Recenzja prof. Barbary Kołwzan - Wydział Technologii Chemicznej

Dr hab. Barbara Kołwzan, prof. nadzw.
Wrocław, 17.02.2014 r.
Politechnika Wrocławska
Wydział Inżynierii Środowiska
Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska
OCENA
osiągnięć naukowo-badawczych, dydaktycznych i organizacyjnych
Pani dr inż. Ewy Kaczorek w postępowaniu habilitacyjnym
w dziedzinie nauk chemicznych, w dyscyplinie technologia chemiczna
Podstawa prawna
Ocenę wykonano na podstawie decyzji Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów
z 5 grudnia 2013 r. o powołaniu komisji habilitacyjnej do przeprowadzenia postępowania
habilitacyjnego Pani dr inż. Ewy Kaczorek, wszczętego 28 października 2013 r. oraz pismo
Dziekana Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej nr DC 65/1/05/2014.
Ocenę przeprowadzono w oparciu o analizę następujących dokumentów: osiągnięcie
naukowe w formie monotematycznego cyklu publikacji przedstawione w autoreferacie wraz
z opisem
dorobku
naukowego
i
osiągnięć
naukowych
Habilitantki,
oświadczenia
współautorów publikacji stanowiących osiągnięcie naukowe, informacje o osiągnięciach
dydaktycznych,
organizacyjnych
oraz
współpracy
z
instytucjami,
organizacjami
i towarzystwami naukowymi, wykaz opublikowanych prac naukowych oraz kopię dyplomu
doktorskiego.
Informacje ogólne
Pani dr inż. Ewa Kaczorek jest absolwentką Wydziału Technologii Chemicznej
Politechniki Poznańskiej, gdzie w roku 1996 obroniła prace magisterską pt. "Biodegradacja
zemulgowanych węglowodorów". Pracę naukową od roku 1996 związała z Instytutem
Technologii i Inżynierii Chemicznej. W roku 2001 obroniła pracę doktorską pt. " Wpływ
emulgatorów na biodegradację węglowodorów", której promotorem był prof. dr hab. Andrzej
Olszanowski.
Ocena osiągnięcia naukowego w postaci monotematycznego zestawu publikacji
Przedstawione do oceny osiągnięcie naukowe pt. "Bioremediacja zanieczyszczeń
węglowodorowych a modyfikacja powierzchni komórek mikroorganizmów" stanowi cykl 17
oryginalnych publikacji naukowych oraz 3 patentów z roku 2012 wraz z załączonym
autorskim komentarzem. W 11 publikacjach dr Ewa Kaczorek jest pierwszym autorem,
a jedynie w jednej jest samodzielnym autorem pracy. W każdej z podanych prac jest twórcą
koncepcji celu pracy i planu przeprowadzonych doświadczeń, osobą wykonującą znaczną ich
część, opracowującą i interpretującą wyniki oraz zajmującą się edycją publikacji. Udział
habilitantki w poszczególnych pracach został oszacowany powyżej 60%, z wyjątkiem pracy
opublikowanej w Fresenius Environmental Bulletin (50%). Zawarte w dokumentacji
oświadczenia współautorów wskazują na dominująca rolę dr inż. Ewy Kaczorek
w przygotowaniu publikacji. Prace zostały opublikowane w czasopismach wyróżnionych
w bazie JCR (World Journal of Microbiology and Biotechnology – 3 prace, Fresenius
Environmental Bulletin – 1 praca, Przemysł Chemiczny –1 praca, Bioresource Technology –
2 prace, Colloids and Surfaces B: Biointerfaces – 2 prace, Water, Air and Soil Pollution – 1
praca, Biodegradation – 1 praca, Biotechnology Letters – 1 praca, Polish Journal of
Environmental Studies – 1 praca, Indian Journal of Microbiology – 1 praca, International
Biodeterioration and Biodegradation – 1 praca, New Biotechnology – 1 praca, Chemosphere –
1 praca). Sumaryczny IF publikacji wchodzących w skład cyklu wynosi 34,105, a liczba
punktów MNiSW – 425.
Przedstawiony do oceny cykl publikacji obejmuje zagadnienia z kilku obszarów nauki,
stanowiące jednak jedną spójną całość. Świadczy to o dobrym przygotowaniu merytorycznym
i umiejętnościach Habilitantki wykorzystanych do powiązania poszczególnych badań
i osiągnięcia założonych celów. Wątpliwości budzi jednak dość nieprecyzyjnie sformułowany
tytuł
osiągnięcia
a modyfikacja
naukowego
powierzchni
"Bioremediacja
komórek
zanieczyszczeń
mikroorganizmów".
Sugeruje
węglowodorowych
on,
że
proces
bioremediacji ma istotny wpływ na modyfikację powierzchni komórek bakteryjnych.
Bioremediacja to proces technologiczny prowadzący do eliminacji zanieczyszczeń ze
środowiska z wykorzystaniem metod biologicznych. Celem przeprowadzonych badań było
natomiast
wskazanie
najbardziej
skutecznych
układów
(mikroorganizm–surfaktant–
węglowodór) sprzyjających zwiększeniu skuteczności biodegradacji węglowodorów oraz
analiza modyfikacji powierzchni komórek mikroorganizmów w poszczególnych układach.
Realizacja założonych celów pracy stworzyła oczywiście podstawę do opracowania nowej,
bardziej skutecznej, technologii bioremediacji, czego efektem są opatentowane przez
Habilitantkę sposoby oczyszczania wód i gruntów z wykorzystaniem substancji
powierzchniowo czynnych. Szkoda, że w przedstawionych przez Autorkę wnioskach ocena
znaczenia uzyskanych wyników badań w odniesieniu do procesu bioremediacji nie znalazła
szerszego odzwierciedlenia.
Podjęta tematyka badań jest niezwykle aktualna, bowiem doniesienia dotyczące wpływu
biosurfaktantów na biodegradację węglowodorów są często sprzeczne i kontrowersyjne.
Poznanie mechanizmów decydujących o wpływie biosurfaktantów na proces biodegradacji
węglowodorów ma w tym przypadku podstawowe znaczenie, decydujące o możliwości ich
zastosowania w procesie bioremediacji.
Autorka wykazała, że hydrofobowość powierzchni komórek mikroorganizmów decyduje
o możliwości wykorzystania przez nie substancji hydrofobowych w charakterze substratu
pokarmowego. Okazało się jednak, że jest ona uzależniona od wielu czynników i zmienna
w czasie hodowli. Stopień modyfikacji powierzchni komórek bakterii powiązany jest nie
tylko z rodzajem i ilością wprowadzonego surfaktantu, ale także ze szczepem
mikroorganizmu. Wszystkie te aspekty muszą być brane pod uwagę przy praktycznym
wykorzystywaniu
tego
zjawiska
w
procesach
bioremediacji
prowadzonych
przy
wykorzystaniu konsorcjum mikroorganizmów. Za ważne uważam wykazanie przez
Habilitantkę możliwości wykorzystania surfaktantów pochodzenia roślinnego do stymulacji
biodegradacji węglowodorów oraz analizę mechanizmu ich działania. Duże praktyczne
znaczenie może mieć także stwierdzenie, że krytyczne stężenie micelowania (CMC)
w przypadku surfaktantów testowanych w układach biologicznych jest kilkukrotnie wyższe
w stosunku do układów wzorcowych bez mikroorganizmów oraz że długotrwały kontakt
z olejem napędowym ma istotny wpływ na właściwości powierzchniowe, biochemiczne,
profil kwasów tłuszczowych oraz stabilność genetyczną mikroorganizmów i aktywność
degradacyjną.
Podsumowaniem cyklu publikacji jest 12 prawidłowo wyciągniętych wniosków
podkreślających złożoność podjętej problematyki i wskazujących na wiele nowości
wynikających z przeprowadzonych przez Habilitantkę badań. Dodatkowo, wyszczególnione
zostały wyniki o szczególnym znaczeniu dla dalszych prac badawczych, do których zaliczyła
ona poszerzenie wiedzy na temat wybranych gatunków mikroorganizmów degradujących
węglowodory i wykorzystywanych w procesach remediacyjnych. Przedstawiony do oceny
cykl publikacji tworzy spójną całość i może być podstawą ubiegania się o stopień doktora
habilitowanego.
Ocena dorobku naukowego
Dorobek dr Ewy Kaczorek świadczy o jej interdyscyplinarnych zainteresowaniach
i dobrym przygotowaniu merytorycznym niezbędnym do rozwiązania podjętych problemów.
W swoich badaniach wykorzystała szereg technik mikrobiologicznych i fizycznochemicznych w celu osiągnięcia założonych celów badawczych. Warto podkreślić, że
Autorka stale doskonali swój warsztat badawczy, a w kolejnych pracach wykorzystuje coraz
bardziej precyzyjne narzędzia badawcze.
Habilitantka przez całą pracę zawodową zajmowała się głównie zagadnieniami
związanymi z biodegradacją węglowodorów, wpływem surfaktantów na przebieg tego
procesu oraz na modyfikację powierzchni komórek mikroorganizmów. W tym zakresie jej
osiągnięcia są interesujące, a w ich zakres wchodzą prace zawarte w cyklu przedstawionym
przez Habilitantkę jako osiągnięcie naukowe, a także 8 innych publikacji naukowych.
Dr inż. Ewa Kaczorek zajmowała się także innymi zagadnieniami, jednakże wyniki
badań prezentowała głównie na licznych konferencjach naukowych (w formie komunikatów
i posterów) i zaledwie w kilku publikacjach naukowych. W tym zakresie warto zwrócić
uwagę na prace związane z doskonaleniem metod analitycznych. Zajmowała się oznaczaniem
produktów biodegradacji, a w szczególności doskonaleniem technik ekstrakcji do fazy stałej
w oznaczaniu produktów biodegradacji węglowodorów alifatycznych w obecności
oksyetylenowanych alkoholi o różnej długości łańcucha oksyetylenowego, natomiast do
oznaczania ramnolipidów w próbkach wodnych zastosowała z powodzeniem mikroekstrakcję
i techniki HPLC-MS. Warto także wyróżnić prace związane z bezpośrednim zastosowaniem
metod chemometrycznych do optymalizacji procesu biodegradacji oleju napędowego.
Zainteresowania Habilitantki związane były także z możliwością wykorzystania
mikroorganizmów do biokonwersji substancji odpadowych, głównie glicerolu. Ciekawe
rezultaty uzyskała prowadząc jego rozkład do 1,3-propanodiolu z wykorzystaniem szczepu
Clostridium freundii i z powodzeniem wydzieliła go z roztworów fermentacyjnych za pomocą
adsorbentów. Natomiast po konwersji glicerolu przez drożdże Yarrowia lipolytica uzyskała
metodami adsorpcyjnymi wraz ze współpracownikami erytrytol. Zajmowała się także
oczyszczaniem i wykorzystaniem kwasu bursztynowego i fumarowego otrzymanego
w wyniku biokonwersji odpadowego glicerolu.
Na podkreślenie zasługuje także zaangażowanie Habilitantki w analizę aktywności
enzymów uczestniczących w procesie biodegradacji węglowodorów. Badania dotyczyły
aktywności enzymatycznej szczepu Stenotrophomonas maltophila podczas prowadzonego
przez ten szczep procesu biodegradacji węglowodorów oraz wpływu wybranych czynników
na przebieg tego procesu. Analizowała także wpływ węglowodorów na właściwości
enzymatyczne szczepu Achromobacter denitrificans.
Szczególnego podkreślenia wymaga aktywność Habilitantki w zakresie izolacji
i identyfikacji szczepów mikroorganizmów zdolnych do aktywnego rozkładu węglowodorów.
Do identyfikacji mikroorganizmów wyizolowanych z próbek środowiskowych wykorzystała
nowoczesne metody diagnostyczne oraz przeprowadziła ich analizę filogenetyczną. Jest
współautorem licznych zgłoszeń sekwencji nukleotydów szczepów zamieszczonych w bazie
NCBI.
Analiza dorobku naukowego wymaga podkreślenia samodzielnego realizowania przez
nią szeregu prac naukowych oraz kierowania projektami badawczymi. Była kierownikiem
projekty finansowanego przez KBN "Wpływ substancji ropopochodnych i związków
powierzchniowo
czynnych
na
właściwości
powierzchniowe
mikroorganizmów
środowiskowych uczestniczących w procesach bioremediacyjnych", a obecnie kieruje
grantem NCN pt. "Określenie modyfikacji komórek bakterii środowiskowych zachodzących
w trakcie degradacji związków węglowodorowych z udziałem surfaktantów pochodzenia
roślinnego, alkilopoliglikozydów i biosurfaktantów". Ponadto brała udział, jako główny
wykonawca i wykonawca, w 5 innych grantach.
Łączny dorobek naukowy Habilitantki to 29 artykułów w czasopismach naukowych,
w tym 25 prac znajdujących się w bazie JCR. Wyniki badań prowadzonych przez
Habilitantkę zostały także zamieszczone w 5 monografiach. Ponadto dr Ewa Kaczorek jest
współautorem 3 patentów i 3 zgłoszeń patentowych. Sumaryczny Impact Factor prac wynosi
44,988, natomiast liczba punktów MNiSW wynosi 727. Na uwagę zasługują liczne cytowania
prac wykazane w bazie Web of Science with Conference Proceedings. Znajdują się w niej 23
publikacje Habilitantki, z czego 18 publikacji jest cytowanych 124-krotnie (w tym 23
autocytowania). Obliczony na tej podstawie indeks Hirscha jest wysoki = 8. Biorąc pod
uwagę fakt, że większość prac ukazała się po uzyskaniu stopnia naukowego doktora, jest to
duże osiągnięcie. Obok artykułów naukowych Pani dr Ewa Kaczorek przedstawiała 68krotnie wyniki swoich prac na licznych konferencjach naukowych w postaci komunikatów
i posterów, w tym 53 po uzyskaniu stopnia naukowego doktora. Wygłosiła 3 referaty na
krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowych.
Wprawdzie Habilitantka, jak wynika z autoreferatu, nie ma współpracy z zagranicznymi
jednostkami naukowymi i nie odbyła zagranicznych staży, to jednak o uznaniu na forum
międzynarodowym dorobku Habilitantki świadczy fakt, że była zapraszana do recenzji 26
artykułów naukowych w 17 czasopismach o zasięgu międzynarodowym z tzw. listy
filadelfijskiej. Za duże wyróżnienie należy uznać zaproszenie habilitantki do udziału
w pracach komitetu redakcyjnego czasopisma Advances in Chemistry.
W dorobku naukowym brakuje także prac eksperckich (ekspertyz i opinii)
wykonywanych na zlecenie podmiotów gospodarczych. Jakkolwiek należy docenić dorobek
czysto naukowy, wynikający z badań laboratoryjnych, to jednak byłyby bardzo cenne
wykonanie przez Habilitantkę doświadczeń na nieco większą skalę, np. badań pilotowych czy
polowych, zwłaszcza że w tytule przedstawionego do oceny cyklu użyty został termin
bioremediacja, który wyłącznie należy rozumieć jako proces technologiczny. Nie umniejsza
to osiągnięć naukowych dr inż. Ewy Kaczorek, jednak w przyszłości powinna na to zwrócić
szczególną uwagę, gdyż weryfikacja dorobku w zakresie remediacji dokonuje się zazwyczaj
w procesach badanych w większej skali.
Dorobek naukowy dr Ewy Kaczorek uważam za wartościowy i nowatorski.
W opublikowanych pracach widać dobre interdyscyplinarne przygotowanie merytoryczne,
a także konsekwentne dążenie do osiągnięcia założonych celów. Należy także podkreślić duże
zaangażowanie w pozyskiwanie środków finansowych na realizację badań oraz współpracę
z placówkami naukowymi w kraju.
Ocena działalności dydaktycznej i organizacyjnej
Pani dr Ewa Kaczorek wyróżnia się dużą aktywnością na polu dydaktycznym. Prowadzi
wykłady na dwóch kierunkach kształcenia: mikrobiologia na kierunku Technologie Ochrony
Środowiska oraz podstawy biotechnologii na kierunku Technologia Chemiczna. Zakres
prowadzonych przez nią ćwiczeń i laboratoriów jest bardzo szeroki obejmuje problematykę
nie tylko z dziedziny chemii, inżynierii chemicznej i biotechnologii, ale także z zakresu
zagrożeń
ekologicznych,
metod
likwidacji
skutków
katastrof
ekologicznych
oraz
bezpieczeństwa pracy.
Zarówno przed, jak i po doktoracie opiekowała się licznymi pracami inżynierskimi,
magisterskimi i doktorskimi, sprawując opiekę laboratoryjną, a po doktoracie była
promotorem 15 prac magisterskich i 17 prac dyplomowych. Prace realizowane były na dwóch
kierunkach – Technologii Chemicznej i Technologiach Ochrony Środowiska. Habilitantka
wyróżnia się aktywnością na terenie Wydziału i Politechniki Poznańskiej. Jest członkiem
Rady Wydziału Technologii Chemicznej od roku 2012, jako reprezentant pozostałych
nauczycieli akademickich.
Działa na rzecz studentów Politechniki Poznańskiej, współpracując kołem naukowym
Chemik działającym na Wydziale Technologii Chemicznej. Współpracowała także
z Inspektoratem BHP Politechniki Poznańskiej w opracowaniu projektu "Szkolenie
ratowniczo-gaśnicze dla pracowników, doktorantów i studentów Politechniki Poznańskiej”
oraz w przeprowadzeniu odpowiednich kursów z tej tematyki.
Na uwagę zasługuje także aktywność Habilitantki w dziedzinie popularyzacji nauki. Jest
współautorem artykułu w Wydawnictwie Politechniki Poznańskiej Głos Politechniki pt.
"Bezpieczni wykładowcy – bezpieczne studia" oraz w 2011 r. brała udział w audycji radiowej
w Radio Afera Poznań wypowiadając się na temat, czym są zapachy i aromaty. Była
organizatorem lub współorganizatorem licznych akcji na rzecz studentów Politechniki oraz na
rzecz uczniów i dzieci. Były to między innymi warsztaty chemiczne dla uczniów gimnazjum
w Skalmierzycach oraz pokazy chemiczne dla dzieci z przedszkola w Kamionkach. W ramach
zacieśniania współpracy z przemysłem współorganizowała wykonywała pokazy chemiczne
dla pracowników firmy Volkswagen Poznań w roku 2012.
Działalność dydaktyczna i organizacyjna została doceniona przez władze uczelni
i studentów. Za działalność organizacyjną Habilitantka została nagrodzona przez Rektora
Politechniki Poznańskiej w roku 2011, a w roku 2006 uzyskała dyplom dla wyróżniających
się wykładowców przyznawany przez studentów Wydziału Technologii Chemicznej.
Wniosek końcowy
Stwierdzam, że przedstawiony przez dr inż. Ewę Kaczorek cykl publikacji naukowych
zatytułowanych
"Bioremediacja
zanieczyszczeń
węglowodorowych
a
modyfikacja
powierzchni komórek mikroorganizmów", dorobek naukowy oraz działalność dydaktyczna
i organizacyjna spełniają wymogi niezbędne do uzyskania stopnia doktora habilitowanego
(Dz. U. nr 65 poz. 595 z 2003 r., Dz. U. z 2005 r., nr 164, poz.1365, Dz. U. nr 84, poz. 455
z 2011 r.)
w
dziedzinie
nauk
chemicznych,
dyscyplinie
technologia
chemiczna.
Opublikowane prace zawierają wyniki o charakterze nowatorskim i stanowią osiągnięcie
naukowe. Dorobek naukowy habilitantki wskazuje, że jest ona wysokiej klasy specjalistką
z umiejętnością pracy w zespole naukowym. Pozytywnie oceniam także jej działalność
dydaktyczną i organizacyjną.
Zwracam się zatem do Komisji ds. Habilitacji, powołanej przez Radę Wydziału
Technologii Chemicznej PP i Centralną Komisję ds. Stopni i Tytułów, z wnioskiem
o przeprowadzenie dalszych etapów przewodu habilitacyjnego Pani dr inż. Ewy Kaczorek.