ha gruntów.
Wed³ug danych PGL Lasy Pañstwowe
powierzchnia zalesieñ gruntów stanowi¹cych
w³asnoœæ Skarbu Pañstwa w 2006 r. wyniesie
oko³o 4,4 tys. ha, co wynika ze zmniejszania
PRAWO i
ŒRODOWISKO
siê area³u gruntów rolnych Skarbu Pañstwa
przeznaczonego do zalesieñ, a w konsekwencji coraz mniejszej poda¿y gruntów przekazywanych przez Agencjê Nieruchomoœci Rolnych na ten cel do PGL Lasy Pañstwowe.
Wed³ug opinii Lasów Pañstwowych wielkoœæ
zalesieñ na gruntach Skarbu Pañstwa mo¿e z
tego powodu odbiegaæ od za³o¿eñ KPZL.
Zalesianie gruntów nieprzydatnych dla
produkcji rolnej jest po¿¹dane ze wzglêdu na
ustawowy obowi¹zek realizacji œrodowiskotwórczych, spo³ecznych i produkcyjnych
funkcji lasów. Zwiêkszenie lesistoœci kraju jest
uzasadnione przede wszystkim potrzeb¹ wiêkszego wykorzystania funkcji lasów w:
retencjonowaniu i ³agodzeniu ekstremalnych przep³ywów wód powierzchniowych oraz stabilizacji poziomu wód
gruntowych,
przeciwdzia³aniu degradacji i erozji
gleb oraz stepowieniu krajobrazu,
zwiêkszeniu udzia³u lasów w globalnym bilansie wêgla przez wi¹zanie CO2
z powietrza, wody i gleby,
korzystnej modyfikacji warunków hydrologicznych i topoklimatycznych na
terenach rolniczych,
zachowaniu zasobów genowych flory
i fauny oraz przywracaniu ró¿norodnoœci biologicznej i naturalnoœci krajobrazu,
utrzymaniu i wzmocnieniu ekologicznej stabilnoœci obszarów leœnych poprzez zmniejszenie fragmentacji kompleksów leœnych i tworzenie korytarzy ekologicznych,
tworzeniu mo¿liwoœci wypoczynku dla
ludnoœci oraz poprawy warunków ¿ycia
na terenach zurbanizowanych.
Niezwykle istotne jest równie¿ okreœle-
143
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
ŒRODOWISKO
nie tych obszarów, które nie powinny byæ zalesione, przede wszystkim ze wzglêdów przyrodniczych. Nale¿¹ do nich m.in.: nieleœne
u¿ytki ekologiczne, nieleœne biocenozy o
wysokich walorach przyrodniczych (³¹ki bogate w gatunki flory i fauny lub ze stanowiskami chronionych i rzadkich gatunków,
murawy ciep³olubne, biotopy gadów i p³azów na otwartych terenach, biotopy nieleœnych gatunków ptaków i inne), wilgotne i
œwie¿e ³¹ki oraz niezalesione bagna wewn¹trz
kompleksów leœnych, polany reglowe w górach, tereny o wybitnych walorach widokowych.
Korzystne, dla wykorzystania i zaprzestania niszczenia odnowieñ naturalnych, powinno byæ planowane w „Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013”
wsparcie zalesiania gruntów od³ogowanych,
co jest zreszt¹ zgodne z za³o¿eniami KPZL.
O przeznaczeniu gruntów do zalesienia
decyduje miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego, a w przypadku jego braku studium uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Mimo ¿e
studium nie jest aktem prawa miejscowego,
to jego ustalenia s¹ wi¹¿¹ce dla organów
gminy przy sporz¹dzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Powinien w nim byæ okreœlony zasiêg obszarów, zarówno preferowanych do zalesieñ, jak
i tych, które nale¿y utrzymaæ jako nieleœne.
Cennym narzêdziem planistycznym, które
powinno byæ pomocne w wyznaczaniu tych
144
obszarów w ramach opracowywania studium,
s¹ „Wytyczne do wyznaczania granicy rolnoleœnej” z 2003 r.
Powy¿sze rozwi¹zanie jest wynikiem
braku aktualnych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zdecydowanej wiêkszoœci gmin (wed³ug danych z koñca
2005 r. w 85% gmin). Na lata 2005 i 2006
wydano kolejne zmiany rozporz¹dzenia Rady
Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegó³owych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na zalesianie gruntów rolnych objêtej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U. Nr 187, poz. 1929, Nr
236, poz. 2362 i z 2006 r. Nr 60, poz. 424).
Umo¿liwiaj¹ one zalesienie dzia³ki rolnej,
jeœli jej przeznaczenie do zalesienia nie jest
sprzeczne z ustaleniami miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego lub ustaleniami studium uwarunkowañ i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy.
Zalesianie gruntów porolnych jest procesem, który przes¹dza o sposobie wykorzystania terenu w bardzo d³ugim okresie. Jest
to zatem zmiana funkcji terenu bardzo trwa³a i z tego powodu realizacja zalesieñ powinna byæ prowadzona bardzo rozwa¿nie, z zachowaniem zasad racjonalnej gospodarki
przestrzennej i uwzglêdnieniem uwarunkowañ
ekologicznych.
Opracowano
w Ministerstwie Œrodowiska
Warszawa, sierpieñ 2006 r.
PRENUMERATA NA ROK
2007
ŒRODOWISKO
PRAWO i
Nr 2 (50)/07
nazwa odbiorcy
M A X P R E S S s.c.
Polecenie przelewu/wp³ata gotówkowa
nazwa odbiorcy cd.
02-496 Warszawa, ul. Przemys³awa 34
numer rachunku odbiorcy
35 15401287 2001 68798330 0001
kwota
W P
P L N
numer rachunku zleceniodawcy (przelew)/kwota s³ownie (wp³ata)
nazwa zleceniodawcy
nazwa zleceniodawcy cd.
tytu³em
"Œrodowisko" l. prenumerat po 390,- z³ -
; "Prawo i Œrodowisko"l. prenu-
tytu³em cd.
-merat po 260,- z³ -
; "Odpady i œrodowisko" l. prenumerat po 250,- z³ 06
op³ata:
pieczêæ, data i podpis(y) zleceniodawcy
nazwa odbiorcy
M A X P R E S S s.c.
nazwa odbiorcy cd.
35 15401287 2001 68798330 0001
kwota
W P
P L N
nazwa zleceniodawcy
tytu³em
"Œrodowisko" l. prenumerat po 390,- z³ -
; "Prawo i Œrodowisko"l. prenu-
tytu³em cd.
; "Odpady i œrodowisko" l. prenumerat po 250,- z³ 06
op³ata:
pieczêæ, data
i podpis(y) zleceniodawcy
Dziennikarska Agencja
Wydawnicza
145
PRAWO i
nazwa odbiorcy
ŒRODOWISKO
MAXPRE
nazwa odbiorcy cd.
D
A
Nr 2 (50)/07
S S s.c.
08 12402151 11110000 33091406
£
K
kwota
W P
2 440,-
P L N
0 1 2 3 4 567 8 9 1 01 2 3 4 56 7 8 9 10 1 2 3
nazwa zleceniodawcy
Y
Z
"Nazwa firmy" sp. z o.o.
ul. Taka lub inna 12, 01-123 Trzebaw (pok. 146)
tytu³em
R
P
"Œrodowisko" l. prenumerat po 390,- z³ tytu³em cd.
1
2
; "Prawo i Œrodowisko" l. prenu-
; "Odpady i œrodowisko" l. prenumerat po 250,- z³ -
3
06
op³ata:
pieczêæ, data i podpis(y) zleceniodawcy
INFORMACJA DLA SK£ADAJ¥CYCH ZAMÓWIENIE
Aby zamówiæ prenumeratê dwutygodnika ŒRODOWISKO i (lub) kwartalnika PRAWO i ŒRODOWISKO i
(lub) dwumiesiêcznika ODPADY i ŒRODOWISKO prosimy o dok³adne wype³nienie druku dowodu wp³aty:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Prosimy o bardzo czytelne wpisanie nazwy oraz adresu (wraz z kodem pocztowym) zamawiaj¹cego
(p³atnika). Je¿eli adres wysy³kowy jest inny ni¿ zamawiaj¹cego prosimy do odcinka przeznaczonego
dla posiadacza rachunku przypi¹æ adres na jaki maj¹ byæ wysy³ane czasopisma.
Prosimy w odpowiednie miejsca wpisaæ liczbê egzemplarzy ka¿dego numeru, zgodnie z
zamiarem zamawiaj¹cego.
Koszt prenumeraty rocznej wynosi:
ŒRODOWISKO - 390,00 PLN
PRAWO i ŒRODOWISKO -260,00 PLN
ODPADY i ŒRODOWISKO - 250,00 PLN
Kwotê wynikaj¹c¹ z ca³oœci zamówienia prosimy wpisaæ do odpowiednich rubryk
dowodu wp³aty.
Prosimy o czytelne wpisanie Numeru Identyfikacji Podatkowej (NIP) zamawiaj¹cego
Prosimy o podpisanie zamówienia przez upowa¿nion¹ osobê.
W przypadku nieczytelnego adresu (niewyraŸnej piecz¹tki) na odcinku przeznaczonym dla posiadacza
rachunku nie bêdziemy w stanie przyj¹æ zamówienia do realizacji.
UWAGA - prosimy o dok³adne sprawdzenie, czy kwota wp³aty odpowiada treœci zamówienia. W
przypadku b³êdnego obliczenia ww. kwoty do realizacji przyjmiemy liczbê egzemplarzy wynikaj¹c¹
z wp³aconej kwoty.
146
PRAWO i
ŒRODOWISKO
Nr 2 (50)/07
dwutygodnik
ŒRODOWISKO
przeznaczony dla osób
zawodowo zajmuj¹cych siê ochron¹ œrodowiska.
Wiêcej informacji:
D.A.W. MAXPRESS
ul. Ga³czyñskiego 23, 05-501 Piaseczno
tel./fax: (0 22) 662 43 68, 750 30 31, tel. kom. 0 602 271 271
www
. m a x p re s s . p l
w.
147
D.A.W.
D.A.W. MAXPRESS
MAXPRESS jest
jest równie¿
równie¿ wydawc¹
wydawc¹ poni¿szych
poni¿szych czaczasopism
sopism przeznaczonych
przeznaczonych dla
dla firm
firm ii osób
osób zawodowo
zawodowo zajmuj¹zajmuj¹cych
cych siê
siê ochron¹
ochron¹ œrodowiska:
œrodowiska:
Dwutygodnik „ŒRODOWISKO” - jedyny
w Polsce dwutygodnik poœwiêcony
problematyce ochrony œrodowiska
Dwumiesiêcznik „ODPADY i ŒRODOWISKO” poœwiêcony gospodarce odpadami. Wydawany przy wspó³pracy merytorycznej z Departamentem Gospodarki
Odpadami Ministerstwa Œrodowiska
Wiêcej
Wiêcej informacji
informacji otrzymacie
otrzymacie Pañstwo
Pañstwo pod
pod adresem:
adresem:
D.A.W.
D.A.W. MAXPRESS
MAXPRESS
ul.
ul. Ga³czyñskiego
Ga³czyñskiego 23,
23, 05-501
05-501 Piaseczno
Piaseczno
tel./fax:
tel./fax: (0
(0 prefix
prefix 22)
22) 662
662 43
43 68,
68, 750
750 30
30 31
31
tel.
tel. kom.:
kom.: 0
0 602
602 271
271 271,
271, 0
0 501
600 608
321 400
111
e-mail:
[email protected]
e-mail:
[email protected]
www.maxpress.pl
www.maxpress.pl

czarna biotechnologia

Transkrypt

Podobne dokumenty