docDemokracja w Rozwoju - Polska Akcja Humanitarna
download 
Reklamacja Transkrypt
Demokracja w Rozwoju - Polska Akcja Humanitarna
Demokracja w Rozwoju Wstęp T ematem przewodnim tegorocznych Europejskich Dni Rozwoju, organizowanych w Warszawie w dniach 15-16 grudnia, jest „Rozwój i Demokracja”. Z tej okazji Polska Akcja Humanitarna postanowiła przypomnieć krótkie opracowanie przygotowane na Europejskie Dni Rozwoju w Sztokholmie w 2009 r., poświęcone temu samemu problemowi. Za słusznością tej decyzji przemawia zarówno wartość merytoryczna analizy, jak i jej wyjątkowa aktualność w obliczu nowych uwarunkowań międzynarodowych. Z drugiej strony, masowe protesty w krajach demokratycznych – od Izraela, przez Grecję, Hiszpanię, Wielką Brytanię po Stany Zjednoczone - pokazują, że wątpliwości, co do mocy sprawczej demokracji istotnie narastają. Jak zauważają autorzy, „demokracje, wynikiem funkcjonowania których nie jest rozwój, ryzykują utratę legitymizacji lub też pozostają słabe i niestabilne”. Kryzys gospodarczy i spadek zaufania do liberalnych demokracji na Zachodzie stają się poważnym wyzwaniem w momencie, kiedy wiele państw rozwijających się decyduje się na wstąpienie na drogę transformacji. Od dawna odczuwaliśmy brak polskojęzycznych prac naukowych badających w systematyczny sposób związki między demokracją a rozwojem. Można odnieść wrażenie, że debata publiczna tocząca się na ten temat, oparta była w większym stopniu na emocjach i przekonaniach niż analizie faktów i porównaniu wielu różnych przypadków. Tymczasem, jak piszą autorzy, „wpływ demokracji na rozwój nie jest ani prosty ani bezpośredni” i potrzeba więcej ostrożności w analizowaniu tych skomplikowanych relacji. Ponadto czas, który upłynął od 2009 r., a zwłaszcza przemiany demokratyczne w Afryce Północnej rzucają nowe światło na szereg stawianych wtedy pytań. Problemem pozostaje także niedostateczny dialog na temat demokracji między Europą a jej partnerami. Kwestia braku spójności polityki UE czy też stosowanie podwójnych standardów zostały ponownie ujawnione w początkowej reakcji Europy na społeczne rewolucje w krajach arabskich. Nie tylko partnerzy z krajów rozwijających się, ale też dwudziestu siedmiu członków UE nie mogą ciągle porozumieć się co do jednej wspólnie akceptowanej definicji demokracji. Stwarza to zagrożenie, że wprowadzane w niektórych krajach demokracje będą czysto nominalne i bardzo powierzchowne. W demokracji, jak przypominają autorzy, chodzi jednak o znacznie więcej niż tylko o wolne wybory. Niedawne wydarzenia pokazały, wbrew ówczesnym obawom, że „demokracja nie jest w defensywie”, a wręcz przeciwnie wydaje się, że rozpoczęła się kolejna fala rozwoju demokracji. Z wielu krajów członkowskich UE, także z instytucji unijnych oraz Parlamentu Europejskiego dobiegają coraz silniejsze głosy nawołujące do przyjęcia nowego „paradygmatu demokratyzacyjnego”, który w większym stopniu kierowałby całością działań zewnętrznych Unii. Także Polska, jako kraj sprawujący Prezydencję w Radzie UE, zabiega o wzmocnienie unijnej polityki demokratyzacyjnej, w tym poprzez powołanie Europejskiej Fundacji na rzecz Demokracji. Tekst przygotowany przez ekspertów European Centre for Development Management Policy może ułatwić poszukiwania odpowiedzi na pojawiające się dylematy. W systematyczny sposób porządkuje współczesną wiedzę na temat złożonych związków demokracji z rozwojem przywołując trzy kategorie zagadnień. Na pierwszej, najdłuższej liście, znajdziemy wnioski, które nie budzą już poważnych sporów. Należą tu min. konstatacja faktu, że wprowadzenie zasad demokratycznych tworzy sprzyjające warunki dla rozwoju, czy też podkreślenie roli świadomych obywateli dla zapewnienia wzrostu gospodarczego. Do drugiej grupy należą sprawy, które niezmiennie PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 1 2011-12-12 10:05:31 Policy brief | 2 wywołują silne kontrowersje, jak nierozstrzygnięte pytanie o związek przyczynowo-skutkowy między demokracją a rozwojem. W końcu zwraca się uwagę na zagadnienia zaniedbane, którym niesłusznie nie poświęcano dotąd należytej uwagi. To przede wszystkim ważny postulat wzmocnienia krajowych systemów podatkowych, jako elementu niezbędnego zarówno dla demokracji, jak i rozwoju. Szczególnie interesujący dla czytelników będzie szczegółowy opis czterech metod, które mogą sprawiać, że demokracja doprowadzi do lepszych wyników rozwojowych: 1) przyjęcie realistycznego i długoterminowego podejścia, 2) pogłębianie demokracji, 3) wzmacnianie zdolności państwa oraz 4) dookreślenie roli aktorów zewnętrznych we wspieraniu przemian demokratycznych. Chociaż lista ta nie jest wyczerpująca, a ostatnie wydarzenia z pewnością dodały nowych obserwacji i rozwiązań, wzięcie ich pod uwagę może pozwolić czasem na uniknięcie wyważania otwartych drzwi. Demokracja w rozwoju jest warunkiem koniecznym rozwoju, ale może zdecydowanie pomóc w jego przyspieszeniu i równiejszym rozdystrybuowaniu korzyści. Rozwój, jak pokazuje przykład Indii, nie jest koniecznym warunkiem demokracji, ale ułatwia konsolidacje demokratycznych standardów i procedur. Czytając tekst nie możemy zapominać, że ostatecznym celem współpracy rozwojowej powinny być redukcja ubóstwa i realizacja Milenijnych Celów Rozwoju, a w dłuższej perspektywie także zmniejszanie dysproporcji rozwojowych między bogatą Północą i biednym Południem. Jeżeli jednak zarówno zbytnia koncentracja na demokracji (podejście normatywne), jak i na rozwoju nie są zbyt obiecujące, jak sugerują autorzy, potrzebujemy strategii, która „umożliwi jednoczesne pogłębienie demokracji i poprawę wyników rozwojowych”. Jeżeli uda się umiejętnie połączyć te dwa elementy może pozwolić to nie tylko na zwiększenie skuteczności pomocy rozwojowej, ale też przyczyni się do budowy bardziej sprawiedliwego i bezpieczniejszego świata. Arabska Wiosna i „zachodnia jesień” na nowo ożywiły rozważania na temat znaczenia demokracji dla spełniania potrzeb i aspiracji obywateli. Wydarzenia te zapewne wpłyną na zmiany w polityce rozwojowej UE, która powinna stać się bardziej spójna i kompleksowa. Jednocześnie powracają dylematy dotyczące zasadności i skuteczności uzależniania udzielenia pomocy od spełnienia określonych warunków politycznych i w efekcie pytania o większe upolitycznienie wsparcia. Wydaje się, że tekst przygotowany w 2009 r. nieco wyprzedzał swoje czasy i dopiero teraz pada na podatny grunt. Pozostaje mieć nadzieję, że wzbogaci on toczącą się debatę na temat znaczenia demokracji we współpracy rozwojowej i ewolucji unijnej polityki rozwojowej. Z pewnością może być pomocnym wprowadzeniem do merytorycznej dyskusji opartej na solidnych argumentach. Zastanawiając się nad tymi wyzwaniami, warto podkreślić, że demokracja i rozwój są wartościami samymi w sobie i - chociaż współwystępując, mogą się wzajemnie wzmacniać, nie powinniśmy traktować ich instrumentalnie. Demokracja, jak pokazuje przykład Chin, nie Patryk Kugiel Analityk Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych DEMOKRACJA W ROZWOJU W jaki sposób oba procesy mogą się wzajemnie wzmacniać? „Rozwój zależy od dobrego rządzenia. Tego składnika zdecydowanie za długo brakowało w zdecydowanie zbyt wielu miejscach. Taka zmiana może w końcu odblokować potencjał Afryki. I odpowiedzialność za nią mogą wziąć wyłącznie sami Afrykańczycy”. „W strasznej historii klęsk głodu na świecie, żadne znaczne klęski nie wystąpiły w niezależnych krajach posiadających stosunkowo wolną prasę”. (Amartya Sen w „Rozwój i Wolność”, 1999) (Przemowa prezydenta Obamy, Akra, 11 lipca 2009 r.) PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 2 2011-12-12 10:05:31 Demokracja w rozwoju 3 | Policy brief MATERIAŁ PRZYGOTOWANY PRZEZ EUROPEAN CENTRE FOR DEVELOPMENT POLICY MANAGEMENT (ECDPM) Opinie wyrażone w tym dokumencie stanowią wyłączną odpowiedzialność ich autorów i nie należy ich postrzegać jako wyrażających zdanie Szwedzkiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych ani Komisji Europejskiej. Tematem Europejskich Dni Rozwoju w 2009 roku były obywatelskość i rozwój, jedna z sesji plenarnych dotyczyła złożonej relacji między demokracją a rozwojem i tego, jak mogą się one wzajemnie wzmacniać. Szwedzka Prezydencja poprosiła ECDPM, nieza- leżną fundację zajmującą się współpracą UE z krajami AKP, o przygotowanie dokumentu, który nada strukturę debacie i dostarczy materiału do przemyśleń. W oparciu o analizę kontekstową, niniejszy tekst przedstawia rozważania dotyczące wzajemnych powiązań między demokracją i rozwojem (część 1); prezentuje najważniejsze odkrycia z literatury i praktyki (część 2) oraz analizuje możliwe sposoby wsparcia demokracji w dostarczaniu lepszych rezultatów rozwojowych (część 3). I. Demokracja pod lupą: czas ponownie rozważyć relację z rozwojem 1. Debata nad zależnościami między demokracją i rozwojem nie jest nowa. W kręgach polityki i nauki, przez wiele lat trwały zacięte spory między „wierzącymi” i „niewierzącymi” w istnienie związków przyczynowo-skutkowych między demokracją i rozwojem (w dowolnym kierunku). Zwolennicy teorii modernizacji, która dowodzi, że rozwój jest warunkiem wstępnym do demokracji, spierają się ze zwolennikami poglądu, że rozwój ekonomiczny nie jest ani koniecznym, ani wystarczającym warunkiem do pojawienia się demokracji. Natura związku między demokracją i rozwojem pozostaje „zagadnieniem, które wywołuje gorące sprzeciwy i spory”.1 2. O ile trudno jest określić bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy między demokracją i rozwojem, istnieje szeroki, międzynarodowy konsensus na temat potencjalnie pozytywnej roli, jaką demokracja lub „demokratyczne rządzenie”2 mogą odegrać w procesach rozwoju – zwłaszcza w kontekście długofalowym. Koniec zimnej wojny oraz następująca po nim fala demokratyzacji na początku lat 90. przyczyniły się do wyniesienia tej wizji na pierwszy plan, zarówno w Europie, jak i w świecie rozwijającym się. 3. Demokracja stanowiła podstawę politycznego, społecznego, kulturalnego i gospodarczego rozwoju Unii Europejskiej. Uważa się ją zarówno za „wartość”, jak i „proces”, w tym sensie, że rozwija się ona PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 3 od wewnątrz, za pośrednictwem ludzi i instytucji danego państwa. Wsparcie dla budowania demokracji stało się stopniowo celem samo w sobie, a także cechą wszystkich dziedzin polityki zewnętrznej UE (sprawy zagraniczne, rozwój i bezpieczeństwo). Jednak z punktu widzenia UE proces demokratyczny posiada też walor narzędziowy, w sensie skutecznego zwalczania ubóstwa, promowania wzrostu, zapewnienia odpowiedzialności rządu (w tym cywilnej kontroli nad sprawami bezpieczeństwa) oraz obrony praw człowieka (poprzez niezależne sądy i wolne media). Uważa się, że ugruntowanie demokracji w państwach trzecich daje najlepsze (choć bez gwarancji sukcesu) perspektywy na wspólne zarządzanie kwestiami globalnymi (które szczególnie interesują obywateli UE) oraz promocję skutecznej współpracy wielostronnej. 4. Większość regionów rozwijających się (w różnym stopniu) zaakceptowała ten program polityczny i uznała przewagę demokracji w kontekście dostarczania rezultatów rozwojowych. W Afryce wydano szereg deklaracji politycznych wskazujących na pozytywne związki między demokracją i rozwojem. Zarówno NEPAD, jak i Africa Peer Review Mechanism (APRM – Afrykański Mechanizm Oceny Wzajemnej) zostały zbudowane na tym przekonaniu.3 Karta Międzyamerykańska (podpisana w Limie w 2001 roku) stwierdza, że „demokracja oraz rozwój społeczny i ekonomiczny są współzależne i wzajemnie się wzmacniają”. Karta ASEAN podkreśla potrzebę promocji tak „zasad demokracji”, jak i „trwałego wzrostu gospodarczego, dobrobytu i postępu społecznego”, choć nie wskazuje bezpośrednich wzajemnych związków między tymi celami. 2011-12-12 10:05:31 Policy brief | 4 Demokracja w rozwoju 5. Trudny dialog na temat demokracji. Doświadczenia z różnych regionów wskazują na istnienie (narastającego) braku dialogu na temat demokracji między Europą i jej partnerami. Przyczynia się do tego wiele czynników, np.: (i) opór ze strony zasiedziałych liderów; (ii) brak narodowych programów demokracji, będących własnością narodu, które mogłyby służyć za podstawę dialogu; (iii) tendencja ze strony europejskich aktorów, by wracać do normatywnego bądź technicznego podejścia do wsparcia demokracji za granicą; (iv) stosowanie podwójnych standardów, ograniczających wiarygodność europejskiego dyskursu demokratycznego. Globalny wyścig o zasoby może jeszcze bardziej ograniczyć zakres spójności polityk. Pojawienie się na scenie międzynarodowej nowych aktorów, stosujących inną politykę w obszarze demokratyzacji, sprawia, że wyzwanie to staje się jeszcze trudniejsze. Należy też przyjąć do wiadomości, że demokracja to niekończące się wyzwanie także dla krajów europejskich, o czym świadczy coraz obszerniejsza literatura dotycząca niedostatków demokracji w społeczeństwach europejskich.5 Niniejsza analiza potwierdza, że istnieje kilka rozbieżnych głosów, jeśli chodzi o formalne uznanie potencjalnej wartości dodanej demokracji dla rozwoju. Ale czy wysokie oczekiwania zdołają przejść test rzeczywistości? W jaki sposób procesy demokratyczne działają w państwach trzecich? Czy demokracja jest skutecznie promowana ze względu swoją wartość rozwojową? Czy możemy dostrzec wzajemnie korzystny związek między demokracją i rozwojem? Czy demokracja przyczynia się do lepszych wyników rozwojowych na rzecz osób ubogich? Czy Europa i jej partnerzy rzeczywiście posiadają wspólną wizję w zakresie znaczenia demokracji dla rozwoju? 6. Ocena rzeczywistego stanu w dziedzinie potencjalnej symbiozy między demokracją i rozwojem działa raczej „trzeźwiąco”. Wpływ demokracji na rozwój nie jest ani prosty, ani bezpośredni. Uznaje się, że „długi i złożony łańcuch zależności łączy akt wyrazu preferencji wyborczych, poprzez oddanie głosu, z (…) ostatecznym procesem zarządzania i dostarczania publicznych dóbr i usług, które mają na celu redukcję powszechnego ubóstwa.”4 Łańcuch ten jest kruchy – zwłaszcza w młodych demokracjach. Demokracja w defensywie. W wielu krajach rozwijających się procesy demokratyczne trwają w stagnacji lub wręcz cofają się. Faza ta jest widoczna w rosnącej liczbie pozornych demokracji, machinacjach konstytucyjnych w celu zachowania władzy (coraz popularniejsze w Afryce) oraz powstawaniu „systemów hybrydowych”, które akceptują demokrację na poziomie retorycznym, a jednocześnie stosują pułapki formalne, takie jak ograniczenie swobód, czy elementy autorytaryzmu. Wybory często wyzwalają konflikty. Wszystko to ma niszczący wpływ na perspektywy rozwojowe dla mieszkańców, co widać po pogorszeniu się sytuacji ekonomicznej i społecznej w krajach, które kiedyś radziły sobie dobrze. Wątpliwości co do mocy sprawczej demokracji. Sceptycyzm i rozczarowanie co do możliwości sprawczych demokracji narastają. Solidarność i sprawiedliwy podział dochodów to kluczowe części składowe kontraktu społecznego między państwem i obywatelami. Demokracje, wynikiem funkcjonowania których nie jest rozwój, ryzykują utratą legitymizacji lub też pozostają słabe i niestabilne. Dobrym tego przykładem jest Ameryka Łacińska. Region ten ogólnie posunął się do przodu zarówno w zakresie reform demokratycznych, jak i gospodarczych, a jednak poziom ubóstwa nadal wzrasta a podział dochodów jest najbardziej nierówny na świecie. Wstrząsnęło to wiarą obywateli w wartość demokracji i instytucji politycznych – zwłaszcza partii. Kiedy demokracja nie przynosi pożądanych skutków rozwojowych, może to prowadzić do wzrostu atrakcyjności populizmu oraz rządów autorytarnych. PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 4 7. Niemniej jednak ogólny obraz nie jest aż tak ponury. Badania z różnych regionów wskazują, że obywatele wierzą w demokrację i uznają ją za preferowaną formę rządów. W wielu częściach świata grupy społeczne nadal mobilizują się w obronie demokracji i przeciwko reżimom autorytarnym. Walcząc o lepszy rozwój społeczno-ekonomiczny obywatele z różnych regionów przemawiają coraz głośniej, żądają praw i domagają się odpowiedzialności ze strony rządów. W świecie rozwijającym się wypróbowywane są różnorodne eksperymenty demokratyczne i innowacyjne systemy rządzenia, które przyczyniają się do lepszych wyników rozwojowych. Nowe rozwiązania w zakresie komunikacji i mediów dają olbrzymie możliwości w dziedzinie zwiększania skuteczności mobilizacji społecznej na rzecz reform. 8. Wszystko to wskazuje, że debata na temat demokracji i rozwoju znajduje się w krytycznym momencie. Wymienione powyżej trendy powinny skłonić różnorodnych interesariuszy do ponownego rozważenia kwestii wzajemnych powiązań między demokracją i rozwojem. Podejście normatywne (prodemokratyczne) nie jest już wystarczające (ponieważ wiarygodność demokracji zależy od jej zdolności do dostarczania wyników). Z drugiej strony ścieżka koncentrująca się wyłącznie na rozwoju (Millenijne Cele Rozwoju) i pomijająca politykę oraz demokrację także nie jest zbyt obiecująca. Żeby pójść naprzód należy dokonać podsumowania „co działa, a co nie działa” i na tej podstawie określić realistyczne (długoterminowe) strategie, które umożliwią jednoczesne pogłębienie demokracji i poprawę wyników rozwojowych. 2011-12-12 10:05:31 Demokracja w rozwoju 5 | Policy brief II. Najważniejsze odkrycia na temat relacji między demokracją i rozwojem 9. Próba krytycznej oceny relacji między demokracją i rozwojem nie powinna odbywać się w próżni. Istnieje ogromna ilość wiedzy, którą można wykorzystać jako źródło inspiracji.6 W celu ułatwienia debaty plenarnej podczas EDR (Europejskich Dni Rozwoju w 2009 r. – przyp. redakcji) najważniejsze lekcje wyniesione z literatury i praktyki zostały poniżej podzielone na trzy główne kategorie: (i) kwestie w których wydaje się istnieć stosunkowy konsensus; (ii) kwestie, które są kontrowersyjne i budzą sprzeciwy; (iii) kwestie, które do tej pory były raczej zaniedbywane, choć potencjalnie mogłyby odegrać rolę w poprawie wyników rozwojowych demokracji. 10. Taka kategoryzacja posiada oczywiste ograniczenia. Poniższa analiza zapewnia jedynie szeroki zbiór zmieniających się opinii na temat złożonej relacji między demokracją i rozwojem. Może ona jednak pomóc skoncentrować debatę i określić najważniejsze wyzwania, które przed nami stoją. 11. Przegląd literatury wskazuje na istnienie znaczącego konsensusu (w Europie i świecie rozwijającym się) co do zestawu kwestii krytycznych w równaniu demokracja - rozwój. gospodarczego i instytucjonalnego, które znacząco ograniczają perspektywę konsolidacji i trwałości demokracji. Dlatego też należy inwestować w podstawy na których oparta jest demokracja (np. edukacja, obywatelska, świadomość praw, zatrudnienie, bezpieczeństwo ludzkie). Więcej niż wybory i instytucje formalne. W celu przezwyciężenia ograniczeń demokracji przedstawicielskiej (skupionej na wyborach), istnieje potrzeba zwiększenia inwestycji w istotę demokracji, poprzez promocję zasad takich jak partycypacja, przejrzystość i odpowiedzialność lokalna w ogólnym procesie rozwojowym i na różnych poziomach (regionalnym, krajowym, lokalnym). Wymaga to także stworzenia przestrzeni publicznej do swobodnej, otwartej, pluralistycznej i krytycznej debaty między aktorami politycznymi i społecznymi. Niemniej jednak budowa podstawowego konsensusu społecznego stanowi olbrzymie wyzwanie (zarówno w świecie rozwijającym się, jak i w Europie), między innymi ze względu na to, że perspektywa czasowa polityków, mediów i obywateli jest zazwyczaj krótkoterminowa. Zdolność państwa do reakcji. Legalne, kompetentne i skuteczne instytucje państwowe są kluczowe by wypromować programy demokratyzacji i rozwoju. Oznacza to potrzebę właściwego określenia strategii ukierunkowanych na wzmacnianie demokracji, rozwoju i budowania państwa. Nie ma demokracji bez demokratów. Doświadczenie jasno wyka- Pozytywne efekty. Nie ma bezpośredniej, potwierdzonej empirycznie relacji przyczynowo-skutkowej między wprowadzeniem demokracji i wzrostem gospodarczym. Niemniej jednak dowody wskazują, że zabezpieczenie rządów prawa i równości wobec prawa, utrzymanie podstawowych zasad gospodarki rynkowej – w tym ochrona prawa własności i swobody zawierania umów – ochrona wolnych mediów i swobody wypowiedzi, a także zapewnienie stosunkowo równego podziału środków produkcji, tworzą sprzyjające warunki dla zrównoważonego rozwoju (oraz sprawiedliwości społecznej). Związek z redukcją ubóstwa. Jeżeli ubóstwo jest rozumiane w sensie wielowymiarowym jako brak władzy, możliwości i bezpieczeństwa – a tak jest w przypadku polityk ramowych UE – demokrację należy rozpatrywać jako element rozwoju. Powstawanie i trwałość demokracji. Nie istnieje solidna podstawa empiryczna dla poglądu, że przed pojawieniem się demokracji muszą zaistnieć różne „warunki wstępne”. Istnieją natomiast czynniki strukturalne, takie jak niski poziom rozwoju ludzkiego, PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 5 zuje, że niezbędnym warunkiem tak demokratyzacji, jak i zrównoważonego rozwoju, są dobrze poinformowani, aktywni obywatele. Jednak w wielu krajach, żeby w pełni zmobilizować obywatelski potencjał domagania się praw i odpowiedzialności władz, należy przezwyciężyć dużą liczbę barier. Droga od bycia po prostu „podmiotem” do (poinformowanego) wyborcy, który zachowuje się jak „obywatel” jest długa.� Potrzeba przeformułowania strategii wsparcia przez donatorów. W swoim dyskursie, agencje donatorskie przyznają, że demokracja to proces, który musi zaistnieć lokalnie, a zewnętrzne wysiłki w celu narzucenia demokracji z zagranicy raczej nie odnoszą skutku. Jednak w praktyce wsparcie dla budowania demokracji nie spełniło pokładanych w nim oczekiwań. Problemy w zakresie ogólnej koncepcji i wdrażania programów demokratyzacyjnych zostały szeroko udokumentowane. Wzrasta też świadomość, że konieczny jest gruntowny przegląd podejścia UE do wspierania demokracji za granicą w celu zwiększenia jego sensowności, spójności i wpływu. 2011-12-12 10:05:32 Policy brief | 6 12. Demokracja w rozwoju Potrzeba „kontraktu społecznego”, wzmacniającego więź między państwem i obywatelami za pomocą uzgodnionego obustronnie zestawu zasad, ról i zakresów odpowiedzialności, przyczyniającego się do spójności społecznej i sprawiedliwości w zakresie redystrybucji dóbr. Wśród zagadnień, które są kontrowersyjne i budzą sprzeciwy, można wymienić następujące sprawy: Istnieje więź między demokracją oraz rozwojem społecznym i ekonomicznym, ale zdania są podzielone co do tego, która z tych rzeczy powinna zaistnieć pierwsza. Demokracje skuteczniej niż inne formy rządów radzą sobie w dziedzinie rozwoju ludzkiego. Choć istnieje szereg dowodów, że demokracja prowadzi do pozytywnych efektów rozwojowych8, istnieją też dobrze znane przykłady państw autorytarnych, które osiągnęły silną pozycję gospodarczą. Istnieją więc różne poglądy na tę kwestię. W celu poprawy wyników rozwojowych należy w większym stopniu skoncentrować się na ekonomii politycznej, na której oparta jest organizacja społeczeństwa. Wiąże się to ze spojrzeniem poza fasadę formalnie demokratycznych systemów w celu zrozumienia sieci powiązań i wpływów, które posiadają olbrzymi, często szkodliwy wpływ na potencjał gospodarczy i rozwój. Istnieje potrzeba lepszego zrozumienia „strony popytu” na ulep- szone rządy demokratyczne. Wymaga to krytycznej oceny roli zarówno „motorów zmian” w społeczeństwie, jak i możliwych ograniczeń formalnych czynników demokratyzacji (np. krajowych instytucji wyborczych, parlamentów, systemu sądownictwa, itd.). 13. Kwestie, które są stosunkowo zaniedbane, choć niezbędne w celu osiągnięcia owocnej synergii między demokracją i rozwojem, to: Dla konstruktywnych relacji między państwem a obywatelem ważny jest też blisko związany z powyższym punktem, uczciwy i sprawiedliwy system podatkowy. Prowadzone w ostatnim czasie badania wykazały, że system podatkowy wpływa na jakość rządów: oparcie państwa na powszechnym opodatkowaniu może stworzyć podstawy wrażliwego na potrzeby obywateli systemu demokratycznego, przyczynić się do budowania państwa, zwiększenia poziomu odpowiedzialności instytucji państwowych oraz rozprzestrzenić dobrobyt gospodarczy. Dobrze zaprojektowany system podatkowy przyczynia się też do trwałości finansowania podstawowych służb publicznych, takich jak ochrona zdrowia, edukacja i bezpieczeństwo, które z kolei są niezbędne do osiągnięcia wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego. 14. Z powyższego krótkiego omówienia można wyciągnąć dwa wnioski. Po pierwsze, istnieje duży potencjał, który można wykorzystać w budowaniu wzajemnie wzmacniającej się relacji między demokracją a rozwojem. Po drugie, do uwolnienia tego potencjału niezbędne są świeże myślenie i innowacyjne działanie. Wymaga to: (i) krytycznego przemyślenia niektórych podstawowych kwestii związanych z wykorzystywaniem demokracji jako narzędzia do inicjowania rozwoju; (ii) zintegrowania brakujących elementów „łańcucha”, dzięki którym demokracja może zaowocować lepszymi wynikami rozwojowymi (np. kwestie takie jak system podatkowy czy zarządzanie fiskalne); (iii) skupienia większej uwagi na kwestiach związanych z istotą demokracji oraz na potencjale zmiany, który tkwi w obywatelach. III. Drogi do zwiększenia mocy sprawczej demokracji 15. W oparciu o powyższe punkty, oparte na doświadczeniu, można uznać, że następujące metody sprawiają, że demokracja prowadzi do lepszych wyników rozwojowych: (2) Pogłębianie demokracji w celu osiągnięcia lepszych wyników rozwojowych poprzez skupienie uwagi na lokalnych systemach odpowiedzialności i inkluzywnych formach partycypacji. (3) Wzmacnianie zdolności państwa do reagowania (na poziomie centralnym i lokalnym). (1) Przyjęcie daleko bardziej realistycznego i długoterminowego podejścia do stymulowania demokracji przyczyniającej się do rozwoju. (4) Dookreślenie roli i zakresu odpowiedzialności różnorodnych aktorów zewnętrznych. PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 6 2011-12-12 10:05:32 Demokracja w rozwoju 1) Przyjęcie realistycznego i długoterminowego podejścia 16. To kwestia zdecydowanie priorytetowa, w wysiłkach na rzecz lepszego powiązania programów demokratyzacji z programami rozwoju. Z pewnej perspektywy można stwierdzić, że oczekiwania wobec młodych demokracji w zakresie prowadzenia do wyników rozwojowych były ogólnie za wysokie i nierealistyczne: W ubogich gospodarkach „nadwyżka” dóbr do dystrybucji jest zazwyczaj niewielka i podlega zewnętrznym czynnikom, które mogą jeszcze bardziej zmniejszyć „kawałek tortu do podziału”. Utrudnia to państwu osiąganie najważniejszych wyników rozwojowych. W ubogich, spolaryzowanych społeczeństwach często nie ma systemu i potencjału instytucyjnego niezbędnego do wykonania złożonego zadania sprawiedliwego podziału. Ponadto, obecnie powszechnie uważa się, że na sposób rządzenia i systemy odpowiedzialności w wielu krajach rozwijających się ogromny wpływ mają „sieci relacji patron - klient”. Choć państwa te mogą posiadać formalne elementy nowoczesnego państwa demokratycznego, władza i decyzje z gruntu nie są oparte na procesach politycznych bazujących na ustalonych regułach. Kluczowe decyzje w dziedzinie polityki i zasobów są podejmowane poza formalnymi instytucjami przez elity powiązane w sieci patronatów, istniejące obok struktur państwa. W podobnych systemach władzy skuteczność rozwoju raczej nie ma szans na stanie się głównym priorytetem. Korupcja zazwyczaj jest niemożliwa do okiełznania, ponieważ fundusze publiczne i prywatne są ze sobą mieszane przez elity pozostające u władzy. Sama idea demokracji – akceptacja istnienia opozycji, tolerowanie różnic w poglądach, skuteczne mechanizmy gwarantujące zachowanie równowagi, rotacja partii u władzy przy pomocy uczciwych wyborów, słyszalna i zorganizowana opinia publiczna – staje się przekleństwem dla rządzących, jeśli tylko zagraża sprawowaniu przez nich kontroli nad państwem.� Wiele spośród krajów zaangażowanych w procesy demokratyzacji, zwłaszcza te najuboższe i najwrażliwsze, próbuje nie tylko zbudować funkcjonującą demokrację, ale też legalne, kompetentne i sprawne państwa. Ich zadanie staje się przez to jeszcze bardziej skomplikowane, ponieważ nie należy zakładać, że wspieranie demokracji i budowanie państwa to jedno i to samo. Międzynarodowa społeczność donatorów zainwestowała dużo w budowę demokratycznych, odpowiedzialnych państw. W procesie tym wspierano szeroki wachlarz cennych inicjatyw, wiele z których wytworzyło produkty (outputs) i wyniki tak w dziedzinie demokracji, jak i rozwoju. Jednak ewaluacje programów wspierania demokracji jasno wskazują ograniczenia zewnętrznych działań, zwłaszcza w zakresie wspierania dużych zmian systemowych na modłę demokratyczną. PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 7 7 | Policy brief 17. Wszystkie powyższe czynniki wskazują na potrzebę określenia bardziej realistycznego podejścia do wspierania budowy demokracji przyczyniającej się do lepszego rozwoju. O wiele bardziej obiecujące niż podejście normatywne – które może sprawić, że lokalni i zewnętrzni aktorzy będą zastanawiać się czego brakuje – może się okazać dokonanie analizy rzeczywistej sytuacji i zrozumienie z czego ona wynika. Może to pomóc w uniknięciu pułapki zastanawiania się jedynie nad formalnymi aspektami demokracji i zaniedbania bardziej podstawowych nieformalnych zasad gry, norm kulturowych, struktur władzy oraz bodźców, które określają kształt spraw publicznych w danym państwie. Zasadniczo oznacza to przyjęcie podejścia opartego na ekonomii politycznej do wspierania demokracji i rozwoju. Dotyczy to też starań na rzecz rozwoju w kluczowych sektorach społecznych (takich jak ochrona zdrowia i edukacja). W tym celu KE opracowała niedawno specjalne narzędzie do analizy zarządzania w poszczególnych sektorach, w zakresie zapewnienia lepszych wyników na rzecz osób ubogich.10 18. Dobrym przykładem jest rola kluczowych aktorów demokratycznych, takich jak parlamenty, partie polityczne, komisje wyborcze, Trybunał Obrachunkowy, instytucje antykorupcyjne, itd. Teoretycznie mogą one odgrywać kluczową rolę jako instytucje wyrównawcze. Niemniej jednak doświadczenie wskazuje, że nie ma sensu, żeby donatorzy wspierali budowanie potencjału tych podstawowych instytucji demokratycznych zanim nie przeprowadzą poważnej analizy polityczno-ekonomicznej, odpowiadającej na pytanie, czy – w danych okolicznościach – istnieją odpowiednie bodźce, by instytucje te działały jako skuteczne czynniki regulujące. 19. Innym sposobem na nadanie bardziej realistycznego wymiaru równaniu demokracja - rozwój jest przyjęcie perspektywy długoterminowej w odniesieniu do procesów zmian społecznej i politycznej. Lokalni działacze oraz zewnętrzne agencje podkreślają konieczność uszanowania nieuchronnej długotrwałości transformacji demokratycznych. Jest to kwestia kluczowa z perspektywy konstruktywistycznej. Konsolidacja kultury demokratycznej, stworzenie od nowa kontraktu społecznego między państwem a obywatelami, zmiany konstytucyjne przeprowadzone w trybie partycypacyjnym i dążące do ustalenia zestawu norm i wartości kulturowych, pod którymi podpisują się władze i ogół opinii publicznej, stworzenie własnych programów demokratyzacji, poparcie dla partii politycznych, promocja aktywnego obywatelstwa i wiele innych to długotrwałe procesy, które należy ostrożnie kształtować i wspierać, żeby pozytywnie wpłynąć na wyniki demokracji i rozwoju. 2011-12-12 10:05:32 Policy brief | 8 20. W rozwijających się regionach prowadzone są fascynujące eksperymenty, sprzyjające pro-rozwojowym zmianom demokratycznym. Na przykład w Afryce Zachodniej „Laboratoires Citoyennetés” buduje sieć aktorów działających na rzecz tworzenia funkcjonujących i posiadających legitymizację społeczną władz lokalnych, które mogłyby oddolnie zapewniać realizację usług publicznych. Skupienie się na konkretnych wynikach rozwojowych jest postrzegane jako najbardziej odpowiednia metoda promowania aktywnego obywatelstwa (ponieważ ludzie są wyczuleni zarówno na swoje prawo do żądania odpowiednich usług, jak i na obowiązek płacenia podatków). W Ghanie podejmuje się wysiłki w celu określenia całościowego, ogólnonarodowego programu demokratyzacji, artykułując wizję tego, w jaki sposób demokracja powinna funkcjonować i skutkować wynikami rozwojowymi. Schemat rent socjalnych na Mauritiusie przyczynił się do powstania spójności społecznej, niezbędnej by wesprzeć przemianę wrażliwej gospodarki opartej na monouprawach z wysokim wskaźnikiem ubóstwa, we wzrost gospodarczy i jeden z najniższych wskaźników ubóstwa w Afryce. Pytania do dyskusji Jak wspierać aktywne postawy obywatelskie, które są jednocześnie prodemokratyczne i prorozwojowe? Jak promować i wzmacniać kontrakty społeczne w taki sposób, by przyczynić się do budowania bezpiecznego i skutecznego państwa oraz żywego poczucia obywatelskości? Jak połączyć długoterminową perspektywę wspierania demokracji i rozwoju z koniecznością wykazywania się krótkoterminowymi rezultatami? 2) Pogłębianie demokracji 21. Drugim priorytetem jest pogłębianie demokracji, które oznacza przyjęcie szerszego programu transformacji demokratycznej (poza jej formalne atrybuty) i skupienie większej uwagi na istocie demokracji. Wiąże się to z nadaniem większego znaczenia odpowiedzialności (pionowej i poziomej) oraz partycypacji, zdefiniowanej jako polityczny projekt rozwinięcia i podtrzymania bardziej merytorycznej i upodmiotowionej partycypacji politycznej obywateli, niż ta, która zazwyczaj jest widoczna w liberalnej demokracji przedstawicielskiej.11 22. W kwestii odpowiedzialności, coraz częściej uważa się, że wzmacnianie głosu obywateli i sprawianie, by państwa były bardziej wyczulone na ich prawa i potrzeby, jest kluczowe dla osiągania celów rozwojowych oraz dostarczania podstawowych usług publicznych. Odpowie- PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 8 Demokracja w rozwoju dzialność nie jest tylko terminem biurokratycznym lub prawnym. Dotyczy ona istoty demokracji, praw i obywatelstwa, a także inwestowania jednocześnie w skuteczne rządy i upodmiotowionych obywateli (kapitał społeczny). Niski poziom odpowiedzialności ze strony władz może prowadzić społeczeństwo do zbiorowego poczucia frustracji i wątpliwości, czy demokracja może spełnić jego potrzeby, a także podważyć legitymizację państwa. 23. Istnieje szereg przykładów z różnych regionów, świadczących o pozytywnych wynikach rozwojowych będących efektem skutecznych procesów i mechanizmów odpowiedzialności. Poprawa odpowiedzialności horyzontalnej (tzn. realizacji prawa do kontrolowania budżetu przez parlamenty) pomogła ograniczyć trendy relacji patronackich i korupcji, które wyciągają zasoby narodowe poza nawias dobra publicznego, a także ochronić prawa obywateli oraz możliwość kontrolowania przez nich państwa. Odpowiedzialność pionowa dotyczy upodmiotowienia obywateli, tak by mogli żądać od rządzących wyjaśnienia ich działań i wyciągać konsekwencje za słabe wyniki, w sytuacjach gdy rządzący nie udzielają odpowiedzi. 24. Poprawa odpowiedzialności wymaga długotrwałego procesu, który musi być ostrożnie kształtowany przez szeroki zakres strategii, mechanizmów i konkretnych kroków wzdłuż łańcucha odpowiedzialności. Doświadczenie pokazuje, że odpowiedzialność działa najlepiej, kiedy (i) domagają się jej obywatele z uwagi na szersze dobro społeczne i ekonomiczne; (ii) pojedyncza organizacja jest wsparta przez działania zbiorowe (np. ruchy społeczne); (iii) grupa aktorów uczestniczy w negocjowaniu reform i może zapewnić średnio- i długo-terminowy dostęp do centrów decyzyjnych; (iv) powstają sojusze między reformatorami z sektora publicznego oraz przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego.12 25. W praktyce wzmacnianie odpowiedzialności lokalnej okazało się trudnym zadaniem dla agencji donatorskich. Wiąże się to z (i) brakiem odpowiednich strategii identyfikowania „strony popytu” i „motorów zmiany”; (ii) skłonnością do polegania na podejściach normatywnych lub technokratycznych; (iii) nierealistycznymi założeniami co do procesów zmiany społecznej; (iv) wrogim środowiskiem politycznym. 26. Przez ostatnie dwie dekady partycypacja stała się „nową mantrą” współpracy na rzecz rozwoju. Takie podejście posiada szereg potencjalnych zalet. Może ono (i) stworzyć przestrzeń dla grup spoza elity (uboga ludność wiejska, tradycyjni liderzy, mniejszości, kobiety, młodzież, itd.) do wpływania na procesy decyzyjne, które są dla nich bez- 2011-12-12 10:05:32 Demokracja w rozwoju pośrednio istotne; (ii) wzbogacać merytorycznie i ulepszać politykę oraz praktykę rozwoju; (iii) zwiększyć trwałość działań rozwojowych. W rezultacie podejście to zostało szeroko przyjęte i jest stosowane w wielu regionach rozwijających się zarówno przez państwa (na poziomie centralnym i lokalnym), jak i instytucje zewnętrzne (w tym UE). Podobnie jak w przypadku odpowiedzialności, można przedstawić szereg przykładów pokazujących wpływ partycypacji na wyniki rozwojowe w odniesieniu do Milenijnych Celów Rozwoju, zapewnianie podstawowych usług, ochronę praw politycznych, społecznych i ekonomicznych, włączanie marginalizowanych grup, lokalne planowania rozwoju, itd. 27. Niemniej jednak słychać też silne głosy na rzecz bardziej skontekstualizowanego i politycznego podejścia do partycypacji. Doświadczenie wykazało, że koncentrując się na partycypacji, często pomijano różnice społeczne, lokalne konstelacje władzy i normy kulturowe. Także tutaj podejście oparte na ekonomii politycznej najlepiej pomaga zrozumieć rzeczywistość interakcji między państwem i społeczeństwem. Nie należy po prostu zakładać istnienia potencjału społeczeństwa obywatelskiego, które będzie funkcjonować jako siła pro-demokratyczna czy rozwojowa – przekonanie takie musi być oparte na solidnej analizie interesów i bodźców, które na nie działają. Na podobnej zasadzie należy uświadomić sobie, że „inkluzyjność rządzenia” jest często oparta na zależnościach patronackich, kooptacji i przekupstwie,13 co sprawia, że partycypacja staje się jedynie „bezzębnym” mechanizmem demokratycznym. Można wzmocnić związek między partycypacją a „głosem” i (prawnym) „upodmiotowieniem”. Podobnie jest w przypadku podejścia opartego na prawach (rightsbased), które też może wzajemnie wzmacniać się z podejściem partycypacyjnym. Praktyka wskazuje ograniczenia, a nawet ryzyko związane z tym, że agencje donatorskie narzucają instytucję partycypacji niechętnym rządom w kontekstach, w których wolności obywatelskie są poważnie ograniczone. Pytania do dyskusji Jak zwiększenie odpowiedzialności wpływa na wyniki rozwojowe? W jaki sposób można skutecznie promować odpowiedzialność za lepsze wyniki rozwojowe (także poprzez łączenie szerszego grona aktorów, żeby osiągnąć zmianę na poziomie narodowym)? vJak angażować się w trudnych kontekstach, gdzie przestrzeń do domagania się odpowiedzialności i zapewnienia rzeczywistej partycypacji jest ograniczona? 9 | Policy brief 3) Wzmacnianie zdolności reagowania przez państwo w celu osiągania rezultatów 28. W ciągu ostatniej dekady pozycja ‘państwa’ w programie rozwoju zdecydowanie wzrosła. Obecnie powszechne jest przekonanie, że „orientacja i skuteczność państwa to krytyczne zmienne, które tłumaczą dlaczego niektóre państwa odnoszą sukces, a inne ponoszą porażkę w osiąganiu swoich celów rozwojowych”.14 Jeżeli wszyscy obywatele mają uznać demokrację za coś ważnego, należy poświęcić więcej uwagi kwestii zdolności reagowania przez państwo. Niestety wiele wschodzących demokracji, zwłaszcza tych uboższych, nie posiada podstaw spójnie funkcjonujących państw i systemów administracji publicznej. W związku z tym coraz więcej uwagi poświęca się budowaniu państwa – koncepcji, które coraz częściej jest zawierana w polityce donatorów wobec słabych i po-konfliktowych państw i regionów. Warto też zauważyć, że promowane niegdyś oficjalnie sztywne podejście do suwerenności państwa zostało obecnie zastąpione przez żywiołowe debaty na temat prawa i obowiązku aktorów zewnętrznych do interwencji. 29. Koncepcja budowania państwa w dużej mierze wyewoluowała z programu rozwoju dobrego rządzenia. Na początku międzynarodowe debaty polityczne na temat rozwoju i kluczowych funkcji państwa koncentrowały się na produktach, takich jak zapewnienie usług socjalnych, zarządzanie gospodarką i praworządność. Obecnie dyskusja w coraz większym stopniu dotyczy tak zwanych konstytutywnych wymiarów państwa: zgody politycznej, bezpieczeństwa i podstawowej struktury administracyjnej. 30. Budowanie państwa to złożony proces, który napotyka na wiele przeszkód. Po pierwsze, nie ma jasnej koncepcji tego procesu. Strategie działania są zasadniczo oparte na modelach nowoczesnych (zachodnich) państw, w związku z czym są często źle dostosowane i nadmiernie ambitne.15 Po drugie, przeprowadzono zbyt mało eksperymentów i brakuje dowodów na to, co działa, a co nie. Po trzecie, zbyt często zakłada się, że proces budowania państwa może być oparty na konsensusie, inkluzywny, partycypacyjny, oddolny i demokratyczny. Taki idealistyczny obraz utrudnia dostrzeżenie bałaganu, nieliniowości oraz brutalnych i gwałtownych cech jakie zazwyczaj charakteryzują proces budowania państwa. Jak można wesprzeć aktorów pozapaństwowych (także w obszarze wiedzy), żeby skutecznie uczestniczyli w procesach odpowiedzialności i partycypacji? PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 9 2011-12-12 10:05:32 Policy brief | 10 31. Doświadczenie (zebrane przez DAC OECD) wskazuje, że podstawową zasadą międzynarodowego zaangażowania w słabych państwach i trudnych okolicznościach jest „przyjęcie istniejącego kontekstu jako punktu wyjścia”. Bardziej realistyczne podejście do budowania państwa powinno być oparte na: (i) wyznaczaniu mniej ambitnych, za to możliwych do realizacji celów, (ii) unikaniu domagania się nadmiaru reform i realizowania fragmentarycznych działań na rzecz budowy potencjału, (iii) stałym monitorowaniu ryzyka i zarządzaniu nim w kontekście ekonomii politycznej. Powstają już dobre praktyki zgodne z tymi zasadami. Budowanie państwa jest w nich postrzegane przede wszystkim jako proces polityczny, który wymaga transakcji politycznych (zazwyczaj uzgodnionych przez elity), priorytetyzacji podstawowych funkcji rządu (zazwyczaj należą do nich bezpieczeństwo i monopol na użycie siły, a także podstawowe funkcje administracyjne) oraz chęci połączenia wysiłków na rzecz wzmocnienia legitymizacji państwa przy jednoczesnym zabezpieczeniu dostarczania podstawowych usług jego mieszkańcom. Pytania do dyskusji Jak uniknąć pułapek nadmiernie normatywnego podejścia? Jakie przykłady i doświadczenie mogą wesprzeć poszukiwanie skutecznych i skontekstualizowanych polityk zaangażowania i metod budowania państwa? Jeżeli Milenijne Cele Rozwoju nie są odpowiednim kryterium do mierzenia postępu w niestabilnych środowiskach, w jaki sposób można mierzyć postęp w kategoriach budowania państwa? Posiadamy pewną ilość materiału, wiedzy i wskazówek co do tego jak pracować w niestabilnych środowiskach. Dlaczego, w takim razie, wspólne działania nie wydają się znacząco wpływać na budowanie państwa? 4) Dookreślenie roli i wartości dodanej różnorodnych aktorów zewnętrznych (UE, ONZ, fundacje polityczne, społeczeństwo obywatelskie) 32. Demokracja to jeden z filarów działań zewnętrznych UE. Jednak zwłaszcza w tym obszarze istnieje istotny rozdźwięk między deklarowaną polityką i praktyką działania, zarówno jeśli chodzi o wspieranie budowania demokracji, jak i tworzenie powiązań między demokracją i rozwojem. Przyczynia się do tego kilka czynników, w tym: (i) brak narodowych programów demokratyzacji, będących silną własnością lokalną (na których można by oprzeć wsparcie zewnętrzne); PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 10 Demokracja w rozwoju (ii) skłonność do stosunkowo wąskiego koncentrowania się na demokracji (jako zagadnieniu samodzielnym, niezwiązanym z rozwojem); (iii) stosunkowe zaniedbanie inwestycji w „społeczeństwo polityczne” w przeciwieństwie do „społeczeństwa obywatelskiego”; (iv) znacznie mniejsze niż optymalne wykorzystanie presji dyplomatycznej i gospodarczej na reżimy autorytarne; (v) kwestia spójności między celami (ochrona zasad demokratycznych) i praktyką państwa (zdeterminowaną przez interesy zagraniczne i gospodarcze); (vi) brak odpowiedniego, elastycznego trybu i procedur udzielania wsparcia; (vii) niewystarczające ewaluacja, inwentaryzacja wiedzy i doświadczeń oraz wyciąganie wniosków. 33. Istnieją różne drogi ku wzmocnieniu ogólnej skuteczności i spójności wsparcia demokracji przez UE/KE, zarówno jako samodzielnego celu, jak i środka do stymulowania rozwoju, takie jak: (i) bardziej skuteczne, skoordynowane i spójne wykorzystanie wielostronnego dialogu politycznego; (ii) lepsza harmonizacja polityki rozwojowej i zagranicznej we wspieraniu budowania demokracji; (iii) dalszy rozwój wspólnych stanowisk, które wykraczają poza interesy narodowe (w kwestiach, takich jak zmiany antykonstytucyjne, naruszenia praw człowieka, itp.); (iv) zapewnienie mądrego wsparcia dla konsolidacji lokalnych systemów odpowiedzialności państwa wobec obywateli. 34. Inni aktorzy zewnętrzni (rodzina ONZ, fundacje polityczne, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, miasta, związki zawodowe) zaangażowane w budowanie demokracji/współpracę rozwojową także stoją przed wyzwaniem poszukiwania nowych, bardziej skutecznych rozwiązań. Debata może dać szansę na podsumowanie wniosków wypływających z doświadczenia tych aktorów i rozważenie przyszłych wyzwań w obszarze tworzenia lepszego związku między demokracją i rozwojem. Pytania do dyskusji W jaki sposób zapewnić większą skuteczność i spójność w obszarze wspierania demokracji? Jak lepiej wykorzystać potencjał innych kluczowych aktorów zewnętrznych (fundacje polityczne, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, związki zawodowe) na rzecz demokracji i rozwoju? Jakie korzyści w zakresie zapewnienia spójności dla działań zewnętrznych UE mogą płynąć z przyjęcia Traktatu Lizbońskiego? 2011-12-12 10:05:32 Demokracja w rozwoju 11 | Policy brief PRZYPISY 1Menocal, Alina, R. 2007. Analysing the relationship between democracy and development: Defining basic concepts and assessing key linkages. Dokument (1) przygotowany na Konferencję Wilton Park nt. Demokracji i Rozwoju 2Koncepcja demokracji jest często wąsko rozumiana jako proces polityczny, w którym kontrola nad rządem jest konstytucyjnie powierzona wybieralnym urzędnikom, odbywają się regularne wybory oparte na powszechnym prawie głosu, istnieje swoboda wypowiedzi, zrzeszania się i dostępu do informacji, a nadrzędną zasadą są rządy prawa. Przez ostatnie dwie dekady stopniowo koncentrowano się na koncepcji demokratycznego rządzenia, która dotyczy zarówno procesu wyborczego i legitymizacji politycznej, jak i instytucji, struktur i zasad niezbędnych do budowania demokratycznego społeczeństwa. Koncepcja ta pozwala na wszechstronną i bardziej zniuansowaną analizę procesów demokratycznych, biorąc pod uwagę takie czynniki jak odpowiedzialność, jakość partycypacji, itd. W związku z tym w niniejszym dokumencie termin demokracja używany jest w sensie demokratycznego rządzenia. 3Nowe Partnerstwo na rzecz Rozwoju Afryki (NEPAD), które stanowi, że: „Powszechnie wiadomo, że rozwój jest niemożliwy pod nieobecność prawdziwej demokracji, szacunku dla praw człowieka, pokoju i dobrego rządzenia jako podstaw redukcji ubóstwa i osiągania zrównoważonego rozwoju.” 4Norris, P. 2008. Making Development Deliver: Innovative Governance for Human Development. UNDP. Nowy Jork 5Patrz np.: Calame, P. 2003. La démocratie en miettes. Pour une révolution de la gouvernance. FPH, Paryż 6Niedawną analizę na ten temat można znaleźć w: Inglehart, R and Welzel, C.. 2009. How Development Leads to Democracy. What we Know About Modernization. w: Foreign Affairs, Vol 88, Nr 2 7Bratton, M. and C. Logan. 2008. Voters But Not Yet Citizens: Democratization and Development Aid. w: Smart Aid to African Development, J. Richards and A. Gilles (red.). Lynne Rienner. 8Halperin, M. i in., 2005. The Democracy Advantage : How Democracies Promote Prosperity and Peace. Lagon. 9Cammack, D., 2007. The Logic of African Neopatrimonialism: What Role for Donors? Development Policy Review, Nr 5 10Komisja Europejska, 2008. Analysing and Addressing Governance in Sector Operations. Tools and Methods Series. Reference Document No 4. EuropeAid. 11Gaventa, J., (2006). Triumph, Deficit or Contestation? Deepening the “Deepening Democracy Debate. IDS. Working Paper 264. Brighton: IDS 12IDS Bulletin, 2008. Accountability. State Reform and Social Accountability. IDS: Brighton 13Ghana Center for Democratic Development, 2001. Governance, Democracy and Development in Africa: A Cultural Approach. Referat przedstawiony podczas Międzynarodowej Konferencji nt. Kulturowego Podejścia do Rozwoju w Afryce, IDEP, Dakar. 14Menocal, tamże. 15Robert Egnell and Peter Haldén, 2009. Laudible, ahistorical and overambitious: security sector reform meets state formation theory. w: Conflict, Security and Development. PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 11 2011-12-12 10:05:32 ECDPM 2009. Europejskie Dni Rozwoju 2009, Sztokholm, Szwecja. Maastricht: European Centre for Development Policy Management. (http://ec.europa.eu/development/services/events/EDD2009/docs/edd_bckgd_paper_demo_plena.pdf) Więcej informacji o poruszanej w niniejszym tekście tematyce dostępnych jest na stronie Governance Programme ECDPM http://www.ecdpm.org/governance Opracowanie graficzne: Publikacja jest przygotowana w ramach projektu „Pomoc Rozwojowa Grupy Wyszehradzkiej - Zjednoczeni na rzecz Milenijnych Celów Rozwoju”. Przy realizacji tego projektu Polska Akcja Humanitarna korzysta ze wsparcia Unii Europejskiej. Za przekazywane treści odpowiedzialna jest wyłącznie Polska Akcja Humanitarna i jej Partnerzy, w żadnym wypadku nie mogą one być postrzegane jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej. PAH_demokracja_i_rozwoj_pl_.indd 12 2011-12-12 10:05:32
