Dezyderat nr 36 Komisji Nadzwyczajnej „Przyjazne Państwo” do spraw

Dezyderat nr 36
Komisji Nadzwyczajnej „Przyjazne Państwo”
do spraw związanych z ograniczaniem biurokracji
w sprawie nowelizacji przepisów prawnych dotyczących oświetlenia ulic
do Rady Ministrów
uchwalony na posiedzeniu w dniu 11 maja 2011 r.
Komisja Nadzwyczajna "Przyjazne Państwo" do spraw związanych z ograniczaniem
biurokracji na posiedzeniu w dniu 31 marca 2011 r. przeprowadziła dyskusję na temat praw
i obowiązków jednostek samorządu terytorialnego i spółek energetycznych w zakresie
oświetlenia ulic, z uwzględnieniem aspektów ochrony środowiska i realizacji rządowego
planu
zwiększania
efektywności
energetycznej.
W
posiedzeniu,
ze
względu
na
interdyscyplinarny zakres omawianego problemu, uczestniczyli przedstawiciele Ministerstw:
Infrastruktury, Gospodarki, Skarbu Państwa oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Zaproszeni
zrzeszającego
na
ponad
posiedzenie
100
przedstawiciele
samorządów
z
Porozumienia
województw:
Ciechocińskiego
kujawsko-pomorskiego,
wielkopolskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, łódzkiego, zachodniopomorskiego
i mazowieckiego wskazywali na ustawę z 8 marca 1990 o samorządzie gminnym (w art. 7,
ust. 1), w której w zadaniach własnych gminy umieszczono m.in. zaopatrzenie w energię
elektryczną. Ustawa – Prawo energetyczne (w art. 18, ust. 1) stanowi, że do zadań własnych
gminy w tym zakresie należy, wśród innych, planowanie i finansowanie oświetlenia miejsc
publicznych, dróg, ulic i placów. Na gminy nałożono więc obowiązek oświetlenia miejsc
publicznych, nie dając im narzędzia realizacji tego obowiązku. Właścicielem urządzeń
oświetlenia zewnętrznego z reguły jest zakład energetyczny lub spółka oświetleniowa przezeń
powołana. Istnieje więc dziwny dualizm - kto inny jest właścicielem i dysponentem majątku,
a kto inny ponosi wszelkie koszty jego funkcjonowania. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż
problem ten zgłasza także wiele innych miast i gmin z całej Polski, a nie tylko wspomniane
wyżej Porozumienie, co wskazuje na ogólnopolski charakter tematu, jakim zajęła się
Komisja.
Taki porządek rzeczy spowodował, że gmina - płatnik za energię i związane z nią
usługi - ma niewielki wpływ na to, za co musi płacić. Niektóre przedsiębiorstwa energetyczne
odmawiają gminom prawa wyboru sprzedawcy energii elektrycznej. Gminom narzucono
taryfę, według której płacą za energię na potrzeby oświetlenia i na ogół nie mają głębszej
wiedzy, by wyliczyć, czy i ile mogłyby zyskać zmieniając taryfę na inną. Gminy nie mają
także w zasadzie prawa, nie mówiąc o wolnych środkach, by zmienić oświetlenie na
energooszczędne, gdyż mają prawny zakaz inwestowania w cudzy majątek. Jeśli już
otrzymują od zakładu energetycznego propozycję przeprowadzenia modernizacji, to
praktycznie nie mają możliwości wyboru wykonawcy ani sposobu sfinansowania
przedsięwzięcia. Prawo do rozstrzygania tych kwestii uzurpują sobie właściciele – jednostki
zakładów energetyki, podpierając się artykułem 140 ustawy - Kodeks cywilny. Gdy jednak
dochodzi do modernizacji, to płaci za nią gmina, choć właścicielem majątku i tak zostaje
przedsiębiorstwo energetyczne, co jest paradoksem w każdym zakresie – tak właścicielskim
jak i finansowym.
Taka sytuacja prowadzi niekiedy do zawyżania obciążeń finansowych gmin przez
przedsiębiorstwa energetyczne, na co gminy nie mają wpływu. Jak informowano na
posiedzeniu Komisji, polskie gminy generalnie przepłacają za oświetlenie ulic i zmuszane są
ponosić nadmierne wydatki na zakup energii elektrycznej, na eksploatację oświetlenia i na
jego ewentualną modernizację. Z drugiej natomiast strony zobowiązane są do racjonalnej
gospodarki finansowej. Te dwie okoliczności i wymogi wzajemnie się wykluczają.
W Polsce nie przeprowadzono do tej pory kompletnych wyliczeń kosztów oświetlenia
ulicznego w skali całego kraju. Są jednak specjalistyczne opracowania oraz wieloletnie dane
dotyczące kosztów ponoszonych w miastach i gminach różnej wielkości, które po
przeliczeniu umożliwiają oszacowanie ponoszonych wydatków.
W szacunkach tych z konieczności przyjęto kilka założeń upraszczających,
a mianowicie:
- jedną (najczęściej stosowaną, ale nie jedyną) grupę taryfową,
- aktualną cenę energii i stawki dystrybucyjne jednego (spośród sześciu głównych) operatora,
- uśrednioną stawkę ryczałtową za eksploatację 1 oprawy oświetleniowej.
Około 25 % opraw jest własnością gmin, 75 % stanowi własność przedsiębiorstw
energetycznych i spółek oświetleniowych. Trzeba w tym miejscu zastrzec, iż gminy płacą za
wszystkie, bez względu na to, czy są, czy też nie są właścicielami opraw.
Przy tych założeniach roczne koszty (z VAT-em; gminy go nie odliczają) oświetlenia
ulicznego niebędącego własnością gmin można oszacować na:
- 1.390.126 tys. zł, w tym:
- 1.035.886 tys. zł – to koszty energii elektrycznej,
- 354.240 tys. zł – to koszty eksploatacji instalacji oświetleniowych.
Na tej podstawie można oszacować straty, jakie ponoszą gminy w efekcie monopolu
energetyki w zakresie oświetlenia. Straty te mają postać nadmiernych opłat, które gminy
muszą łożyć na rzecz przedsiębiorstw energetycznych i spółek oświetleniowych (można więc
uznać, że tym sposobem uzyskują nienależne przychody). Nominalna wysokość tych strat
wynosi 678.693 tys. zł, z czego:
- 103.589 tys. zł – w wyniku blokady możliwości zmiany sprzedawcy energii elektrycznej,
- 141.696 tys. zł – w wyniku braku możliwości wyboru podmiotu prowadzącego eksploatację,
- 362.560 tys. zł – w wyniku niemożności przeprowadzenia modernizacji oświetlenia,
- 70.848 tys. zł – w wyniku braku prawnej definicji punktu świetlnego.
Taki jest finansowy kontekst obecnej sytuacji w dziedzinie oświetlenia ulicznego.
Wnioski zawarte w wystąpieniu sygnatariuszy Porozumienia Ciechocińskiego, ale także
większości gmin w całej Polsce, wydają się zatem całkowicie uzasadnione oraz ważne
i reprezentatywne dla wszystkich gmin.
Komisja zwraca się więc o wprowadzenie takich zmian legislacyjnych, które zgodnie
z ustawą - Prawo zamówień publicznych:
- umożliwią gminom wybór sprzedawcy energii elektrycznej dla oświetlenia ulicznego oraz
wybór podmiotu, któremu powierzą prowadzenie eksploatacji oświetlenia,
- dadzą gminom możliwość przeprowadzenia remontów a zwłaszcza modernizacji oświetlenia
w celu zwiększenia ich energooszczędności,
- usankcjonują definicję „punktu świetlnego”, na przykład przyjętą w 2001 roku przez Polski
Komitet Oświetleniowy Stowarzyszenia Elektryków Polskich.
Ponadto Komisja wnioskuje o dokonanie zmian w art. 18 ust. 3 ustawy - Prawo
energetyczne poprzez poszerzenie katalogu dróg oświetlanych na koszt budżetu państwa
o
pozostałe drogi krajowe, w tym drogi główne ruchu przyspieszonego
(GP)
w rozumieniu ustawy o drogach publicznych, w szczególności zaś obwodnic w ciągu dróg
krajowych.
Postulowane regulacje pozwolą na upodmiotowienie gmin w dziedzinie oświetlenia
ulicznego na bazie ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy o samorządzie gminnym. Nie
usuną one jednak zupełnie podstawowej sprzeczności pomiędzy obowiązkami gmin,
dotyczącymi oświetlenia miejsc publicznych, a rzeczywistymi możliwościami ich
wypełniania. Komisja poddaje zatem pod rozwagę również możliwość przywrócenie gminom
własności oświetlenia ulicznego, lub przyjęcia innego rozwiązania omawianego problemu.
Znakomita większość oświetlenia powstawała bowiem wysiłkiem i kosztem gmin, które
potem były przymuszone przekazywać całość inwestycji zakładom energetycznym.
Przewodniczący Komisji
/Adam Szejnfeld/