Powstanie i likwidacja Zrzeszenia Katolików Caritas

Andrzej Rościszewski
Powstanie i likwidacja Zrzeszenia Katolików Caritas
Niezwłocznie po przekroczeniu w 1944 r. przez Armię Czerwoną granicy
ustalonej w umowie z dnia 27.07.1944 r., zawartej pomiędzy Polskim Komitetem
Wyzwolenia Narodowego a ZSRR, podjęto zaplanowane wcześniej działania
zmierzające do całkowitego podporządkowania Polski Związkowi Radzieckiemu.
Były one realizowane w dwóch zasadniczych kierunkach. Pierwszy zakładał
wprowadzenie całkowicie nowego systemu prawnego, stwarzającego podstawy
socjalistycznego ustroju wzorowanego na ZSRR.
Natomiast drugi – polegał na bezwzględnym niszczeniu cywilnych i
wojskowych struktur Polskiego Państwa Podziemnego, likwidowaniu, względnie
poddaniu niezwykle surowym represjom, ludzi w nich działających lub z nimi
związanych, jak i wszelkich innych osób i środowisk pozostających w rzeczywistej
albo rzekomej opozycji do nowej władzy.
Równolegle
do
represji
politycznych
oraz
sfingowanych
procesów,
organizowanych przez polskie władze z powaŜną pomocą „radzieckich doradców”,
jeszcze w czasie wojny oraz w początkowym okresie po jej zakończeniu, aktywnie
działały w Polsce jednostki słuŜb specjalnych ZSRR.
Ponurym plonem tej działalności było wywiezienie do więzień i obozów w
Związku Radzieckim ok. 50.000 Polaków1. Byli wśród nich oficerowie i Ŝołnierze
AK, funkcjonariusze podziemnego państwa, politycy, ziemianie, dawni wyŜsi
urzędnicy państwowi.
Sfałszowane wybory sejmowe, przeprowadzone w styczniu 1947 r.,
przyczyniły się do utrwalenia nowej władzy oraz stworzyły pozory jej legalności.
Po wyborach przystąpiono do likwidacji resztek legalnej opozycji. Osłabione
represjami PSL doprowadzono w 1949 r. do połączenia ze Stronnictwem Ludowym i
powołania ZSL, ściśle współpracującego z powstałą w grudniu 1948 r. PZPR.
W lecie 1950 r. nastąpiła całkowita likwidacja opozycyjnego Stronnictwa
Pracy. Wcześniej, bo jeszcze w 1948 r. utworzono Związek MłodzieŜy Polskiej,
powstały z połączenia trzech róŜnych organizacji młodzieŜowych.
W 1949 r. podporządkowano ruch związkowy nowej Centralnej Radzie
Związków Zawodowych oraz nastąpiło zjednoczenie organizacji kombatanckich w
nowym Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.
Tworząc wielkie struktury społeczno-polityczne, całkowicie podporządkowane
politycznym dyrektywom, jednocześnie przystąpiono do likwidacji niewielkich
organizacji, powołanych i działających dzięki aktywności określonych kręgów
społeczeństwa.
Ofiarą tej polityki były róŜnego rodzaju stowarzyszenia zawodowe,
środowiskowe, kulturalne, dobroczynne, a nawet turystyczne i sportowe.
Powojenna zmiana granic oraz przystąpienie w 1950 r. do intensywnej
industrializacji kraju spowodowało zerwanie tradycyjnych więzi środowiskowych.
Imigracja
ludności
ułatwiła
podporządkowanie
władzom
zatomizowanego
społeczeństwa.
Rozmiary i znaczenie tego zjawiska ilustruje fakt, Ŝe w latach pięćdziesiątych
wyłącznie 1/3 społeczeństwa zamieszkiwała tam gdzie miało to miejsce w 1939 r.
Pod koniec lat czterdziestych oraz w pierwszych latach pięćdziesiątych nadal
szeroko stosowano terror polityczny.
Zapadały i były wykonywane liczne wyroki śmierci2. Likwidowano działaczy
niepodległościowych, potencjalnych opozycjonistów, oficerów AK oraz Polskich Sił
Zbrojnych na Zachodzie, którzy powrócili do Kraju, a nawet bohaterów narodowych
tej miary co szef Kedywu AK gen. Emil Fieldorf „NIL” (1953 r.), czy rtm. Witold
Pilecki (1948 r.).
Na początku lat pięćdziesiątych istniało w Polsce 97 zidentyfikowanych
obozów pracy. W więzieniach przetrzymywano 900 księŜy3.
1.
W owym czasie Kościół katolicki był jedyną, autonomiczną, ogólnopolską
instytucją niezaleŜną od władz politycznych, cieszącą się pełnym zaufaniem i
poparciem zdecydowanej większości zniewolonego narodu.
Istnienie tego rodzaju sytuacji w zasadniczy sposób kolidowało z załoŜeniami
totalitarnego ustroju.
Z przytoczonych względów, pod koniec lat czterdziestych przystąpiono do
szerokiej, zaplanowanej wcześniej walki z Kościołem katolickim w Polsce.
2
Zaatakowanie kościelnej organizacji opiekuńczej CARITAS było jedną z
waŜnych form realizacji represyjnej polityki władz zastosowanej w stosunku do
Kościoła.
Przeprowadzona przez organa administracji państwowej kontrola oddziału
CARITAS we Wrocławiu4 i ujawnienie rzekomych naduŜyć posłuŜyło za pretekst do
wydania zarządzenia z dnia 23.01.1950 r. ministrów pracy i opieki społecznej oraz
administracji
publicznej
w
sprawie
objęcia
całej
organizacji
CARITAS
przymusowym zarządem państwowym5.
Dalszym krokiem było powołanie oraz zarejestrowanie w dniu 18.08.1950 r.
świeckiego stowarzyszenia wyposaŜonego w osobowość prawną, pod nazwą
Zrzeszenie Katolików Caritas.
Statutowym celem Zrzeszenia było prowadzenie działalności charytatywnoopiekuńczej. Formalnie podstawowy zakres działania nowej organizacji pokrywał się
z zadaniami jakie dotychczas realizował CARITAS kościelny.
W istocie, powołanie Zrzeszenia uzasadniały plany nie wynikające w sposób
jednoznaczny z dokumentów stanowiących podstawę jego działalności.
Chodziło mianowicie o to, aby pozbawić zarówno Kościół, jak i kościelne
osoby prawne prowadzenia w zuboŜałym, zniszczonym wojną i represjami
politycznymi społeczeństwie działalności charytatywno-opiekuńczej i przez to
osłabić pozycje Kościoła oraz ograniczyć zakres jego oddziaływania.
Środkami zmierzającymi do realizacji zaplanowanego celu miała być całkowita
likwidacja CARITAS’u kościelnego, a w dalszej kolejności, przejęcie przez nowe
zrzeszenie majątku oraz infrastruktury słuŜącej Kościołowi i zgromadzeniom
zakonnym do prowadzenia zakrojonej na szeroka skalę działalności opiekuńczej.
W drugiej połowie 1950 r., przy zastosowaniu metod pozaprawnych, w drodze
przymusu, szantaŜu i represji rozpoczął się długi i bolesny proces przejmowania
kościelnych i zakonnych zakładów opiekuńczo-wychowawczych, które następnie
przekazywano Zrzeszeniu Katolików Caritas.
O rozmiarach tej akcji najlepiej świadczy fakt, Ŝe ponad pięćdziesiąt lat
później, w okresie likwidacji Zrzeszenia, jego sądowy likwidator zwrócił
reaktywowanym CARITAS-om kościelnym oraz zgromadzeniom zakonnym około
200 tego rodzaju zakładów połoŜonych na terenie całego kraju.
3
2.
Omówienie długiej, liczącej prawie pół wieku, działalności Zrzeszenia
Katolików Caritas wymaga szczegółowego opracowania przekraczającego ramy tej
publikacji, której celem jest przedstawienie okoliczności powstania oraz przebiegu i
wyników likwidacji Zrzeszenia.
MoŜna jedynie ogólnie stwierdzić, Ŝe prowadzone przez Zrzeszenie zakłady
opiekuńczo-wychowacze zapewniały opiekę stacjonarną dla około 15.000 osób.
Ponadto, Zrzeszenie prowadziło pomoc otwartą w postaci domów dziennego
pobytu oraz wydawania obiadów przez kuchnie społeczne.
W zakładach Zrzeszenia było zatrudnionych około 7.200 osób, w tym: 2.300
sióstr i braci z 49 zgromadzeń zakonnych, 340 lekarzy, 490 pielęgniarek, 950
wychowawców i ponad 1.000 salowych.
Głównym źródłem finansowania zakładów były środki z budŜetu państwa.
3.
W dniu 7.04.1989 r. uchwalono nową ustawę Prawo o stowarzyszeniach6.
Stowarzyszenia działające w dacie wejścia ustawy w Ŝycie stały się
stowarzyszeniami w rozumieniu jej przepisów a ich statuty zachowały moc prawną o
ile nie były sprzeczne z nowymi przepisami.
W wykonaniu ustawy w dniu 27.09.1989 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie
wpisał z urzędu Zrzeszenie Katolików Caritas do nowego, sądowego rejestru
stowarzyszeń.
Pomimo zasadniczych zmian politycznych, jakie nastąpiły w Kraju po
wyborach parlamentarnych przeprowadzonych w czerwcu 1989 r. uregulowano
sytuację Zrzeszenia na nowych podstawach prawnych oraz stworzono warunki
umoŜliwiające dalsze jego funkcjonowanie.
Ustawą z dnia 17.05.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w
Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej7 reaktywowano Caritas jako organizację powołaną
do prowadzenia działalności charytatywno-opiekuńczej Kościoła w formie Caritasu
Polska oraz Caritasów diecezjalnych.
W ten sposób powstała zupełnie szczególna sytuacja, wysoce nieprawidłowa
pod względem formalno-prawnym, polegająca na tym, Ŝe na terenie Kraju
występowały dwie całkowicie róŜne organizacje o formalnie niemal identycznym
zakresie działania noszące nazwę „Caritas”.
Z jednej były to kościelne osoby prawne działające na podstawie ustawy z
17.05.1989 r., z drugiej natomiast strony duŜa organizacja świecka o zasięgu
4
krajowym, z przewidzianym w statucie udziałem księŜy, działająca w formie
stowarzyszenia w oparciu o ustawę z 7.04.1989 r.
Istnienie takiego stanu rzeczy nie mogło być tolerowane przez Kościół w
Polsce i spowodowało wystąpienie Sekretarza Konferencji Episkopatu Polski do
Ministra Spraw Wewnętrznych z wnioskiem kwestionującym powołanie Zrzeszenia
Katolików Caritas oraz domagającym się uniewaŜnienia jego rejestracji.
Działając w trybie nadzoru Minister w dniu 9.03.1992 r. uniewaŜnił decyzję z
18.08.1950 r. Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy o wpisie Zrzeszenia do
rejestru stowarzyszeń.
W decyzji jednoznacznie stwierdzono, ze rejestracja nowego Zrzeszenia w
1950 r. nastąpiła z raŜącym naruszeniem ówcześnie obowiązujących przepisów i z
tego tytułu była niewaŜna.
Decyzję Ministra zaskarŜył do Naczelnego Sądu Administracyjnego Zarząd
Główny Zrzeszenia Katolików Caritas.
Wyrokiem z 28.08.1992 r. Sąd oddalił skargę Zrzeszenia ustalając w jego
uzasadnieniu, Ŝe z wnioskiem o rejestrację Zrzeszenia Katolików Caritas wystąpił w
1950 r. Dyrektor Zarządu Przymusowego Caritasu kościelnego oraz radca prawny.
Załączony do wniosku statut nowego zrzeszenia przewidywał w art. 1, Ŝe –
„istniejąca poprzednio organizacja kościelna Caritas przekształca się w Zrzeszenie
Katolików Caritas dla niesienia pomocy biednym i potrzebującym”8.
Sąd stwierdził, Ŝe Ŝadna z dwóch osób wnioskujących o zarejestrowanie
stowarzyszenia nie była jego członkiem załoŜycielem oraz Ŝe w związku z tym
Zrzeszenie Katolików Caritas zarejestrowano na podstawie wniosku osób
nieuprawnionych, co powoduje, Ŝe Minister Spraw Wewnętrznych prawidłowo
ocenił, Ŝe decyzja o wpisie do rejestru była aktem niewaŜnym9.
4.
Aczkolwiek prawomocny wyrok z 28.08.1992 r. miał zasadnicze znaczenie dla
dalszych
losów
Zrzeszenia Katolików Caritas,
to
jednak
Naczelny Sąd
Administracyjny nie mógł w ramach swoich kompetencji uchylić dokonanego w
dniu 27.09.1989 r. wpisu Zrzeszenia do sądowego rejestru stowarzyszeń. Sprawa
wymagała wystąpienia z nowym wnioskiem o wznowienie sądowego postępowania
rejestrowego.
5
Było to dziwnie skomplikowane postępowanie trwające dwa lata. Początkowo
Sąd w dniu 30.06.1993 r. odrzucił wniosek Konferencji Episkopatu Polski.
Orzeczenie uchylił Sąd Apelacyjny i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Dopiero wówczas Sąd Wojewódzki dnia 26.05.1994 r. wznowił postępowanie
rejestrowe, uchylił postanowienie z 27.09.1989 r. oraz odmówił wpisu Zrzeszenia
Katolików Caritas do rejestru stowarzyszeń.
Kolejną apelację, tym razem wniesioną przez Prezesa Zarządu Głównego
Zrzeszenia oddalił Sąd Apelacyjny w dniu 18.11.1994 r.
Pomimo zakończenia postępowania sądowego, Prezes nie zrezygnował z
dalszych starań o utrzymanie działalności Zrzeszenia i skierował do Ministra
Sprawiedliwości wniosek o wniesienie rewizji nadzwyczajnej od prawomocnego
postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie.
Po zbadaniu sprawy Ministerstwo stwierdziło brak podstaw prawnych do
kwestionowania orzeczenia z 18.11.1994 r.
Warto dodać, Ŝe zaangaŜowanie Zarządu Głównego Zrzeszenia było tak
powaŜne, Ŝe nie ograniczyło się do wykorzystania wszelkich środków prawnych
przewidzianych w przepisach procedury sądowej.
Równolegle podjęto działania pozaprawne w postaci skierowania w dniu
10.12.1993 r. odpowiednio zredagowanych wniosków interwencyjnych do
Aleksandra Kwaśniewskiego – przewodniczącego Parlamentarnego Klubu SLD oraz
Włodzimierza Cimoszewicza – wicepremiera i ministra sprawiedliwości.
RównieŜ i te wystąpienia okazały się bezskuteczne i nie miały wpływu na treść
ostatecznych rozstrzygnięć sądowych.
Prawomocna odmowa wpisania Zrzeszenia do rejestru stowarzyszeń, podobnie
jak i odmowa wniesienia rewizji nadzwyczajnej, otworzyły drogę wszczęcia
kolejnego postępowania zmierzającego do uzyskania orzeczenia sądowego o
likwidacji Zrzeszenia oraz o wyznaczeniu likwidatora.
Postępowanie w tym przedmiocie toczyło się równieŜ przed dwoma
instancjami sądowymi. Ostatecznie Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem
z 5.08.1996 r. zarządził likwidację Zrzeszenia Katolików Caritas oraz ustanowił
likwidatora w osobie znanego warszawskiego adwokata Jana Czerniakowskiego –
dotychczasowego kuratora Zrzeszenia.
Po pięciu latach uporczywych starań uległy ostatecznie pozytywnemu
zakończeniu trwające od początku 1992 do 1996 roku liczne, długie i trudne
6
postępowania administracyjne i sądowe zmierzające do postawienia Zrzeszenia
Katolików Caritas w stan sądowej likwidacji.
W związku ze śmiercią w dniu 20.04.1997 r. Jana Czerwiakowskiego, na
wniosek
Sekretariatu
Konferencji
Episkopatu
Polski
Sąd
Wojewódzki
postanowieniem z 12.05.1997 r. powołał nowego likwidatora, którym został autor
niniejszego opracowania.
1)
Stan majątkowy Zrzeszenia
W dniu 20.05.1997 r., w momencie faktycznego rozpoczęcia czynności
likwidacyjnych, w skład majątku likwidowanego Zrzeszenia wchodziły:
a.
PołoŜone na terenie całej Polski domy pomocy społecznej oraz inne
ośrodki opiekuńczo-wychowawcze, wraz ze środkami trwałymi i całym
wyposaŜeniem, w ilości 210 zakładów. Z tej ogólnej liczby kurator Zrzeszenia
199 zakładów w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych przekazał na
podstawie umów uŜyczenia do prowadzenia zgromadzeniom zakonnym oraz
Caritasom diecezjalnym. Pozostałych 8 zakładów uŜyczono jednostkom
samorządu terytorialnego, natomiast trzy zakłady były nadal prowadzone
bezpośrednio przez Zrzeszenie.
b.
Zlokalizowane w róŜnych częściach Kraju 52 nieruchomości, których
Zrzeszenie
było
właścicielem
lub
uŜytkownikiem
wieczystym
oraz
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu w Skierniewicach.
c.
2)
Dodatnie saldo środków pienięŜnych na rachunku bankowym.
Likwidacja domów pomocy społecznej i innych zakładów
a.
W pierwszej kolejności przystąpiono do likwidacji domów pomocy
społecznej oraz innych zakładów opiekuńczo-wychowawczych przekazanych
do prowadzenia kościelnym osobom prawnym.
Likwidacja następowała w drodze rozwiązywania umów uŜyczenia oraz
nieodpłatnego przekazywania zakładów wraz ze środkami trwałymi i
wyposaŜeniem
znajdującym
się
w
ewidencji
finansowo-księgowej
likwidowanego Zrzeszenia.
7
Wszystkie umowy stanowiące podstawę przekazania zakładów zawierały
zobowiązanie przejmującego, Ŝe w przejętym zakładzie będzie kontynuował
działalność z zakresu pomocy społecznej.
Łącznie
zgromadzeniom
zakonnym
oraz
Caritasom
diecezjalnym
nieodpłatnie przekazano, a w istocie zwrócono, 199 zabranych w 1950 r. i
dalszych latach domów pomocy społecznej oraz zakładów opiekuńczowychowawczych.
b.
Po przekazaniu zakładów kościelnym osobom prawnym przystąpiono do
likwidacji zakładów prowadzonych bezpośrednio przez Zrzeszenie oraz
zakładów uŜyczonych do prowadzenia jednostkom samorządu terytorialnego.
Likwidacja tych zakładów była szczególnie uciąŜliwa, zrodziła bowiem
szereg problemów natury formalno-prawnej, wymagała wyjazdów i rozmów w
miejscach ich połoŜenia, a nawet jak w przypadku DPS w Bytomiu i w
Nowinach k. Chełma - interwencji likwidatora w naczelnych organach
administracji oraz u władz kościelnych.
Ostatecznie wszystkie omawiane zakłady zostały nieodpłatnie przekazane
wraz ze środkami trwałymi oraz całym wyposaŜeniem następującym
jednostkom samorządu terytorialnego:
1. DPS w Nowinach – Powiatowi Chełmskiemu
2. DPS w Bytomiu – Miastu Bytom
3. DPS w Bobrku – Powiatowi Oświęcimskiemu
4. DPS w Gierałcicach – Powiatowi Kluczborskiemu
5. DPS w Kostomłotach – Powiatowi Bialskiemu
6. DPS w Jugowie – Powiatowi Kłodzkiemu
7. DPS w Ścinawce Dolnej – Powiatowi Kłodzkiemu
8. DPS w Pile – Powiatowi Pilskiemu
9. ZW w Krakowie – Miastu Kraków
10. D. Dz. P. w Przemyślu- Powiatowi Przemyskiemu
11. D. Dz. P. w Zamościu - Miastu Zamość
c.
Ogólna wartość księgowa przekazanych nieodpłatnie 210 zakładów wraz z
ich wyposaŜenie, środkami transportu, maszynami i urządzeniami w cenach z
8
1990 r. objętych denominacją, a nie poddanych rewaloryzacji, wynosiła kwotę:
24.789.728,84 zł.
3)
Likwidacja własności nieruchomości oraz innych praw rzeczowych
a.
Likwidację nieruchomości rozpoczęto od wdroŜenia szczegółowych badań
dokumentacji wieczystoksięgowej oraz geodezyjnej w celu wyjaśnienia stanu
prawnego szeregu nieruchomości, które bez zebrania właściwych dokumentów
znalazły się w ewidencji majątkowej Zrzeszenia.
W trakcie badań trwających przez parę pierwszych lat likwidacji ustalono,
Ŝe dziewięć nieruchomości znajdujących się w pozabilansowej ewidencji
majątkowej nie stanowiło własności Zrzeszenia w okresie wdroŜenia jego
likwidacji.
Chodzi tu mianowicie o połoŜone:
- w Płocku – 4 nieruchomości
- w Sosnowcu – 2 nieruchomości
- w Będzinie – 1 nieruchomość
- w Ujejscu – 2 nieruchomości
-------------------------------------------------------------------------------
Razem – 9 nieruchomości
Jedynie dla przykładu podaje się, Ŝe własność czterech nieruchomości w
Płocku została w drodze prawomocnego orzeczenia sądowego przeniesiona na
dawnego ich właściciela, w osobie Caritasu Diecezjalnego w Płocku. W
odniesieniu natomiast do dwóch działek w Ujejscu k. Sosnowca nie było
Ŝadnej aktualnej dokumentacji, a trzech kolejno angaŜowanych geodetów, nie
było w stanie odnaleźć dokumentów potwierdzających własność Zrzeszenia
oraz zlokalizować połoŜenia działek.
Po uzyskaniu zgody ze strony Sądu Okręgowego dziewięć opisanych
nieruchomości zostało skreślonych z ewidencji majątkowej Zrzeszenia.
b. Pozostałe 43 nieruchomości podzielono na dwie grupy. Do pierwszej
zaliczono 29 nieruchomości, które były wykorzystywane na cele pomocy
społecznej np. dom w Zamościu lub w Przemyślu, względnie mogły zostać w
przyszłości wykorzystane na tego rodzaju działalność, albo o których zwrot
9
występowali dawni właściciele np. nieruchomość w Święcicach. Takie
nieruchomości nieodpłatnie przekazano ich uŜytkownikom, którzy w powaŜnej
części przypadków byli dawnymi ich właścicielami lub podmiotom, które
deklarowały gotowość właściwego ich wykorzystania.
Po
zebraniu
odpowiedniej
dokumentacji,
aktami
notarialnymi,
nieodpłatnie przekazano własność lub prawo uŜytkowania wieczystego
nieruchomości następującym instytucjom:
- zgromadzeniom zakonnym – 19
- Caritasom Diecezjalnym – 3
- Kurii Diecezjalnej Kieleckiej – 1
- Jednostkom samorządu terytorialnego – 5
- Fundacji „Pomocna dłoń” – 1
--------------------------------------------------------------Razem – 29 nieruchomości
Do grupy drugiej naleŜało 14 nieruchomości nie wykorzystywanych na
cele pomocy społecznej, uzyskanych od Państwa w trybie uŜytkowania
wieczystego lub nabytych przez Zrzeszenie - np. nieruchomość w Nadarzynie.
Tego typu nieruchomości przeznaczono do sprzedaŜy.
SprzedaŜ likwidowanych nieruchomości następowała w trybie otwartych i
nieograniczonych przetargów ofertowych. Ogłoszenia o przetargach były
publikowane w prasie centralnej i lokalnej, w periodykach fachowych oraz w
Internecie.
Przetargi przeprowadzała powołana przez likwidatora Zrzeszenia Komisja
Przetargowa składająca się z Kierownika Biura i Głównego Księgowego
Zrzeszenia oraz prawnika Sekretariatu Konferencji Episkopatu Polski. Wyniki
przetargu zatwierdzał, względnie uniewaŜniał likwidator Zrzeszenia.
Nieruchomość przeznaczona do sprzedaŜy była kaŜdorazowo wyceniana
przez rzeczoznawcę majątkowego (biegłego sądowego). Po uzyskaniu wyceny,
a przed ogłoszeniem przetargu, Sąd Okręgowy w kaŜdym przypadku
upowaŜniał likwidatora do sprzedaŜy prawa do nieruchomości za cenę
wynikającą z operatu szacunkowego, ObniŜka ceny wywoławczej miała
miejsce w trzech przypadkach, była spowodowana brakiem zainteresowania ze
strony nabywców oraz kaŜdorazowo akceptowana przez Sąd Okręgowy.
10
Komisja przetargowa zorganizowała 19 przetargów. W pewnej ilości
przypadków, w odniesieniu do jednej nieruchomości trzeba było z braku
nabywców
ogłaszać
po
parę
przetargów.
Swoisty rekord
osiągnęła
nieruchomość w Nadarzynie, która została sprzedana po obniŜeniu ceny,
dopiero w dwunastym przetargu.
W czasie likwidacji sprzedano w omawianym trybie prawa do czternastu
nieruchomości oraz do spółdzielczego, własnościowego prawa do lokalu w
Skierniewicach uzyskując z tego tytułu kwotę: 5.509.628 zł.
4)
Archiwizacja dokumentów
Po
otwarciu
likwidacji,
zachodziła
konieczność
zarchiwizowania
ogromnej ilości dokumentów powstałych w czasie trwającej od 1950 roku
działalności Zrzeszenia i jego oddziałów terenowych.
Umową
z
dnia
29.07.1999
r.
likwidator
zlecił
opracowanie
i
zarchiwizowanie dokumentacji Stowarzyszeniu Archiwistów Polskich.
Trwające rok czasu prace archiwalne doprowadziły do podzielenia
zgromadzonej dokumentacji na trzy grupy:
a.
akta kat. A - zostały przekazane do Państwowego Archiwum Akt Nowych
w Warszawie,
b.
akta kat B - obejmujące między innymi akta osobowe i płacowe 30.097
byłych pracowników likwidowanego Zrzeszenia przekazano Caritasowi
Archidiecezji Warszawskiej, który w umowie notarialnej z dnia 7.09.2004 r.
zobowiązał się zapewnić obsługę przejętej dokumentacji przez okres
przewidziany przepisami prawa,
c.
akta nie archiwalne w ilości 498 mb, po uzyskaniu zgody Państwowego
Archiwum Akt Nowych, zostały pod nadzorem pracownika Zrzeszenia,
przewiezione do śyrardowa i spalone w Przedsiębiorstwie Energetyki
Cieplnej.
Archiwizację
dokumentów
bieŜących
likwidowanego
Zrzeszenia
przeprowadzono z zachowaniem powyŜszych zasad, we własnym zakresie,
11
przez odpowiedniego pracownika Zrzeszenia we współpracy z Państwowym
Archiwum Akt Nowych.
5)
Świadczenia na rzecz pomocy społecznej w czasie likwidacji Zrzeszenia
W całym okresie trwania likwidacji, Zrzeszenie stale świadczyło na rzecz
pomocy społecznej. Formy świadczenia pomocy polegały w szczególności na:
a. Finansowaniu obiadów dla uczniów.
Podstawą przyznawania pomocy były wnioski zainteresowanych szkół
zawierające
kalkulację
kosztów
Ŝywienia.
Finansowanie
obiadów
w
poszczególnych latach szkolnych wyglądało następująco:
- 1997/98 – 85.762 zł
- 1998/99 – 211.768 zł
- 1999/00 – 325.657 zł
- 2000/01 – 415.l96zł
- 2001/02 – 445.489 zł
- 2002/03 – 634.642 zł
- 2003/04 – 37.905 zł
- 2004/05 – 80.598 zł
b.
Finansowaniu wakacyjnego wypoczynku uczniów. Świadczenia z tego
tytułu przedstawiały się w następujący sposób:
- 1998/99 – 33.984 zł
- 1999/00 – 33.940 zł
- 2000/01 – 61.160 zł
- 2001/02 – 63.670 zł
- 2002/03 – 34.890 zł
- 2003/04 – 67.073 zł
- 2004/05 – 106.161 zł
c.
Ustanawianiu funduszy stypendialnych
1.
Umową z 16.03.2002 r. podpisaną z prof. dr A. Stelmachowskim,
Prezesem Stowarzyszenia WSPÓLNOTA POLSKA, ustanowiono
Fundusz Stypendialny im. Ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego,
przeznaczony na finansowanie stypendiów umoŜliwiających młodzieŜy
12
narodowości
polskiej
urodzonej
i
zamieszkałej
na
terenach
wchodzących w skład b. ZSRR naukę w szkołach średnich i wyŜszych
Polsce lub w kraju zamieszkania. Na rachunek bankowy Funduszu
likwidowane Zrzeszenie przekazało w 2002 r. milion zł.
2.
Umową z 24.10.2002 r. podpisaną z Zarządem Fundacji PRO
CARlTATE ustanowiono Fundusz Stypendialny przeznaczony na
finansowanie nauki młodzieŜy polskiej w szkołach i wyŜszych
uczelniach w Polsce. W dniu 18.02.2003 r. Zrzeszenie przekazało na
Fundusz Stypendialny kwotę 400.000 zł.
Ogółem w okresie likwidacji wydatkowano w poszczególnych latach na rzecz
pomocy społecznej następujące kwoty:
- 1997 – 253.207 zł
- 1998 – 516.393 zł
- 1999 – 634.813 zł
- 2000 – 557.842 zł
- 2001 – 692.453 zł
- 2002 – 2.264.750 zł
- 2003 – 960.216 zł
- 2004 – 189.057 zł
- 2005 – 165.555 zł
-------------------------Razem 6.234.286 zł
6)
Remonty kapitalne gmachów przy ul. Krakowskie Przedmieście 62 w
Warszawie
NajwaŜniejszą pozycją w majątku likwidowanego Zrzeszenia było prawo
uŜytkowania wieczystego nieruchomości przy ul. Krakowskie Przedmieście 62,
obejmującej 6144 m2 gruntu zabudowanej kompleksem budynków z napisem na
frontonie Res Sacra Miser, o powierzchni uŜytkowej 7.932 m2, w których mieściła
się siedziba Zrzeszenia Katolików Caritas, a na przestrzeni ostatnich lat miał swoje
biuro likwidator sądowy oraz Zakład Opiekuńczo-Leczniczy.
13
W momencie objęcia likwidacji w czerwcu 1997 r. stan budynków był tak zły,
Ŝe zagraŜała ich dekapitalizacja. Dach przeciekał. Istniało zawilgocenie wnętrza. Na
ścianach parteru był grzyb.
Sytuacja wymagała szybkiej i kosztownej interwencji. W miesiącach sierpniu,
wrześniu i październiku 1997 r. przeprowadzono kapitalny remont dachu połączony z
częściową
wymianą
dachówek.
W
dalszej
kolejności
przystąpiono
do
elektrolitycznego osuszenia całego kompleksu gmachów, które w efekcie
wyeliminowało zawilgocenie parteru. W ostatnich latach likwidacji wykonano
kapitalny remont elewacji.
Ponadto zachodziła konieczność częstego przeprowadzania róŜnego rodzaju
fragmentarycznych remontów o charakterze kapitalnym.
W całym okresie likwidacji nakłady na remonty kapitalne gmachów przy ul.
Krakowskie Przedmieście 62 wyniosły kwotę 1.845.531 zł.
7)
Formalny tryb likwidacji, bilanse i sprawozdania
a.
Decyzje o charakterze majątkowym, takie jak nieodpłatne przekazanie,
sprzedaŜ, udzielanie dotacji, umarzanie naleŜności, skreślanie z ewidencji
majątkowej, były na pisemny, umotywowany wniosek likwidatora Zrzeszenia
podejmowane przez Sąd Okręgowy w Warszawie w formie postanowień
zawierających upowaŜnienie do ich realizacji. Natomiast likwidator składał
Sądowi kwartalne sprawozdania ze sposobu wykonania poszczególnych
postanowień.
W okresie likwidacji likwidator przedłoŜył Sądowi 31 szczegółowych
sprawozdań z przebiegu likwidacji. KaŜde sprawozdanie kwartalne zawierało
informację o sytuacji finansowej oraz podawało saldo na rachunkach
bankowych Zrzeszenia na początek i koniec okresu sprawozdawczego.
Roczne sprawozdania likwidatora były dodatkowo przekazywane do
wiadomości Urzędowi Miasta Stołecznego Warszawy oraz Sekretariatowi
Konferencji Episkopatu Polski.
b.
W całym okresie likwidacji, na koniec kaŜdego roku sporządzano bilanse
likwidowanego Zrzeszenia.
14
W terminach określonych w przepisach składano bilanse w organach
skarbowych oraz przedkładano Sądowi Okręgowemu wraz ze sprawozdaniem
z działalności likwidacyjnej w pierwszym kwartale danego roku.
Na wniosek likwidatora bilanse Zrzeszenia w trzech róŜnych latach
likwidacji były badane przez audytora zewnętrznego. Sprawozdanie audytora
kaŜdorazowo likwidator przekazywał do wiadomości Sądu Okręgowemu.
8)
Zakończenie likwidacji Zrzeszenia
a.
W wykonaniu postanowienia z dnia 20.01.2005 r. Sądu Okręgowego w
Warszawie likwidator:
1.
Przekazał nieodpłatnie protokołem z 8.06.2005 r. wyposaŜenie
biura Zrzeszenia, o łącznej wartości bilansowej 13.111,84 zł, na rzecz
Caritasu Archidiecezji Warszawskiej.
2.
Rozdysponował
dodatnie
saldo
środków
pienięŜnych
zgromadzonych na rachunku bankowym Zrzeszenia, w łącznej kwocie
142.755 zł, na rzecz sześciu organizacji z przeznaczeniem na
finansowanie obiadów dla uczniów w szkole w Komańczy (Bieszczady)
oraz na letni wypoczynek dzieci i młodzieŜy szkolnej.
b.
Na dzień 10.06.2005 r. sporządzono bilans likwidacyjny Zrzeszenia
Katolików Caritas, wykazujący zerowy stan aktywów oraz zaspokojenie
wszystkich ujawnionych wierzycieli.
c.
Po rozpoznaniu wniosku likwidatora o zakończeniu likwidacji Zrzeszenia
oraz przeanalizowaniu załączonych do niego dokumentów Sąd Rejonowy dla
m. st. Warszawy Wydział XIX Gospodarczy postanowieniem z dnia
23.06.2005 r. wykreślił Zrzeszenie Katolików Caritas z Krajowego Rejestru
Sądowego.
Uprawomocnienie się powyŜszego postanowienia spowodowało, Ŝe po
trwającym prawie dziewięć lat postępowaniu likwidacyjnym Zrzeszenie
Katolików Caritas zostało ostatecznie zlikwidowane.
15
1
Wojciech Roszkowski – Najnowsza Historia Polski 1945-1980, Warszawa 2003, str. 76.
Krzysztof Szwagrzyk – Zbrodnie w Majestacie Prawa 1944-1955, Warszawa 2000, str. 23 – „W latach 1944 –
1955 na karę śmierci skazano w Polsce i w większości stracono 4,5 tys. osób, zaś kilkaset tysięcy przeszło przez
więzienia i gęstą sieć obozów pracy”.
3
Wojciech Roszkowski – Najnowsza Historia ..., str. 221-223.
4
Jan śaryn – Kościół a Władza w Polsce (1945-1950), Warszawa 1997, str. 274 i dalsze.
5
Zarządzenie z dnia 23.01.1950 r. opublikowane w Monitorze Polskim z 1950 r., Nr A – 11, poz. 112.
6
Dz. U. z 1989 r., Nr 20, poz. 104 ze zmianami.
7
Dz. U. z 1989 r., Nr 29, poz. 154 ze zmianami.
8
Wyrok z 28.08.1992 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie syg. akt I S.A. 545/92.
9
W świetle obowiązującego w 1950 r. art. 19 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27.10.1932 r.
Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 1932 r., Nr 94, poz. 808 ze zm.) z wnioskiem o zarejestrowanie
stowarzyszenia mogło wystąpić co najmniej 15 jego załoŜycieli.
2
16