słuszne sprawy nie są atrakcyjne, ani same się nie obronią

SŁUSZNE
SPRAWY
NIE
SĄ
ATRAKCYJNE, ANI SAME SIĘ NIE
OBRONIĄ
Lesław Czapliński
„Słuszne sprawy nie są atrakcyjne i same się nie obronią”
Film Kena Loacha „Ja, Daniel Blake” na ostatnim festiwalu
filmowym w Cannes uhonorowany został Złotą Palmą. Ten od lat
czołowy przedstawiciel krytycznego realizmu społecznego po raz
kolejny porusza palące problemy związane z niesprawiedliwością
socjalną.
Jego nieuleczalnie chory bohater w wieku przedemerytalnym
– być może film nakręcony został w związku
z tendencją do jego podwyższania – traci prawo do zasiłku z
opieki społecznej i zobligowany zostaje do rejestracji w
urzędzie pracy, w którym wykazać się musi jej systematycznym
poszukiwaniem, niezależnie od stanu zdrowia.
Bezduszna, zgodnie z prawem Parkinsona samonapędzająca się
machina biurokracji, która skupiona jest przede wszystkim na
procedurach i wynikających z nich sankcjach niż człowieku i
udzielaniu mu pomocy, jakże przypomina urzędy z powieści
Franza Kafki.
Dla innej jej ofiary, samotnej matki z dwojgiem dzieci
,
potraktowanej
równie
obcesowo
, pozostaje najstarsze rozwiązanie
problemów finansowych w tej sytuacji, a więc opisywane już
przez Zapolską w „O czym się nie mówi”, dziś eufemistycznie
określane jako samozatrudnienie w charakterze agentki
towarzyskiej.
Z drugiej strony, ze względu na jego wiek, historia tytułowego
Daniela Blake’a, przypomina tę Umberta D. z filmu Vittoria
DeSiki, jednej z legend powojennego neorealizmu włoskiego, tak
wyczulonego na tematykę społeczną.
Daniela Blake’a ostatecznie powali kolejny zawał, gdy właśnie
stanąć ma przed komisją rozpatrującą jego dowołanie, siłą
rzeczy przegrywając z omnipotentnym, anonimowym urzędem.
Wcześniej urządzi przed nim protest
, który
spotka się, co prawda, z poparciem przechodniów, ale nie
uchroni przed represjami, stąd tezą filmu jest chyba daremność
indywidualnych zmagań z systemem i konieczność zorganizowania
się w tym celu, odtworzenia solidarności pracujących i
wyzyskiwanych, choć samo to słowo zostało skompromitowane
przez Polaków, skoro robotnicy obalili socjalizm w interesie
pracodawców, a nie swoim własnym. Żeby nie chybić tego celu
należy jednak nadać traktującemu o tym utworowi odpowiednio
atrakcyjną formę. Oczywiście, reżyser będzie się bronił, iż
tylko odtwarza monotonię życia niczym niewyróżniającego się
proletariusza, by mógł ją odczuć i zrozumieć widz, ale tego
rodzaju eksperyment jest jednorazowy i dawno już został
wyeksploatowany. Pożądaną nośność przekazu posiadały
przywołane filmy neorealistyczne właśnie dlatego, że pobudzały
sferę emocjonalną odbiorcy, przekładającą się z kolei na jego
krytyczną władzę sądzenia. Sam beznamiętny opis wydaje się być
niewystarczającym. Muszę wszakże przyznać, iż poruszona
problematyka jest na tyle aktualna i w Polsce, iż zdolna jest
przyciągnąć publiczność i wypełnić nią w nadkomplecie kinową
salę na seansie tego filmu.
Na koniec refleksja: czyżby w „Ja, Daniel Blake” zabrakło psa,
by osiągnąć podobny skutek, co „Umberto D.”? Skądinąd w
odczytywanym na jego pogrzebie testamencie odżegnuje się od
psiej kondycji, wcześniej wyzywając sąsiada wyprowadzającego
czworonoga na trawnik przed jego domem. w przeciwieństwie do
włoskiego emeryta sprzed ponad półwiecza nie dostawałoby mu
empatii tamtego? Mimo to mocno brzmią jego ostatnie, zza grobu
słowa, w których upomina się o swoje elementarne prawa,
wynikające z tego że „jest tylko obywatelem i aż obywatelem,
ani mniej, ani więcej”.
„Ja, Daniel Blake”. Scen. Paul Laverty. Reż. Ken Loach. Zdj.
Robbie Ryan. Muz. George Fenton.
Obejrzane w kinie Mikro dzięki uprzejmości p. Iwony Nowak.