obłoki zapach

�ilaki
obłoki zapach�
Tekst Wiesław szydło
Fot. Shutterstock
Lubimy ich kolory i intensywny aromat kwiatów,
dlatego tak chętnie wypoczywamy w cieniu
lilakowych krzewów w przydomowym ogrodzie
50
strefa roślin / Wiesław szydło
Wieloletni wykładowwca
SGGW, ekspert
i popularyzator roślin.
Właścicel szkółki ozdobnych
Iglak Niewierz
www.iglakniewierz.com
1 Lilak Meyera (Syringa
meyeri) ‘Palibin’ jest jednym
z najsilniej pachnących
krzewów liściastych. Jego
zapach jest wyczuwalny
nawet z kilkunastu metrów
Wademekum
51
2 ‘Primrose’ to naj-
lepsza żółto kwitnąca
odmiana lilaka pospolitego wyhodowana
w USA w 1949 roku. Jest
wrażliwa na suszę
L
ilak (Syringa) to bogaty rodzaj reprezentowany przez 28 gatunków występujących we
wschodniej Azji i południowo-wschodniej
Europie. Jednak większości miłośników roślin kojarzy się z gatunkiem Syringa vulgaris – lilakiem
pospolitym, popularnie (ale błędnie!) nazywanym bzem.
1
MAJ 2014 | ZIELEŃ TO ŻYCIE
Fot. Tomek Ciesielski (2), z archiwum autora (portret)
Gatunki i odmiany
To z pewnością jeden z powszechnie znanych i rozpoznawanych krzewów ozdobnych i oprócz róży – podstawowa
roślina uprawiana na kwiat cięty. Lilak pospolity wrósł
w polski krajobraz – jego śródpolne kępy nieodmiennie wskazują dawne siedliska – tak bardzo, że aż trudno
uwierzyć, że nie jest naszym gatunkiem krajowym, a jego
obecność zawdzięczamy Turkom. Prawdopodobnie
pierwsze krzewy lilaka pospolitego zostały sprowadzone do Europy (Wiedeń) w 1563 roku z Konstantynopola,
ale na Półwyspie Iberyjskim roślina była znana już około
900 roku. Podbiła serca miłośników roślin i artystów,
którzy sławili jej urodę w sztukach plastycznych, poezji
i muzyce.
Wiechowaty kwiatostan lilaka pospolitego jest
złożony z drobnych, intensywnie pachnących kwiatów w kolorze lila – stąd nazwa gatunku. U odmian
natomiast kwiaty przybierają różne barwy: są białe, niebieskie, różowe, karminowe, fioletowe, a nawet żółtawe. Są pojedyncze lub pełne (pierwszy lilak
o kwiatach pełnych został znaleziony w prywatnym
ogrodzie w Luksemburgu w 1878 roku) i nektarodajne,
ale podobnie jak i innych lilaków nektar jest niedostępny dla pszczół ze względu na długą rurkę korony.
Hodowla odmian lilaka pospolitego rozpoczęła się we
Francji ponad 100 lat temu. Pierwszym hodowcą był Victor Lemoine, a jego pracę kontynuowali syn i wnuk. Firma Lemoine wprowadziła na rynek ponad 200 odmian
lilaków. Wiele z nich jest do dziś bardzo popularnych.
Słynnym hodowcą lilaków był także Leonid Kolesnikow, który w swoim ogrodzie w Moskwie zebrał kolekcję
ponad 500 odmian, z czego około 300 własnych krzyżówek. Prace hodowlane rozpoczął w 1919 roku i prowadził
je przez 30 lat. Za swoje osiągnięcia hodowlane uzyskał
nawet nagrodę Stalina – o tym, w jakich czasach działał Kolesnikow, świadczą nadawane przez niego nazwy
odmian, np. ‘Znamya Lenina’ („Sztandar Lenina”) czy
‘Zarya Komunizma’ („Świt komunizmu”). Z jego hodowli pochodzi jedna z najładniejszych odmian o pełnych,
2
To ciekawe
Słowo syringa
pochodzi z języka
greckiego i znaczy: piszczałka.
W starożytności
z gałęzi lilaka wyrabiano piszczałki,
bo drewno tej
rośliny jest twarde
z zewnątrz, bardzo
miękkie wewnątrz
i łatwo poddaje się
polerowaniu.
różowoperłowych kwiatach – ‘Krasawica Moskwy’, która
dopiero teraz robi światową karierę pod nazwą ‘Beauty
of Moscow’.
Do ciekawostek można zaliczyć pochodzącą z 1949
roku odmianę ‘Primrose’ o jasnożółtych kwiatach oraz
starą, znalezioną w 1919 roku we Francji odmianę
‘Aucubaefolia’ o pstrokatych, żółtozielonych liściach
i niebieskich, ale nielicznych kwiatach. Mnie podoba
się także ‘Sensation’ o ciemnopurpurowych pączkach.
Ma bardzo oryginalne kwiaty – dwubarwne, purpurowe
z białym brzegiem.
Oprócz lilaka pospolitego na uwagę zasługuje kilka innych gatunków i odmian mieszańcowych. Niewątpliwie
ogromną karierę zrobił lilak Meyera (S. meyeri) ‘Palibin’. ▷
ZIELEŃ TO ŻYCIE | MAJ 2014
52
strefa roślin / Wademekum
53
3 4
Polecane odmiany lilaka pospolitego (Syringa vulgaris) hodowli Lemoine
1 ‘Mme Lemoine’
Jedna z najcenniejszych odmian o pełnych, białych kwiatach, polecana do
przydomowego ogrodu. Dorasta do
4 m wysokości. Kwitnie w maju-czerwcu,
bardzo obficie.
2 ‘Michel Buchner’
Długie i wysmukłe kwiatostany tej odmiany są zwieńczone dużymi, pełnymi,
lilaróżowymi kwiatami. Roślina dorasta
MAJ 2014 | ZIELEŃ TO ŻYCIE
do 4 m wysokości i kwitnie bardzo obficie.
Dobrze znosi suszę i miejskie środowisko.
Może tworzyć zwarte zarośla.
3 ‘Masséna’
Duże kwiaty (do 3 cm średnicy) tej odmiany mają głębokie, fioletowopurpurowe
zabarwienie. Brzegi ich płatków zwijają się
do środka. Kwiatostany są długie, gęste
stożkowate, o wielu wierzchołkach. Krzew
(do 4 m wysokości) kwitnie bardzo obficie.
4 ‘Kathrine Havemeyer’
Silnie rosnące drzewko lub duży, rozłożysty krzew (do 6 m wysokości). Liście odmiany są sercowate, błyszczące i zielone,
kwiaty – pełne, duże, różowe, o mocnym
zapachu. Kwitnie bardzo obficie. Odmiana doskonała jako roślina parkowa
i ogrodowa, tworząca zwarte zarośla.
Fot. Tomek Ciesielski (nr 1), Agnieszka Waszak (nr 2), Ewa Łuczak/APZ (nr 3 i 4), Bronisław Jan Szmit
1 2
3 ‘Krasawica Mo-
skwy’ to niewątpliwie
najciekawsza odmiana
hodowli Kolesnikowa. Znana jest także
pod nazwą ‘Beauty of
▷
Moscow’
ZIELEŃ TO ŻYCIE | MAJ 2014
55
Wademekum / strefa roślin
5
4
Odmianę ‘Palibin’ wprowadzono do uprawy w 1920 roku
w USA. To mały krzew, dorastający maksymalnie do 1,5 m
wysokości, o kulistym pokroju. Kwitnie wcześniej od lilaka
pospolitego ogromną ilością drobnych, lilaróżowych kwiatów, które uwodzą aromatem. Trudno podać przykład innej,
równie pięknie pachnącej rośliny. Jej woń króluje w całym
ogrodzie, nie trzeba się zbliżać do krzewu, by się zachwycić.
Dodatkową zaletą tej odmiany jest powtarzanie kwitnienia
późnym latem. Odmianę ‘Palibin’ warto więc sadzić w miejscach, w których często przebywamy, np. w pobliżu altan
lub ławek ogrodowych. Z uwagi na nieduże wymiary lilak
Meyera świetnie nadaje się do małych ogrodów, może być
stosowany na kwitnące szpalery i żywopłoty, a także uprawiany w pojemnikach.
Trochę podobną i również bardzo cenną jest francuska
odmiana ‘Superba’, wyhodowana w 1934 roku, a należąca
do gatunku lilak drobnolistny (Syringa microphylla). Ma
również drobne, mocno pachnące kwiaty w kolorze różowym. Odmiana kwitnie długo (od połowy maja) i bardzo
MAJ 2014 | ZIELEŃ TO ŻYCIE
obficie przez blisko 3 tygodnie, potem powtarza kwitnienie
przez całe lato aż do października. Zarówno odmiana ‘Palibin’, jak i ‘Superba’ są często spotykane jako forma pienna.
W zależności od wysokości szczepienia tworzą ładne, długo
kwitnące drzewka.
Wśród gatunków o silniejszym wzroście i raczej drzewiastym pokroju wyróżnia się lilak węgierski (S. josikaea),
endemiczny gatunek naturalnie występujący w Karpatach
Wschodnich (Rumunia). Osiąga do 4 m wysokości. Ma
szerokoeliptyczne liście, a jego różowofioletowe kwiaty są
zebrane w wiechowate kwiatostany o długości do 20 cm.
Kwitnienie tego gatunku przypada na czerwiec i trwa prawie
2 tygodnie. Ten wysoki krzew zaleca się sadzić w dużych
ogrodach i parkach.
Jeszcze wyższy od niego – dorasta do 10 m wysokości – jest
lilak amurski (S. amurensis). Drzewo kwitnie późno, w lipcu,
wytwarzając liczne, duże (do 25 cm), szerokie i wiechowate
kwiatostany złożone z białych lub kremowych kwiatów. Gatunek w naturze występuje w Rosji, Chinach, Korei i Japonii.
Fot. Tomek Ciesielski (nr 4), Flora Press (nr 5)
54
Wielbicieli lilaków z pewnością zainteresują odmiany
mieszańcowe pochodzące od wielu gatunków. Do ciekawszych należy ‘Miss Canada’ – to mieszaniec uzyskany w Kanadzie w 1967 roku. Tworzy wzniesione krzewy, o grubych,
sztywnych pędach, dorastające do około 2 m wysokości.
Kwiaty tej odmiany są zebrane w bardzo duże, wydłużone
wiechy. W pąkach mają kolor czerwonawy, a po rozwinięciu czysto różowy. Ciekawym karłowatym mieszańcem jest
także odmiana ‘Anna Amhoff’, której krzewy rzadko przekraczają 1 m wysokości. Jej kwiaty są białe. Ze względu na
rozmiar odmiana sprawdza się w małych ogrodach przydomowych, a nawet w ogrodach skalnych.
Hodowla polska
Polskie lilaki to przede wszystkim odmiany mieszańcowe
uzyskane w latach 50. i 60. XX wieku przez prof. Władysława
Bugałę w Arboretum Kórnickim. Dawniej były one zaliczane do gatunku lilak ottawski (S. ×prestoniae), ale obecnie ze
Lilaki świetnie prezentują się sadzone
pojedynczo i w grupach. Można z nich
tworzyć szpalery i nieformowane
żywopłoty. Chociaż są to gatunki obce,
pasują do klasycznych wiejskich ogrodów
i doskonale komponują się z innymi
gatunkami krajowymi
4 „Lilakowa alejka”
– w maju może być
najciekawszym miejscem w ogrodzie
5 Lilak amurski
(S. amurensis) jest
jednym z największych lilaków
– tworzy drzewa
dorastające do 10 m
wysokości
względu na to, że pochodzą od wielu gatunków, mają tylko
nazwę odmianową i zaliczane są do serii Villosae. Ich cechą
charakterystyczną jest późniejsze kwitnienie w stosunku do
lilaka pospolitego – kwitną w pierwszej połowie czerwca –
co oczywiście przedłuża naszą radość z kwitnących lilaków.
Odmiany wyhodowane przez Władysława Bugałę nie zrobiły
kariery w XX wieku, na szczęście dziś polscy szkółkarze ponownie odkrywają ich piękno i zalety.
Wśród odmian lilaka pospolitego można także znaleźć
polskie akcenty. Przyczynili się do nich dwaj hodowcy: Piotr
Hoser (w okresie międzywojennym), który uzyskał cenną,
mało wymagającą, niebiesko kwitnącą odmianę ‘Prof. Hoser’, oraz działający w Kończewicach koło Chełmży Mikołaj
Karpow-Lipski, który w latach 1950-56 otrzymał około 100
kreacji – 7 z nich w 1973 roku zostało wpisanych do rejestru
odmian. Do najciekawszych należą: ‘Stefan Makowiecki’,
‘Chmurka’ – o kwiatach drobnych i różowych, ‘Kardynał’
oraz ‘Irena Karpow-Lipska’.
Więcej roślin na: www.e-katalogroslin.pl
▷
ZIELEŃ TO ŻYCIE | MAJ 2014
Wademekum / strefa roślin
1 2
Polecane odmiany polskiej hodowli
Krzew o wzniosłym pokroju, niezbyt silnie
rosnący. Wysokość do 4 m. Kwiaty pojedyncze, bardzo duże, ciemnopurpurowe,
w pączkach jeszcze ciemniejsze, zebrane
w zwarte wiechy. Wiechy luźne i bardzo
szerokie.
Lilak pospolity (S. vulgaris)
‘Prof. Hoser’ 2
Duży, rozłożysty, gęsto ugałęziony krzew
lub małe drzewko. Rośnie bardzo silnie.
Dorasta do ponad 4 m. Kwiaty podwójne,
o słabo poskręcanych płatkach, lilaniebieskie, przekwitające bladoniebieskie.
Kwiatostany duże, szerokie, gęste, długości ok. 30 cm.
MAJ 2014 | ZIELEŃ TO ŻYCIE
‘Goplana’ 3
Odmiana hodowli prof. W. Bugały,
o różowych kwiatach zebranych w duże,
rozgałęzione wiechy, kwitnąca w drugiej
połowie maja.
‘Jagienka’ 4
Wytwarza wielowierzchołkowe, rozgałęzione wiechy jasnofioletowych kwiatów
(w pąkach fioletowych). Krzewy dorastają
do 3-4 m wysokości. Odmiana hodowli
prof. W. Bugały.
‘Jaga’
Ma jasnofioletowe kwiaty zebrane
w duże, wyprostowane wiechy. Odmiana
hodowli W. Bugały i przez hodowcę uznawana za najcenniejszą. Krzewy dorastają
do 3-4 m i kwitną niezwykle obficie
w drugiej połowie maja.
‘Esterka’
Odmiana o czysto różowych kwiatach
(w pąkach karminoworóżowych) zebranych w wyprostowane, duże wiechy.
Wyhodowana przez W. Bugałę w Arboretum Kórnickim..
Lilak pospolity (S. vulgaris)
‘Irena Karpow-Lipska’
Jedna z ciekawszych odmian hodowli
Karpow-Lipskiego pochodząca z 1958
roku. Wytwarza duże, podwójne, różowe
kwiaty (w pąkach ciemnoróżowe). Kwiatostany są duże i ciężkie, dlatego często
przewisają.
3
R E K L A M A
Lilak pospolity (S. vulgaris)
‘Kardynał’ 1
Fot. Tomek Ciesielski (nr 1 i 2), Flora Press (nr 3)
56
Wademekum / strefa roślin
Informator
ul. Duchnicka 27, 05-800 Pruszków
[email protected]
Lilaki – uprawa
i pielęgnacja
SPRZEDAŻ WYŁĄCZNIE HURTOWA
Stanowisko i gleba. Wszystkie opisane gatunki i odmiany są
roślinami o dużej mrozoodporności i mogą być uprawiane na
terenie całego kraju. Wymagają gleb dosyć żyznych i wilgotnych, szczególnie w okresie kwitnienia. Odczyn gleby powinien
być obojętny lub lekko zasadowy. Chociaż znoszą zacienienie,
to by obficie kwitły, lepiej posadzić je w miejscu dobrze nasłonecznionym.
Cięcie i inne zabiegi pielęgnacyjne. Lilaki należą do
gatunków dobrze znoszących przesadzanie i silne cięcie odmładzające – stare, zbyt wysokie i ogołocone krzewy możemy
przyciąć bardzo nisko, by je zagęścić i pobudzić do obfitego
kwitnienia.
Warto również usuwać przekwitnięte kwiatostany, co poprawia kwitnienie roślin w następnym roku.
Choroby i szkodniki. Lilaki są krzewami rzadko atakowanymi przez szkodniki i choroby. Jednym z niewielu problemów
w uprawie ogrodowej może być bakterioza lilaka – choroba
bakteryjna rozwijająca się na roślinach najczęściej wiosną
w okresie wilgotnej, deszczowej pogody. Powoduje zamieranie młodych, rozwijających się liści. By ograniczyć jej
rozwój, można opryskiwać rośliny preparatami miedziowymi.
Czasami, szczególnie na zlewnych, ciężkich glebach, lilaki
mogą zapadać na fytoftorozę, która jest chorobą grzybową
prowadzącą do zamierania roślin.
Co z tymi odrostami?
MAJ 2014 | ZIELEŃ TO ŻYCIE
Dosyć istotnym zagadnieniem uprawowym jest
sposób, w jaki nasz lilak
został rozmnożony. Ma to
szczególne znaczenie w przypadku lilaka pospolitego,
który może być rozmnażany
przez szczepienie (okulizację), sadzonki i w kulturach tkankowych (in vitro).
Rośliny rozmnożone przez
szczepienie na siewkach
lilaka pospolitego mają dużą
tendencję do wydawania
odrostów, które należy
systematycznie usuwać. Rośliny mnożone in vitro bądź
przez sadzonki również dają
odrosty, ale w tym wypadku
są to odrosty odmiany szlachetnej, a nie podkładki i nie
Szukaj roślin
ze znakiem „ŹRÓDŁO DOBRYCH PNĄCZY”
w dobrych sklepach i centrach ogrodniczych
ma potrzeby ich usuwania.
Należy jednak pamiętać, że
lilaki szczepione na podkładkach rosną silniej.
R E K L A M A
4
Fot. Flora Press (nr 4), Shutterstock
58
Clematis ‘Krakowiak’ PBR
Urocza odmiana do każdeg
e o og
eg
gro
rodu
du
u
Doskonała dla początkująący
cych
ch
h
Dobra do uprawy w pojemn
m ikkac
ach na bal
alko
k naach i taarras
asac
ach
ch
Zobacz jak sadzić i pielęgnować pnącza
– obejrzyj filmy instruktażowe na:
www. clematis.com.pl