Pro memoriam Janusz Hereźniak (1935–2016)

ZIEMIA CZĉSTOCHOWSKA
T. XLII, s. 203–208
http://dx.doi.org/10.16926/zc.2016.42.20
Marian GàOWACKI
Pro memoriam
Janusz HereĨniak (1935–2016)
6 marca 2016 roku odszedá do wiecznoĞci profesor zwyczajny Janusz HereĨniak, wieloletni wiceprezes Towarzystwa, znakomity naukowiec i artysta fotografik, który caáe swe aktywne Īycie poĞwiĊciá na ochronĊ Ğrodowiska przyrodniczego na Jurze Krakowsko-CzĊstochowskiej. Za olbrzymie zasáugi w zakresie badaĔ dotyczących poznania roĞlinnoĞci Regionu CzĊstochowskiego, jej
ochrony oraz popularyzacji wiedzy Zarząd i czáonkowie CzĊstochowskiego Towarzystwa Naukowego nadali mu honorowe czáonkostwo Towarzystwa.
204
Marian GàOWACKI
Janusz HereĨniak urodziá siĊ 24 stycznia 1935 r. w Wancerzowie k. CzĊstochowy. Ojciec, Stefan, byá mistrzem krawieckim. Matka, Waleria z d. Kowalczyk, prowadziáa gospodarstwo domowe, pracując zaledwie kilka lat w pobliskiej hucie szkáa. W roku 1936 caáa rodzina przeniosáa siĊ do CzĊstochowy na
Zacisze, gdzie w roku 1941 rozpocząá naukĊ w Szkole Podstawowej nr 16; klasĊ
7 ukoĔczyá w roku 1948 w Szkole Podstawowej nr 21. W latach 1948–1952
uczĊszczaá do Liceum Ogólnoksztaácącego im. H. Sienkiewicza w CzĊstochowie. Po maturze bezskutecznie 3-krotnie staraá siĊ dostaü na studia medyczne.
Nie byá jednak przyjmowany ze wzglĊdu na pochodzenie spoáeczne – oficjalnie
„z braku miejsc”. W tym czasie, tj. w latach 1953–1956, pracowaá w Szpitalu
Miejskim im. Wá. BiegaĔskiego w CzĊstochowie w charakterze przyuczonego
laboranta rentgenowskiego.
W okresie „odwilĪy” w roku 1956 podjąá starania o przyjĊcie na studia biologiczne na Uniwersytecie àódzkim, gdzie dnia 1 paĨdziernika 1956 roku
otrzymaá indeks studenta biologii. Od początku aktywnie wáączyá siĊ w dziaáalnoĞü spoáeczną w ruchu studenckim. Wstąpiá do Zrzeszenia Studentów Polskich,
pracując w Kole Naukowym Biologów studentów Uà; od roku akademickiego
1959/1960 peániá w nim funkcjĊ przewodniczącego. W roku 1959, w okresie
wakacji, wziąá udziaá w pierwszym „po odwilĪy” wyjeĨdzie przedstawicieli polskich studenckich kóá naukowych biologów do Związku Radzieckiego, odwiedzając MoskwĊ, Krym i Kijów.
Z wyprawy tej przywiózá zielnik roĞlin naczyniowych z Krymu oraz bogate
materiaáy fotograficzne, które zaowocowaáy powstaniem jego pierwszej indywidualnej wystawy fotograficznej pt. Moskwa – Krym – Kijów – eksponowanej
w marcu 1960 r. w Klubie Rady Uczelnianej ZSP przy Uniwersytecie àódzkim.
Studia ukoĔczyá 19 maja 1961 roku, uzyskując dyplom magistra biologii na podstawie pracy magisterskiej pt. Rezerwat modrzewiowy – TrĊbaczew, wykonanej
pod kierunkiem prof. dr hab. Jakuba Mowszowicza w Katedrze Systematyki
i Geografii RoĞlin Uà.
Jeszcze w okresie studiów, tj. od 2 lutego 1961 r., zostaá zatrudniony w tejĪe
Katedrze – jako technik, a nastĊpnie – od 1 paĨdziernika 1961 – zostaá powoáany
na stanowisko asystenta naukowo-dydaktycznego, zaĞ w roku 1964 – awansowany na starszego asystenta. W listopadzie 1969 roku na podstawie rozprawy
doktorskiej pt. Zbiorowiska roĞlinne doliny Widawki uzyskaá stopieĔ naukowy
doktora nauk przyrodniczych, a w roku 1970 – stanowisko adiunkta. Promotorem jego pracy doktorskiej byá prof. dr hab. Jakub Mowszowicz, zaĞ recenzentami: doc. dr hab. Izabela Dąbska z UAM w Poznaniu oraz doc. dr hab. Klemens
KĊpczyĔski z UMK w Toruniu.
Zainteresowania i badania naukowe Janusza HereĨniaka sytuowaáy siĊ wówczas na pograniczu geobotaniki i ekologii roĞlin; związane byáy one ze zróĪnicowaniem i dynamiką przemian roĞlinnoĞci naturalnej i póánaturalnej pod wpáywem naturalnych oraz antropogenicznie zmieniających siĊ warunków Ğrodowi-
Pro Memoriam Janusz HereĨniak
205
skowych na bliskiej mu, rodzimej, ziemi czĊstochowskiej. Znalazáo to odbicie
w wyborze tematu rozprawy habilitacyjnej, zatytuáowanej: Stosunki geobotaniczno-leĞne póánocnej czĊĞci WyĪyny ĝląsko-Krakowskiej na tle zróĪnicowania
i przemian Ğrodowiska. Recenzentami tej rozprawy byli: prof. dr hab. Janusz B.
FaliĔski z Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr hab. Kazimierz Zarzycki z Instytutu Botaniki PAN w Krakowie i prof. dr hab. Romuald Olaczek z Uniwersytetu àódzkiego.
W dniu 22 listopada 1994 roku Rada Wydziaáu Biologii i Nauk o Ziemi Uà nadaáa Januszowi HereĨniakowi stopieĔ doktora habilitowanego nauk biologicznych
z zakresu ekologii. Jego specjalistyczne zainteresowania naukowe skupiaáy siĊ gáównie wokóá: florystyki, biologii i chorologii roĞlin naczyniowych oraz dendrologii.
Dnia 1 lipca 1996 roku zostaá mianowany na stanowisko profesora nadzwyczajnego w Zakáadzie Systematyki i Geografii RoĞlin, Katedry Botaniki Uà,
a 1 paĨdziernika tegoĪ roku – powoáany do peánienia funkcji kierownika Katedry
Botaniki Uà. Po reorganizacji Katedry w roku 2000, a nastĊpnie Wydziaáu BNZ
Uà (2001) peániá funkcjĊ kierownika Katedry Geobotaniki i Ekologii RoĞlin Instytutu Ekologii i Ochrony ĝrodowiska Wydziaáu Biologii i Ochrony ĝrodowiska Uniwersytetu àódzkiego – do czasu przejĞcia na emeryturĊ, tj. do 1 paĨdziernika 2005 roku. 1 lipca 2001 roku zostaá mianowany przez JM Rektora Uà
na stanowisko profesora nadzwyczajnego Uà na czas nieokreĞlony, a w dniu 22
stycznia 2003 roku Prezydent RP nadaá mu tytuá naukowy profesora nauk biologicznych. Dnia 1 lutego 2003 r. Rektor Uà mianowaá go na stanowisko profesora nadzwyczajnego Uà na staáe. Dnia 2 marca 2005 r. Minister Edukacji i Sportu
w Warszawie mianowaá prof. J. HereĨniaka na stanowisko profesora zwyczajnego Uniwersytetu àódzkiego.
Inną sferą dziaáalnoĞci twórczej Janusza HereĨniaka jest fotografia przyrodnicza, którą zainteresowaá siĊ po maturze (ok. 1952 roku) pod wpáywem ksiąĪki
Wáodzimierza Puchalskiego Bezkrwawe áowy. Początkowo uprawiaá ją amatorsko,
zdobywając od roku 1958 konieczną wiedzĊ i umiejĊtnoĞci w gronie czáonków
àódzkiego Towarzystwa Fotograficznego. PóĨniej – profesjonalnie, kiedy komisyjnie w roku 1965 zostaá przyjĊty do Związku Polskich Artystów Fotografików
w Warszawie, jako jego czáonek rzeczywisty (nr leg. 319). Uprawiana przez niego
fotografia ma charakter dokumentacyjno-naukowy oraz artystyczny i wiąĪe siĊ
ĞciĞle z jego pracą naukowo-badawczą oraz popularyzacją wiedzy przyrodniczej.
Na przeáomie 1974 i 1975 roku wspóáorganizowaá i braá udziaá w wyprawie naukowej pracowników Uà do Afryki Równikowej, przywoĪąc zielnik, záoĪony z ok.
1100 arkuszy zawierających 358 taksonów roĞlin naczyniowych oraz dokumentacjĊ
fotograficzną (3 tys. zdjĊü czarno-biaáych i ok. 4,5 tys. barwnych przezroczy).
W okresie od 1 stycznia 1990 r. do 30 czerwca 1991 r. otrzymywaá stypendium twórcze Ministra Kultury i Sztuki – Departament Plastyki w Warszawie,
w związku z przygotowywanym wówczas albumem pt. Polskie Parki Narodowe,
wydanym przez „PAROL” (Kraków 1994, 1995, 1999).
206
Marian GàOWACKI
Pozostawiá archiwum fotograficzne skáadające siĊ z ok. 64 tysiĊcy skatalogowanych zdjĊü – negatywów czarno-biaáych i barwnych oraz z ok. 17 tys. uporządkowanych zdjĊü barwnych na materiale odwracalnym, Ğredniego i maáego formatu.
Ponadto dorobek fotograficzny Janusza HereĨniaka to m.in. 34 indywidualne oraz
zbiorowe wystawy fotograficzne, eksponowane w kraju i za granicą. Byá równieĪ
twórcą: 2 wystaw fotograficznych, m.in. ĝwiat roĞlin na róĪnych poziomach organizacji Īycia, widziany oczami botaników, záoĪonej z 214 prac eksponowanych
w Warszawie (1997) i w àodzi (1998), a takĪe autorem 13 publikacji z zakresu fotografii naukowej i artystycznej. Nieznana jest liczba jego zdjĊü publikowanych
w wydawnictwach periodycznych o charakterze naukowym, popularno-naukowym
i artystycznym, prawie we wszystkich wydawnictwach przyrodniczych i fotograficznych. Byá autorem 2 albumów fotograficznych, m.in. Zielone grądy i czarne bory BiaáowieĪy z tekstem J.B. FaliĔskiego, Warszawa (1977) oraz ponad 20 autorskich zestawów fotograficznych w zwartych wydawnictwach ksiąĪkowych.
Jego prace fotograficzne znajdują siĊ w zbiorach: Muzeum Sztuki w àodzi,
Muzeum Narodowego we Wrocáawiu i Bibliotece Uniwersyteckiej w àodzi,
w Akademickiej Galerii Fotografii Uniwersytetu w Siedlcach, a takĪe w Nowym
Yorku (USA) i w zbiorach prywatnych. O jego dziaáalnoĞci fotograficznej ukazaáo
siĊ okoáo 30 artykuáów, gáównie w postaci recenzji wystaw indywidualnych i krótkich not biograficznych. Peáną notĊ biograficzną J. HereĨniaka zamieĞciáo w roku
1984 szwajcarskie wydawnictwo Camera Obscura CH-12488 Hermance w Photographers Encyclopedia International 1839 to present, którego kolejne wydanie pt.
Photographers Encyclopedia International from its to the present ukazaáo siĊ
w roku 1996 na páycie Mac/PC w Editions Ides et Calenders S.A., Switzerland.
W czasie swej pracy naukowo-dydaktycznej wypromowaá 5 doktorów, 23
magistrów i 6 licencjatów; byá opiekunem 35 prac magisterskich.
Poza Uczelnią, od 25 lat wspóáorganizowaá i prowadziá, wg wáasnego pomysáu, regionalne konkursy dendrologiczne z nagrodami dla máodzieĪy szkolnej pn.
Znam drzewa i krzewy, wspólnie z Sekcją Dendrologiczną PTB, Zarządem
OkrĊgu LOP, Kuratorium OĞwiaty i Wychowania: w àodzi 17 edycji (1984–
2000) – są kontynuowane i 12 w CzĊstochowie – od roku 2000.
Dorobek pisarstwa naukowego prof. J. HereĨniaka skáada siĊ z ponad 232
prac, z których 175 to prace publikowane, a 77 spoĞród nich to oryginalne prace
twórcze (monografie, artykuáy i opracowania kartograficzne). Prace nieopublikowane (ok. 60 pozycji) to gáównie dokumentacje projektowanych parków i rezerwatów przyrody, a takĪe inwentaryzacje przyrodnicze gmin, parków krajobrazowych i wiejskich oraz waĪniejsze opinie i ekspertyzy.
ZwieĔczeniem dorobku naukowego prof. J. HereĨniaka oraz jego dziaáalnoĞci w dziedzinie fotografiki jest wydanie w 2014 r. monumentalnego albumu pt.
Mocarze czasu – pomnikowe drzewa na Ğwiecie i na ziemi áódzkiej.
Profesor J. HereĨniak prowadziá szeroką dziaáalnoĞü w radach i organach
opiniodawczo-doradczych. Byá czáonkiem rady redakcyjnej Rocznika Naukowe-
Pro Memoriam Janusz HereĨniak
207
go Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego ĝląska: „Natura Silesiae Superioris”
w Katowicach – od 1997; Rady Spoáeczno-Naukowej ds. Zespoáu Jurajskich
Parków Krajobrazowych woj. CzĊstochowskiego – w latach 1983–1995; Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody w CzĊstochowie (czáonek 1976–1980,
1989–1990, 1992–1998, przewodniczący 1992–1995); Rady Nadzorczej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony ĝrodowiska w CzĊstochowie 1993–1996; Komisji Ochrony Obszarów Torfowiskowo-Wodnych PaĔstwowej Rady Ochrony
Przyrody w Warszawie (1986–1995); Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody
w àodzi (czáonek 1987–2002, przewodniczący 1990–1992); Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody w Katowicach (1999–2005); Wojewódzkiej Rady
Ochrony Przyrody Województwa ĝląskiego w Katowicach (2005–2010); Rady
Zespoáu Parków Krajobrazowych Województwa ĝląskiego w Katowicach
(2003–2010); Rady Muzeum CzĊstochowskiego (od 2004); biegáym w zakresie
gospodarki rezerwatowej, ochrony flory, organizacji i funkcjonowania ochrony
przyrody, ochrony krajobrazu – decyzją Ministra Ochrony ĝrodowiska (Warszawa 1995) oraz Wojewody àódzkiego (1994 i 2000). Prof. HereĨniak byá
wspóáautorem projektu i orĊdownikiem powoáania Jurajskiego Parku Narodowego oraz twórcą Parku Krajobrazowego Lasy nad Górna Liswartą.
Za zasáugi zostaá wielokrotnie odznaczony. Odznaczenia te to: Záoty KrzyĪ
Zasáugi – 1982 i 2011 r.; Srebrny KrzyĪ Zasáugi – 1979; Odznaka „ZasáuĪony
Dziaáacz Kultury” – 1980 i „ZasáuĪony dla kultury polskiej” – 2009; Záota Odznaka „Za zasáugi dla ochrony Ğrodowiska i gospodarki wodnej” – 1987, 1988
i Odznaka Honorowa za Zasáugi dla Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej
nr 1571 Min. ĝrodowiska – 2010 r.; Srebrna i Záota Odznaka Centralnego
Związku Spóádzielni Budownictwa Mieszkaniowego – 1978, 1982; Medal Komisji Edukacji Narodowej RP – 2004; Honorowa Odznaka m. àodzi – 1987;
Honorowa Odznaka „ZasáuĪonemu dla rozwoju województwa czĊstochowskiego” – 1998; Medal im. Prof. Bolesáawa Hryniewieckiego PTB za upowszechnianie wiedzy botanicznej – 1995; Záota Odznaka Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika – 1980; Záota Odznaka LOP „ZasáuĪony dla ochrony
przyrody” – 1982; Záota Honorowa Odznaka Pol. Tow. Chirurgów Drzew –
2001; Záota Odznaka Fotografa-Krajoznawcy ZG PTTK – 1977; Medal pamiątkowy Jana Buáhaka – 1977; Záota Odznaka Federacji Amatorskich StowarzyszeĔ
Fotograficznych w Polsce – 1984; Záoty Medal àódzkiego Towarzystwa Fotograficznego – 1987; Medal 150-lecia fotografii – Warszawa 1989; Záota Odznaka Uniwersytetu àódzkiego – 1982; Medal 70-lecia àodzi Akademickiej – 1996;
„Zielony Czek A.D. 2005: – Nagroda specjalna z okazji Dnia Ziemi – Kapituáa
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. 22.04.2005 r.; Nagroda Karola Miarki – Katowice – Opole 2006.
Wielce Szanowny Panie Profesorze, Czáonkowie i Zarząd CzĊstochowskiego
Towarzystwa Naukowego Īegnają CiĊ z gáĊbokim Īalem. DziĊkujemy Ci za
wspóápracĊ i caáą owocną dziaáalnoĞü na rzecz ochrony przyrody naszego regionu, zwáaszcza drzew, oraz za popularyzacjĊ wiedzy o przyrodzie regionu.