Badora- Plaskowyz - Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością

J. A. Lis, M. A. Mazur (red.), 2007: Przyrodnicze wartości polsko-czeskiego pogranicza jako wspólne
dziedzictwo Unii Europejskiej. Centrum Studiów nad BioróŜnorodnością, Uniwersytet Opolski, ss. 177-189
REGIONALIZACJA FIZYCZNO-GEOGRAFICZNA PŁASKOWYśU
GŁUBCZYCKIEGO
PHYSICO-GEOGRAPHICAL REGIONALIZATION OF THE
GŁUBCZYCE PLATEAU
KRZYSZTOF BADORA
Katedra Ochrony Powierzchni Ziemi,
Uniwersytet Opolski, Oleska 48, 45-052 Opole
[email protected]
ABSTACT: The aim of this paper is to present the results of physico-geographical studies of Głubczyce Plateau,
which is a part of the Silesia Lowland. On the basis of the research results the author concludes that Glubczyce
Pleatau constitutes a part of Sudety Foreland. Moreover, the author suggests that Głubczyce Plateu may be
divided into two physico-geographical mezoregions, namely Opawa Mountain Foreland (The GłuchołazyPrudnik Foreland) to the west and Głubczyce High Plain to the south-east. The author distinguishes between 13
physico-geographical microregions in Głubczyce High Plain, and 5 in Opawa Mountain Foreland. The author
concludes that there are two types of microregions: arable forelands with loess soil and subsiding river valleys
with landscape mosaic (meadows, pastures, xerothermic grasses, coppice, broad-leaved forests, small ponds,
riverbeds). Subsidence microregions have higher values of natural environment and higher differentiation of
natural relief and geology than loess forelands.
KEY WORDS: physico-geographical regionalization, Głubczyce Plateau.
Wstęp
PłaskowyŜ Głubczycki zlokalizowany jest w zachodniej części rozległego
obniŜenia o załoŜeniach tektonicznych między systemami górskimi Sudetów i Karpat,
zwyczajowo nazywanego Bramą Morawską. Jego obszar ma fundamentalne znaczenie
dla migracji południowych elementów flory i fauny na terytorium Polski. Gatunki
podczas migracji wykorzystują w obrębie kilkudziesięciokilometrowego obniŜenia jedno
z niewielu wzdłuŜ południowych granic Polski miejsc o mniejszym wpływie warunków
geologiczno-geomorfologicznych i klimatycznych związanych z pasmami górskimi.
Obszar PłaskowyŜu Głubczyckiego i przylegająca do niego dolina Odry mają duŜy
potencjał w zakresie moŜliwości migracyjnych mimo znacznego przeobraŜenia
środowiska przyrodniczego związanego z gospodarką człowieka.
Od południa płaskowyŜ na znacznej długości granicy ograniczony jest Górami
Opawskimi, w Czechach zwanymi Zlatohorską Vrchowiną i Niskim Jesionkiem. Część
PłaskowyŜu zlokalizowana po stronie czeskiej nosi nazwę Opawska Pahorkatina.
W regionalizacji fizyczno-geograficznej Kondrackiego (1998) PłaskowyŜ
Głubczycki jest częścią Niziny Śląskiej, mimo, Ŝe w związku z charakterem rzeźby
terenu autor regionalizacji wskazuje, iŜ „… właściwie powinien być uznawany za
wyŜynę w obrębie Przedgórza Sudeckiego” (str. 175). Region w ujęciu autora
regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski rozpościera się od doliny Białej
Głuchołaskiej (Nysy Kłodzkiej) na wschodzie, do doliny Odry na zachodzie. Obejmuje
obszar o bardzo duŜym zróŜnicowaniu wgłębnej budowy geologicznej oraz znacznym
rzeźby terenu. Charakterystyczną cechą płaskowyŜu jest występowanie rozległych,
połogich wzniesień z zalegającymi w stropie lessami i glinami lessopodobnymi,
porozcinanych głębokimi dolinami rzecznymi. Wysokości bezwzględne na jego
obszarze sięgają od 200-220 m n.p.m. w części północnej i wschodniej, przy granicy z
Kotliną Raciborską, do 320 m n.p.m. przy podstawach wzniesień górskich. Północna
granica PłaskowyŜu Głubczyckiego jest czytelna w terenie. Stanowi ją wyraźna krawędź
morfologiczna o załoŜeniach tektonicznych wznosząca się o ok. 10-20 m ponad
przyległe od północy równiny.
W badaniach dotyczących warunków środowiska fizyczno-geograficznego
PłaskowyŜu Głubczyckiego zasięg terytorialny jednostki jest róŜnie interpretowany. W
opisanym wyŜej zasięgu terytorialnym mezoregion ten przedstawiali Jeśmian (1965),
Jahn (1968), Szczepankiewicz (1972) oraz Kondracki (1998). Jahn (1968) wschodnią
część PłaskowyŜu, zlokalizowaną między Górami Opawskimi i doliną Odry nazywał
Wysoczyzną Głubczycką. W stosunku do części zachodniej, zlokalizowanej na północ
od Gór Opawskich, między dolinami Nysy Kłodzkiej i Białej Głuchołaskiej na
zachodzie i Osobłogi na wschodzie, Baraniecki (1968) stosował nazwę Międzyrzecza
Nysy Kłodzkiej i Osobłogi. W podziale geomorfologicznym Klimka (1972) Wysoczyzna
Głubczycka sensu Jahna (1968) utoŜsamiana jest z PłaskowyŜem Głubczyckim i stanowi
wraz z Niecką Kozielską oraz Wysoczyznami PrzywyŜynnymi część Kotliny
Raciborskiej.
ZróŜnicowanie nomenklaturowe i klasyfikacyjne PłaskowyŜu Głubczyckiego
skłania do dokonania próby uporządkowania zgodnej z metodami regionalizacji
fizyczno-geograficznej. Tym bardziej, Ŝe pomimo jednorodnego, intensywnego
rolniczego zagospodarowania Ŝyznych, lessowych terenów PłaskowyŜu Głubczyckiego,
w obrębie mezoregionu występuje znaczne zróŜnicowanie genetyczne form geologicznogeomorfologicznych,
które
w
systemach
regionalizacji
fizyczno-geograficznej
traktowane są jako główne cechy pozwalające na delimitację makro- i mezoregionów. W
publikacji przedstawiona zostanie równieŜ próba wydzielenia jednostek niŜszej rangi –
mikroregionów fizyczno-geograficznych.
Metodyka
Podstawowe
badania
nad
podziałem
fizyczno-geograficznym
PłaskowyŜu
Głubczyckiego oraz pozycją tego regionu w stosunku do jednostek wyŜszych rangą
przeprowadzono z wykorzystaniem załoŜeń metodycznych regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (1976) oraz Richlinga (1992, 1993). Podziału na
mikroregiony fizyczno-geograficzne dokonano na drodze dedukcji, metodą czynników
przewodnich, wśród których dla małych jednostek najwaŜniejszymi są zróŜnicowanie
rzeźby terenu i budowy geologicznej. Podstawą wyróŜniania mezoregionów fizycznogeograficznych są charakter i pochodzenie rzeźby oraz zróŜnicowanie litologiczne.
Mikroregiony wyróŜniono na podstawie bardziej szczegółowych studiów fizycznogeograficznych, w szczególności obejmujących charakter działalności gospodarczej
człowieka i związanych z zagospodarowaniem typów uŜytkowania terenu. Z formami
uŜytkowania przestrzeni związane są występujące formacje roślinne. Nomenklaturę
wydzielonych jednostek przyjęto równieŜ z uwzględnieniem wskazań Kondrackiego
(1976), a takŜe uwzględniając niesformalizowane w postępowaniu regionalizacyjnym
nazewnictwo przyjmowane przez róŜnych autorów dla określenia wybranych obszarów
płaskowyŜu. Nazwy mikroregionów zastosowano w sposób ujednolicony: dla
wysoczyzn na podstawie miejscowości zlokalizowanych przy ich granicach, a dla
obniŜeń na podstawie nazw rzek, których doliny były głównymi osiami geologicznogeomorfologicznymi wydzielanych jednostek.
PłaskowyŜ Głubczycki jako region fizyczno-geograficzny
Rozległy i znacznie zróŜnicowany genetycznie PłaskowyŜ Głubczycki dzieli się na
dwa podrzędne regiony Międzyrzecze Nysy Kłodzkiej i Osobłogi na północy i zachodzie
oraz Wysoczyznę Głubczycką na południu i wschodzie. Budowa geologiczna głębszego
podłoŜa w obu częściach bardzo się róŜni (ryc. 1). Występujące w obrębie całego
płaskowyŜu pokrywy lessowe i glin lessopodobnych, porozcinane holoceńskimi
dolinkami
rzek,
maskują
jedynie
starszą
rzeźbę.
Na
zachodzie
elementami
uwarunkowującym współczesne zróŜnicowanie geomorfologiczne są wzniesienia glin
zwałowych związane z marginalną strefą zasięgu zlodowacenia Odry oraz zlodowaceń
wcześniejszych, które były opisywane m.in. przez Bobińskiego i in. (1997), Badurę i
Przybylskiego (1998, 2001) oraz Badurę i in. (2001). Pod nimi zalega gruba warstwa
osadów trzeciorzędowych wypełniających głębokie obniŜenie tektoniczne rowu
Kędzierzyn-Koźle – Paczków (ryc. 1B). PodłoŜe mezozoiczne i paleozoiczne zalega
kilkaset metrów poniŜej powierzchni terenu. Na Wysoczyźnie Głubczyckiej płytko
występujące podłoŜe podkenozoiczne (lokalnie mające wychodnie) porozcinane jest
licznymi uskokami tektonicznymi (ryc. 1A). Wzniesienia często nawiązują do skrzydeł
wiszących uskoków, zaś obniŜenia i związane z nimi współczesne doliny rzek do
skrzydeł zrzuconych. Do tych podstawowych strukturalnych elementów rzeźby
nawiązują pokrywy osadów lodowcowych, wodnolodowcowych i peryglacjalnych.
Ryc. 1. RóŜnice w budowie geologicznej i rzeźbie terenu krajobrazów lessowych Wysoczyzny Głubczyckiej
(A) i Międzyrzecza Nysy Kłodzkiej i Osobłogi (B). Źródło: opracowanie własne na podstawie Szczegółowej
mapy geologicznej Polski 1:50000 arkusze Baborów – Wiechowice (1994) (A) i Biała (1999) (B)
ZróŜnicowanie warunków środowiska przyrodniczego związane z odmienną
genezą rzeźby terenu i budowy geologicznej, pomimo podobieństw występujących na
powierzchni, pozwala na dokonanie podziału PłaskowyŜu Głubczyckiego na dwie
jednostki mezoregionalne. Ze względu na wyraźne uwarunkowanie strukturalne, w
postaci rzeźby zrębowej, mezoregiony te naleŜy traktować jako część Przedgórza
Sudeckiego, a nie Niziny Śląskiej. Zachodnia część płaskowyŜu zlokalizowana na
obszarze
występowania
Rowu
Paczków
–
Kędzierzyn-Koźle
powinna
nosić
ugruntowaną w literaturze nazwę Międzyrzecza Nysy Kłodzkiej i Osobłogi lub
proponowaną nową Przedgórza Gór Opawskich. Nazwą alternatywną mogłoby być
Przedgórze Głuchołasko-Prudnickie, w nawiązaniu do występującego na zachodzie
Przedgórza Paczkowskiego. Występująca na wschodzie i południu Wysoczyzna
Głubczycka stanowiłaby odrębny mezoregion fizyczno-geograficzny, naleŜący jednak
równieŜ do Przedgórza Sudeckiego.
Mikroregiony fizyczno-geograficzne
Na podstawie oceny zróŜnicowania warunków środowiska przyrodniczego, w
szczególności rzeźby terenu i budowy geologicznej, a takŜe oceny zagospodarowania
związanej z dominującymi typami uŜytkowania, na terenie Wysoczyzny Głubczyckiej
wyróŜniono następujące mikroregiony fizyczno-geograficzne:
1) ObniŜenie Doliny Opawicy – wyraźnie wcięta o 20-25 m w stosunku do
przyległych wysoczyzn dolina ma szerokość dochodzącą do 2 km. W jej płaskim
dnie dominuje uŜytkowanie rolnicze ze znacznym, jak na warunki płaskowyŜu,
udziałem trwałych uŜytków zielonych. WzdłuŜ koryta rzeki oraz koryt dopływów i
rowów melioracyjnych występują zadrzewienia łęgowe. Na stromych zboczach
doliny zinwentaryzowano murawy oraz zadrzewienia nawiązujące składem
florystycznym do grądów.
2) Wysoczyzna Pilszczca – obejmuje najdalej na południe połoŜoną część płaskowyŜu
lessowego z doliną Ostrej (dopływ Opawicy). Wznosi się do wysokości 300-315 m
n.p.m. i ma charakter równiny lessowej, słabo zróŜnicowanej pod względem
hipsometrycznym. Dominuje wielkoprzestrzenne uŜytkowanie rolnicze na gruntach
ornych. Udział zadrzewień i innych typów uŜytków jest bardzo niewielki. Od
północy
wysoczyzna
kończy
się
wyraźną
krawędzią
morfologiczną,
najprawdopodobniej nawiązującą do uskoku tektonicznego na linii wyznaczonej
przez wsie Posucice – Wódka – Nasiedle – Rozumice. Wysoczyzna jest najwyŜej
wyniesioną częścią PłaskowyŜu Głubczyckiego.
3) Wysoczyzna Lewicko-DzierŜysławicka – zlokalizowana na północ od krawędzi
morfologicznej wyznaczającej granicę z Wysoczyzną Pilszcza i na południe od
doliny Troi. Wznosi się na wysokość od 250 m n.p.m., w części wschodniej, do 300
m n.p.m. na zachodzie, przy granicy z krańcowymi wzniesieniami Gór Opawskich.
W części wschodniej główną osią morfologiczną jednostki jest niewielka, ale
głęboko rozcinająca podłoŜe dolinka Morawki. Wysoczyzna charakteryzuje się
bardziej zróŜnicowaną rzeźbą. Dominują formy pagórkowate, spadki terenu często
przekraczają 10%, deniwelacje 20-30 m, co odróŜnia ją od wysoczyzny Pilszcza. W
budowie osadów powierzchniowych, oprócz lessów, występują wychodnie glin
zwałowych oraz piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych zlodowacenia Odry.
Lokalnie na powierzchni terenu stwierdza się starsze podłoŜe w postaci
trzeciorzędowych gipsów (DzierŜysław), bazaltów oraz piroklastyków (Nowa
Cerekiew), a takŜe dolnokarbońskich piaskowców, zlepieńców i łupków (Nasiedle,
DzierŜysław). Osady wodnolodowcowe są eksploatowane w duŜych piaskowniach
koło
Lubotynia,
eksploatację
gipsów
i
bazaltów
zakończono.
Większe
zróŜnicowanie rzeźby terenu oraz występowanie płatów z osadami o mniejszej
przydatności do produkcji rolnej uwarunkowało pozostawienie na wysoczyźnie
dosyć licznych jak na warunki płaskowyŜu zadrzewień oraz niewielkich
izolowanych kompleksów leśnych. Największe z nich zlokalizowane są koło
Posucic, RogoŜan, Nowego Dworu, DzierŜysławia oraz Rozumic. Kompleks leśny
koło Rozumic stanowi największy w województwie opolskim rezerwat przyrody z
cieszynianką wiosenną, lilią złotogłów i innymi rzadkimi oraz chronionymi
gatunkami roślin. Na wzniesieniach zbudowanych z trzeciorzędowych gipsów koło
DzierŜysławia zlokalizowany jest rezerwat roślinności kserotermicznej Góra
Gipsowa. Kompleks leśny koło Nowego Dworu projektowany jest do ochrony
rezerwatowej, zaś murawy koło Kozłówek do ochrony w formie uŜytku
ekologicznego.
W
mikroregionie
do
ochrony
w
postaci
stanowisk
dokumentacyjnych wytypowano najcenniejsze profile skalne. PrzedłuŜeniem
wysoczyzny na wschodzie jest drugi jej fragment zlokalizowany w okolicach
KrzyŜanowic i Tworkowa (część między Ściborowicami Wielkimi i Pietraszynem
oraz KrzyŜanowicami połoŜona jest na terytorium Republiki Czeskiej).
4) ObniŜenie Doliny Troi – przebiega od zachodu na wschód z małym odchyleniem w
kierunku południowym. W dnie obniŜenia zlokalizowana jest płaska dolina
uŜytkowana rolniczo ze znacznym udziałem trwałych uŜytków zielonych oraz
zadrzewień łęgowych. Dolina wcięta jest w podłoŜe o ok. 10-15 m w stosunku do
przyległych wysoczyzn. Na stromych zboczach występują zadrzewienia oraz
murawy. W niŜszych połoŜeniach zboczy zlokalizowano duŜe wsie Włodzienin,
Wojnowice, Nowa Cerekwia, Kozłówki oraz miasto Kietrz. Zabudowa utrudnia
funkcjonowanie korytarza ekologicznego doliny. W dolinie Troi wybudowano w
latach 2006-2007 duŜy zbiornik zaporowy dla ochrony przed powodziami licznych
miejscowości.
5) Wysoczyzna Gołuszowicko-Pietrowicka – zlokalizowana jest między obniŜeniami
dolin Troi na południu i Psiny na północy. Ma charakter rozległego wału
wznoszącego się od 300 m n.p.m. na zachodzie do 230 m n.p.m. na wschodzie. Jest
słabo porozcinana dopływami obu granicznych rzek, z wyjątkiem doliny Złotnika,
która rozcina podłoŜe do głębokości ok. 25 m. Dominują w jej obrębie tereny o
rzeźbie falistej, jedynie lokalnie występują większe formy pagórkowate.
Wysoczyzna jest intensywnie uŜytkowana rolniczo. PrzewaŜają wielkoprzestrzenne
kompleksy gruntów ornych, znikomo mały jest udział trwałych uŜytków zielonych.
Niewiele jest zadrzewień mających głównie charakter liniowy (aleje wzdłuŜ dróg).
Jedyny większy kompleks leśny zlokalizowany jest koło dawnego PGR Langowo na
granicy z obniŜeniem doliny Psiny i Cyny. Na wysoczyźnie zlokalizowane jest
miasto Głubczyce oraz kilkanaście wsi, z których największe to KrzyŜowice,
Bogdanowice, Boguchwałów, Sucha Psina, Pietrowice.
6) ObniŜenie Doliny Psiny i Cyny – obejmuje rozcięcie erozyjne dolin rzecznych o
szerokości 1,5-2,5 km. Doliny w części zachodniej są węŜsze i głębiej rozcinają
podłoŜe, na wschodzie dolina Psiny ma szerokość ok. 0,5 km i rozcina podłoŜe do
głębokości ok. 10 m. Dominuje uŜytkowanie rolnicze na gruntach ornych ze
znacznym udziałem trwałych uŜytków zielonych. DuŜy jest teŜ odsetek powierzchni
z zadrzewieniami liniowymi wzdłuŜ cieków oraz stromych zboczy dolinnych.
7) Wysoczyzna Lisięcicko-Dobrosławicka – zlokalizowana jest na północ od
obniŜenia dolinnego Psiny i Cyny. Obejmuje wzniesioną na wysokość od 260 do
280 m n.p.m słabo zróŜnicowaną falistą powierzchnię lessową, wododzielną w
stosunku
do
duŜych
rzek
penetrujących
płaskowyŜ.
Dominuje
wielkopowierzchniowe uŜytkowanie rolnicze na gruntach ornych. Bardzo niewielki
jest udział innych uŜytków, w tym lasów i zadrzewień.
8) ObniŜenie Straduni – obejmuje najbardziej zróŜnicowaną i najsilniej porozcinaną
wąwozami część płaskowyŜu. Wznosi się na wysokość od 260 m n.p.m. na południu
i zachodzie do 215 m n.p.m. na północy. Znaczne zróŜnicowanie wysokości na
dosyć niewielkim obszarze uwarunkowało wystąpienie bardzo licznych cieków z
wąskimi i głęboko wcinającymi się w podłoŜe dolinkami. Lokalnie na zboczach
rozcięć erozyjnych odsłania się starsze podłoŜe paleozoiczne. W dnach dolin
występują trwałe uŜytki zielone oraz liczne liniowe zadrzewienia o charakterze
łęgowym. Znaczny jest udział kompleksów stawów. Na stromych zboczach dla
stabilizacji
stoków
pozostawiono
szerokie
pasma
lasów
i
zadrzewień.
Charakteryzują się one wysoką wartością przyrodniczą i decydują w znacznej
mierze o funkcjonalności dolinnych korytarzy ekologicznych. Na wysoczyźnie
występują największe kompleksy leśne w obrębie całego płaskowyŜu. Największy z
nich Las Głubczycki chroniony jest jako obszar chronionego krajobrazu. Inne duŜe
kompleksy występują między Bernatowem i Kazimierzem, a takŜe w okolicach
Grudyni Małej i Wielkiej. Koło tych ostatnich miejscowości zlokalizowane są
największe na płaskowyŜu kompleksy sadów.
9) Wysoczyzna Pomorzowicko-Biedrzychowicka – zlokalizowana jest między
dolinami Straduni oraz Osobłogi. Ma charakter słabo zróŜnicowanego wału o
rzeźbie falistej, wznoszącego się na wysokość od ok. 265 m n.p.m. w części
zachodniej do ok. 215 m n.p.m. w części wschodniej. W części wschodniej koło
Biedrzychowic przechodzi w równinę lessową. Dominuje uŜytkowanie na gruntach
ornych, niewielkie kompleksy leśne występują jedynie koło Pomorzowic. Większe
obszary zurbanizowane obejmują Klisino, Szonów, Pomorzowice i Biedrzychowice.
10) ObniŜenie Doliny Osobłogi – jest największym obniŜeniem na płaskowyŜu. Płaska
w dnie dolina o szerokości dochodzącej do 2 km w części zachodniej i 4 km w
części północno-wschodniej wznosi się od 202 m n.p.m. koło Racławic Śląskich
(przy granicy z Republiką Czeską) do ok. 185 m n.p.m. koło Głogówka. W
krajobrazie obniŜenia występuje mozaika gruntów ornych, trwałych uŜytków
zielonych oraz zadrzewień i lasów zlokalizowanych w dnie doliny, a takŜe na
południowych jej zboczach. Zbocza doliny wznoszą się miejscami skarpami o
wysokości 20 m. W obniŜeniu zlokalizowane jest miasto Głogówek oraz duŜe wsie
Racławice Śląskie i DzierŜysławice. Dolina Osobłogi stanowi regionalny korytarz
ekologiczny mający równieŜ znaczenie międzynarodowe. Zlokalizowane są w niej 3
projektowane rezerwaty leśne oraz liczne uŜytki ekologiczne. Jest to jedna z
niewielu dolin, w której zachowały się kompleksy starorzeczy.
11) Wysoczyzna
Wysoczyzny
Szczytnicko-Raciborska
–
Lisięcicko-Dobrosławickiej.
jest
wschodnim
Charakteryzuje
przedłuŜeniem
się
mniejszym
urozmaiceniem rzeźby terenu. Wznowi się od 220 m n.p.m. koło Raciborza do ok.
260 m n.p.m. koło Szczytów. Dominuje uŜytkowanie rolnicze na gruntach ornych.
Jedynie w dwu miejscach koło Szczytów i Amandowa zlokalizowane są większe
kompleksy leśne.
12) Wysoczyzna
Ucieszkowsko-Rudnicka
–
obejmuje
jeden
z
najbardziej
urozmaiconych krajobrazowo obszarów płaskowyŜu. W jej obrębie zlokalizowane
są liczne kompleksy leśne i zadrzewieniowe porastające strome zbocza rozcięć
erozyjnych. Jest to jeden z najwaŜniejszych wyróŜników mikroregionu. Dominuje
rzeźba pagórkowata o deniwelacjach dochodzących do 40 m. Część wysoczyzny
zlokalizowana koło Wronina i Maciowakrzy chroniona jest w postaci obszaru
chronionego krajobrazu.
13) Wysoczyzna Gościęcicko-Łanowska – obejmuje przylegającą do doliny Odry oraz
Kotliny Raciborskiej, najniŜej połoŜoną, część płaskowyŜu (220-240 m n.p.m.).
Rozcięta jest trzema wyraźnie zaznaczającymi się w rzeźbie terenu dolinami:
Swornicy, Cielnicy i Potoku Dzielniczki. Rzeźba terenu jest falista, lokalnie szeroko
pagórkowata i równinna. Na granicy z doliną Odry występuje wyraźna krawędź
morfologiczna. W zagospodarowaniu dominują grunty orne. Większe zadrzewienia
i kompleksy trwałych uŜytków zielonych zlokalizowane są w dolinach rzecznych i
na ich zboczach. Większymi miejscowościami są Polska Cerekiew, Łany, Zakrzów,
Gościęcin, Pawłowiczki i OstroŜnica.
Na terenie Międzyrzecza Nysy Kłodzkiej i Osobłogi (Przedgórza Gór
Opawskich) wyróŜniono następujące mikroregiony fizyczno-geograficzne:
1)
ObniŜenie Prudnika – obejmuje zlokalizowaną na przedpolu Gór Opawskich
dolinę rzeczną i przyległą wysoczyzną polodowcową. Dolina ma szerokość
dochodzącą do 1 km. Jej dno połoŜone jest na wysokości ok. 230-240 m n.p.m.
Zbocza miejscami mają wysokość 10-12 m. W dominującym rolniczym
uŜytkowaniu charakterystyczny jest znaczny udział trwałych uŜytków zielonych
oraz zadrzewień. Rolę korytarza ekologicznego, jaką pełni dolina, ogranicza silnie
zurbanizowany obszar miasta Prudnik.
2)
Wzniesienia Głuchołasko-Prudnickie – zlokalizowane są na przedpolu Gór
Opawskich na wysokości od 380 m n.p.m. do 270 m n.p.m. Obejmują wzniesienia
genezy lodowcowej ze zróŜnicowanymi litologicznie osadami peryglacjalnymi.
Charakterystyczne jest znaczne zróŜnicowanie miąŜszości pokryw. Na obszarze
wzniesień znaczny jest udział lasów, dominuje jednak uŜytkowanie rolnicze orne.
Wzniesienia porozcinane są dopływami Prudnika, wśród których największy jest
Złoty Potok.
3)
Wysoczyzna Kępnicko-Mochowska – obejmuje duŜą jednostkę zlokalizowaną na
przedpolu wzniesień Głuchołasko-Prudnickich rozciągającą się od doliny Nysy
Kłodzkiej do doliny Osobłogi. W jej obrębie dominują wzniesienia zbudowane z
glin
zwałowych
lub
piasków
i
Ŝwirów
wodnolodowcowych
pokryte
peryglacjalnymi lessami. Dominuje rzeźba falista, lokalnie szerokopagórkowata lub
równinna. Większe deniwelacje i spadki terenu występują przy rozcięciach
erozyjnych niewielkich dolinek rzecznych. Charakterystyczne jest występowanie
spadków terenu w kierunku północnym i wschodnim. Wysoczyzna uŜytkowana jest
rolniczo. Kompleksy leśne występują głównie w części zachodniej, koło
Domaszkowic i Starego Lasu. Większe kompleksy trwałych uŜytków zielonych
zlokalizowane są jedynie w dolinkach rzecznych.
4)
ObniŜenie Ścinawy Niemodlińskiej – obejmuje głębokie rozcięcia erozyjne
cieków dających początek rzece. Dno doliny o szerokości kilkuset metrów
uŜytkowane jest rolniczo z przewagą trwałych uŜytków zielonych, na stromych
zboczach występują liniowe zadrzewienia, miejscami większe kompleksy leśne, jak
koło Piorunkowic i przysiółka Zimne Kąty.
5)
ObniŜenie Białej – obejmuje największą dolinę rzeczną w tej części lessowego
płaskowyŜu. Płaska w dnie dolina ma szerokość od ok. 100-200 m powyŜej Białej
do ok. 1-1,5 km na wysokości Radostyni, przy krawędzi morfologicznej
stanowiącej granicę płaskowyŜu. Dno doliny zlokalizowane jest na wysokości od
ok. 230 m n.p.m. w górnym biegu rzeki do ok. 210 m n.p.m. na granicy płaskowyŜu
i Kotliny Raciborskiej. Zbocza wschodnie są bardziej strome od zachodnich, co jest
typowe w dolinach rzek odwadniających płaskowyŜ w kierunku północnym i
północno-wschodnim. Ich wysokość lokalnie przekracza 20 m. W górnej części
obniŜenia występują dwa duŜe kompleksy leśne, w dnie doliny znaczny udział mają
trwałe uŜytki zielone oraz zadrzewienia, w tym o charakterze łęgowym. Na
zboczach występują murawy oraz zadrzewienia grądowe. Dolina jest jednym z
waŜniejszych korytarzy ekologicznych w południowej części województwa
opolskiego.
Podsumowanie
ZróŜnicowany
Głubczyc-kiego
charakter
wskazuje
na
środowiska
występowanie
fizyczno-geograficznego
na
jego
terenie
dwu
PłaskowyŜu
jednostek
mezoregionalnych. Podstawą ich wyróŜnienia jest odmienna geneza geologicznogeomorfologiczna, która jest podstawowym kryterium wydzielenia. Dotychczasowe
systemy podziału w zbyt duŜej części opierały się na podobieństwach wynikających z
występowania płytkich pokryw lessowych, które zretuszowały wcześniejszą rzeźbę
terenu. Z lessami związane są jednolite na całym obszarze przedgórza Gór Opawskich
formy zagospodarowania z dominującymi wielkopowierzchniowymi gruntami ornymi i
niewielkimi kompleksami lasów oraz zadrzewień, koncentrującymi się na zboczach
dolin rzecznych. Zaliczenie lessowego płaskowyŜu do Niziny Śląskiej jest błędne. Mimo
niezbyt duŜego zróŜnicowania rzeźby terenu charakter budowy geologicznej wskazuje,
Ŝe jest to jednostka związana genetycznie z Przedgórzem Sudeckim (budowa zrębowa).
ZróŜnicowanie środowiska przyrodniczego, a w szczególności róŜnorodność
form zagospodarowania pozwala na wyróŜnienie kilkunastu mikroregionów fizycznogeograficznych, które moŜna pogrupować w dwa typy:
−
mało zróŜnicowane pod względem rzeźby terenu i powierzchniowych osadów
geologicznych wysoczyzny, uŜytkowane jako grunty orne,
−
charakteryzujące się mozaikowatym charakterem form uŜytkowania i większymi
walorami przyrodniczymi obniŜenia.
Literatura
BADURA J., PRZYBYLSKI B. 1998. Zasięgi lądolodów plejstoceńskich i deglacjacja
obszaru między Sudetami a Wałem Śląskim. Biuletyn PIG, 385: 9-28.
BADURA J., PRZYBYLSKI B. 2001. Problemy korelacji stratygraficznej kenozoiku
południowej Opolszczyzny. [w:] VIII Konferencja Stratygrafia plejstocenu
Polski. Serie rzeczne i lodowcowe południowej Opolszczyzny. PIG, Wrocław: 927.
BADURA J., PRZYBYLSKI B., SALAMON T. 2001. Stanowisko nr 1 – Skrzypiec. Seria
marginalna lądolodu zlodowacenia Odry na przedpolu Gór Opawskich. [w:] VIII
Konferencja Stratygrafia plejstocenu Polski. Serie rzeczne i lodowcowe
południowej Opolszczyzny, PIG, Wrocław: 115-120.
BOBIŃSKI W., BADURA J., PRZYBYLSKI B. 1997. Objaśnienia do szczegółowej mapy
geologicznej Polski 1:50000, arkusz Prudnik. PIG, Warszawa.
JEŚMIAN M. 1965. Rola mapy wysokości względnych w charakterze rzeźby powierzchni
na przykładzie Śląska Opolskiego. Czasopismo Geograficzne 36(2): 177-185.
JAHN A. 1968. Wysoczyzna Głubczycka. Studia geograficzno-fizyczne z obszaru
Opolszczyzny t.1, Instytut Śląski, Opole: 5-15.
KLIMEK K. 1972. Kotlina Raciborsko-Oświęcimska. [w:] Klimaszewski M. (red.)
Geomorfologia Polski t. 1, PWN, Warszawa: 116-137.
KONDRACKI J. 1976. Podstawy regionalizacji fizyczno-geograficznej. Wyd. II, PWN,
Warszawa.
KONDRACKI J. 1998. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
RICHLING A. 1992. Kompleksowa geografia fizyczna. PWN, Warszawa.
RICHLING A. 1993. Kartowanie geokompleksów. [w:] Richling A. (red.) Metody
szczegółowych badań geografii fizycznej. PWN, Warszawa: 246-284.
Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50000, Arkusz Baborów – Wiechowice. 1994.
Oprac: Badura J., Przybylski B., Bobiński W., KrzyŜ A., PIG, Warszawa.
Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50000, Arkusz Biała. 1999. Oprac: Badura J.,
Przybylski B., PIG, Warszawa.
SZCZEPANKIEWICZ S., 1972, Nizina Śląska. [w:] Galon R. (red.) Geomorfologia Polski t.
II, PWN, Warszawa: 224-239.