Analiza wczesnych stresujących wydarzeń życiowych i relacji

PRACE ORYGINALNE
Barbara Musikowska1,2
Małgorzata Kubiak1,2
Jacek Sein Anand1,2
Analiza wczesnych stresujących wydarzeń
życiowych i relacji rodzicielskich u pacjentów
po próbach samobójczych
The analysis of early stressful life events and parental
relationships among patients after suicide attempts
Zakład Toksykologii Klinicznej
Gdański Uniwersytet Medyczny
Kierownik:
Dr hab. n. med. Jacek Sein Anand
1
Pomorskie Centrum Toksykologii
Kierownik:
Dr n. med. Wojciech Waldman
2
Dodatkowe słowa kluczowe:
wczesne stresujące wydarzenia życiowe
relacje rodzicielskie
próby samobójcze
Additional key words:
early stressful life events
parental relationships
suicide attempts
Adres do korespondencji:
Mgr Barbara Musikowska
Zakład Toksykologii Klinicznej
Gdański Uniwersytet Medyczny
80-104 Gdańsk, ul. Kartuska 4/6
E-mail: [email protected]
Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 8
Wiele danych z literatury wskazuje
na istotność wczesnych, stresujących
wydarzeń życiowych dla późniejszego
funkcjonowania i ewentualnych trudności, w tym zachowań samobójczych,
w życiu dorosłym. Celem pracy była
identyfikacja wczesnych stresujących
wydarzeń w dzieciństwie i młodości,
wraz ze wskazaniem najistotniejszych
kategorii tych zdarzeń. Na uwagę
zasługuje fakt, iż badani najczęściej
doświadczali w młodości sytuacji wykorzystywania emocjonalnego (79%),
bazującego na negatywnym stosunku
innych osób wobec siebie oraz przemocy fizycznej (78%). Wśród osób po
próbie samobójczej istnieją specyficzne obszary trudności doświadczane
przez nich w okresie dzieciństwa i
wczesnej młodości. Badani po próbach
samobójczych wcześnie doświadczali
sytuacji związanych z emocjonalnym
dystansem, negatywnym komunikatem zwrotnym na temat swojej osoby,
przejawami odrzucenia i poniżenia
oraz niezrozumienia przez osoby z
najbliższego otoczenia. Mężczyźni
częściej od kobiet deklarowali występowanie wydarzeń sklasyfikowanych
jako przemoc fizyczna, trudna sytuacja
ekonomiczna rodziny, straty o charakterze interpersonalnym oraz wydarzenia jednoznacznie traumatyzujące.
Kobiety znacznie częściej wskazywały
na wydarzenia dotyczące sfery seksualnej. Zgłaszanym przez badanych wydarzeniom towarzyszyły silne emocje,
nacechowane lękiem i bezradnością,
które okazały się szczególnie zaznaczone w grupie kobiet. Pacjenci po
próbach samobójczych najczęściej
opisywali swoich ojców jako nadmiernie kontrolujących, wymagających
i ingerujących przy jednoczesnym
deficycie troski i opiekuńczości. Trend
ten był równie wyraźny w grupie kobiet
jak i mężczyzn.
A lot of data in literature shows
the importance of early stressful life
events for the later existence and
possible difficulties including suicide
behaviours in adult life. The aim of
the study was to identify the intensity of traumatic events in childhood
and adolescence and distinguish the
most significant categories of those
events. Remarkable is the fact that
the patients who experienced in the
childhood situations of emotional
abuse focused on the negative attitude of the environment (79%) and
physical violence (78%) represented
the largest proportion of subjects.
Specific difficulties during childhood
and adolescence among patients after
suicide attempts were proven. Patients
after suicide attempts in a large extent
early experienced situations connected with emotional distance, negative
feedback from the environment, manifestations of rejection and humiliation
and misunderstanding. Males more
than females declared experiencing
situations classified as physical violence, low economic status of the
family, interpersonal loss and general
trauma. Comparatively often both groups pointed at perilous parents’ acts.
Females more often pointed at events
concerning sexual domain. Very strong
emotions assisted stressful life events,
particularly significant among females and characterized by anxiety and
helplessness. Patients after suicide
attempts most often described their
fathers as over controlling, demanding
and intrusive with the deficiency of
care and protectiveness. This pattern
was equally distinct in the group of
females and males.
Wstęp
Wszystkie wydarzenia, a szczególnie
te mające miejsce na wczesnych etapach
rozwoju, konstytuują sposób odbierania
rzeczywistości i wpływają na nasze zachowania w życiu dorosłym, w tym kondycję
psychiczną, reakcje na sytuacje stresowe
oraz stan zdrowia [8].
Ekspozycja na traumatyczne wydarzenia w okresie dzieciństwa (wczesne
stresujące sytuacje życiowe, WSLE), w
tym na przykład: wykorzystywanie fizycz555
ne, emocjonalne, psychiczne i seksualne,
zaniedbania ze strony osób znaczących,
zły status socjoekonomiczny oraz specyfika
zachowań rodzicielskich, nie pozostają bez
znaczenia dla zaburzeń natury psychicznej
i psychologicznej związanych z nieprawidłową percepcją własnej osoby, w tym także
działań autodestrukcyjnych, w późniejszym
okresie życia [13,20,22].
Zależność ta staje się szczególnie
istotna w świetle ostatnich badań, z których
wynika, iż ryzyko wystąpienia tego typu
zaburzeń, obejmujących szeroki zakres
obszarów życia w wieku dorosłym, nie ulega
zmniejszeniu wraz z upływającym czasem,
a także nie jest zależna od intensywności i
czasu jego trwania [5,26].
Dotychczasowe próby opisywania stresujących doświadczeń życiowych (SLE),
skupiając się głównie na strukturze przemocy fizycznej i seksualnej pacjentów psychiatrycznych, pomijały cały szereg kategorii wydarzeń istotnych w zakresie prognozowania
ryzyka samobójstw [18,19,23,24].
Z kolei badania podejmujące problematykę WSLE, wśród osób, które podjęły próby
samobójcze, pozostawały niezwykle ostrożne w jednoznacznej ocenie ich wartości.
Przyczyną tego mogła być metoda pozyskiwania danych, oparta przede wszystkim na
relacjach zbieranych od członków bliższej i
dalszej rodziny samobójcy, a nie od niego
samego [1].
W ostatnich latach coraz częściej wskazuje się na konieczność analizy zarówno
wczesnych (WSLE), jak i późnych (ASLE)
stresujących wydarzeń życiowych. Celem
takich działań ma być możliwość podejmowania skutecznych i celowanych interwencji
profilaktycznych, tak istotnych z punktu
widzenia stale nasilającej się skali zjawiska
samobójstw [2,9].
Celem prowadzonych badań było określenie konfiguracji kategorii zdarzeń mających miejsce w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości, które stanowiły potencjalny
czynnik ryzyka podejmowania prób samobójczych na różnych etapach późniejszego
życia oraz analiza struktury i emocjonalnego
ładunku tych zdarzeń, z uwzględnieniem
jakości relacji rodzicielskich.
Materiał i metody
Badaniem objęto 120 pacjentów, po
próbach samobójczych, przyjętych do Pomorskiego Centrum Toksykologii w okresie
od listopada 2012 r. do lutego 2013 r. Wśród
probantów znajdowały się: 82 kobiety i 38
mężczyzn w wieku od 12 do 68 (średnia
30,5) lat. Średnia wieku w grupie badanych
mężczyzn i kobiet wyniosła odpowiednio:
33,42 (SD ± 14,66) i 29,15 (SD ± 15,78) lat.
Szczegółową charakterystykę osób badanych przedstawiono w tabeli I.
W celu analizy SLE mających miejsce w
dzieciństwie i wczesnej dorosłości zastosowano: Inwentarz Wczesnej Traumy w wersji
skróconej (Early Trauma Inventory Self Report Short Form) uzupełniony o dodatkowe
obszary [3,4,11,15].
Wydzielono:
- 3 rodzaje strat o charakterze interpersonalnym (śmierć rodzica, rozwód rodziców
lub inny rodzaj separacji od rodziców lub
opiekunów),
- 2 rodzaje rodzicielskiego niedostosowania (historia kryminalna, przemoc),
- 3 rodzaje maltretowania (wykorzystanie
psychiczne, seksualne oraz zaniedbanie),
- 2 inne rodzaje wydarzeń stresujących
występujących w dzieciństwie (zagrażająca
zdrowiu choroba dziecka, ekstremalnie trudny status ekonomiczny rodziny).
Do każdej z kategorii skonstruowano
odpowiednie pytania, które wraz z kwestionariuszem do badania wczesnej traumy
dziecięcej, stały się bazą wywiadu, któremu poddano każdego z analizowanych
pacjentów.
Suma wydarzeń uwzględnionych w
poszczególnych kategoriach, obejmujących
pierwsze 18 lat życia badanych, wskazywała
na stopień nasilenia oddziaływania danej
kategorii. Narzędzie uzupełniono dodatkowo
o pozycje dotyczące emocji towarzyszących
wszelkim wskazywanym przez badanych
doświadczeniom.
Mając na względzie konieczność ujęcia relacji rodzicielskich jako czynnika
potencjalnie traumatyzującego i będących
elementem oddającym atmosferę, w której
wszelkie wydarzenia miały miejsce, zastosowano: Kwestionariusz Przywiązania
Rodziców (Parental Bonding Instrument),
badający retrospektywnie charakter relacji
probantów z rodzicami.
Składa się on z 25 stwierdzeń badających rozdzielnie relacje z matką i ojcem i
uwzględniającym dwa wymiary: opiekę (12
pozycji) i kontrolę (13 pozycji).
W skali opieki na jednym biegunie
znajdują się zachowania wyrażające czułą
troskę, empatię, ciepło, na przeciwległym
zaś – brak zaangażowania, chłód i odrzuTabela I
Charakterystyka grupy badanych hospitalizowanych
z powodu zatrucia samobójczego.
Characteristics of patients hospitalized due to deliberate
self-poisoning.
Parametr
Wiek
Wartość
Średnia
Min
30,5
12
Max
68
Liczba
Odsetek
Kobiety
82
68%
Mężczyźni
38
32%
Wieś
29
24%
Miasto do 50 tys.
28
23%
Płeć
Miejsce zamieszkania
Miasto 50-100 tys.
7
6%
Miasto pow. 100 tys.
56
47%
Panna/kawaler
73
61%
Zamężna/żonaty
25
21%
Rozwiedziona/rozwiedziony
12
10%
Wdowa/wdowiec
3
3%
Stały partner/partnerka
6
5%
Separacja
1
1%
Brak
13
11%
Podstawowe
50
42%
Zawodowe
28
23%
Średnie
16
13%
Średnie techniczne
3
3%
Pomaturalne
3
3%
Wyższe
7
6%
Tak
33
28%
Nie
87
73%
Tak
50
42%
Nie
70
58%
Tak
14
12%
Nie
106
88%
Brak
87
73%
Jedna
16
13%
Dwie i więcej
17
14%
Nie
52
43%
Tak
68
57%
Stan cywilny
Wykształcenie
Nadużywanie alkoholu w wywiadzie
Palenie papierosów
Zażywanie narkotyków
Wcześniejsze próby
Rycina 1
Kategorie wydarzeń w grupie pacjentów po próbach samobójczych.
The categories of events in the group of patients after suicide attempts.
556
Wcześniejsze myśli samobójcze
B. Musikowska i wsp.
rodzinę i środowisko badanego, z każdym
pacjentem przeprowadzono wywiad bezpośredni, który uzupełniono podstawowymi
danymi, z lekarskich historii chorób, gromadzonymi w procesie diagnostyki i terapii.
Uzyskane w ten sposób materiały posłużyły
do opracowania szczegółowej charakterystyki osób badanych.
Rycina 2
Kategorie wydarzeń w grupie kobiet i mężczyzn.
The categories of events among females and males.
Tabela II
Występowanie trudnych wydarzeń w grupie pacjentów po próbach samobójczych.
The occurrence of adverse events in the group of patients after suicide attempts.
Wydarzenie
Liczba osób badanych
Odsetek
Uderzenie, kopnięcie
80
67%
Ignorowanie
76
63%
Negatywna informacja o zachowaniu własnym
74
62%
Uderzenie w twarz
73
61%
Brak zrozumienia ze strony opiekunów
69
58%
Oschłe traktowanie
68
57%
Przemoc rodzinna
67
56%
Popychanie, potrącanie
66
55%
Ośmieszanie, poniżanie
62
52%
Rozwód lub separacja rodziców
40
33%
Uderzenie przedmiotem
38
32%
Korzystanie z pomocy materialnej
36
30%
Choroba lub śmierć rodzica lub opiekuna
35
29%
Poważne trudności finansowe
32
27%
Choroba lub uszkodzenie ciała
32
27%
Wypadek
24
20%
Choroba lub śmierć przyjaciela
24
20%
Dotykanie intymnych części ciała
21
18%
Zmuszanie do dotykania intymnych części ciała innej osoby
17
14%
Areszt rodziców
15
13%
Intencjonalne poparzenie
13
11%
Zaangażowanie rodziców w działalność kryminalną
12
10%
Zmuszenie do odbycia stosunku wbrew woli
11
9%
Choroba lub śmierć rodzeństwa
11
9%
Katastrofa zagrażająca życiu i zdrowiu
10
8%
Pozostawanie świadkiem morderstwa
3
3%
cenie. W skali kontroli na jednym biegunie
można wyróżnić zachowania wspierające
autonomię i promujące niezależność, na
drugim zaś nadmiernie ochraniające, kontrolujące i intruzywne.
Ostatecznie uzyskuje się wyniki, które
można zawrzeć w czterech wymiarach:
matka – opieka, matka – kontrola, ojciec –
opieka, ojciec – kontrola. Ich analiza doproPrzegląd Lekarski 2013 / 70 / 8
wadza do nazwania relacji opiekun–dziecko
jednym z następujących określeń: relacja
pozytywna, kontrola z uczuciem, kontrola
bez uczucia, związek słaby lub jego brak
[14].
W celu otrzymania pełnych informacji
odnośnie indywidualnej historii występowania zaburzeń oraz danych dotyczących
problemów oraz obejmujących najbliższą
Wyniki
Analiza wczesnych wydarzeń życiowych
W grupie badanej najczęściej wskazywanymi rodzajami trudności mającymi
miejsce w okresie dzieciństwa i młodości,
bez względu na stopień ich nasilenia,
było wykorzystywanie emocjonalne (79%)
(rycina 1).
Nieznacznie mniej pacjentów deklarowało występowanie zachowań związanych
z doznawaniem przemocy fizycznej (78%).
Występowanie w dzieciństwie sytuacji
obejmujących traumatyczne wydarzenia
związane ze stratą interpersonalną osoby
znaczącej oraz zachowaniami potencjalnie
uznanymi za zagrażające deklarowało
odpowiednio 63% i 57% badanych. Porównywalnie dużo probantów wskazywało na:
doświadczenie wydarzeń traumatyzujących
w dzieciństwie (38%), a także takich, obejmujących trudną sytuację ekonomiczną
rodziny (37%). Najrzadziej odnotowano
występowanie wczesnych doświadczeń
nadużyć seksualnych (19%).
Na podstawie uzyskanych danych
sporządzono graficzne przedstawienie
zróżnicowania wkładu poszczególnych kategorii wydarzeń w grupie badanych kobiet
i mężczyzn (rycina 2).
Z ryciny 2 wynika, że wśród probantek najczęściej występowały wydarzenia
obejmujące wykorzystywanie emocjonalne
(79%). Pomimo tego, że w populacji mężczyzn wydarzenia te okazały się równie
liczne, to jednak dominowały tam osoby z
doświadczeniami różnego rodzaju przemocy
fizycznej (92%). Najrzadziej występującymi
WSLE pozostawały te, dotyczące wykorzystywania seksualnego (K - 27%, M - 3%).
Jak wynika z ryciny 2 zdecydowanie
częściej wydarzenia z tego obszaru, szczególnie dotyczące ingerencji osób trzecich
w sferę intymną badanych, występowały w
grupie kobiet.
Pełne zestawienie wydarzeń spośród
wydzielonych kategorii przedstawiono w
tabeli II.
Z tabeli II wynika, że badani najczęściej
wskazywali na co najmniej jednorazowe wystąpienie sytuacji pobicia (67%), uderzenia
lub kopnięcia, zaś najrzadziej intencjonalnego poparzenia (11%) czy bycia świadkiem
morderstwa (3%).
W zakresie negatywnych wydarzeń w
sferze seksualnej najczęściej wymieniane
były te dotyczące ingerencji osób trzecich
w sferę intymną badanych (18%). Najrzadziej zaś te związane z pełnym stosunkiem
seksualnym (9%).
Najmniej zróżnicowane pod względem
występowania okazały się wydarzenia
zaliczone do kategorii wykorzystywania
emocjonalnego, jako że porównywalnie
dużo pacjentów doświadczało ignorowania
(63%), jak również ośmieszania ze strony
osób trzecich (52%).
557
Spośród wydarzeń zaliczanych do kategorii zachowań ryzykownych, podejmowanych przez rodziców probantów, najczęściej
wskazywanym okazało się doświadczanie
przemocy wewnątrzrodzinnej (56%), najrzadziej zaś sytuacje związane z działalnością
kryminalną rodziców (10%).
Najwięcej odpowiedzi obejmujących
straty o charakterze interpersonalnym dotyczyło rozwodu lub separacji rodziców (33%),
najmniej natomiast poważnej choroby lub
śmierci rodzeństwa (9%).
Wśród wydarzeń traumatyzujących,
najczęściej dotykających badaną grupę,
znalazły się osobiste doświadczenia choroby własnej lub uszkodzenia ciała (27%),
najrzadziej natomiast bierna bądź aktywna
partycypacja w morderstwie (3%). Porównywalnie często występowały wydarzenia dotyczące złej sytuacji ekonomicznej rodziny.
W celu uzyskania pełnego zakresu informacji odnośnie subiektywnego stosunku do
deklarowanych wydarzeń, analizie poddano
również liczbę i rodzaj emocji towarzyszących poszczególnym wydarzeniom z okresu
dzieciństwa (tabela III).
Jak wynika z tabeli III, w przypadku
57,5% pacjentów wskazywanym przez
nich wydarzeniom towarzyszyły trudne i
zagrażające emocje. Aż 16,67% probantów wskazywało na obie skrajne kategorie
emocji, zaś wystąpienie jednej z kategorii
deklarowało 40,83% badanych.
Rozkład emocji w grupie kobiet i mężczyzn pokazano na rycinie 3.
Z ryciny 3 wynika, że 75% wskazań obu
kategorii emocji stanowiły deklaracje kobiet,
zaś jedynie 25% mężczyzn. Podobnie więcej kobiet (66%) deklarowało występowanie
jedynie kategorii uwzględniającej emocje
strachu, lęku, bezradności i przerażenia.
Żaden z mężczyzn nie wskazał na poczucie
depersonalizacji i odrealnienia w oderwaniu
od drugiej kategorii związanej z lękiem.
Analiza relacji rodzicielskich
Efekt analizy wyników uzyskanych w
Kwestionariuszu Przywiązania Rodziców
przedstawiono na rycinie 4.
Z ryciny 4 wynika, iż w zakresie relacji z
matką najczęściej prezentowanym wzorcem
okazała się relacja optymalna (32%), choć
niewiele rzadziej pojawiał się tzw. wzorzec
kontroli bez uczucia (29%). Porównywalnie
często występują wspomnienia relacji z matką bazujące na kontroli z uczuciem (20%)
oraz zaniedbaniu emocjonalnym (19%).
Rozpatrując wzorce relacji pacjentów z
ojcem, okazuje się, iż najczęściej zgłaszanymi są kontrola bez uczucia (36%) oraz
zaniedbanie (28%).
Warto podkreślić, że relacja z ojcem
opierająca się na uczuciowej kontroli i poprawności stosunków dotyczy zaledwie 17%
i 18% badanych.
W grupie probantów rodzaje relacji z
matką rozkładają się porównywalnie, gdyż
matki, zarówno w grupie kobiet (30% przypadków), jak i mężczyzn (36% przypadków),
prezentowały najczęściej postawę optymalną dla przyszłego rozwoju.
Najrzadziej zarówno u badanych kobiet
(21% przypadków), jak i mężczyzn (14%
przypadków) wskazywano na zachowania
świadczące o postawie zaniedbującej
558
Tabela III
Emocje towarzyszące wydarzeniom w dzieciństwie.
The emotion accompanying events in childhood.
Liczba osób badanych
Odsetek
Przerażenie oraz odrealnienie
Deklarowane odczucia związane z przeżyciem
20
16,67%
Przerażenie lub odrealnienie
49
40,83%
Brak zdefiniowanych emocji
51
42,50%
Rycina 3
Rozkład emocji w grupie kobiet i mężczyzn.
Distribution of emotions in the group of females and males.
Rycina 4
Wzorzec relacji z rodzicami w grupie pacjentów po próbach samobójczych.
The pattern of relations with parents in the group of patients after suicide attempts.
matki.
Relacje z ojcem, zarówno u kobiet
(36%), jak i mężczyzn (37%) zdominowane
były kontrolą bez uczucia i troski. Najrzadziej
występującymi rodzajami relacji z ojcem
okazały się kontrola z uczuciem u kobiet
(18%) oraz kontrola z uczuciem, jak i relacja
optymalna u mężczyzn (po 17%).
Pogłębione wyniki, uwzględniające
średnie w zakresie wymiarów troski i kontroli
w grupie kobiet i mężczyzn przedstawiono
na rycinie 5.
Z ryciny 5 wynika, że kobiety oceniły
swoje matki jako mniej uczuciowe i troskliwe
(średnia 23,8) niż miało to miejsce w grupie
mężczyzn (średnia 25,8). Nieznacznie lepiej
kobiety oceniły troskliwość i opiekuńczość
ojców (17,8 vs. 16,4). Zarówno w grupie
kobiet, jak i mężczyzn matki były równie
kontrolujące jak ojcowie.
Dyskusja
Powyższe dane pozwalają wyróżnić
charakterystyczne obszary deklarowanych
trudności, mających miejsce na wczesnych
etapach życia wśród pacjentów podejmujących w późniejszym czasie próby samobójcze. Uzyskane wyniki wskazują na konieczność uwzględniania ich specyfiki w dyskusji
dotyczącej czynników ryzyka podejmowania
tego typu zachowań.
Okazuje się, że badani doświadczali
we wczesnej młodości przede wszystkim
sytuacji nadużyć emocjonalnych, dotykających głównie sfer wyrażających się w
deprecjonującym stosunku innych osób
B. Musikowska i wsp.
Rycina 5
Średnie wyniki w zakresie opieki i kontroli w grupie kobiet i mężczyzn.
The mean results in care and control in the group of females and males.
wobec nich (79%).
Rezultat ten jest o tyle zaskakujący, iż
do tej pory nie wskazywano na tak duży
udział tego typu wydarzeń w osobistej
historii pacjentów podejmujących próby
samobójcze.
Pośrednio można wnioskować, iż znacząca część osób po próbach samobójczych przeżyła w dzieciństwie i wczesnej
młodości sytuacje, skutkujące otrzymaniem
negatywnego przekazu na temat własnej
osoby, w tym m.in.: ignorowanie, dystans i
niezrozumienie własnych potrzeb ze strony
osób znaczących.
Podobnie duży odsetek badanych (78%)
wskazuje na doświadczanie w dzieciństwie
przemocy fizycznej, co z kolei nie stoi w
opozycji do wyników uzyskiwanych przez
innych badaczy [19].
Zdziwienie budzi natomiast niewielki,
w stosunku do pozostałych wyróżnionych
kategorii wydarzeń, odsetek osób, które
doświadczyły wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie (19%), a które to z kolei
wymieniane są najczęściej w tego typu badaniach, jako wybitnie trudne i jednocześnie
powszechnie występujące [16,19].
Układ ten nie tylko może potwierdzać
sugerowaną przez badaczy równoważność
wydarzeń w sposób nieoczywisty dotkliwych
dla psychiki przyszłego probanta, lecz wręcz
wskazuje na ich przewagę w grupie osób
podejmujących próbę samobójczą [18].
Bardzo interesujące zdają się być także
wyniki analizy emocji towarzyszących wydarzeniom wymienianym przez badanych pacjentów. Ponad połowa z nich była w stanie
stwierdzić jednoznacznie, że wskazanym
przez nich przeżyciom towarzyszyły silne
emocje. W grupie tej dominowały deklaracje
kobiet, które nie tylko wskazywały znacznie
bardziej zróżnicowane emocje, ale także
częściej doświadczały tych nacechowanych
lękiem, przerażeniem i bezradnością.
Schemat ten można w dużej mierze
tłumaczyć większym wglądem w emocje
prezentowanym przez kobiety oraz wypracowanym specyficznym sposobem dystansowania się od zagrażających emocji.
Bardzo istotnymi z punktu widzenia
ogólnie ujmowanych kategorii związków
Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 8
interpersonalnych kształtowanych we
wczesnych latach rozwoju i bazujących na
kontaktach z osobami znaczącymi, zdają się
być prezentowane przez rodziców probantów ich postawy rodzicielskie.
Przyjmuje się, że wysoki poziom opieki
i troski rodzicielskiej, przy jednoczesnej akceptacji autonomii dziecka, jest powiązany
z jego dobrym funkcjonowaniem, natomiast
niski poziom opieki i troski, przy wysokim
poziomie kontroli wiąże się często z zaburzeniami emocjonalnymi [21].
Przy stosunkowo niezróżnicowanej
grupie pod względem opisywanej relacji w
dzieciństwie i młodości z matką, na uwagę
zasługuje wyróżniający się wzorzec relacji
z ojcem. Wśród badanych dominują wspomnienia ojca nadmiernie kontrolującego i
wymagającego przy jednoczesnym deficycie
pozytywnych, ciepłych i opiekuńczych uczuć
z jego strony (36%). Tego typu wzorzec wraz
z silnie zaznaczoną w grupie relacją zaniedbującą (28%), jest spójny z doniesieniami
mówiącymi o tym, iż nadmierna kontrola
wraz z zaniedbaniem okazują się najsilniejszymi, spośród możliwych konfiguracji
związków dziecka z rodzicami, predyktorami
zaburzeń psychopatologicznych w życiu
dorosłym, w tym także zachowań samobójczych [10,12,14,21,25].
Brak ciepłej, troskliwej relacji z ojcem
może wpływać na kształtowanie związków
interpersonalnych w dorosłości, w obszarze
których niepowodzenia są znaczącym i
znanym czynnikiem ryzyka podejmowania
prób samobójczych. Kontrolujący charakter
relacji może tłumaczyć specyfikę stosowania mechanizmów obronnych oraz bierny
stosunek do rozwiązywania problemów, tak
charakterystyczny dla osób podejmujących
próby samobójcze [17].
Podobnie zaniedbywanie zwiększa
odczucie beznadziejności i niepewności w
bliskich związkach oraz wpływa na postrzeganie własnej osoby jako mniej wartościowej, co często doprowadza do konfliktów
rodzinnych i ogranicza ochraniającą funkcję
sieci wsparcia społecznego [25]. Deklarowany przez pacjentów brak któregoś z rodziców lub opuszczenie w bardzo wczesnym
dzieciństwie, może być klasyfikowane jako
forma odrzucenia, która niespecyficznie prowadzi do szeroko pojmowanych zaburzeń
wieku dojrzałego, obejmujących zarówno
zachowania internalizacyjne charakteryzujące się lękiem, wycofaniem i depresją, jak
również eksternalizacyjne obejmujące m.in.
różne formy przemocy [6,7,27].
Na uwagę zasługuje ponadto brak
wyraźnego zróżnicowania w zakresie prezentowanych postaw rodzicielskich przez
badanych płci żeńskiej i męskiej. Ów brak
różnic międzygrupowych przy jednoczesnym znaczącym trendzie w całej badanej
grupie, może świadczyć o symetrycznym
wpływie relacji z obojgiem rodziców, bez
względu na panujące normy wychowania i
późniejsze wydarzenia związane ze specyficznymi dla płci oglądem sytuacji.
W kontekście powyższych konkluzji odnośnie WSLE i relacji z osobami znaczącymi
w dzieciństwie i młodości osób po próbach
samobójczych, należałoby rozszerzyć badania w tym zakresie o ewentualną korelację
prezentowanych trudności z występującymi
problemami psychicznymi, uzależnieniami,
specyfiką podejmowanych prób samobójczych, historią leczenia psychiatrycznego
i psychologicznego oraz stopniem funkcjonowania społecznego.
Ograniczenia pracy
Przeprowadzone przez autorów badanie
ma swoje ograniczenia. Najważniejszym
spośród nich wydaje się dokładność datowania zdarzeń wczesnych. Podczas gdy
w odniesieniu do wydarzeń bezpośrednio
poprzedzających próbę samobójczą określenie dokładnej daty ich wystąpienia nie
nastręcza większych trudności, w przypadku
WSLE pozostaje to często niemożliwe przez
wzgląd na specyfikę badanego okresu i tym
samym różny, niekiedy długi czas, jaki upłynął od ich wystąpienia do chwili badania.
Wnioski
1. Wśród osób po próbie samobójczej
istnieją specyficzne obszary trudności
doświadczane przez nich w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości.
2. Badani po próbach samobójczych
wcześnie doświadczali sytuacji związanych
z emocjonalnym dystansem, negatywnym
komunikatem zwrotnym na temat swojej
osoby, przejawami odrzucenia i poniżenia
oraz niezrozumienia przez osoby z najbliższego otoczenia.
3. Mężczyźni częściej od kobiet deklarowali występowanie wydarzeń sklasyfikowanych jako przemoc fizyczna, trudna sytuacja
ekonomiczna rodziny, straty o charakterze
interpersonalnym oraz wydarzenia jednoznacznie traumatyzujące. Kobiety znacznie
częściej wskazywały na wydarzenia dotyczące sfery seksualnej.
4. Zgłaszanym przez badanych wydarzeniom towarzyszyły silne emocje,
nacechowane lękiem i bezradnością, które
okazały się szczególnie zaznaczone w
grupie kobiet.
5. Pacjenci po próbach samobójczych
najczęściej opisywali swoich ojców jako
nadmiernie kontrolujących, wymagających
i ingerujących przy jednoczesnym deficycie
troski i opiekuńczości. Trend ten był równie
wyraźny w grupie kobiet jak i mężczyzn.
559
Piśmiennictwo
1. Beautrais A.L.: A case control study of suicide and
attempted suicide in older adults. Suicide Life Threat.
Behav. 2002, 32, 1.
2. Beautrais A.L.: Suicides and serious suicide
attempts: two populations or one? Psychol. Med.
2001, 31, 837.
3. Binelli C., Ortiz A., Muñiz A. et al.: Social anxiety
and negative early life events in university students.
Rev. Brasil. Psiquiatr. 2012, 34, 69.
4. Bremner J.D., Bolus R., Mayer E.A.: Psychometric
properties of the Early Trauma Inventory-Self Report.
J. Nerv. Mental Dis. 2007, 195, 211.
5. Briggs-Gowan M., Carter A., Clark R. et al.: Exposure to potentially traumatic events in early childhood:
differential links to emergent psychopathology. J.
Child Psychol. Psychiatry 2010, 51, 1132.
6. Chapple C.L., Tyler K.A., Bersani B.E.: Child
neglect and adolescent violence: examining the
effects of self – control and peer rejection. Violence
Vict. 2005, 20, 39.
7. Enns M.W., Cox B.J., Clara I.: Parental bonding and
adult psychopathology: results from the US National
Comorbidity Survey. Psychol. Med. 2002, 32, 997.
8. Felitti V.J., Anda R.F., Nordenberg D. et al.:
Relationship of childhood abuse and household
dysfunction to many of the leading causes of death
in adults. The Adverse Childhood Experiences (ACE)
Study. Am. J. Prev. Med. 1998, 14, 245.
9. Foster T.: Adverse life events proximal to adult suicide: a synthesis of findings from psychological autopsy
studies. Arch. Suicide Res. 2011, 15, 1.
10. Goldney R.: Parental representation in young
women who attempt suicide. Acta Psychiatr. Scan.
1985, 72, 230.
560
11. Green J.G., McLaughlin K.A., Berglung P.A. et al.:
Childhood adversities and adult psychiatric disorders
in the national comorbidity survey replication I: associations with first onset of DSM-IV disorders. Arch.
Gen. Psychiatry 2010, 67, 113.
12. Hardt J., Herke M., Schier K.: Suicidal ideation,
parent-child relationships, and adverse childhood
experiences: a cross-validation study using a
Graphical Markov Model. Child Psych. Hum. Dev.
2011, 42, 119.
13. Idemudia E., Mabunda M.: The relationship between
gender, cumulative adversities and mental health
of employees in workplace settings in Gauteng
Province, South Africa. Dostępne on-line: http://
www.readperiodicals.com/201206/2741683001.html
[dostęp 30.04.2013]
14. Iniewicz G., Dziekan K., Wiśniewska D. i wsp.:
Wzory przywiązania i lęk u adolescentów z diagnozą
zaburzeń zachowania i emocji. Psychiatr. Pol. 2011,
45, 693.
15. Johnson J.G., Cohen P., Gould M.S. et al.: Childhood adversities, interpersonal difficulties, and risk for
suicide attempts during late adolescence and early
adulthood. Arch. Gen. Psych. 2002, 59, 741.
16. Joiner T.E., Sachs-Ericsson N.J., Wingate L.R.
et al.: Childhood physical and sexual abuse and
lifetime number of suicide attempts: a persistent
and theoretically important relationship. Behav. Res.
Ther. 2007, 45, 539.
17. Linehan M.M., Camper P., Chiles J.A. et al.: Interpersonal problem solving and parasuicide. Cognitive
Ther. Res. 1987, 11, 1.
18. Lipschitz D.S., Winegar R.K., Nicolaou A.L. et
al.: Perceived abuse and neglect as risk factors for
suicidal behavior in adolescent inpatients. J. Nerv.
Ment. Dis. 1999, 187, 32.
19. Makara-Studzińska M., Morylowska J.: Zachowania
samobójcze u osób z doświadczeniem przemocy
fizycznej i seksualnej w dzieciństwie. Suicydologia
2006, 2, 34.
20. Mandal E., Zalewska K.: Style przywiązania,
traumatyczne doświadczenia z okresu dzieciństwa
i dorosłości, stany psychiczne oraz metody podejmowania prób samobójczych przez kobiety leczone
psychiatrycznie. Psychiatr. Pol. 2012, 46, 75.
21. Parker G., Tupling H., Brown L.B.: A parental bonding instrument. Brit. J. Med. Psychol. 1979, 52, 1.
22. Pompili M., Innamorati M., Szanto K. et al.: Life
events as precipitants of suicide attempts among
first-time suicide attempters, repeaters, and nonattempters. Psychiatry Res. 2011, 186, 300.
23. Roy A.: Reported childhood trauma and suicide attempts in schizophrenic patients. Suicide Life Threat.
Behav. 2005, 35, 690.
24. Sarchiapone M., Carli V., Cuomo C., Roy A.: Childhood trauma and suicide attempts in unipolar depressed patients. Depress. Anxiety 2007, 24, 268.
25. Silove D., George G., Bhavani-Sankaram V.:
Parasuicide: interaction between inadequate parenting and recent interpersonal stress. Austr. N. Z. J.
Psychiatry 1987, 21, 221.
26. Van der Veg T.J., Tieman W., Van der Ende J.
et al.: Impact of early childhood adversities on
adult psychiatric disorders: a study of international
adoptees. Soc. Psychiatry Psychiatr. Epidemiol.
2009, 44, 724.
27. Young R., Lennie S., Minnis H.: Children’s perceptions of parental emotional neglect and control
and psychopathology. J. Child Psychol. Psychiatry
2011, 52, 889.
B. Musikowska i wsp.