Jens Boysen_abstrakt

dr Jens Boysen
(Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie)
Polacy w armii niemieckiej w czasie pierwszej wojny światowej
Od chwili zaborów Polacy – obywatele Prus służyli w wojsku pruskim. Ogólnie rzecz
biorąc w większości wykazywali się lojalność opartą na konserwatyzmie społecznym i
religijnym. Jako żołnierze w „wojnach o zjednoczenie” przyczynili się do powstania Rzeszy
Niemieckiej w 1871 r. Dopiero potem rozwijały się poważne sprzeczności pomiędzy polską
ludnością a rządem pruskim na tle „nowoczesnego” nacjonalizmu etnicznego. Jednak wojsko
pruskie nie było pierwszorzędną instytucją germanizującą. Dla wielu szeregowców polskiego
pochodzenia głównym wyzwaniem było używanie niemieckiego jako języka instrukcji
wojskowej. Było to często źródłem stresu, ale nie ma dowodów na wzrost z tego powodu
nielojalności wśród polskich żołnierzy.
Po wybuchu wojny w sierpniu 1914 r. polscy i niemieccy żołnierze Rzeszy wspólnie
zaciągnęli się do szeregów i zostali wprowadzeni do akcji na początku, głównie na froncie
zachodnim. Choć się wydaje, że tam w pierwszych miesiącach wojny doszło do
ponadprzeciętnej dezercji Polaków, to jednak nie byli oni chętni do walki za mocarstwa
zachodnie. Później liczba polskich dezerterów zrównywała się z liczbą innych żołnierzy
wojska niemieckiego. W sumie ogromna większość Polaków służyła wiernie do końca wojny.
Polscy żołnierze Landwehry działali także na froncie wschodnim, m.in. uczestniczyli w
okupacji Kalisza a w 1915 r. Kongresówki. Istniejące doświadczenia w sytuacji pruskich
Polaków w wojsku nie są tu jednoznaczne: Jedni relacjonowali wypadki dyskryminacji i
niechęci ze strony ich oficerów, inni zaś opowiadali o własnych „przygodach” wojennych.
Tylko niektórzy pisali o własnych marzeniach niepodległościowych.
Szczególny problem polega tu na periodyzacji. Wiele z tych „wspomnień” powstało
po I lub nawet po II wojnie światowej, w odmiennej sytuacji, kiedy jednostkom chodziło w
dużej mierze o polityczną legitymizację. W każdym razie mało wiarygodne są relacje
sugerujące, że „wszyscy” pruscy Polacy już w przededniu oraz podczas Wielkiej Wojny
dążyli do – i walczyli za – niepodległość. Podobne poglądy secesjonistyczne były przed
wojną ograniczone do małych grup radykalnych. Dopiero zmiany w warunkach światowych
sprzymierzyły myśli niepodległościowej wśród ludu i tylko klęska Niemiec w 1918 r.
powodowała Powstanie Wielkopolskie.