PDF, 1021 kB - Zielone Mazowsze

Transkrypt

Zarządzanie
terenami zielonymi
w Warszawie
Management of green areas in Warsaw
Zielone Mazowsze
Warszawa 2008
Zarządzanie zielenią w Warszawie
Raport 2006-2007
Management of green areas in Warsaw
Report 2006-2007
Redakcja (editors):
Abraham A. Mabelis
Melania Żalińska
Zielone Mazowsze, Warszawa 2008
Raport ten powstał dzięki finansowemu wsparciu Ambasady Królestwa Niderlandów.
This report was made with the financial support of the Embassy
of the Kingdom of the Netherlands.
Wydawca (publisher):
Zielone Mazowsze
ul. Nowogrodzka 46, lok. 6
00-695 Warszawa
www.zm.org.pl
tel/fax: (22) 621 77 77
Autorzy zdjęć (fig.):
Abraham A. Mabelis
Piotr Sikorski (Fot. 13)
Skład (composition):
Grafikomp
Podziękowania (Acknowledgements)
Dziękujemy mgr inż. Gabrieli Maksymiuk (architekt krajobrazu, magister nauk przyrodniczych, Wageningen, Holandia) za przetłumaczenie tekstu na język polski oraz państwu Fredzie i Bobowi Bunce z Wielkiej
Brytanii, którzy pomogli w redakcji angielskiej wersji językowej.
We wish to thank Gabriela Maksymiuk (landscape architect, MSc. Environmental Sciences, Wageningen,
The Netherlands) for translating the English text into Polish. Freda and Bob Bunce from England also helped to improve the English text.
SPIS TREŚCI / CONTENTS
Wprowadzenie �� 4
prof. dr hab. Barbara Szulczewska
Introduction
Tereny zieleni Warszawy – Wrażenia �� 6
dr A. A. Mabelis
Impressions of green areas in Warsaw
Zarządzanie parkami w Warszawie �� 15
dr A. A. Mabelis
Park management in Warsaw
Warszawskie parki jako środowisko fauny �� 26
prof. dr hab. M. Luniak
Warsaw parks as habitat for animal wildlife
Wpływ pielęgnacji i użytkowania na szatę roślinną parków �� 28
dr P. Sikorski
The effects of management and public use of parks on vegetation
Wnioski �� 29
dr A. A. Mabelis
Conclusions
Przyszłe działania �� 30
dr A. A. Mabelis
Future Actions
Autorzy / Authors �� 33
List of ilustrations�� 34
Bibliografia / Literature �� 35
Plakat z seminarium / Poster from the seminar �� 36
3
Wprowadzenie
Na początku 2006 roku, dr Bram Mabelis z Alterra Wageningen University and Research Centre (zlokalizowanego w Holandii), poprosił mnie o rozważenie udziału studentów kierunku architektura krajobrazu w projekcie zatytułowanym „Zarządzanie terenami zieleni: wyzwanie dla gmin”. Początkowo, celem projektu była wymiana wiedzy i doświadczeń z zakresu zarządzania miejskimi terenami zieleni między władzami Warszawy i miasta partnerskiego – Hagi. Projekt dotyczył także komunikacji z mieszkańcami i edukacji ekologicznej.
Niestety, okazało się, że zaplanowane przedsięwzięcie nie będzie finansowane. Jednakże, w związku
z zaangażowaniem grupy studentów, postanowiliśmy zmierzyć się z częścią zadań, m.in. zebrać informacje
na temat stanu istniejącego, sposobów zarządzania i metod pielęgnacji stosowanych w kilku warszawskich
parkach. W lecie i na jesieni 2006 roku oraz wczesną wiosną 2007 roku, 6 grup studentów (każda składająca się z 2 lub 3 osób), zebrało dane na temat wybranych parków, zgodnie z opracowanym wcześniej
kwestionariuszem. Zbierane informacje dotyczyły dostępu do parków, ich programu, ukształtowania terenu, systemu wodnego, zróżnicowania roślinności, stosowanych zabiegów pielęgnacyjnych oraz związanych
z tym problemów, a także innych czynników, mogących wpływać na atrakcyjność parków w oczach mieszkańców i ich rolę w funkcjonowaniu przyrodniczym. Zakres kwestionariusza został opracowany przez dr.
Brama Mabelisa, a następnie przedyskutowany ze studentami.
Wyniki przeprowadzonych przez studentów ankiet zostały przedstawione na zorganizowanym przez
Katedrę Architektury Krajobrazu seminarium pt. „Utrzymanie otwartych terenów zieleni”, które odbyło
się 26 kwietnia 2007 roku. W seminarium tym wzięło udział około 70 osób – głównie studentów, jednakże
mieliśmy zaszczyt gościć również przedstawicieli władz miasta i dzielnic. W programie seminarium, oprócz
komputerowych prezentacji studentów, przedstawiono także trzy referaty: dr. Brama Mabelisa, pt.: „Wrażenia ze spaceru po warszawskich terenach zieleni”, prof. Macieja Luniaka, pt. „Warszawskie parki jako
siedlisko życia zwierząt” oraz dr. Piotra Sikorskigo, pt.: „Wpływ pielęgnacji i użytkowania na szatę roślinną parków” (patrz załącznik). W dyskusji podsumowującej wystąpienia, dr Mabelis próbował przekonać
uczestników seminarium, że w celu ochrony wysokich wartości przyrodniczych parków warszawskich, konieczne jest stosowanie podejścia ekologicznego, zwłaszcza w zakresie doboru zabiegów pielęgnacyjnych.
Jednocześnie, przedstawiciele władz miasta wskazywali problemy organizacyjne, które stoją na przeszkodzie dawaniu przyrodzie szansy. Oczywiście, poruszono także problemy natury finansowej. Zaangażowani
w projekt studenci, mieli okazję porównać swoje spostrzeżenia z uwagami profesjonalistów.
Podsumowanie wyników ankiet studentów przedstawiono poniżej. Wyniki te zostały opatrzone komentarzem dr. Mabelisa, który ze swojego punktu widzenia, pokazał mocne i słabe strony warszawskich parków. W mojej opinii, raport ten jest istotny dla władz samorządowych, gdyż stanowi źródło alternatywnych
rozwiązań dla powszechnie stosowanych zabiegów pielęgnacyjnych i metod zarządzania.
Chciałabym podziękować dr. Mabelisowi, nie tylko za jego troskę o walory otwartych terenów zieleni
w Warszawie, ale także za stworzenie studentom możliwości zbierania doświadczeń i rozwoju.
dr hab. Barbara Szulczewska, Prof. SGGW
Kierownik Katedry Architektury Krajobrazu,
na wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, SGGW Warszawa
4
Introduction
At the beginning of 2006, dr Bram Mabelis from Alterra Wageningen University and Research Centre
(Centre Ecosystems) The Netherlands, asked me to consider participation of landscape architecture
students in a project entitled “Green space management: challenges for municipality”. Originally the aim
of the project was to exchange knowledge and experience concerning management of urban green areas
between authorities of Warsaw and its twin city The Hague. Communication with the public and nature
education were also on the project agenda.
Unfortunately it turned out that the project was not funded. But, as the group of students had been
already involved and were interested, we decided to proceed with some tasks. The decision was made to
gather information about the present state and management practices in selected Warsaw parks. Students
were organized in six teams (each combining of two or three persons) during summer and autumn of 2006
and early spring of 2007. A questionnaire was completed – one team for one park – collecting data on
park accessibility, programme, relief, water system, vegetation diversity, maintenance practices and other
factors, which determine the attractiveness of parks for the public. Their role in environmental performance
and problems in management practices were also considered. The scope of the questionnaire was suggested
by dr Bram Mabelis and then discussed with the students.
The results of the students surveys were presented during the seminar „Green open spaces maintenance”
organized by the Landscape Architecture Department on the 26th of April 2007. About 70 participants
– mostly students attended the meeting but we were also lucky to host some representatives of the City
and District Halls. On the meeting agenda, as well as students’ Power Point presentations, three papers
were presented: „Impressions of green areas in Warsaw” by dr Bram Mabelis, „Warsaw parks as habitat
for animal wildlife” by prof. Maciej Luniak and „The effects of management and public use of parks on
vegetation” by dr Piotr Sikorski (see appendix). A discussion followed the presentations. Dr Mabelis tried to
convince seminar participants that an ecological approach to maintenance practices should be recommended
in order to preserve the high natural value of Warsaw’s parks. Representatives of local authorities indicated
organizational obstacles in giving nature a chance. Of course, financial problems were also mentioned. The
students took the opportunity to compare their findings with opinions of professionals.
A summary of the students findings are given below. The comments on the findings prepared by dr
Mabelis show strong and week aspects of Warsaw’s parks management from his point of view. In my
opinion, this report is important for local authorities as an alternative to present management practices.
I would like to thank dr Mabelis not only for his concern for maintaining the value of green open spaces
in Warsaw but also for providing the opportunity our students to gain experience and participate in the
learning process.
dr hab. Barbara Szulczewska, Prof. SGGW
Head of the Landscape Architecture
Department at Faculty of Horticulture &
Landscape Architecture; Warsaw University of Life Sciences
5
Tereny zieleni Warszawy – Wrażenia
dr A. A. Mabelis
Wstęp
Gdy spojrzeć na Warszawę z lotu ptaka, ujrzeć można wiele zieleni: parki, ogrody działkowe, tereny
sportowe, cmentarze, pobocza dróg i torów kolejowych (tzw. „miasto zielone”). Widać wówczas również
Wisłę i łęgi, wpływające do rzeki strumienie, jeziorka i stawy oraz starorzecza, będące pozostałościami
po dawnym korycie rzecznym (tzw. „miasto niebieskie”). Wszystkie te elementy są częścią sieci ekologicznej miasta. Jednakże, funkcjonowanie tej sieci zależy w znacznej mierze od ich konfiguracji i jakości przyrodniczej poszczególnych elementów.
Te naturalne elementy budujące sieć
ekologiczną pełnią nie tylko funkcje ekologiczne, ale są również istotne dla zdrowia mieszkańców, dając im możliwości rekreacji i poznawania przyrody. W związku
z tym, że większość ludzi marzy o mieszkaniu w otoczeniu przyrody, istotne jest nie
tylko zachowanie naturalnych przestrzeni
w miastach, ale również podnoszenie ich
walorów przyrodniczych. Jakość miejskiej
przyrody może być oceniana w skali miasta (aspekt planowania przestrzennego)
lub w skali miejsca (głównie aspekt zarządzania). W celu określenia, jaki jest wpływ
działań, z zakresu planowania i zarządza- Fot. 1. Rzeka Wisła: ważny korytarz ekologiczny.
nia, na przetrwanie gatunków w mieście,
można wyznaczyć gatunki wskaźnikowe, które posłużą jako indykatory jakości środowiska przyrodniczego.
Utrzymywanie wysokiego poziomu różnorodności biologicznej w mieście wymaga jednoczesnego zachowania naturalnych ekosystemów oraz ochrony lokalnych, autochtonicznych gatunków. Działania te sprawią,
że miasto będzie miejscem nadającym się do mieszkania, w myśl Lokalnej Agendy 21, ratyfikowanej również przez Polskę (Konwencja o Różnorodności Biologicznej, 1992).
Gatunki związane ze zbiorowiskami leśnymi lub trawiastymi mogą występować w parkach, pod warunkiem, że zostanie im zapewniona stosownie duża przestrzeń, o odpowiednich warunkach siedliskowych
lub jeśli obszar parku jest połączony z podobnym biotopem. Połączenie za pomocą korytarza lub łańcucha wysp, może pozwolić na ponowną kolonizację, w sytuacji gdy gatunki te lokalnie wymrą. Gatunki mają większe prawdopodobieństwo przetrwania, jeśli tereny zieleni stanowią część większego układu siedliskowego. Sytuacja ta jest analogiczna także w odniesieniu do tzw. niebieskich elementów. Wisła wraz z
powiązanym układem hydrograficznym funkcjonuje jako sieć siedliskowa dla gatunków zależnych od wody, takich jak rośliny wodne, ryby, płazy, ptaki wodne, owady wodne, czy ssaki (np. bóbr). Podsumowując,
liczba i powierzchnia biotopów oraz łączność między nimi są kluczowe dla utrzymania wielu rodzimych
gatunków w mieście, a zachowanie wysokiego poziomu bioróżnorodności zależy od właściwego planowania, zarządzania i komunikacji.
Planowanie
Planowanie inwestycji miejskich powinno uwzględniać istnienie sieci ekologicznych siedlisk różnych gatunków. W wielu przypadkach, możliwe jest połączenie sieci ekologicznej z wypoczynkową, komunikacyjną czy wodną. Wisła, wraz nabrzeżami (częściowo porośniętymi zbiorowiskami łęgowymi i łąkami kwiet6
nymi), stanowi dobry przykład istniejącego „niebiesko – zielonego” korytarza. Jest on jednocześnie częścią Krajowej Sieci Ekologicznej (Liro et
al. 1995, Fot. 1). Zielony korytarz może być także planowany w oparciu o mniejsze cieki wodne.
Taka propozycja była przedstawiona przez ekologów odnośnie zagospodarowania strumienia, przy
którym powstało osiedle Białołęka Dworska (Bańkowska et al. 1985). Niestety sugestia ta nie została uwzględniona. Innym przykładem zaprzepaszczenia możliwości stworzenia niebiesko – zielonego korytarza jest przeprowadzona kanalizacja
Potoku Służewieckiego.
Zielone korytarze mogą być także planowane
w oparciu o drogi i tory kolejowe. Szerokie pobocza dróg i obrzeża kolejowe mogą być wykorzystywane nie tylko jako trasy dla pieszych, czy rowerzystów, ale także jako siedliska i korytarze dla
roślin i zwierząt (Fot. 2). Jakkolwiek, w Warszawie takie korytarze nie są uwzględniane w planowaniu inwestycji budowlanych. Przykładowo,
wiele gatunków mogłoby migrować korytarzami
wzdłuż ulic Żwirki i Wigury oraz Racławickiej, ale
ostatnio podjęte kroki skutecznie to uniemożliwiły
(Fot. 3, 4). Za kolejny przykład złego planowania
i zarządzania może posłużyć pobocze kolejowe
niedaleko stacji Warszawa – Rakowiec. Odpowiednio rozplanowane, mogłoby funkcjonować, nie tylko jako przejście dla mieszkańców, ale także jako
siedlisko i korytarz dla różnych gatunków roślin i
zwierząt (Fot. 5). Funkcja tego terenu jako korytarza została znacznie ograniczona, poprzez niedawną budowę muru na zachód od ulicy Grójeckiej. Taki mur stanowi fizyczną przeszkodę. Innym
przykładem, oddzielającym człowieka od przyrody
jest, również niedawno wybudowany, mur wzdłuż
ścieżki przy Wale Miedzeszyńskim. Obserwując te
działania, wydaje się, że w Warszawie brak jest
zamiaru utrzymywania (lub tworzenia) zielonych
(i niebieskich) korytarzy. Doradztwo i ekspertyzy doświadczonych ekologów mogłoby poprawić
opracowywane plany.
Fot. 2. Ukwiecone pobocze drogi funkcjonujące jako
siedlisko i korytarz dla wielu gatunków owadów
(na południe od Warszawy).
Fot. 3. Utrata dotychczasowo pełnionej funkcji przez pobocze jako siedlisko i korytarz dla wielu gatunków owadów, w wyniku prac budowlanych i intensyfikacji przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych na pozostałym pasie
trawnika (ul. Racławicka).
Zarządzanie
Miejskie tereny zieleni mogą być kwalifikowane ze względu na ocenę ich jakości przyrodniczej,
estetycznej i użytkowej. Parki służą jako miejsca
Fot. 4. Utrata funkcji korytarza ekologicznego, poprzez
zniszczenie pasa zadrzewienia oraz wybudowanie ekranu
wzdłuż ul. Żwirki i Wigury.
7
wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców miasta,
którzy mogą tu spacerować, leżeć, jeździć na rowerze, wędkować, pływać i poznawać przyrodę.
W dużych parkach istnieje możliwość znacznego urozmaicenia przyrodniczego oraz realizacji
większej ilości funkcji użytkowych. Dla utrzymania wysokiego poziomu różnorodności biologicznej należy dążyć do wysokiej ogólnej jakości środowiska przyrodniczego, co z kolei przekłada się
na jakość przyrodniczą poszczególnych terenów
zieleni. W tym celu należy kontrolować obieg wody, energii i materii.
Jakość środowiska przyrodniczego można mierzyć oceniając proporcję między rzeczywistą, a potencjalną ilością występujących rodzimych gatunków. Okazuje się, że w większości warszawskich
parków wynik tego porównania jest bardzo zły.
Bioróżnorodność można wzmocnić poprzez zwiększenie strukturalnej różnorodności parków. Przykładowo, w dużych obiektach, takich jak park Pole Mokotowskie, można by przeznaczyć niewielką
część rzadziej wykorzystywanych trawników na łąkę kwietną, gdzie użytkownicy mieliby okazję podziwiać owady, niemal jak w popularnym filmie
„Mikrokosmos”. Gatunki posiadają zdolność adaptacji do reżimów pielęgnacyjnych obowiązujących
w parkach, pod warunkiem, że zachowana jest ciągłość przeprowadzanych zabiegów. W ten sposób
mogą rozwinąć się ekosystemy bogate w gatunki. Innymi słowy, zarządzający parkami powinni
dążyć do osiągnięcia w nich różnorodności przestrzennej, przy jednoczesnej stałości w czasie w
zakresie stosowanych zabiegów pielęgnacyjnych.
W celu zagwarantowania ciągłości należy sporządzić plan zarządzania parkiem, zawierający opis
przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych. Ponadto, odwiedzający park powinni być informowani o specyfice wykonywanych zabiegów pielęgnacyjnych i ich celowości, co także mogłoby wpłynąć
na ich wzrost zainteresowania florą i fauną.
Również w odniesieniu do lasów, możliwe jest
wzmocnienie ich różnorodności strukturalnej poprzez właściwe zarządzanie, pozwalające na wykształcenie się zarówno fragmentów otwartych,
jak i tych z wyraźną warstwą krzewów. Natomiast
w dużych parkach miejskich możliwe jest pozostawienie kilku pni martwych drzew, z uwagi na ich
8
Fot. 5. Właściwie zarządzane i pielęgnowane pobocze
kolejowe może służyć zarówno jako przejście dla ludzi,
jak i zwierząt.
Fot. 6. Staw z roślinnością wodną (park Skaryszewski).
Fot. 7. Staw pozbawiony roślinności wodnej, która mogłaby potencjalnie wpłynąć na poprawę jakości wody (Staw
Rakowiecki).
walory ekologiczne i estetyczne. Z projektowego
punktu widzenia, działania te można powiązać z
angielskim stylem krajobrazowym. Ponadto, kulturalno – historycznym argumentem na rzecz pozostawiania martwych drzew w parkach jest fakt,
że są one symbolem końca własnego życia, a jednocześnie stanowią substancję dla życia nowego.
Wzmacnianie flory i fauny leśnej, może nastąpić
poprzez promowanie rodzimych gatunków roślin
– krzewów i bylin, co z kolei pozytywnie wpływa
na warunki lęgowe ptaków leśnych.
Cieki wodne i stawy urozmaicają środowisko
miejskie. Ich wpływ na bioróżnorodność zależy w
Fot. 8. Łąka kwietna w dolinie Wisły (na północ od Wardużej mierze od jakości wody. Obecność roślinnoszawy, Łomianki).
ści łęgowej wpływa pozytywnie na bioróżnorodność, nie tylko dzięki właściwościom oczyszczającym wodę, ale także jako miejsce lęgowe dla ptactwa terenów podmokłych oraz siedlisko licznych owadów, m.in. ważek (Odonata). Obecność kilku zbiorników wodnych w Parku Skaryszewskim jest przykładem dobrego planowania i zarządzania (Fot. 6), jednakże wiele
pozostałych warszawskich stawów i jeziorek należałoby określić mianem betonowych zbiorników, wypełnionych brudną wodą (Fot. 7).
Potoki i strumienie, jak również Wisła (wraz z przyległym lasem łęgowym i łąkami kwietnymi) powinny być utrzymywane w dobrej formie (Fot. 8). Dolina Wisły jest fragmentem sieci Natura 2000, co determinuje działania z zakresu ochrony, zachowania i poprawy jakości środowiska, włącznie z ochroną naturalnych siedlisk. Pomimo to, kilka lat temu władze gminy Łomianki wydały pozwolenie na stworzenie toru
wyścigowego dla motocykli w chronionym pasie wzdłuż rzeki. Również, mniej więcej dziesięciu lat temu,
odpowiedzialne władze m.st. Warszawy zezwoliły na zrzucanie gruzu do Wisły, co doprowadziło do połączenia piaszczystej łachy z brzegiem („Zwałka Farysia”). W praktyce gruz ten wymieszano ze śmieciami. Ale kogo to obchodzi?
Komunikacja
Warunkiem zagwarantowania wysokiego poziomu bioróżnorodności w mieście jest komunikacja między planistami, zarządzającymi i użytkownikami terenów zielonych. Dla właściwego planowania i zarządzania konieczne jest doradztwo ekologów. Niestety, komunikacja pomiędzy wyżej wymienionymi grupami pozostawia wiele do życzenia. Uwaga ta odnosi się także do porozumiewania się mieszkańców z przedstawicielami władzy.
Za przykład może znów posłużyć gmina Łomianki, w której w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego stare koryto rzeczne przeznaczono na niebiesko – zielony korytarz ekologiczny.
Pomimo tego, część mieszkańców wykorzystywało ten teren jako dzikie wysypisko (Fot. 9). Powyższy przykład pokazuje, że dobra komunikacja (której tu brak) mogłaby przyczynić się do znalezienia
Fot. 9. „Dzikie wysypisko” w starorzeczu Wisły, które
mogłoby funkcjonować jako niebiesko – zielony korytarz
(Łomianki).
9
właściwych rozwiązań na rzecz długofalowego zarządzania wartościowymi obszarami.
Kluczem do sukcesu jest poparcie społeczeństwa. Jak się z nim kontaktować? Wchodząc
do parku napotykamy na duże tablice wypełnione
przepisami i regulacjami, sformułowanymi w formie zakazów. Czy jest to efektywne? Czy nie lepiej
byłoby zachęcać ludzi do zachowywania się w sposób przyjazny środowisku, zamiast karać ich, w
sytuacji gdy tego nie robią? Czy podawanie numerów telefonów kontaktowych do zarządzających,
zamiast numerów artykułów ustaw regulujących
oraz promowanie kontroli społecznej, zamiast policyjnej, nie byłoby skuteczniejsze?
W promowaniu zrównoważonego stylu życia
duże znaczenie ma dostęp do informacji. Lepsze zrozumienie wartości przyrodniczych, moFot. 10. Dzieci poznające przyrodę na terenach nieużytków.
że prowadzić do bardziej świadomych i przyjaznych środowisku zachowań. Właśnie w tym celu, istotne jest umożliwienie mieszkańcom, a zwłaszcza dzieciom, poznawania przyrody. Na przykład, leżące odłogiem tereny miejskich rezerw, są często
wykorzystywane jako „dzikie wysypiska”, podczas gdy można by je, choćby tymczasowo, zagospodarować w sposób pozwalający dzieciom na poznawanie natury (Fot. 10). Zagospodarowaniem tych terenów mogliby się zająć okoliczni mieszkańcy, dbając o to, aby były one utrzymane w dobrej formie (i nie
zaśmiecane). Również parki osiedlowe mogłyby zostać częściowo zaadaptowane przez mieszkańców,
którzy pomagaliby w pracach ogrodniczych i porządkowych, a także angażowali kolejnych ochotników,
np. poprzez organizowanie wycieczek, wygłaszanie wykładów, czy pisanie artykułów. Taka współpraca mogłaby być nadzorowana przez organizacje pozarządowe (NGO), a przede wszystkim powinna być
wspierana przez lokalne władze. Wszyscy powinniśmy dążyć do stworzenia miasta zdrowego i nadającego się do mieszkania.
Wskazania
Plan zarządzania
W celu zagwarantowania ciągłości w sposobie zarządzania parkiem konieczne jest opracowanie planu
zarządzania obiektem. Dokument taki powinien, oprócz uwarunkowań historycznych, przedstawiać charakterystykę stanu obecnego oraz cele do realizacji. Jednym z nich może być ochrona niektórych charakterystycznych gatunków, jednak kluczowe jest określenie w planie metody zarządzania służącej realizacji
tego celu (np. podanie terminu koszeń).
Plan monitoringu
W celu dokonania oceny wpływu przyjętych metod zarządzania na jakość przyrody, można posłużyć się
wybranymi gatunkami wskaźnikowymi, które powinny być charakterystyczne dla konkretnych biotopów,
zwłaszcza wrażliwych na zaburzenia i zmiany wywołane m.in. przez zanieczyszczenie środowiska, hałas,
psy, wydeptywanie roślinności, etc. Na przykład:
- W rezerwacie przyrody Zakole Wawerskie część wrażliwych roślin, takich jak storczyki, miejscowo wyginęła, co świadczy o osuszeniu terenu i wzroście zasobności gleby w składniki pokarmowe.
- Populacja bączków (Ixobrychus minutus) występujących w rezerwacie przyrody Jeziorko Czerniakowskie jest zagrożona wyginięciem, prawdopodobnie ze względu na wzrost stopnia przekształcenia środowi10
ska przyrodniczego (w efekcie, gatunek wyginie na tym obszarze, jeśli zagrażające mu czynniki nie zostaną powstrzymane).
W celu monitorowania gatunków wskaźnikowych, niezbędna jest pomoc wolontariuszy.
Dajmy przyrodzie szansę
W dużych parkach, w porównaniu z małymi obiektami, można osiągnąć większą różnorodność, m.in.
poprzez stosowanie stopniowania intensywności przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych. Niektóre
fragmenty powinny być pozostawione do ekstensywnej pielęgnacji, pozwalając przyrodzie na spontaniczny rozwój. Taka różnorodność wzmacnia atrakcyjność parku, który staje się miejscem wypoczynku dla
ludzi o różnych preferencjach. Na skutek wprowadzania wielu gatunków i kultywarów egzotycznych, w
większości parków nie występują gatunki rodzime. Do małego zróżnicowania gatunkowego przyczyniają
się również takie zabiegi jak: częste koszenie trawników, usuwanie martwych drzew i warstwy podszycia (krzewów, roślin zielnych, mchów). Nawet w intensywnie pielęgnowanym parku, nie jest konieczne
„czyszczenie” gleby pod krzewami. Powinno promować się obecność rodzimych gatunków, w celu przeciwdziałania postępującemu wyobcowaniu mieszkańców od naturalnego środowiska. W tym względzie,
należałoby umożliwić tymczasowe zagospodarowywanie nieużytków miejskich na tereny zabaw dziecięcych, gdzie mogłyby one poznawać przyrodę i np. budować chatki.
Współpraca
Jako mieszkańcy możemy oczekiwać, że zarządzający parkami i rezerwatami przyrody, będą dążyć
do utrzymania wysokiego poziomu bioróżnorodności na tych terenach. Jednakże, żeby móc prawidłowo
nimi zarządzać, osoby te muszą posiadać wiedzę, nie tylko na temat rodzimych gatunków roślin i zwierząt, ale także z zakresu ekologii, hydrologii, geomorfologii, kultury i historii. Powinny to być osoby odznaczające się poczuciem estetyki i zdolnościami komunikacyjnymi. Gdzie możemy znaleźć takich menadżerów? W zasadzie wszyscy posiadamy zbyt małą wiedzę, żeby prawidłowo zarządzać ekosystemami, dlatego tak ważne jest, aby korzystać ze szczególnej wiedzy i umiejętności mieszkańców, jak jest to
zapisane w „Zielonym Planie dla miasta Hagi” (Holandia): „Wspólnie zarządzajmy zielenią”. Ustanowienie platformy współpracy z mieszkańcami okazuje się bardzo efektywne.
Komunikacja
Opracowanie folderów informacyjnych na temat historii, walorów i metod zarządzania parkami i rezerwatami przyrody, jest dobrą formą komunikacji z mieszkańcami. Jednak, aby ta komunikacja mogła
zaistnieć, istotne jest podanie w folderze numeru telefonu kontaktowanego do zarządcy (np. Wydziału
Ochrony Środowiska odpowiedniej dzielnicy), co w razie wątpliwości pozwoliłoby odwiedzającym park
skontaktować się z osobą odpowiedzialną za dany teren. Niestety wydaje się, że niektórzy urzędnicy nie
są zmotywowani do udzielania odpowiedzi na frapujące mieszkańców pytania.
Wymiana wiedzy i doświadczeń
Wiedza i doświadczenia z zakresu zarządzania parkami, mogłyby być wymieniane w ramach współpracy partnerskiej między Warszawą i Hagą (SDW). Pracownicy Wydziału Zarządzania Miastem
(Dienst Stadsbeheer) w Hadze posiadają duże doświadczenie we współpracy z przedstawicielami społeczności lokalnych (m.in. w zakresie wspólnego wypracowywania metod zarządzania parkami), natomiast strona warszawska mogłaby służyć informacjami z zakresu różnorodności biologicznej parków
(źródła: Mabelis 2005). Która strona podejmie się zorganizowania spotkania?
11
Impressions of green areas in Warsaw
dr A.A. Mabelis
Introduction
When flying over Warsaw you see many green areas: parks, allotment gardens, sports fields, cemeteries,
and road and railway verges – the „green city”. There is also plenty of water to be seen: the river Wisła with
its adjacent riparian forest, the streams which flow into the river, oxbow lakes, which are remnants of the
old river bed, and isolated ponds – the “blue city”. All these elements are part of the ecological network of
the city, and their configuration and nature quality largely determine how it functions.
Natural elements not only have an ecological function, but they are also important for health, recreation
and experiencing nature. Most people prefer to live in a green environment where natural elements are
dominant, therefore it is not only important to maintain green areas in the city, but also to maintain (or
improve) their nature quality. The quality of urban nature can be judged at the scale of the city (spatial
planning) or at the local scale (mainly management). To estimate the effect of planning and management
on the survival of species in the city we can select some target species which can give an indication
of environmental quality. The maintenance of a high level of biodiversity in the city, which implies the
maintenance of natural ecosystems and indigenous species, will maintain the quality of life in the city,
according to Local Agenda 21, which is signed by Poland (Convention of Biological Diversity, 1992).
Species which are dependent on woodland or grassland may occur in parks if the habitat is available and
large enough for the maintenance of a local population, or if the park is connected with similar biotopes by
means of a corridor, or by stepping stones, which make re-colonization possible if the species will become
extinct locally. Species have a higher survival probability if green elements are part of a habitat network.
The same can be said of blue elements. The Wisła, and connected streams, function as a habitat network for
species which are dependent on water; e.g., some riparian plants, fishes, amphibians, water birds, aquatic
insects and some mammal species, such as the beaver. In general, it is the number, the area, and connectivity
of biotopes that are important for the maintenance of many native species in the city. Maintenance of urban
biodiversity at a high level requires careful planning, management and communication.
Planning
An ecological network of species’ habitats should be integrated in the planning of urban projects. In
many cases it will be possible to link the ecological network with a recreational network, a traffic network
or a water network. The Wisła and its banks, which are partly covered by riparian forest and flower–
rich meadows, is a good example of an existing blue-green corridor. It is part of the National Ecological
Network of Poland (Liro et al 1995, Fig. 1). A green corridor can also be planned along small streams - as,
for example, ecologists suggested for the stream in the area where the Białołęka Dworska housing estate
was built (Bańkowska et al 1985). However, this suggestion was not followed up. The possibility of creating
a blue–green corridor for the stream in Dolina Służewiecka was also lost after its canalization.
Green corridors can also be planned along roads and railways. Broad road and railway verges can not
only be used as corridors for pedestrians and/or cyclists, but also as habitats and corridors for plants and
animals (Fig.2). However, often such corridors are not taken into consideration in the planning of construction
works; e.g., it would have been possible for many species to migrate via the green corridor along Żwirki i
Wigury and via Racławicka, but these opportunities were lost as a result of recent management decisions
(Figs. 3, 4). As another example: the verge along the railway near Warszawa-Rakowiec station functions
as a corridor for citizens, but could also function as a habitat and a corridor for many plant and animal
species, if properly managed (Fig. 5). However, it is managed very badly. The corridor’s function is limited
by a recently built high wall west of Grójecka, which acts as a barrier. Moreover a fence is planned along
the footpath, separating man from nature, like the newly built fences on both sides of the dike along Wał
12
Miedzeszyński. Therefore it seems that insufficient attention is being paid to the maintenance (or creation)
of green/blue corridors in Warsaw. The advice of experienced ecologists could improve planning.
Management
Urban green space can be qualified by judging it according to its quality regarding nature, aesthetics,
and how user friendly it is.
Parks are used for a variety of recreation: walking, cycling, playing, fishing, swimming and experiencing
nature. In large parks more biotope types can be planned and more functions can be achieved than in small
parks. The maintenance of a high level of biodiversity requires striving for good environmental quality, upon
which the nature value of green elements depends. It implies control of water, energy and waste flows.
Nature quality can be measured by judging the proportion of indigenous species present in relation to
the number of species which could be present. It appears that this proportion is very low in most of the
parks in Warsaw. Biodiversity could be enhanced by increasing structural diversity. For example in large
parks, such as the Pole Mokotowskie and Szczęśliwicki Parks, it could be possible to designate a small
part of the extensive grassland as flower–rich meadow, where visitors can enjoy insects, as in the film
“Microkosmos”, which attracted large audiences when it was shown in Warsaw. Species can adapt to a
specific management regime if there is continuity. In this way a species-rich ecosystem can develop. In
other words, managers should aim at diversity in space, but constancy in time. The specific regime should
be mentioned in a management plan in order to guarantee continuity. Moreover, visitors should be informed
about the management and encouraged to enjoy the flora and fauna.
In the case of woodland, it is possible to increase structural diversity by managing it in such a way
that both open and closed woodland and scrub can develop. In large parks some dead trees can be left for
ecological and aesthetical reasons, which usually fit well with the design of the park (the English landscape
style). In these cases there is also a cultural-historical argument for maintaining a few dead trees: they
symbolize the end of one life providing habitats for other life; such as rare species of fungi and insects.
Flora and fauna of woodland can be enhanced by promoting indigenous herbs and shrubs, which will create
better conditions for bird species which breed on the forest floor or in bushes.
Streams and ponds make the urban area more attractive. Their contribution to biodiversity depends
to a great extent on their water quality. The presence of riparian vegetation contributes to biodiversity. It
not only has a purification effect on water quality, but also offers breeding places for marshland birds, as
well as a habitat for insects, such as dragon flies (Odonata). A few water bodies in Park Skaryszewski are
examples of good planning and management (Fig. 6), but some other ponds in Warsaw can be described as
concrete containers, filled with dirty water (Fig. 7).
Streams should be kept in a good condition and this also applies to the river Wisła and its adjacent
riparian forest and flower–rich meadows (Fig. 8). This area forms part of the Natura 2000 network,
which implies a need for the preservation, protection and improvement of the quality of the environment,
including the conservation of natural habitats. Nevertheless, a few years ago the municipality of Łomianki
gave permission for the establishment of a motor racing track in the protected area along the river. About
ten years ago, the responsible authorities in Warsaw gave permission for a peninsula in the Wisła to be
connected with the shore by dumping rubble in the river (“Zwałka Farysia”). In practice rubble was mixed
with rubbish. Who will care?
Communication
Communication between planners, managers and users of urban green is essential for maintaining a
high level of biodiversity in the city. Moreover, for proper planning and management the advice of ecologists
is necessary. However, the communication between these stakeholders leaves much to be desired. This is
also the case for the communication between officials and citizens. For example, in the land-use plan of
13
Łomianki an old river bed of the Wisła was designated a blue-green corridor. Nevertheless, some people
used this corridor as a dumping place for their rubbish (Fig. 9). It shows that good communication is crucial
to finding practical solutions for long term management of valuable areas.
The support of the public is crucial for success, but what is the best way to communicate with
them? On entering a park one is confronted with large boards with many regulations. It is the
language of prohibition instead of persuasion. Encouraging people to behave in an environmentally
friendly way is likely to achieve more, rather than threatening to punish them if they do not. Social
control is likely to be more effective than police control, with a telephone number instead of a
regulation number.
Information can be helpful in encouraging a sustainable lifestyle. A better understanding of the
value of nature is likely to lead to more environmentally friendly behaviour. However, for a better
understanding it is important to give citizens, especially children, opportunities to experience nature.
For example, urban fallow land is often used as a dumping place for rubbish, whereas it could be used
as an area where children can experience nature, at least temporarily (Fig. 10). Such areas could be
adopted and kept it in a good condition by local people in the neighbourhood. This could also apply to
parks, and could involve further volunteers leading excursions, giving lectures and writing articles.
Such cooperation could be promoted by Non-Governmental Organizations (NGOs) with support from
officials of the district involved. All should strive for a healthy city with a good quality of life.
Suggestions
Management plan
In order to guarantee continuity of management a management plan is needed. In such a plan the history
of the park should be described, as well as its present status. Moreover, objectives should be mentioned, such
as the maintenance of some characteristic species, and the appropriate method of management required
to achieve this goal (e.g., mowing period).
Monitoring plan
To evaluate results of management on nature quality some target species can be chosen. These species
should be characteristic of the biotopes present and sensitive to disturbance, e.g., by dogs, noise, pollution
or trampling of the vegetation. For example:
some sensitive plants, like orchids, have become locally extinct in the Zakole Wawerskie nature reserve,
which indicates that the area is becoming dryer and richer in nutrients;
the local population of the little bittern (Ixobrychus minutus) in the Jezioro Czerniakowskie nature
reserve is in danger of becoming extinct, probably due to increasing disturbances in the area: the species
will finally disappear from there if threatening factors continue operating.
The help of volunteers is essential for monitoring target species.
Give nature a chance
More diversity can be attained in large parks than in small ones: some parts can be managed
intensively, whereas others can be managed extensively, giving nature the chance to develop
spontaneously. Diversity makes a park attractive for citizens with different preferences. Most
parks have a lack of native species, due to the fact that many exotic species and cultivars have
been introduced. Moreover, grassland is mowed frequently, leading to a low species diversity; while
woodland is managed in such a way that sensitive woodland species disappear, e.g., by removing old
trees, dead wood, bushes, herbs and mosses. Even in a formal park, which is managed intensively, it
is not necessary to „clean” the soil under bushes. The presence of native species should be promoted
in order to counteract increasing alienation of citizens from their natural environment. In this respect
14
it could also be possible to make fallow land suitable as a temporary playground for children where
they can experience nature and be able to build dens.
Cooperation
It can be hoped that managers of parks and nature reserves will be motivated to maintain a high level
of biodiversity in their areas. However, to manage them properly, they need knowledge not only about
indigenous plants and animals, but also about ecology, hydrology, geomorphology and cultural-history.
Moreover, they should ideally have aesthetic appreciation and good communication skills. The difficulty
is in finding such managers when, in fact, we all lack the knowledge needed to manage ecosystems
properly. Therefore we have to make use of the specific knowledge of local people, as described in the
Green Policy Plan of The Hague (The Netherlands): “Let us manage green together”. The establishment
of a management platform for local people appears to be very effective.
Communication
Leaflets concerning parks and nature reserves could be produced, to inform people about their history,
characteristics and management. The telephone number of the Office for Environmental Protection of the
district involved could be mentioned to answer questions from visitors or to get information from them.
However, it appears that not all officials are motivated to answer questions from the public.
Exchange of knowledge and experience
Knowledge and experience about park management could be exchanged between managers from
Warsaw and their colleagues from The Hague, in the framework of the The Hague–Warsaw city twinning
(SDW). The Service City Management (Dienst Stadsbeheer) in The Hague has wide experience in
communication and cooperation with citizens about the management of parks, while much knowledge about
park biodiversity is available in Warsaw (for literature: see Mabelis 2005). However, it requires someone
to take the initiative and organize a meeting.
Zarządzanie parkami w Warszawie
dr A. A. Mabelis
W celu zapoznania się z podstawowymi działaniami z zakresu planowania i zarządzania parkami miejskimi, grupa studentów kierunku architektura krajobrazu zebrała dane na temat wybranych obiektów terenów zieleni. W ramach analizowanych przykładów, wyróżniono dwie kategorie terenów zieleni:
1. Tereny zieleni o dominującej funkcji rekreacyjnej (parki): park Pole Mokotowskie (dzielnice Ochota, Śródmieście, Mokotów), park Skaryszewski (dzielnica Praga Południe), park Kaskada i Żeromskiego (dzielnica Żoliborz);
2. Tereny zieleni o dominującej funkcji przyrodniczej (obszary chronione): Zakole Wawerskie (dzielnica Wawer) i park Morysin (dzielnica Wilanów).
Dla każdego obiektu zebrano dane odnośnie obecnego statusu, sposobu użytkowania, zarządzania oraz
komunikacji między zarządzającymi i użytkownikami, a także wskazano rozwiązania mające na celu poprawę istniejącej sytuacji (Fot. 11). Wyniki prac studentów posłużyły do opracowania ogólnej analizy SWOT
(mocne i słabe strony, szanse i zagrożenia). Dodatkowo, w celu opracowania ogólniejszych wskazań, odwiedzono park Szczęśliwicki, Łazienkowski, Ogród Saski, park Morskie Oko oraz park Arkadia.
15
Parki
Mocne strony
•• Wszystkie parki są łatwo dostępne.
•• Wszystkie parki są raczej zróżnicowane, a na ich obszarze występują trawniki,
fragmenty leśne oraz grupy krzewów. Wiele parków odznacza się urozmaiconą rzeźbą terenu, co pozwala na rozwój różnych
siedlisk. Ponadto, prawie we wszystkich
analizowanych parkach znajdują się zbiorniki wodne (park Żeromskiego posiada jedynie rzeźbę z fontanną). Roślinność wodna jest obecna przy brzegach zbiorników
w parkach Skaryszewskim i Szczęśliwickim (Fot. 6, 12).
•• Niemal we wszystkich parkach możliwe jest spacerowanie, jeżdżenie na rowerze
i gry ruchowe, a wszystkie obiekty są wyposażone w place zabaw dla dzieci.
•• Na terenie wszystkich parków, lub nieopodal nich, znajdują się obiekty małej gastronomii wraz z toaletami.
•• Kosze na psie odchody są dostępne w
wybranych obiektach.
Fot. 11. Zarządzanie parkiem, to coś więcej niż tylko wycinanie
i sadzenie drzew: powinno się brać pod uwagę więcej gatunków.
Słabe strony
•• Wszystkie parki otoczone są ruchliwymi arteriami komunikacyjnymi, co powoduje występowanie uciążliwości związanych z
zanieczyszczeniem powietrza i hałasem.
•• Brak zróżnicowania gatunkowego
trawników i obszarów leśnych. Częste koszenie trawników oraz usuwanie darni (rośliny zielne i mchy) pod krzewami. W wielu miejscach brak rodzimych gatunków
krzewów.
•• Brak rodzimych, charakterystycznych
gatunków zwierząt i roślin, co jest wyniFot. 12. Zbyt rzadko opróżniany, otwarty pojemnik na śmiecie,
kiem stosowania zbyt wielu zabiegów piewpływa negatywnie na jakość środowiska przyrodniczego (park
lęgnacyjnych i presji ze strony użytkowniSzczęśliwicki).
ków i psów.
•• Brak roślinności wodnej w parku Kaskada i Pole Mokotowskie (przy zbiorniku wodnym i wzdłuż strumienia). W parku Pole Mokotowskie: betonowe dno i brzegi zbiornika, wyspa porośnięta nienaturalną roślinnością, brzegi strome – całość nieatrakcyjna.
•• Brak jest komunikacji między zarządzającymi parkami, a użytkownikami. Przedstawione na tablicach
regulaminy i przepisy porządkowe są nieefektywne. Częstokroć brak jest kontaktowego numeru telefonu
do odpowiedzialnego Wydziału Ochrony Środowiska (lub innej odpowiedniej jednostki).
16
Szanse
•• Parki można oddzielić od uciążliwego ruchu ulicznego pasem roślinności, np. krzewów.
•• Różnorodność gatunkową trawników można zwiększyć poprzez wprowadzanie w niektórych fragmentach parku roślinności łąkowej, sporadycznie koszonej (1–2 razy w roku). Różnorodność partii zalesionych,
można zwiększyć poprzez umożliwianie rozwoju krzewom i roślinom zielnym oraz pozostawienie kilku martwych drzew. Nawet w małych, formalnych parkach, takich jak park Żeromskiego, można zwiększyć różnorodność gatunkową poprzez wzmacnianie warstwy roślin zielnych.
•• Utrzymanie rodzimych gatunków roślin i zwierząt można stymulować poprzez stosowanie mniej intensywnych zabiegów pielęgnacyjnych oraz wydzielanie fragmentów parku, gdzie można spacerować jedynie
po wyznaczonych szlakach (miejsca odpoczynku dla zwierząt).
•• Przy zbiornikach wodnych można wprowadzić roślinność wodną. W przypadku sztucznych zbiorników, z betonowym dnem, możliwe jest umieszczenie wzdłuż brzegów pojemników z podłożem, co pozwoli
na rozwój roślin wodnych. Metoda ta jest miejscami stosowana w parku Pole Mokotowskie. W odniesieniu
do tego parku, możliwe (i wskazane) jest także mniej strome uformowanie nabrzeży, pozwalające małym
ssakom i kaczkom na łatwe wyjście na brzeg. Roślinność na wyspie należałoby na nowo skomponować, tak
aby wyglądała na bardziej naturalną.
•• W celu umożliwienia dzieciom poznawania przyrody można tworzyć dla nich miejsca zabaw w naturalnym otoczeniu, pozwalając na eksplorację poprzez zabawy w wodzie i w piasku, wspinanie się na drzewa, obserwację motyli, bąków, żuków, mrówek i innych owadów. Zabawom takim sprzyjają także naturalne łąki kwietne.
•• Brzydkie, nieestetyczne elementy, np. betonowe śmietniki, można zasłonić roślinami okrywowymi i
pnączami lub pomalować na ciemno zielony kolor.
•• W celu zachęcenia użytkowników parku do zachowywania się w sposób bardziej przyjazny środowisku,
można zastosować efektywne metody edukacji ekologicznej.
Zagrożenia
•• Możliwość spacerowania (również z psami) nie tylko po wyznaczonych parkowych ścieżkach, może być
uznane za walor, jednakże może to wpłynąć negatywnie na jakość środowiska przyrodniczego, np. poprzez
wydeptywanie roślinności, czy straszenie zwierząt. W przypadku parku Pole Mokotowskie istniejący układ
ścieżek miejscami stymuluje i wręcz zachęca użytkowników do opuszczania wyznaczonych dróg.
•• Niemal wszystkie parki są fragmentarycznie zaśmiecone, co częściowo wynika z konstrukcji pojemników na śmiecie. Otwarte kosze pozwalają ptakom i szczurom na roznoszenie śmieci po terenie parku
(Fot.12).
•• Zbyt intensywne nawożenie powoduje wzrost ilości składników pokarmowych w zbiornikach wodnych
i w efekcie ich eutrofizację, co negatywnie wpływa na ekosystem wodny.
Obszary chronione
1. Zakole Wawerskie (dzielnica Wawer)
Już w Planie Ogólnym Zagospodarowania Przestrzennego m.st. Warszawy z 1992 roku obszar Zakola Wawerskiego (71 ha) został wyznaczony do ochrony w formie rezerwatu przyrody. Jednakże do chwili
obecnej, jedynie fragment Zakola Wawerskiego jest objęty ochroną w formie zespołu przyrodniczo – krajobrazowego. Natomiast pozostały obszar znajduje się niemal w całości w rękach prywatnych właścicieli. Fragment objęty ochroną to przede wszystkim łęgi i olsy (zbiorowiska Alnetum i Salicetum), z dominującymi gatunkami Alnus glutinosa, Betula pubescens i Sorbus aucuparia w warstwie drzew oraz Salix cinerea, Prunus padus, Frangula alnus, Sambucus nigra i Euonymus europea w warstwie krzewów (Fot. 13).
W warstwie runa, występuje m.in. Iris pseudoacorus i gatunki z rodziny Carex oraz rośliny wskazujące
na przesiąkanie wody, np. Impatiens noli tangere i Cardamine amara.
17
Fragment obszaru jest wykorzystywany rolniczo (uprawa pszenicy, kapusty, chrzanu i rzepaku).
Pozostała część jest niewykorzystana lub utrzymywana w formie łąki wilgotnej, koszonej dwa razy
do roku lub regularnie wypalanej. Tereny podmokłe są zdominowane przez trzciny, turzyce i osty.
Mocne strony
•• Roślinność jest zaopatrywana w wodę przesiąkającą od północy.
•• Występuje naturalna roślinność, która wskazuje na zmiany rodzaju gleb, od piaszczystych,
po torfowe.
•• Obszar ten jest atrakcyjnym miejscem dla spacerowiczów, którzy mogą korzystać z kilku ziemnych ścieżek.
Fot. 13. Wilgotny las olchowy (zespół przyrodniczo–
krajobrazowy Zakole Wawerskie).
Słabe strony
•• Szybko postępujący proces urbanizacji jest źródłem presji i wielu uciążliwości, związanych z hałasem
i zanieczyszczeniami drogowymi. Obszary szczególnie narażone, to rejon nowej zabudowy wzdłuż ulic Płowieckiej (ograniczającej obszar od wschodu), Wału Miedzeszyńskiego (od zachodu) i Trasy Siekierkowskiej (od północy).
•• Obszar stał się bardziej suchy i zasobny w składniki pokarmowe (w związku z eutrofizacją i osuszaniem). W efekcie, kilka rzadkich i charakterystycznych gatunków roślin zmniejszyło swoją populację lub
całkowicie wyginęło np. Iris syberica, Viola palustris, Orchis latifolia, Calla palustris i Menyanthes trifoliata, podczas gdy gatunki ruderalne, takie jak Cirsium arvense zaczęły dominować (Fot. 14).
•• Jakość przyrodnicza terenów podmokłych maleje, w związku z brakiem przeprowadzania jakichkolwiek zabiegów, nawet na terenie łąki podmokłej. Obszar ten jest zaniedbywany i regularnie wypalany.
•• W niektórych częściach terenu znajdują się „dzikie wysypiska”. Wzdłuż ścieżki przy kanale zrzucono
ziemię z budowy Trasy Siekierkowskiej (ziemia wymieszana jest ze szkłem i śmieciami).
•• Słaba komunikacja między władzami odpowiedzialnymi za ten teren, a odwiedzającymi.
Przepisy porządkowe i regulamin, umieszczone
na tablicach informacyjnych, nie przynoszą żadnego skutku. Przykładem może być zakaz zanieczyszczania wody w kanale i zakaz zmiany poziomu wód gruntowych w wyniku prac budowlanych, co jednak nastąpiło (patrz Trasa Siekierkowska).
Szanse
•• Najważniejszym zadaniem i szansą dla tego terenu, jest zaangażowanie prywatnych właścicieli w prace nad opracowaniem planu, który
jednocześnie poprawiłby sytuację obszaru i gwarantował korzyści wszystkim podmiotom. Ważnym pomysłem, wartym rozważenia, jest finanso18
Fot. 14. Wilgotna łąka kwietna przekształcona w monotonną roślinność ostów, jako efekt złego zarządzania.
we wsparcie prywatnych właścicieli, którzy utrzymywaliby obszar w zgodzie z zasadami ochrony przyrody. W chwili obecnej nie uregulowane są stosunki własnościowe niektórych fragmentów Zakola Wawerskiego, co jednak można rozwiązać.
•• Przywrócenie właściwych warunków wodnych (odnowa układu hydrograficznego).
•• Zatrzymanie procederu wypalania łąk.
•• Likwidacja „dzikich wysypisk” oraz zapobieganie powstawaniu nowych dzięki lepszej komunikacji z
mieszkańcami.
•• Nawiązanie współpracy z mieszkańcami, w celu monitorowania poziomu występowania pożądanych
gatunków oraz opracowania efektywnych metod zarządzania, na rzecz utrzymania lokalnej różnorodności biologicznej.
•• Projekt ścieżki przyrodniczej, pozwalającej odwiedzającym na podziwianie piękna miejscowej przyrody.
Zagrożenia
•• Plany poszerzenia ulicy Wąbrzeskiej, przechodzącej przez południową część terenu Zakola Wawerskiego. Spowoduje to wzrost uciążliwości komunikacyjnych (hałas, zanieczyszczenie środowiska) w obrębie zespołu przyrodniczo – krajobrazowego, a także utrudni wędrówki zwierząt, między terenem Zakola
Wawerskiego, a łęgami wiślanymi.
•• Nowo wybudowana Trasa Siekierkowska spowoduje wzrost zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego na terenie Zakola Wawerskiego (m.in. poprzez zimowe solenie dróg).
Wskazania
•• Należy zorganizować dyskusję – seminarium na temat przyszłości Zakola Wawerskiego, w którym
wzięliby udział wszyscy uczestnicy procesu zarządzania: urzędnicy, właściciele prywatni oraz użytkownicy terenu.
•• Należy przywrócić właściwe warunki wodne (odnowa układu hydrograficznego).
•• Należy poprawić komunikację między zarządzającymi urzędnikami, mieszkańcami i odwiedzającymi poprzez:
a) ustawienie kilku małych tablic z prosto sformułowanym żądaniem utrzymywania obszaru Zakola
Wawerskiego w dobrych warunkach (istotne jest umieszczenie numeru telefonu kontaktowego do Wydziału Ochrony Środowiska oraz ew. do zainteresowanej organizacji pozarządowej);
b) opublikowanie broszury informacyjnej, opisującej walory chronionego obszaru, z wyjaśnieniem metod zarządzania i pielęgnacji oraz żądaniem utrzymywania obszaru Zakola Wawerskiego w dobrych warunkach (tak jak powyżej, istotne jest umieszczenie numeru telefonu kontaktowego do Wydziału Ochrony Środowiska oraz ew. do zainteresowanej organizacji pozarządowej).
2. Park Morysin (dzielnica Wilanów)
Park Morysin (o pow. 53,5 ha) znajduje się między Kanałem Sobieskiego, a Stawem Zawadowskim. Obszar ten posiada zarówno walory historyczne, jak i przyrodnicze, zwłaszcza z uwagi na dobrze zachowany las łęgowy, ze starodrzewiem topolowym, jesionowym i wiązowym (Populus nigra,
P. alba, Fraxinus excelsior, Ulmus sp.). Licznie występujące pnie martwych drzew są miejscem obecności mchów, chrobotków i wielu gatunków bezkręgowców. W warstwie runa charakterystyczne są
kwitnące na wiosnę Anemone nemorosa, A. ranunculoides, Gagea lutea, Ranunculus ficaria oraz Viola sp. Ponadto, obecnych jest wiele drążonych przez dzięcioły dziupli, które służą jako miejsca lęgowe dla ptaków i nietoperzy.
Wstęp na teren parku jest bezpłatny, a jego niewielka część wykorzystywana jest jako ogródki działkowe.
19
Mocne strony
Obszar parku jest raczej odizolowany (spacerowicze muszą dojść ok. 1 km od przystanku autobusowego), a przez to cichy. Z uwagi na charakter i odosobnienie parku, jest on świetnym miejscem na spokojny
wypoczynek i eksplorowanie przyrody. Obecność zwalonych, martwych drzew daje wrażenie romantycznej dzikości terenu.
Słabe strony
Pomimo, iż odwiedzający są proszeni o utrzymywanie terenu w czystości, niestety jest on zaśmiecony. Umieszczenie tablicy informacyjnej oraz ustawienie kilku pojemników na śmiecie nie jest do końca
efektywne. Komunikacja między użytkownikami parku, a zarządzającymi jest raczej słaba, czego dowodem jest przeprowadzona przez autora, próba spotkania się z odpowiedzialnym urzędnikiem (w 2005 roku), celem dyskusji możliwych rozwiązań usprawniających zarządzanie tym terenem. Niestety, odmówiono spotkania.
Szanse
W celu utrzymania obecnych walorów środowiska przyrodniczego tego obszaru, można rozpocząć
współpracę z różnymi grupami zainteresowanych: urzędnikami odpowiedzialnymi za zarządzanie, właścicielami ogrodów działkowych, wędkarzami oraz biologami. Wolontariusze z tych grup mogliby pomóc w
monitoringu występowania pożądanych gatunków oraz w prewencji zaśmiecania terenu.
Zagrożenia
Wzrost liczby użytkowników, z uwagi na umożliwienie łatwego pieszego dostępu od wschodu oraz samochodowego od południa, może wpłynąć na pogorszenie stanu środowiska przyrodniczego i powodować
jego zaburzenia.
Wskazania
Lepsza komunikacja między użytkownikami, działkowiczami i urzędnikami może wpłynąć pozytywnie
na zapobieganie zaśmiecaniu tego obszaru. Istotne jest nawiązanie współpracy z zaangażowanymi wolontariuszami, którym zależy na utrzymaniu tego obszaru w dobrej formie oraz zorganizowanie spotkania-narady, w której wzięliby udział przedstawiciele wszystkich zainteresowanych stron: Muzeum Pałacu w Wilanowie, właścicieli ogrodów działkowych, wędkarzy i ekologów.
Dyskusja
W trakcie seminaryjnej dyskusji, padł głos, że miejscy urzędnicy odpowiedzialni za zarządzanie terenami zieleni, mogą stracić pracę, w przypadku personalnych zmian w samorządzie lokalnym. Taka
sytuacja jest demotywująca do jakiegokolwiek działania, a także może przyczynić się do obniżania jakości pracy urzędników. Inny problem to brak oddolnej komunikacji między dzielnicowymi Wydziałami
Ochrony Środowiska, a Biurem Ochrony Środowiska. Biuro to nie bierze pod uwagę pomysłów wydziałów dzielnicowych (np. propozycji tylko częściowego grabienia liści w parkach) co również jest demotywujące. Zjawisko to, tłumaczyłoby poniekąd, dlaczego część urzędników odpowiedzialnych za zarządzanie terenami zieleni, wydaje się de facto nie być nimi zainteresowana.
Niektóre, z uwag które padły w dyskusji, są warte wspomnienia:
•• W celu zagwarantowania ciągłości przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych, konieczne jest
opracowanie planu zarządzania parkiem. Dokument ten jest szczególnie istotny w przypadku parków
leżących na terenie kilku dzielnic, jak np. park Pole Mokotowskie, którego poszczególne fragmenty zarządzane są przez trzy różne dzielnice (Mokotów, Ochotę oraz Śródmieście);
20
•• Można nawiązać współpracę między zaangażowanymi przedstawicielami społeczności lokalnych,
urzędnikami i specjalistami z zakresu przyrody, którzy mogliby opracować inwentaryzacje roślinności i
występujących gatunków zwierząt;
•• Mieszkańcy powinni mieć możliwość łatwego dostępu do danych na temat parku (np. o występujących
gatunkach roślin i zwierząt);
•• Wskazane jest publikowanie broszurek o parkach miejskich, zawierających rys historyczny, stan flory i fauny, opis przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych (wraz z wytłumaczeniem ich celu). Broszury
te powinny zawierać także informacje kontaktowe do podmiotów odpowiedzialnych za zarządzanie danym
parkiem, np. dzielnicowym Wydziałem Ochrony Środowiska.
Podziękowania
Opracowanie analizy SWOT było możliwe dzięki materiałom zebranym przez studentów kierunku architektura krajobrazu (SGGW): Urszuli Ćwiek, Annie Kogut, Agnieszce Gralak (Park Pole Mokotowskie),
Urszuli Smolińskiej (Żeromskiego Park), Aleksandrze Mysiorskiej, Marcie Muszyńskiej (Park Skaryszewski) oraz Irminie Sieradzkiej (Park Kaskada). Dziękujemy im za ich pracę i wkład.
Opracowanie analizy SWOT dla obszaru Zakola Wawerskiego było możliwe dzięki inż. Marcie Dąbrowskiej, która zebrała konieczne dane i przekazała pomysły na rzecz poprawy stanu Zakola Wawerskiego.
Opracowanie analizy SWOT dla parku Morysin było możliwe dzięki grupie wolontariuszy, którzy regularnie odwiedzają teren parku Morysin.
Park management in Warsaw
dr A.A. Mabelis
Several students of Landscape Architecture collected data about a few green areas in Warsaw in order
to get an impression about planning and management of urban parks. Two categories were distinguished:
•• Green areas with recreation as their main function (parks): Pole Mokotowskie Park (Ochota,
Śródmieście, Mokotów districts), Skaryszewski Park (Praga Południe district), Kaskada Park and
Żeromskiego Park (Żoliborz district);
•• Green areas with nature conservation as their main function (nature reserves): Zakole Wawerskie
(Wawer district) and Morysin Park (Wilanów district).
The students collected data concerning the status of the park chosen, its use, its management and the
communication between managers and users. Moreover they made suggestions for improving situations
(Fig. 11). The findings of the students were taken together and arranged in Strong aspects, Weak aspects,
Opportunities and Threats (SWOT-analysis). To make more general observations a few other parks were also
visited: Szczęśliwicki Park, Łazienkowski Park, Ogród Saski Park, Morskie Oko Park, and Arkadia Park.
Parks
Strong aspects
•• All parks are easily accessible.
•• All parks are fairly diverse: grassland, patches of woodland and scrub are present. Many parks have
some relief, giving opportunities to develop different biotopes. Water is available in nearly all parks
(Żeromskiego Park has no pond, but does have a statue with a small fountain). Riparian vegetation is
present along water margins in the Skaryszewski and Szczęśliwicki Parks (Figs. 6, 12).
•• Walking, cycling and playing are possible in nearly all parks. All parks have a playground for children.
•• All parks have a restaurant (with toilet) in or close to the park.
•• Bins for dog excrement are available in some parks.
21
Weak aspects
•• All parks are surrounded by arterial roads; which implies traffic noise and air pollution.
•• There is a lack of diversity in the structure and species composition of grasslands, as well as in wooded
areas. Grasslands are mowed frequently and the soil under shrubs is often kept free from herbs and mosses.
Native shrub species are often lacking.
•• There is a lack of native plant and animal species characteristic of the biotopes which are present, due
to intensive management and disturbances by men and dogs.
•• Riparian vegetation is lacking in Kaskada Park and by the pond in Pole Mokotowskie Park, as well as
along the largest part of the stream which leads to the pond. The pond is made of concrete, with steep sides.
The island in the pond is unattractive, with an abrupt edge and unnatural vegetation.
•• There is a lack of communication between the managers and users of a park. Regulations presented
on boards are not very effective and often fail to include the telephone number of the relevant Office of
Environmental Protection (or Public Areas Management Board).
Opportunities
•• Parks could be screened from busy roads by plantation of shrubs.
•• The diversity of grassland could be increased by developing areas of flower–rich vegetation by
mowing less frequently (once or twice a year). Woodland diversity can be increased by encouraging the
growth of shrubs and herbaceous species, and by leaving some dead wood. Even in a small formal park,
like Żeromskiego Park, it is possible to increase biodiversity by giving more attention to the herbaceous
vegetation.
•• The establishment of native plant and animal species could be stimulated by less intensive management
of the vegetation and by setting aside areas where walking is restricted to footpaths and were dogs should
be kept on a rope.
•• Riparian vegetation can be developed along the edge of ponds. In the case of an artificial pond it is
possible to put mud boxes along its shore to give riparian plants the opportunity to establish. This method
is applied locally in Pole Mokotowskie Park. The border of the large pond in this park could be made less
steep in more places to give small mammals and ducks the opportunity to go ashore. The vegetation on the
island in the pond could be reconstituted to look more natural.
•• Possibilities for children to explore nature could be created by giving them the opportunity to play with
water and sand, to walk over tree trunks and, by creating a flower-rich vegetation, enable them to observe
butterflies, bumblebees, beetles, ants and other insects.
•• Unsightly objects, like a concrete storage facility, could be covered by wall-plants or painted dark
green.
•• Effective methods of environmental education could be applied to encourage visitors to behave in an
environment-friendly manner and to prevent pollution.
Threats
•• The fact that men (and their dogs) may walk outside the footpaths can be seen as an advantage, but it
may threaten the nature quality of an area by trampling the vegetation and disturbing the fauna. The system
of footpaths in Pole Mokotowskie Park stimulates visitors to leave the track in places.
•• Rubbish can be found in nearly all parks. Bins for rubbish are not covered, which give birds and rats
the opportunity to take it out and spread it around the container (Fig. 12).
•• Input of nutrients in ponds causes eutrophication, which negatively affects the aquatic ecosystem.
22
Nature reserves
1. Zakole Wawerskie (Wawer district)
•• Zakole Wawerskie (71 ha) was mentioned in Warsaw’s Master plan of 1992 as a planned nature
reserve, but currently only part of the area is protected as a public natural landscape („zespół przyrodniczokrajobrazowy”). The remainder is largely private property. The protected part consists mainly of wet alder
forest (Alnetum and Salicetum), where Alnus glutinosa, Betula pubescens and Sorbus aucuparia dominate
the tree layer and Salix cinerea, Prunus padus, Frangula alnus, Sambucus nigra and Euonymus europaea
are present in the shrub layer (Fig. 13). In the herb layer species of wet areas, such as Iris pseudacorus
and Carex species occur together with some seepage water indicators, like Impatiens noli tangere and
Cardamine amara.
Part of the area is used for agriculture (wheat, cabbage, horseradish, and rape), part remains unused
and abandoned, and part is kept as a wet meadow, which is mown (one or two times a year) or regularly
burned by local people. This marshland is dominated by reed, sedges and thistles.
Strong aspects
•• The vegetation in the area is fed by seepage water coming from the north.
•• The vegetation is natural and shows a gradient from sandy to peaty soil.
•• The area is attractive for walkers, who can cross the area over a few unpaved roads.
Weak aspects
•• The area suffers from fast developing urbanization processes: new built-up areas and increased
disturbance from traffic (noise, air pollution) in Płowiecka (east side of the area), Wał Miedzeszyński (west
side), and the new motorway (Trasa Siekierkowska) along its northern edge.
•• Desiccation and eutrophication have resulted in the area becoming dryer and more nutrient rich.
Consequently a few characteristic and rare species have decreased in numbers or disappeared; e.g., Iris
siberica, Viola palustris, Orchis latifolia, Calla palustris and Menyanthes trifoliata; while ruderal species,
like creeping thistle (Cirsium arvense) have become dominant (Fig. 14).
•• The marshland is decreasing in quality, due to poor management of at least part of the wet meadow.
This area is neglected or regularly burned.
•• Dumping of rubbish occurs in some parts. The path along the Canal is filled with soil mixed with rubbish
and glass, from the construction of Trasa Siekierkowska.
•• There is poor communication between the responsible authorities and visitors. Regulations mentioned
on boards are ineffective; e.g., there is a regulation banning construction work from contaminating or
changing the level of water (see Trasa Siekierkowska).
Opportunities
•• In order to improve the situation, it is essential to involve all private land owners in making a plan for
the area which, to be most effective, should be profitable for all stakeholders. The possibility of supporting
private land owners financially for managing their land properly for nature conservation should be
considered seriously. Not all private land owners are known at the moment, but this can be resolved.
•• The hydrological regime could be re-established.
•• The burning of vegetation could be stopped.
•• Existing rubbish could be removed, while further dumping of rubbish could be prevented by improving
the communication with users of the area.
•• A management platform with local people could be established to stimulate monitoring of vulnerable
species, and to find out what methods of management would be most effective in maintaining local
biodiversity.
23
•• A system of footpaths could be created, in order to give people the opportunity to enjoy the beauty of
the area.
Threats
•• It is proposed to widen the road (Wąbrzeska) which passes through the south part of the area. This
would increase the effects of noise and pollution in the nature reserve and would further restrict the
movement of animals between Zakole Wawerskie and the outer marshes of the Wisła.
•• The newly built motorway Trasa Siekierkowska will increase pollution of the area (e.g., salt damage
in winter).
Suggestions
•• Organize a seminar about the future of Zakole Wawerskie for all stakeholders of the area: officials
from the district, private land owners and visitors.
•• Restore the hydrological situation.
•• Improve the communication with private land owners and visitors by:
a) placing a few small boards with a simple request for keeping the area in a good condition (with
telephone number of an Office for Environmental Protection and/or an NGO).
b) publication of a leaflet with a description of the characteristics (value) of the area, explanation
of its management and a request to keep it in a good condition (with telephone number of an Office for
Environmental Protection and/or an NGO).
2. Park Morysin (district Wilanów)
Park Morysin (53,5 ha) is situated between Kanał Sobieskiego and Staw Zawadowski. The area has
great values: historical (follies), as well as natural. It is very well preserved as riverine woodland with old
poplar, ash and elm trees (Populus nigra, P. alba, Fraxinus excelsior and Ulmus sp.). Dead standing and
laying trees are full of mosses, lichens and invertebrate species. Plant species which flower in spring are
characteristic for the herb layer, like Anemone nemorosa, A. ranunculoides, Gagea lutea, Ranunculus ficaria
and Viola sp. Woodpeckers are making holes for hollow breeding birds and bats.
Entrance of the reserve is free. A small part of the area is used as allotment gardens.
Strong aspects
The area is rather isolated and consequently very quiet. Visitors have to walk about 1 km from the bus
stop to Park Morysin. Thanks to this isolated position visitors can relax and enjoy nature. The presence of
dead wood gives the woodland the impression of romantic wilderness.
Weak aspects
Dumping of rubbish. Visitors are asked (via a board) to keep the area clean of rubbish and a few
containers were placed, but it appears to be not very effective. The communication between officials and
visitors of the area is rather poor. In 2005 an attempt was made to meet an official from the district in
order to discuss possibilities to improve the communication. However, a visit was refused.
Opportunities
For maintaining the nature quality of this reserve a management platform could be established, in which
representatives of different interest groups take part: officials, owners of allotment gardens, fisherman and
biologists. Volunteers of these groups could be helpful for monitoring vulnerable species and to prevent
dumping of rubbish.
24
Threats
Possibilities to enter the area from the eastern side by foot and from the southern side by car may
increase in future. This will lead to disturbances and a decrease of its nature value.
Suggestions
Dumping of rubbish can be prevented by improving the communication between managers of the
area, the owners of the allotment gardens and volunteers, which are motivated to keep the area in a good
condition, e.g. by establishing a deliberation platform in which different stakeholders take part: Museum
Palace at Wilanów, owners of allotment gardens, fishermen and nature lovers.
Discussion
During the discussion it was stated that managers of urban green can lose their jobs if the local
government changes. That idea is de-motivating. It may lead to managers losing the will to carry out their
job properly. It was also mentioned that a proposal from officials in one district’s Office for Environmental
Protection, to rake only part of the leaves in a park, was rejected by an official from the town hall without
any discussion. That is also de-motivating. It may explain why some officials dealing with urban green areas
show no interest in green space management.
Some remarks which were made are worthy of mention:
•• In order to guarantee continuation of specific methods of management, a management plan is needed.
This is especially important for parks where more than one district is responsible for its management. For
example Pole Mokotowskie Park belongs to three districts: Ochota, Śródmieście and Mokotów.
•• Management platforms could be established to involve interested citizens. They can help to keep the
park in good condition.
•• Specialists could be asked to make inventories of plants and animals.
•• Data about a park (e.g., about the occurrence of plants and animals) should be easily obtainable by the
public from the Office for Environmental Protection of the district concerned.
•• It is desirable to publish leaflets about parks in which the history, the status (flora and fauna) and
management is described. An explanation of aims and methods is needed, and the telephone number of the
Office for Environmental Protection should be mentioned, as is given on the boards in Kaskada Park.
Acknowledgements
A SWOT–analysis of the parks was made thanks to the data collected by several students of Landscape
Architecture (SGGW): Ula Ćwiek, Anna Kogut, Agnieszka Gralak (Pole Mokotowskie Park), Aleksandra
Mysiorska, Marta Muszyńska ((Skaryszewski Park), Irmina Sieradzka (Kaskada Park) and Urszula
Smolińska (Źeromskiego Park). We are very grateful for their useful contribution.
The SWOT -analysis of Zakole Wawerskie was made thanks to inż. Marta Dąbrowska. She collected
the data and presented useful ideas to improve the situation in Zakole Wawerskie.
The SWOT–analysis of Morysin Park was made thanks to a few volunteers who visited the area
regularly.
25
Warszawskie parki
jako środowisko fauny
prof. dr hab. Maciej Luniak
Streszczenie
Pojęcie „fauna” (miasta) obejmuje tu zwierzęta wielokomórkowe z wszystkich grup zoologicznych, będące składnikiem ekosystemu jako trwałe, wolno żyjące („dzikie”) populacje, niezależne
(lub mało zależne) od stałej i zamierzonej pomocy człowieka. Do fauny należą m.in. żyjące „przy
człowieku”: szczury, myszy domowe, karaluchy,
muchy domowe, mrówki faraona, gołębie miejskie.
Natomiast nie należą do fauny np.: wszystkie zwieFot. 15. Usunięcie pięknego, starego drzewa (z gniazdem
mrówki Lasius brunneus).
rzęta domowe (także zdziczałe koty i psy), przypadkowi uciekinierzy z hodowli, specyficzne pasożyty człowieka.
Warszawa, w porównaniu z innymi metropoliami, ma najlepiej zbadaną faunę, liczącą 5–7 tys.
gatunków zwierząt. W ogromnej większości są to
niezauważalne dla nas bezkręgowce (m.in. pierścienice, mięczaki, pajęczaki, owady), a kręgowców (ssaki, ptaki, gady, płazy i ryby) jest tylko ok.
330 gatunków.
Głównym rezerwuarem bogactwa fauny Warszawy są różnego rodzaju tereny zieleni miejskiej.
Niestety sposób urządzania i utrzymania warszawskich parków pod wieloma względami nie
sprzyja pomyślnemu bytowi fauny. Najbardziej
szkodzą jej, a więc zubażają jej skład, następujące czynniki.
•• Niespójność systemu łączności ekologicznej
między terenami zielonymi, utrudniająca przemieszczanie i osiedlanie się zwierząt.
•• Niszczenie ciągłości trwania (funkcjonowania) ekosystemów. Chodzi tu zarówno o usuwaFot. 16. Ochrona młodych drzew.
nie z nich poszczególnych elementów (np. starych
drzew) jak też o ogólne zmiany całych środowisk, polegające na zastępowaniu dotychczasowych naturalnych składników (gleba, roślinność) nowymi, obcymi dla tego środowiska (Fot. 15, 16).
•• Zubażanie wartości przyrodniczej szaty roślinnej przez nienaturalnie ograniczony udział warstwy krzewów (także żywopłoty, pnącza), usuwanie starych drzew, obcinanie gałęzi w koronach drzew, promocję obcych gatunków ze szkodą dla rodzimych. Zbyt intensywne koszenie i wycinanie roślinności, a zwłaszcza
koszenie w okresach suszy.
•• Zubażanie siedliska (gleby, fauny glebowej, siedlisk zwierząt naziemnych) przez wygrabiane ściółki
pod drzewami i krzewami (Fot. 17).
26
•• Strome brzegi zbiorników wodnych stanowią przeszkodę i pułapkę dla zwierząt w dostępie
lub wydostaniu się z wody, także ubóstwo roślinności nadwodnej nie sprzyja faunie, a czyszczenie zbiorników w okresie rozrodu płazów powoduje ich zagładę.
Brak też ponadto wydzielonych ostoi przyrody
(jak np. w niektórych parkach Berlina) utrzymanych bardziej proekologicznie, m.in. bez dostępu
wolno puszczanych psów.
Porównanie warszawskich parków z terenami
zielonymi Berlina lub Hagi (miasto współpracujące z Warszawą), wykazuje że parki w tamtych
miastach w znacznym stopniu ustrzeżono od wymienionych wyżej wad. Dzięki temu są one bardziej wartościowe dla przyrody miasta, a przy tym
bardziej atrakcyjne dla publiczności.
Warsaw parks as habitat
for animal wildlife
prof. dr hab. Maciej Luniak
Fot. 17. Intensywne wygrabianie i usuwanie ściółki zubaża
florę i faunę glebową.
Summary
For current purposes, the fauna of the city includes all free living (i.e., wild) zoological groups of
animals. Faunal populations of urban ecosystems survive with minimal intentional support from man.
Animals living in close association with man; e.g., brown rats, house mice, cockroaches, house flies,
pharaoh’s ants and feral pigeons; are classified as fauna, whereas domestic animals (including even feral
cats and dogs) are excluded from this definition, as are human parasites and species which have accidentally
been released into the wild.
In comparison with other metropolises, the fauna of Warsaw has been well investigated. It includes
between five and seven thousand animal species. The majority are small invertebrates, unnoticeable to city
dwellers (e.g., annelids, molluscs, spiders, and insects). About 330 vertebrate species occur in the city:
mammals, birds, reptiles, amphibians and fishes.
Various kinds of urban green areas contribute to the richness of species in the city. Unfortunately, it
must be said that the way parks in Warsaw are managed does not favour the existence of sensitive animal
species. The following factors impoverish the fauna.
•• Breaks in connectivity of corridors between green areas make it more difficult for many species to
migrate to other suitable habitat, which lowers their probability of survival in the city.
•• Degradation of ecosystem functions; for example, by the removal of micro-biotopes (e.g., an old tree),
as well as general changes to micro-biotopes, e.g., altering natural components such as soil and vegetation;
can result in major changes to the environment (Fig. 15, 16).
•• Further impoverishment of the vegetation can occur through reduction of its shrub layer (also hedges
and climbers), removing old trees, cutting off and pruning branches of trees and by promoting alien plant
species at the expense of native ones. The structure and composition of grasslands is also impoverished by
mowing over frequently or in an extremely dry period.
27
•• Removal of leaf litter under trees and shrubs impoverishes the soil and its fauna (Fig. 17).
•• Ponds with steep banks prohibit some animals leaving the water. Poorly developed riparian vegetation
is unsuitable for water birds to breed, and aquatic plants will be scarce or absent if ponds have a concrete
bottom: consequently, the aquatic fauna will also be poor. Temporary removal of water of a pond (for hydro
technical reasons) may lead to the extermination of amphibians if it is carried out during their reproductive
period.
Zones could be established in parks, where nature can be better preserved, and where dogs must be kept
on the lead. If we compare the parks of Warsaw with those of Berlin or The Hague (two of Warsaw’s twin
cities) it appears that the mistakes mentioned above can be avoided. Thanks to this they are more valuable
for maintaining nature in the city and more attractive for the public.
Wpływ pielęgnacji i użytkowania na szatę roślinną parków
dr Piotr Sikorski
Streszczenie
Ochrona obszarów o korzystnych warunkach
dla rozwoju naturalnej roślinności jest jedną z
ważnych strategii w ochronie różnorodności biologicznej. Duże parki miejskie są miejscem występowania różnych semi-naturalnych zbiorowisk oraz
wielu rodzimych gatunków roślin (Fot. 18). Podlegają one jednak w różnym stopniu presji urbanizacyjnej. Zanikanie niektórych roślin w parkach
warszawskich na skutek zmian w zarządzaniu tymi parkami, ma negatywny wpływ na inne występujące tam gatunki. Na podstawie długotrwałych
badań w parkach miejskich Warszawy (np. w parku Skaryszewskim w ciągu ostatnich 20 lat) można stwierdzić, że intensyfikacja pielęgnacji objawia się zanikiem różnorodności gatunkowej ekosystemów leśnych i trawiastych. Zanikają zwłaszFot. 18. Naturalna roślinność zadrzewień (park Pole Mocza gatunki związane ze stabilnymi siedliskami.
kotowskie).
Parki leśne (takie jak Las Kabacki, gdzie zarzucono dotychczasowe użytkowanie) regenerują się i stają bogatsze w gatunki, zwłaszcza leśne. Wzrost
różnorodności gatunkowej w parkach zwiększy ich atrakcyjność dla odwiedzających. Wartość przyrodniczą
parków można zwiększyć poprzez ich prawidłowe planowanie oraz prawidłowe zarządzanie. Narzędziem
do osiągnięcia tego celu jest plan urządzania parku, który powinien zawierać nie tylko szczegółowe informacje o florze i faunie parku lecz również dokładne procedury jego zarządzania.
The effects of management and public use of parks on vegetation
dr Piotr Sikorski
Summary
The protection of urban areas with a high potential for the development of natural vegetation is an
important strategy in the promotion of biodiversity. Large urban parks possess a high concentration of
28
semi-natural plant communities and indigenous plant species (Fig.18). However, they suffer from increasing
urbanization. Changes in management regimes have led to the disappearance of some plant species from
parks in Warsaw, which has had a negative effect on other species. On the basis of a long term study
carried out in Warsaw’s urban parks (e.g., in Skaryszewski Park over the last 20 years), it appears that
intensification of management leads to a decline of species diversity in woodland and grassland ecosystems.
In particular, species favouring undisturbed areas have disappeared.
When exploitation was stopped in woodland parks, such as Las Kabacki, they began to recover and
became more species rich; especially in terms of forest species. An increase of species diversity will make
a park more attractive. The ecological value of parks can be increased by careful planning and proper
management. A tool for achieving this objective is a Park Management Plan, which should not only contain
detailed information about vegetation and fauna, but should also describe exact management procedures.
Wnioski
dr A. A. Mabelis
1. Lepsze i prostsze zarządzanie miejskimi terenami zieleni oraz łączącymi je zielonymi korytarzami,
może być osiągnięte poprzez wdrożenie pro-aktywnego planowania zieleni miejskiej. Pojawia się pytanie,
które tereny zieleni powinny być utrzymane w niezmienionej formie przez następne 50 – 100 lat? Władze
samorządowe powinny opracowywać odpowiednie plany, a nie pozostawiać podejmowanie tak ważnych decyzji deweloperom i użytkującym tereny zieleni. Uchwalenie jakiegokolwiek planu należy poprzedzić ekspertyzą doświadczonego ekologa miejskiego.
2. W celu uniknięcia degradacji środowiska przyrodniczego i jego poszczególnych siedlisk, konieczne
jest opracowywanie planów zarządzania zbiornikami wodnymi oraz zarządzania parkami. W dokumentach tych, oprócz analizy uwarunkowań przyrodniczych, należy wskazać metody zarządzania i pielęgnacji,
umożliwiające osiągnięcie pożądanego celu.
3. W celu oceny wpływu zarządzania na środowisko przyrodnicze danego obszaru, konieczne jest opracowanie planu monitoringu, w którym wskazane są gatunki podlegające monitoringowi. W prace terenowe związane z monitoringiem należy zaangażować wolontariuszy z organizacji pozarządowych, a wszystkie zebrane wyniki powinny być gromadzone w odpowiedniej bazie danych.
4. Metody zarządzania terenami zieleni i ich pielęgnacji, powinny być opisane we wspomnianym planie zarządzania. Działania wspierające utrzymanie rodzimych gatunków w parkach to np. stosowanie ekstensywnych zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak rzadsze koszenie trawników oraz celowe pozostawianie
martwych drzew w wybranych fragmentach obszarów zadrzewionych.
5. W celu osiągnięcia utrzymania różnorodności biologicznej pożądany jest właściwy kontakt z władzami miasta, zarządzającymi i mieszkańcami. Dzielnicowe Wydziały Ochrony Środowiska powinny być
wyposażone w stanowisko obsługi mieszkańców, gdzie mogliby oni zarówno uzyskać informacje na temat
parków i obszarów chronionych, jak i się podzielić własnymi spostrzeżeniami, np. na temat występujących
rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Dlatego też, wszelkie tablice informacyjne powinny zawierać numer
telefonu kontaktowego do odpowiedzialnego Wydziału Ochrony Środowiska. Objaśnienia metod zarządzania i pielęgnacji, mogłyby być umieszczone w stosownych broszurach na temat danego obszaru, na tabliczkach informacyjnych (np. umieszczonych na drzewach), czy w artykułach w prasie lokalnej, a także tłumaczone podczas wycieczek przyrodniczych. Istotne jest podkreślenie konieczności przybliżenia mieszkańcom problematyki przyrodniczej.
6. Wymiana wiedzy i doświadczeń między planistami i zarządzającymi terenami zieleni w Warszawie i jej partnerskim mieście Hadze może przynieść wiele korzyści. Jednym z holenderskich rozwiązań,
stosowanym przez zarządzających terenami zieleni w Hadze, jest angażowanie do prac porządkowych
29
wolontariuszy. Ochotnicy mogą pomagać w zapobieganiu zaśmiecaniu parków, np. poprzez informowanie odpowiedzialnych urzędników, w przypadku gdy kosze na śmiecie są przepełnione lub poprzez organizowanie akcji wspólnego sprzątania użytkowanego parku. Innym rozwiązaniem, które można promować w Warszawie, jest przekazywanie parków w opiekę zaangażowanym mieszkańcom, którzy mogliby wspierać utrzymywanie porządku.
Conclusions
dr A.A. Mabelis
1. Pro-active planning facilitates the maintenance of green urban areas and their connective corridors.
Decisions on which areas should be maintained over the next 50 – 100 years, and the drawing up of such plans,
should be the responsibility of local government, rather than being left to the discretion of project designers
and developers. Before implementing a plan the advice of an experienced urban ecologist is needed.
2. A Management plan is needed for aquatic environments, as well as for green areas. These plans should
describe natural qualities as well as recommending management methods needed to maintain them. Potential
sources of habitat degradation should be avoided; e.g., plans to prevent rubbish tipping are needed.
3. A Monitoring plan is required to evaluate the results of management on local biodiversity, with the
identification of vulnerable species which should then be monitored. Volunteers from Non –Governmental
Organizations (NGO’s) could be mobilized to execute a monitoring program using recognized protocols.
All collected data should be saved in a structured database.
4. Methods of management should be described in a management plan. The establishment and
maintenance of native species could be promoted by managing green areas partly extensively, e.g., by
mowing parts of grasslands less frequently, and by leaving dead wood in situ. In this way it is possible to
increase biodiversity, especially in large parks.
5. Effective communication between officials, managers and the public is essential, in order to achieve
the aim of maintaining urban biodiversity. The offices of Environmental Protection in the districts should
have an information desk where citizens can get information about the status of parks (e.g., their natural
qualities) and where they can give information regarding the presence of vulnerable plant and animal
species and about threats to parks (e.g., pollution). Therefore a telephone number should be mentioned on
every information board in a park. Management procedures could be explained in a message (e.g., fixed
to a tree, in a leaflet, in newspaper articles or during excursions. It is important to underline the necessity
of bringing people closer to nature.
6. Exchange of knowledge between Warsaw and its twin city, The Hague, could be very useful;
combining the expertise of planners and managers of green spaces from both cities. Managers of urban
green in The Hague make use of volunteers to keep parks in a good condition. Volunteers can help to prevent
dumping of rubbish, e.g., by phoning the responsible authorities when litterbins are not emptied frequently
enough, and by organizing rubbish collecting schemes. The adoption of parks by involved members of the
public could be also promoted in Warsaw.
Przyszłe działania
dr A. A. Mabelis
Prościej jest krytykować zaistniałe sytuacje, niż poprawiać je. Dlatego też, Melania Żalińska (reprezentująca Zielone Mazowsze) i Bram Mabelis (ekolog) przeprowadzili z warszawskimi urzędnikami szereg rozmów na temat planowania i zarządzania terenami zieleni oraz metod pozwalających zminima30
lizować zanieczyszczenie środowiska. W efekcie w kilku dzielnicach podjęto pozytywne działania, które przedstawiono poniżej.
Pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska dzielnicy Ochota zamierzają zastąpić betonowe dno i brzeg
zbiornika wodnego w parku im. Malickiego naturalnymi materiałami, co pozwoli na rozwój roślinności
wodnej, a w przyszłości wpłynie pozytywnie na jakość wody. Z kolei, naczelnik Wydziału Ochrony Środowiska dzielnicy Mokotów podkreślił, że dla kontrolowania zrównoważonego rozwoju i ochrony terenów zieleni, szczególnie ważne jest właściwe planowanie. Ponieważ przepisy prawa miejscowego mogą nie tylko
zapewnić ochronę terenów zieleni, ale także wód powierzchniowych i podziemnych, dlatego też w dzielnicy
planowane jest opracowanie długoterminowych planów obejmujących przywrócenie naturalnego przebiegu
strumieni oraz odnowę zbiorników wodnych. W bliższym horyzoncie czasowym zostaną również opracowane plany zarządzania parkami oraz rozważone możliwości angażowania mieszkańców w utrzymanie parków. Ponadto, więcej uwagi zostanie poświęcone edukacji ekologicznej. Kolejnym pozytywnym działaniem
podjętym przez pracowników Zarządu Oczyszczania Miasta jest udział w eksperymencie, w ramach którego część murawy w parku Pole Mokotowskie zostanie przekształcona w łąkę kwietną. Co więcej, urzędnicy z kilku dzielnic warszawskich zadeklarowali, że dołożą wszelkich starań, aby zapobiegać zaśmiecaniu
warszawskich parków i rezerwatów przyrody.
Częstsze opróżnianie śmietników w parkach oraz promowanie efektywnej edukacji ekologicznej może
przeciwdziałać zaśmiecaniu terenów zieleni. Okazuje się, że bardziej efektywne jest ustawienie w parku jedynie kilku zamkniętych pojemników, z których śmiecie będą odpowiednio często wybierane. Natomiast,
jeśli chodzi o edukację ekologiczną, to autor raportu, wraz z panią Melanią Żalińską, przygotowali tekst,
który proponują umieścić na małych tymczasowych tablicach informacyjnych wzdłuż ścieżki przy stacji
Warszawa – Rakowiec (patrz Rysunek). Jednakże, urzędnicy z dzielnicy Ochota nie byli entuzjastycznie nastawieni do tej inicjatywy, gdyż, ich zdaniem, tablica taka zostanie zdewastowana w ciągu kilku dni. Nie
przedstawiono natomiast alternatywnego rozwiązania. Należy dodać, że ustawianie takich tablic nie będzie
miało sensu, jeśli spacerujących ścieżką oddzieliłoby od roślinności na stoku ogrodzenie (Fot. 5).
Kolejnym poruszanym zagadnieniem było porozumiewanie się urzędników z mieszkańcami. Przykładowo, opracowanie broszur informacyjnych o kilku warszawskich parkach pozwoliłoby sprawdzić, czy w ten
sposób można zainteresować i zaangażować społeczność lokalną w zarządzanie terenami zieleni. Urzędnicy z Biura Ochrony Środowiska są pozytywnie nastawieni do tego pomysłu. W kwestii tej, pomocna byłaby również wymiana doświadczeń z urzędnikami z miasta partnerskiego – Hagi, którzy mają praktykę
w angażowaniu mieszkańców w proces zarządzania i pielęgnacji parkami, a także w przekazywaniu informacji o terenach zieleni, m.in. poprzez broszury informacyjne, drogą internetową (e-mail), czy telefo-
ZIELONY KORYTARZ
Ta ścieżka może być wykorzystywana równocześnie przez ludzi, zwierzęta i rośliny.
Stok wzdłuż ścieżki jest siedliskiem dla kilku rodzimych gatunków.
Musimy dbać o to, aby mogły one przetrwać.
Czy pomożesz zapobiegać zaśmiecaniu tego miejsca?
Dziękujemy!
Dodatkowe informacje i przekazywanie uwag: Zakład Linii Kolejowych w Warszawie (tel.: ...........)
Dzielnica Ochota (tel.: ...............)
Inicjatywa: Zielone Mazowsze, Nowogrodzka 46/6, Warszawa (tel.: ......)
Krótki i przekonujący tekst może być skuteczny.
31
nicznie. Dodatkowo, w kilku parkach w Hadze ustanowiono fora zarządzania, gdzie wolontariusze w czynny sposób dążą do utrzymania tych parków w dobrej formie, zgodnie z myślą przewodnią planu dla miasta Hagi: „Wspólnie zarządzamy miejską zielenią”.
Future Actions
dr A. A. Mabelis
It is easier to criticize situations than to improve them. Therefore Melania Żalińska (Zielone Mazowsze)
and Bram Mabelis (ecologist) discussed with Warsaw officials aspects of planning and management of
green areas and how environmental pollution could be minimized.
We will mention a few good initiatives:
Officials from district Ochota (Department of Environmental Protection) intend to replace the
concrete bottom and edge of the pond in park im. Zasława Malickiego by natural materials so that
riparian vegetation can develop, which can improve the water quality. The director of the Department of
Environmental Protection of district Mokotów underlined the importance of proper planning. By preparing
a local law it will be possible to get a better grip on sustainable development and to safeguard green areas.
Such a plan should also provide healthy surface water and proper groundwater conditions. The renewal
of water reserves and the restoration of the natural course of a stream are long term plans for the future.
In a much shorter term management plans of parks will be developed and possibilities for involvement of
the public in taking care of green areas will be examined. Moreover, ecological education will get more
attention. Another good initiative is that officials from ZOM (Department of urban green) are willing to
support the experiment to set-a-side a small part of the meadow in park Pole Mokotowskie as a flower-rich
grassland. In general it can be stated that officials from several districts will increase their efforts to prevent
dumping of rubbish in parks and nature reserves.
Dumping of rubbish can be counteracted by emptying the litter bins more frequently and by promoting
effective environmental education. It appears to be most effective to put only a few (closed) litter bins in
a park, which will be emptied frequently. Concerning environmental education we presented a text for
two small (temporary) boards which could be placed along the footpath along the railway verge near
Warszawa-Rakowiec station (see Figure). However, officials from district Ochota were not enthusiastic about
this proposal, because they expected that such boards will be destroyed after a few days by the public.
An alternative approach was not presented. After all, it will have no sense to place such boards if a fence
between the footpath and the vegetation on the slope will be realized (Fig. 5).
Green corridor
This footpath can be used as a corridor by men, animals and plants
The slope along this path is also habitat of several remarkable species
We have to manage it in a way that they can survive
Will you help to prevent dumping of rubbish?
Thank you!
For remarks and information: Zakład Linii Kolejowych w Warszawie (tel.:............)
Dzielnica Ochota (tel.: ..............)
Initiative: Zielone Mazowsze, Nowogrodzka 46/6, Warszawa (tel.: ..............)
A text, which is short and persuasive, can be effective.
32
The communication between officials and the public was also discussed. A small booklet could be made
for a few parks in order to see whether such an initiative could be an effective tool for involving the public
in park management. Officials from the Office for Nature Protection are positive about the proposal to make
such a booklet. Cooperation with our partner city The Hague may be useful, because there is experience of
public involvement in park management and providing information about the management of a park via a
booklet, an e-mail or a telephone call. For some parks management platforms have been established and
volunteers are active in trying to keep them in a good condition, as mentioned in the Policy Plan of The
Hague: „Managing urban green together”.
Autorzy / Authors
Dr hab. B. Szulczewska, prof. SGGW
Architekt i planistka krajobrazu, ukończyła Wydział Ogrodnictwa (Sekcję Planowania Terenów Otwartych), SGGW. Przez ponad 20 lat pracowała w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, a następnie na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu. Obecnie jest kierownikiem Katedry Architektury
Krajobrazu. Główne zainteresowania badawcze to planowanie krajobrazu w skali lokalnej i regionalnej oraz
przyrodnicze podstawy planowania przestrzennego. Jest członkiem Towarzystwa Urbanistów Polskich.
Landscape planner, graduated at Faculty of Horticulture (Section of Green Open Spaces Planning), Warsaw Agricultural University (now: Warsaw University of Life Sciences). She worked more than 20 years in
the Institute of Physical Planning and Municipal Economy than she moved to Warsaw University of Life Sciences (Faculty of Horticulture and Landscape Architecture). Nowadays she is a Head of Department of Landscape Architecture. The main field of her research activities is landscape planning at local and regional scale
and environmental basis for spatial planning. She is a member of Polish Society of Town Planners.
Dr A. A. Mabelis
Ekolog – etolog, ukończył Uniwersytet w Lejdzie, Holandia. Przez 20 lat pracował w Instytucie Zarządzania Przyrodą (odpowiednio: w Departamencie Zoologii, Departamencie Doradztwa oraz Departamencie
Ekologii Krajobrazu) w Leersum. Obecnie pracuje jako wolontariusz w instytucie badawczym Alterra (w
Centrum Ekosystemów), działającym przy Uniwersytecie Wageningen. Jest członkiem Holenderskiej Grupy Roboczej na rzecz Ekologii Miasta, Instytutu Edukacji Przyrodniczej oraz dziesięciu innych stowarzyszeń działających w zakresie utrzymania walorów przyrodniczych i historycznych. Od 30 lat odwiedza regularnie Warszawę i jest zaniepokojony degradacją jej walorów przyrodniczych.
Ecologist-ethologist, graduated at Leiden University, The Netherlands. He worked during 20 years
at the Institute for Nature Management in Leersum (Department of Zoology, Advisory Department and
Department of Landscape Ecology, respectively). At the moment he is working voluntarily at Alterra,
Wageningen University Research (Centre Ecosystems). He is member of the Dutch Working Group Urban
Ecology, the Institute for Nature Education, among ten other societies concerning the maintenance of
natural and historical values. He visited Warsaw regularly during the last 30 years and is concerned about
the loss of nature qualities in the city.
Studenci kierunku Architektura Krajobrazu (SGGW)
Ula Ćwiek, Agnieszka Gralak i Anna Kogut (park Pole Mokotowskie)
Marta Muszyńska i Aleksandra Mysiorska (park Skaryszewski)
Irmina Sieradzka (park Kaskada)
Urszula Smolińska (park Żeromskiego)
inż. Marta Dąbrowska (Zakole Wawerskie)
33
Prof. dr hab. M. Luniak
Zoolog – ornitolog, ukończył Uniwersytet Warszawski. Emerytowany profesor Instytutu Zoologii, Polskiej Akademii Nauk, w Warszawie, gdzie przepracował 45 lat. Do jego głównych zainteresowań badawczych należą: ekologia miasta, miejska fauna oraz zarządzanie środowiskiem miejskim. Jest zaangażowany w liczne działania na rzecz ochrony przyrody w Warszawie.
Zoologist-ornithologist, graduated at Warsaw University. He worked during 45 years in the Institute of
Zoology, Polish Academy of Sciences in Warsaw and actually he is a professor emeritus in this Institute.
The main field of his research work is urban ecology, fauna and managing of urban environments. Involved
in activities on nature protection in Warsaw.
Dr P. Sikorski
Architekt krajobrazu, fitosocjolog i dendrolog, ukończył SGGW w Warszawie. Od 9 lat pracuje jako adiunkt w Katedrze Ochrony Środowiska na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW. Głównym kierunkiem jego badań są: roślinność parków oraz przemiany strukturalne roślinności. Uczestniczył
w licznych inwentaryzacjach szaty roślinnej i ocenach oddziaływania inwestycji na roślinność.
Landscape architect, phytosociologist and dendrologist, graduated SGGW in Warsaw. He has worked
for 9 years in Environmental Protection Department on Horticulture and Landscape Architecture Faculty –
Warsaw University of Life Science. His main field of research is vegetation of parks and structural changes
of vegetations in a landscape. He participated in many vegetation inventories and environmental impact
assessment procedures.
List of ilustrations
1. The river Wisła: an important ecological corridor.
2. A flower-rich road verge functions as habitat and corridor for many insect species (S. Warsaw).
3. A
flower-rich road verge lost its function as habitat and corridor for many insect species, due to
construction works and intensification of the management of the remaining grass strips (Racławicka).
4. L
oss of an ecological corridor by damaging a strip of woodland and erecting a screen along Zwirki
i Wigury.
5. A
railway verge can function as a corridor for men, as well as for animal species if properly managed.
6. A pond with a riparian vegetation along its margins (park Skaryszewski).
7. A pond without a riparian vegetation, which could improve its water quality (Staw Rakowiecki).
8. A flower-rich grassland along the river Wisła (N. Warsaw, Łomianki).
9. R
ubbish heap in an old river bed of the Wisła, which could function as a blue-green corridor
(Łomianki).
10. Children experiencing nature in fallow land.
11. Park management includes more than cutting and planting trees: more species should be considered.
12. A
n open rubbish container will lead to deterioration of its environment if it is not emptied frequently
(park Szczęśliwicki).
13. Wet alder forest (reserve Zakole Wawerskie).
14. T he flower-rich marshland of Zakole Wawerskie changed into a monotonous vegetation with creeping
thistles, due to poor management.
15. An old beautiful tree (with a nest of the ant Lasius brunneus) is removed.
16. Protection of young trees.
17. Intensive removal of leaf litter impoverishes the soil fauna and flora.
18. Natural vegetation in a woodlot (park Pole Makotowskie).
34
Bibliografia / Literature
Liro, A. (ed.), 1995. National Ecological Network EECONET – Poland. Foundation IUCN Poland,
Warsaw; 66 p + 10 maps.
Luniak, M., 1981. The birds of the park habitats in Warsaw. Acta Ornithologica 18 (6): 335-371.
Luniak M., 1983. The avifauna of urban green areas in Poland and possibilities of managing it. Acta
Ornithologica 19, 1: 3–61.
Luniak, M., 2005. Warsaw. In: Birds of European cities (J.G. Kelcey & G. Rheinwald eds.). Ginster,
St. Katharinen: 389–415.
Kaliszuk, E., 2005. Warsaw. In: Final report Cost Action C11 – Green structure and urban planning:
206–215.
Mabelis, A.A., 2000. Przyroda Warszawy – warta zachowania i ochrony (Nature in Warsaw – worthwhile
to preserve). Aura 27 (2): 17-19.
Mabelis, A.A., 2004. Zielone korytarze w Warszawie (Green corridors in Warsaw). Przyroda Polska
6:10.
Mabelis, A.A., 2005. Green infrastructure of a city and its biodiversity: Warsaw as an example. Fragmenta
Faunistica 48 (2): 231–247.
Szulczewska, B. & Kaliszuk E., 2003. Challenges in the Planning and Management of “Green structure”
in Warsaw, Poland. Built Environment 29 (2): 144–156.
Szulczewska, B., 2005. The Vistula Valley case in Warsaw, Poland Warsaw – back or face to the river?
In: Final report Cost Action C11 – Green structure and urban planning: 365–37.
Szulczewska, B. & Kaliszuk E., 2005. Problems of green structure planning and management in Warsaw.
In: Final report Cost Action C11 – Green structure and urban planning: 90–102.
35
Załącznik / Appendix
Plakat z seminarium / Poster from the seminar
36

PDF, 1021 kB - Zielone Mazowsze

Transkrypt

Podobne dokumenty