Wpływ atorwastatyny na stężenie białka C

Ilgin Karaca1, Erdogan Ilkay2, Mehmet Akbulut3, Mustafa Yavuzkir4,
Murat Pekdemir5, Handan Akbulut6, Nadi Arslan7
1Specialist
in Cardiology, Firat University Medical School, Elazig, Turcja
Professor of Cardiology, Firat University Medical School, Elazig, Turcja
3Specialist in Cardiology, Firat University Medical School, Elazig, Turcja
4Resident in Cardiology, Firat University Medical School, Elazig, Turcja
5Specialist in Emergency Medicine, Firat University Medical School, Elazig, Turcja
6Specialist in Immunology, Firat University Medical School, Elazig, Turcja
7Professor of Cardiology, Firat University Medical School, Elazig, Turcja
2Associate
Wpływ atorwastatyny na stężenie
białka C-reaktywnego u pacjentów
z chorobą wieńcową
Atorvastatin affects C-reactive protein levels in patients with coronary artery disease
Tłum. lek. Adam Tuz
Reprinted with permission from Current Medical Research and Opinion 2003; 19, 3: 187–191
© 2003 LIBRAPHARM LIMITED
Background. Elevated levels of C-reactive protein
(CRP) are considered to be one of the indicators of
poor prognosis in coronary artery disease (CAD). The
aim of this study was to evaluate anti-inflammatory
effects of atorvastatin in patients with CAD by measuring serum CRP levels.
Methods. After measuring the baseline levels of CRP
and lipid fractions, the patients were divided into two
groups. In Group A (n = 46), atorvastatin (20 mg/day)
was administered in addition to classic antianginal
treatment (beta-blocker, nitrate and aspirin). In Group B (n = 32), the usual antianginal treatment was
continued. Following 4 weeks of treatment the same
measurements were repeated.
Results. In Group A, CRP decreased from 20.3 mg/dl
(95% CI, 9–31.8) to 10.8 mg/dl (95% CI, 2.7–18.9)
(p < 0.001). In Group B, CRP decreased from 17 mg/dl
(95% CI, 13.1–21) to 12.8 mg/dl (95% CI, 9.7–15.9)
(p < 0.01). The decrease in group A was more than
in group B (p = 0.003).
Conclusions. In patients with CAD, atorvastatin exerted an anti-inflammatory effect represented by decreasing CRP levels. This effect was independent of
the change in low-density lipoprotein cholesterol
(LDL) or high-density lipoprotein cholesterol (HDL)
levels.
Key words: atorvastatin, coronary artery disease,
C-reactive protein, inflammation
WROWADZENIE
Wysokie stężenie w osoczu białka C-reaktywnego
(CRP, C-reactive protein) jest wskaźnikiem układowego
stanu zapalnego oraz wysokiego ryzyka incydentów naczyniowych zarówno u osób zdrowych [1], jak i pacjentów
z chorobą wieńcową (CAD, coronary artery disease) [2].
Adres do korespondencji: Ilgin Karaca
Saraybosna cad Çavdar sit B2 blok No. 37/6
Abdullahpasa/Elazig, Turkey
tel.: 0090–424 238 80 19, faks: 0090–424 238 80 19, e-mail: [email protected]
Forum Kardiologów 2004, 9, 1, 35–39
Copyright © 2004 Via Medica, ISSN 1425–3674
[email protected]
35
Forum Kardiologów 2004, tom 9, nr 1
Stężenie to może wskazywać na stan zapalny toczący się
w obrębie śródbłonka [3]. Wysokie miano CRP w surowicy idzie w parze — jako wskaźnik wtórny lub bezpośrednio — z niekorzystnym rokowaniem w CAD [4].
Inhibitory reduktazy hydroksymetyloglutarylokoenzymu A (statyny) znacząco zmniejszają śmiertelność
i chorobowość z przyczyn sercowo-naczyniowych. Docelowe stężenie cholesterolu frakcji lipoprotein niskiej gęstości (LDL, low-density cholesterol) w profilaktyce choroby wieńcowej (2,6 mmol/l; 100 mg/dl), określone przez
National Cholesterol Educational Program (NCEP), można
osiągnąć u większości pacjentów za pomocą atorwastatyny [5]. Jednak korzyści wynikające z osiągnięcia stężenia docelowego (znacząca redukcja śmiertelności i liczby epizodów naczyniowych) nie muszą zależeć wyłącznie od obniżenia stężenia cholesterolu frakcji LDL [6].
Jedną z możliwości jest wpływ statyn na przebieg procesu zapalnego. Istnieją doniesienia, że po 5-letnim leczeniu prawastatyną stężenie CRP u badanych zmniejszyło się o 22% w porównaniu z grupą otrzymującą placebo [2]. W tym badaniu średnie stężenie CRP w grupie
przyjmujacej prawastatynę było znacząco niższe niż
w podgrupie otrzymującej placebo, w której stwierdzano niskie stężenie cholesterolu frakcji LDL. W opisach podobnych długofalowych badań podaje się znaczne obniżenie stężenia CRP w osoczu po zastosowaniu statyn
[7, 8]. Jednak do tej pory nie określono dokładnej charakterystyki wspomnianego efektu, dotyczącej możliwości jego wystąpienia, początkowej prędkości przebiegu
oraz reakcji w zależności od dawki leku [7].
W niniejszym eksperymencie autorzy badali wpływ
krótkotrwałej terapii atorwastatyną na stężenie CRP
w osoczu u pacjentów z chorobą wieńcową. Analizowano także związek między zmianą stężenia cholesterolu
frakcji LDL w osoczu powodowaną przez atorwastatynę
a stężeniem CRP.
MATERIAŁ I METODY
Pacjenci
W badaniu uczestniczyło 78 pacjentów (64,1% z niestabilną dławicą piersiową, 35,9% ze stabilnym przebiegiem choroby) (średni wiek 52 ± 18 lat; 49 mężczyzn
i 29 kobiet). Z udziału w próbie wyłączono osoby z ostrym
zawałem serca, aby uniknąć bezpośredniego efektu stymulacji reakcji zapalnej przez tkankę martwiczą. Chorym
pobierano krew do badania w chwili przyjęcia do szpitala oraz po upływie 6, 12, 18 i 24 godzin. W pobranych
próbkach mierzono stężenie enzymów: kinazy kreatynowej (CK, creatine kinase), kinazy kreatynowej frakcji MB
(CK-MB, creatine kinase-MB), troponiny T (test ilościowy
Cardiac T, Roche-Mannheim, Niemcy). Jeśli wartość stężenia frakcji CK-MB przekraczała 5% całkowitego stężenia CK lub stężenie troponiny T było wyższe niż 0,1 µg/dl,
36
dany przypadek kwalifikowano jako ostry zawał serca
i takiego chorego wyłączano z udziału w badaniu. Niestabilną dławicę piersiową zdefiniowano jako występujące w ostatnim okresie (60 dni) bóle dławicowe o typie
angina crescendo lub dławicy spoczynkowej. Za stabilną
dławicę piersiową uznawano ból w klatce piersiowej
o stałym nasileniu, wywoływany przez wysiłek fizyczny,
utrzymujący się krócej niż 20 minut i ustępujący w spoczynku lub po podaniu podjęzykowo leku z grupy nitratów. Badani albo nie przebyli w przeszłości zawału serca, albo — jeśli go przebyli — upłynęło od tego czasu
co najmniej 6 miesięcy. Przed wypisaniem ze szpitala
u 50 pacjentów spośród 78 (64,1%) przeprowadzono angiografię tętnic wieńcowych, zaś u 38 osób (76%) poddanych angiografii wykonano rewaskularyzację (przezskórną wewnątrznaczyniową angioplastykę wieńcową
lub pomostowanie aortalno-wieńcowe). U 64 chorych
(82%) stosowano kwas acetylosalicylowy (100–300 mg/d.),
zaś 14 osób (18%) przyjmowało inhibitor konwertazy
angiotensyny (ACE, angiotensin-converting enzyme).
Żaden badany nie otrzymywał wcześniej żadnych leków
z grupy statyn.
Elektrokardiografia. W elektrokardiogramie (EKG)
nie stwierdzano uniesienia odcinka ST. Zmiana w zapisie EKG obserwowana u 19 spośród 78 osób polegała na
obniżeniu odcinka ST i odwróceniu fali T podczas napadów bólu.
Enzymy pochodzenia sercowego oznaczano na początku próby oraz po upływie 6, 12, 18 i 24 godzin. Żaden
z chorych nie wykazywał wzrostu stężeń CK, CK-MB lub
troponiny T.
Badanym zalecono dietę 1. stopnia opracowaną
przez American Heart Association. Przydzielono ich losowo do grupy leczonej atorwastatyną (grupa A, n = 46)
oraz do grupy kontrolnej (grupa B, n = 32). Podstawowe dane kliniczne pacjentów przedstawiono w tablicy 1.
Grupę B utworzyli chorzy wybrani spośród osób ze stężeniem cholesterolu frakcji LDL niższym niż 3,4 mmol/l
(130 mg/dl). Wszyscy badani kontynuowali przyjmowanie leków redukujących objawy choroby wieńcowej:
kwas acetylosalicylowy w dawce 100 mg/dobę, leki
b-adrenolityczne (63 osoby), antagonistów wapnia
(15 osób), doustne lub podjęzykowe nitraty. Przed wypisaniem badanych ze szpitala nie stwierdzono różnic
w zakresie liczby pacjentów poddanych rewaskularyzacji w grupach A i B. Wyjściowe próbki krwi, pobrane
w celu oznaczenia stężeń CRP, cholesterolu całkowitego,
frakcji LDL oraz frakcji lipoprotein wysokiej gęstości (HDL,
high-density lipoprotein), do chwili przeprowadzenia
określonych prób biochemicznych przechowywano
w temperaturze –70°C. Po 4-tygodniowej terapii ponownie dokonano identycznych pomiarów, zarówno w grupie A, jak i B. Poszczególne próbki krwi badali doświad-
[email protected]
Wpływ atorwastatyny na stężenie białka C-reaktywnego u pacjentów z chorobą wieńcową
Tablica 1. Wyjściowa charakterystyka pacjentów z grupy A (leczonej atorwastatyną) i grupy B (kontrolnej)
Grupa A (n = 46)
Grupa B (n = 32)
p
20,3
17
NS
PTCA/pomostowanie aortalno-wieńcowe
22 (47,8%)
16 (50%)
NS
Leczenie kwasem acetylosalicylowym
37 (80,4%)
27 (84,3%)
NS
Leczenie inhibitorem ACE
8 (17,4%)
6 (18,7%)
NS
Stabilna dławica piersiowa
17 (36,9%)
11 (34,3%)
NS
Niestabilna dławica piersiowa
30 (65,2%)
20 (62,5%)
NS
Cholesterol frakcji LDL [mg/dl]
140 ± 39
108 ± 14
< 0,05
Cholesterol frakcji HDL [mg/dl]
47 ± 12
42 ± 8
NS
Wyjściowe stężenie CRP [mg/dl]
CRP (C-rective protein) — białko C-reaktywne; PTCA (percutaneous transluminal coronary angioplasty) — przezskórna wewnątrznaczyniowa angioplastyka wieńcowa; inhibitor ACE (angiotensin converting-enzyme) — inhibitor konwertazy angiotensyny; LDL (low-density cholesterol) — cholesterol frakcji lipoprotein niskiej gęstości; HDL (high-density cholesterol) — cholesterol frakcji lipoprotein wysokiej gęstości; NS — nieistotne statystycznie
czeni pracownicy, którzy nie znali alokacji pacjentów do
wymienionych wyżej grup.
Analiza statystyczna
W celu zbadania istotności wszelkich różnic pomiędzy średnimi poziomami CRP otrzymywanymi w miarę
upływu czasu zastosowano test t-Studenta dla zmiennych powiązanych; przeprowadzono komputerowe
wyliczenie współczynników korelacji Pearsona w celu
oceny związków między zmianą poziomu CRP a zmianami stężeń cholesterolu frakcji LDL i HDL. Aby zbadać
ewentualną zależność między wyjściowymi wartościami
poziomów CRP i wyjściowymi stężeniami wspomnianych
frakcji cholesterolu, użyto wartości znormalizowanych
w postaci logarytmicznej.
WYNIKI
Pod koniec 4-tygodniowej terapii średnie stężenie
CRP w grupie A zmniejszyło się o 47% — z 20,3 mg/dl
(95-procentowy przedział ufności [CI, confidence interval]
9–31,8) do 10,8 mg/dl (95% CI 2,7–18,9) (p < 0,001).
W grupie B wartości CRP obniżyły się o 25% — z 17 mg/dl
(95% CI 13,1–21) do 12,8 mg/dl (95% CI 9,7–15,9)
(p < 0,01). Wyjściowe stężenia białka C-reaktywnego
były podobne w obu grupach (p = 0,10), lecz przed zakończeniem badania różniły się znacząco pod tym
względem (p = 0,003).
Pod koniec 4-tygodniowej próby klinicznej w grupie
leczonej atorwastatyną stężenie cholesterolu frakcji LDL
zmniejszyło się o 39% (ze 140 ± 39 mg/dl do 85 ± 29 mg/dl)
(p < 0,01), zaś stężenie cholesterolu frakcji HDL wzrosło
o 6% (z 47 ± 12 mg/dl do 50 ± 13 mg/dl) (p > 0,05).
W grupie B stężenie cholesterolu frakcji LDL zmalało
o 2,7% (ze 108 ± 14 mg/dl do 106 ± 11 mg/dl) (p > 0,05),
a frakcji HDL — o 2,7%, z 42 ± 8 mg/dl do 40 ± 5 mg/dl
(p > 0,05) (ryc. 1).
[email protected]
W grupie A nie stwierdzono istotnej zależności między zmianą stężeń CRP i cholesterolu frakcji LDL (r =
= 0,08). Nie wykazano również istotnej korelacji między
wzrostem stężenia cholesterolu frakcji HDL a spadkiem
wartości CRP.
DYSKUSJA
W próbie klinicznej autorzy (w ciągu 4 tygodni) odnotowali bardziej znaczący spadek stężenia CRP w osoczu pacjentów z chorobą wieńcową otrzymujących atorwastatynę (20 mg/d.) niż w podobnej grupie osób nieleczonych statynami. Zmniejszenie stężenia cholesterolu
frakcji LDL lub wzrost stężenia cholesterolu frakcji HDL
pod wpływem atorwastatyny były niezależne od spadku stężenia CRP.
Ridker i wsp. [8], opisując wyniki swej 8-tygodniowej
próby klinicznej z zastosowaniem tego leku, donosili
o obniżeniu stężenia CRP o 13,3%. W badaniu Cholesterol and Recurrent Events (CARE) [2] w 5-letnim okresie
obserwacji otrzymano podobne obniżenie wartości tego
Rycina 1. Stężenia białka C-reaktywnego (CRP), cholesterolu
frakcji HDL i LDL w grupie pacjentów leczonych atorwastatyną
(grupa A) i w grupie kontrolnej (grupa B) w ciągu 4 tygodni
37
Forum Kardiologów 2004, tom 9, nr 1
parametru. W innej próbie Air Force/Texas Coronary
Atherosclerosis Prevention Study (AFCAPS) [9] zmniejszenie stężenia CRP w osoczu pod wpływem podawania
lowastatyny wynosiło 14,8%. We wszystkich 3 powyższych badaniach obserwowane obniżenie stężenia CRP
w osoczu było niezależne od zmiany stężenia cholesterolu frakcji LDL; powyższe wnioski są zgodne z wynikami
autorów. Uzyskane w ich badaniu zmniejszenie stężenia
CRP pod wpływem atorwastatyny o 47% jest wysokim
rezultatem w porównaniu z wynikami prób z użyciem innych statyn [2, 8, 9]. Różnicę tę można przypisać kryteriom
doboru pacjentów, które zastosowali autorzy. Inną przyczyną może być odmienne działanie przeciwzapalne poszczególnych statyn [10]. Według autorów niniejszego
artykułu należy przeprowadzić badania nad przeciwzapalnym działaniem różnych leków z grupy statyn.
Obniżenie stężenia CRP o 25% w grupie B mogło
wynikać ze wstępnego podwyższenia poziomu wskaźników ostrej fazy, związanych z niestabilną chorobą
wieńcową, obecną u 61,5% badanych chorych [4].
U pacjentów z niestabilną dławicą piersiową po upływie
48–72 godzin od wystąpienia objawów stężenie CRP
w osoczu osiągało wartości maksymalne (okres półtrwania we krwi = ok. 19 h); pod koniec wspomnianego okresu zaczynało maleć. Mimo to u 45% osób przez 3 miesiące utrzymywało się ono na wyższym poziomie w porównaniu z wartością prawidłową [11]. Podgrupy chorych, u których wartości stężenia CRP pozostawały wysokie, charakteryzowały się niekorzystnym rokowaniem
[11]. Wzrost stężenia CRP w osoczu towarzyszący stabilnej dławicy piersiowej, stwierdzony u 38,5% pacjentów
badanych przez autorów, wykazano również we wcześniejszych próbach klinicznych [12].
W próbie klinicznej CARE [2] odnotowano tendencję
do wzrostu stężenia CRP w osoczu w ciągu 5-letniego
okresu obserwacji w grupie przyjmującej placebo. Jednak w badaniu autorów wartość CRP znacząco spadła
w grupie B (nieotrzymującej leku z grupy statyn). Powyższa różnica mogła wynikać z przyjętej metodyki doboru
pacjentów lub z krótkiego okresu obserwacji. Znaczący
spadek stężenia CRP w grupie B można też przypisać leczeniu kwasem acetylosalicylowym i stabilizacji blaszki
miażdżycowej w ciągu 4-tygodniowej próby. Badani
chorzy mogli również pozostawać w okresie cofania się
stanu zapalnego związanego z angioplastyką lub pomostowaniem tętnic wieńcowych. Większa redukcja stężenia CRP w grupie A niż w grupie kontrolnej w tym samym
okresie mogła być spowodowana korzystnymi efektami
działania atorwastatyny.
Istniało przekonanie, że wpływ statyn na CRP uwidacznia się w ciągu 1–5 lat [8]. Jednak Ridker i wsp. [7]
na podstawie badania pacjentów z pierwotną hipercholesterolemią wykazali, że ceriwastatyna obniżała stęże-
38
nie CRP w ciągu 8 tygodni. W tym samym badaniu stwierdzono, że zwiększanie dawki leku nie wpływało dodatkowo na wartość CRP. Autorzy wykazali, że 4-tygodniowe leczenie atorwastatyną (20 mg/d.) znacząco obniżyło stężenie CRP w osoczu. Udowodniono zatem, że nie
wpływała ona pozytywnie na ten parametr nawet już po
upływie wspomnianego okresu obserwacji. Ponadto,
wnioski autorów przemawiały na korzyść hipotezy, według której leki z grupy statyn obniżają stężenie CRP niezależnie od redukcji stężenia cholesterolu frakcji LDL.
Riesen i wsp. [13] badali 155 osób z chorobą wieńcową
lub zagrożonych ryzykiem jej rozwoju. Podawali badanym różne dawki atorwastatyny, stwierdzając po upływie miesiąca znaczący spadek stężenia CRP u pacjentów,
u których wyjściowe wartości były umiarkowane i wysokie, odpowiednio o 22% i 40%. Zmiany wykazane u chorych z wysokimi wartościami CRP były podobne do wyników otrzymanych przez autorów po 4-tygodniowej
terapii atorwastatyną. Powyższe rezultaty mogą mieć
duże znaczenie w odniesieniu do wczesnych korzyści klinicznych z leczenia statynami. Riesen i wsp. [13] wykazali, że spadek stężenia CRP był niezależny od zmian stężeń lipidów i lipoprotein. Powyższe wyniki są zgodne
z otrzymanymi przez autorów. Niektórzy badacze podają, że nie stwierdza się dalszego obniżania się stężeń
CRP w wyniku zwiększania dawki atorwastatyny. Van de
Ree i wsp. [14] donieśli o zmniejszeniu się wartości tego
parametru u 186 chorych na cukrzycę typu 2 bez choroby wieńcowej, którym podawano atorwastatynę w dawce 10 i 80 mg. Zmniejszenie stężenia CRP o 47%, uzyskane po zastosowaniu atorwastatyny w dawce 20 mg
w próbie klinicznej autorów niniejszego artykułu, w badaniu van de Ree stwierdzono po leczeniu dawką 80 mg
[14]. Różnica ta mogła wynikać z charakterystyki badanej populacji oraz dużego odsetka przeprowadzonych
zabiegów rewaskularyzacji wśród pacjentów poddanych analizie autorów. Wnioski van de Ree dotyczące
dawki tego leku i zmian stężenia CRP nie są zgodne
z wynikami podobnej próby klinicznej [13]. Według autorów istnieje potrzeba przeprowadzenia badań oceniających wpływ różnych dawek tej statyny na stężenie CRP
w podobnych grupach pacjentów, aby można było
wyciągnąć wnioski na temat relacji: dawka atorwastatyny-stężenie CRP.
Rizos i wsp. [15] donoszą o zmniejszeniu stężenia CRP
o 26% po terapii ciprofibratem w ciągu 16 tygodni. Leki
z grupy fibratów nie obniżają stężenia cholesterolu frakcji
LDL w takim stopniu jak statyny, natomiast silniej od nich
zwiększają stężenie cholesterolu frakcji HDL [16]. Wspomniane wyniki przemawiają za słusznością wniosków
autorów, zgodnie z którymi korzystny wpływ atorwastatyny na stężenie CRP nie zależał od zmian stężeń frakcji
cholesterolu.
[email protected]
Wpływ atorwastatyny na stężenie białka C-reaktywnego u pacjentów z chorobą wieńcową
Konieczne są dalsze badania pozwalające ocenić skuteczność statyn w pierwotnej i wtórnej prewencji u pacjentów z niskim stężeniem cholesterolu, zaś wysokim
— stężeniem CRP w osoczu krwi.
Wprowadzenie. Podwyższone stężenie białka C-reaktywnego (CRP, C-reactive protein) uważa się za jeden
ze wskaźników niekorzystnego rokowania w chorobie niedokrwiennej serca. Celem niniejszego badania
była ocena przeciwzapalnego wpływu atorwastatyny u osób z chorobą wieńcową na podstawie pomiarów stężenia CRP w osoczu.
Metody. Po ustaleniu wyjściowych wartości stężeń CRP
i frakcji lipidów podzielono chorych na 2 grupy. W grupie A (n = 46) podawano atorwastatynę (20 mg/d.)
jako dodatek do klasycznego leczenia przeciwdławicowego (lek b-adrenolityczny, nitrat i kwas acetylosalicylowy). Grupę B (n = 32) poddano rutynowej
terapii przeciwdławicowej. Po 4 tygodniach leczenia
powtórzono identyczne pomiary.
Wyniki. W grupie A stężenie CRP obniżyło się
z 20,3 mg/dl (95% CI 9–31,8) do 10,8 mg/dl (95% CI
2,7–18,9) (p < 0,001). W grupie B stężenie CRP zmniejszyło się z 17 mg/dl (95% Cl, 13,1–21) do 12,8 mg/dl
(95% Cl, 9,7–15,9) (p < 0,01). Jego spadek w grupie A
okazał się większy niż w grupie B (p = 0,003).
Wnioski. Atorwastatyna w grupie pacjentów z chorobą wieńcową działa przeciwzapalnie, czego odzwierciedleniem jest obniżone stężenie CRP. Efekt ten
nie zależy do zmian stężeń cholesterolu frakcji lipoprotein niskiej gęstości (LDL) lub wysokiej gęstości (HDL).
Słowa kluczowe: atorwastatyna, choroba wieńcowa,
białko C-reaktywne, zapalenie
PIŚMIENNICTWO
1. Ridker P.M., Cushman M., Stampfer M.J., Tracy R.P., Hennekens C.H. Inflammation, aspirin and risk of cardiovascular disease in apparently healthy men. N. Engl. J. Med. 1997;
336: 973–979.
2. Ridker P.M., Rifai N., Pfeeffer M.A. i wsp. for the Cholesterol, and Recurrent Events (CARE) Investigators. Inflamma-
[email protected]
tion, pravastatin and the risk of coronary events after myocardial infarction in patients with average cholesterol levels.
Circulation 1998; 98: 839–844.
3. Pasceri V., Willerson J.T., Yeh E.T.H. Direct proinflammatory effect of C-reactive protein on human endothelial cells.
Circulation 2000; 102: 2165–2168.
4. Liuzzo G., Biasucci L.M., Gallimore J.R. i wsp. Enhanced inflammatory response in patients with preinfarction unstable angina. J. Am. Coll. Cardiol. 1999; 34: 1696–1703.
5. Athyros V.G., Papageorgiou A.A., Mercouris B.R. i wsp. Treatment with atorvastatin to the National Cholesterol Educational Program goal versus ‘usual’ care in secondary coronary heart disease prevention. The GREek Atorvastatin Coronary-heart-disease Evaluation (GREACE) study. Curr. Med.
Res. Opin. 2002; 18: 220–228.
6. Sacks F.M., Ridker P.M. Lipid lowering and beyond: results
from the CARE study on lipoproteins and inflammation.
Cholesterol and Recurrent Events. Hertz 1999; 24: 51–56.
7. Ridker P.M., Rifai N., Lowenthal S.P. Rapid reduction in
C-reactive protein with cerivastatin among 785 patients
with primary hypercholesterolemia. Circulation 2001; 103:
1191–1193.
8. Ridker P.M., Rifai N., Pfeeffer M.A., Sacks F.M., Braunwald
E. for the Cholesterol, and Recurrent Events (CARE) Investigators. Long-term effect of pravastatin on plasma concentration of C-reactive protein. Circulation 1999; 100:
230–235.
9. Downs J.R., Clearfield M., Weis S. i wsp. for the AFCAPS/
/TexCAPS Research Group. Primary prevention of acute coronary events with lovastatin in men and women with average cholesterol levels: results of AFCAPS/TexCAPS JAMA
1998; 279: 1615–1622.
10. Strandberg T.E., Vanhannen H., Tikkanen M.J. Effect statin
on C-reactive protein in patient with coronary artery disease. Lancet 1999; 353: 118–119.
11. Biasucci L.M., Liuzzo G., Grillo R.L. Elevated levels of C-reactive protein at discharge in patients with unstable angina
predict recurrent instability. Circulation 1999; 99: 855–860.
12. Liuzzo G., Biasucci L.M., Gallimore J.R. Prognostic value of
C-reactive protein and plasma amyloid A protein in severe
unstable angina. N. Engl. J. Med. 1994; 331: 417–424.
13. Riesen W.F., Engler H., Risch M., Korte W., Noseda G. Short-term effects of atorvastatin on C-reactive protein. Eur. Heart J. 2002; 23: 794–799.
14. Van de Ree M.A., Huisman M.V., Princen H.M., Meinders
A.E., Kluft C. Strong decrease of high sensitivity C-reactive
protein with high dose atorvastatin in patients with type 2
diabetes mellitus. Atherosclerosis 2003; 166: 129–135.
15. Rizos E., Bairaktari E., Ganotakis E. i wsp. Effect of ciprofibrate on lipoproteins, fibrinogen, renal function and hepatic
enzymes. J. Cardiovasc. Pharmacol. Ther. 2002; 7: 219–226.
16. Kreisberg R.A. Diabetic dyslipidemia. Am. J. Cardiol. 1998;
82: 67U–73U.
39