Kompozycja i układ

72
Część druga – Praktyka
Naucz się dobrze fotografować makro i szczegół
Kompozycja i układ
BODZISZEK CUCHNĄCY
(GERANIUM
ROBERTIANUM)
P
odstawowym warunkiem koniecznym do uzyskania poprawnie naświetlonych fotografii jest doskonałe opanowanie metod i techniki fotograficznej. Samo
to jednak nie zagwarantuje wizualnie atrakcyjnych, żywych ujęć, które przyciągną uwagę widza.
Kompozycja to przede wszystkim sztuka ułożenia poszczególnych elementów tworzących daną scenę, a układ,
jaki z tych elementów stworzycie w wizjerze, ma znaczny wpływ na rezultat i artystyczną wartość końcowej
fotografii. Doskonałe wypełnienie kadru albo umieszczenie wyraźnie kolorowego obiektu (np. pojedynczego
kwiatu) pośrodku kadru natychmiast przyciągnie wzrok.
Umiejscowienie fotografowanego obiektu w centrum kadru nie jest jednak najbardziej dynamicznym i kreatywnym sposobem na jego przedstawienie. Umieszczenie go
w asymetryczny sposób lub przesunięcie poza środek to
lepszy pomysł, który zaowocuje wizualnie przyjemniejszym i wywierającym większe wrażenie zdjęciem.
Ten śliczny mały kwiatek licznie występuje w miesiącach
wiosennych i letnich. Moją
uwagę zwróciło jego odosobnienie od reszty grupy. Chcąc
podkreślić jego delikatne piękno, użyłem oprócz obiektywu
makro 120 mm konwertera
2x, aby wydłużyć ogniskową
i zredukować kąt widzenia.
Odpowiednio dobrana przysłona ładnie rozmyła tło.
Mamiya 645, obiektyw makro 120 mm, telekonwerter
2 ×, Fuji Velvia
Reguła trójpodziału
Istnieje mnóstwo różnych teorii dotyczących tego, jak należy oraz nie należy tworzyć kompozycji. Tą najbardziej
znaczącą jest oczywiście reguła trójpodziału. Książki fotograficzne często podkreślają tę zasadę, wywodzącą się
jeszcze ze starożytnej Grecji.
Zasada ta jest bardzo prosta. Po podziale kadru zarówno w pionie, jak i w poziomie na trzy równe części, linie równoległe przetną się w czterech punktach. Według
tej reguły, gdy umieścimy główny obiekt lub jego ważną część w jednym z tych punktów, powstanie kompozycja bardziej atrakcyjna wizualnie, a ujęcie dodatkowo
uzyska głębię i efekt. Należy pamiętać, że wybór obiekty-
wu, przysłony, typu czy rodzaju filmu, a także perspektywa również mają wpływ na efekt końcowy.
szar można określić jako przestrzeń negatywną. I choć
nie ma żadnych ustalonych zasad odnośnie ich stosunku względem siebie ani odnośnie tego, jaką powierzchnię kadru powinna każda z nich zajmować, to na dobrze
skomponowanej fotografii oba te elementy powinny się
wzajemnie uzupełniać.
Siła oddziaływania fotografii w większości przejawia
się w jej prostocie i wyraźnym przybliżeniu głównego
tematu. Trzeba w sobie rozwijać umiejętność zauważania wizualnie atrakcyjnych obiektów fotograficznych.
Tego nie da się wyczytać w książkach – jest to raczej
efekt praktyki, doświadczenia i metodycznego podejścia
do pracy. Niedoświadczeni fotografowie początkowo
nie posiadają tej zdolności i często wykonują przepełnione oraz chaotyczne fotografie. Ważne jest, aby najpierw zidentyfikować swój obiekt i uważnie przystąpić
do komponowania ujęcia. Twórzcie proste kompozycje
i unikajcie peryferyjnych przedmiotów, które z obiektem nie mają nic wspólnego i mogą nawet wejść z nim
w konflikt oraz źle wpłynąć na efekt końcowy zdjęcia.
Przetestujcie obiekt zarówno w kadrze poziomym, jak
i pionowym. Wielu fotografów z przyzwyczajenia robi
zdjęcia poziome bez brania pod uwagę innych możliwości. Jeżeli mi nie wierzycie, popatrzcie na swoje prace.
Dzięki temu, że przyjrzycie się większej liczbie własnych
zdjęć naraz, będziecie mogli stwierdzić i ocenić ogólne
trendy Waszej pracy.
W pionie czy w poziomie
Pozytywna i negatywna przestrzeń
„Pozytywna” i „negatywna” przestrzeń to powszechnie używane pojęcia w fotografii i sztuce. Dotyczą przestrzeni wewnątrz kadru. Pozytywną przestrzenią jest tak
naprawdę sam obiekt, podczas gdy pozostały pusty ob-
KOŹLARZ BABKA
(LECCINUM SCABRUM)
Umieszczenie obiektu poza
środkiem kadru często wytworzy bardziej dynamiczną i interesującą kompozycję,
aniżeli wtedy, gdy obiekt znajduje się dokładnie pośrodku.
Asymetryczna kompozycja
zwykle lepiej harmonizuje negatywną przestrzenią otoczenia.
Mamyia 645, obiektyw makro 120 mm, Fuji Velvia
Praca ze zdjęciami o orientacji pionowej jest generalnie mniej wygodna, gdyż informacje w wizjerze są gorzej czytelne, zaś obracanie głowicy statywu stanowi
dodatkowe źródło frustracji. Nasze naturalne pole widzenia czyni pracę w formacie horyzontalnym prostszą.
Jakiekolwiek powody by nami nie kierowały, podczas
pracy nad tematem bądźmy uważni i rozważajmy wszelkie możliwości.
Kiedy pracuję na zamówienie, w miarę możliwości
używam formatu 6 × 6, gdyż daje on klientowi większą
swobodę przy wyborze wielkości i formatu obrazu. Gdy
korzystam z formatu prostokątnego, wykonuję zdjęcia
tak w poziomie, jak i w pionie; zawsze mogę zdecydować
później. Przyjmując taką elastyczną postawę, zwiększam
możliwości sprzedaży swoich fotografii dzięki temu, że
oferuję swoim potencjalnym klientom możliwość wyboru. Jeśli chodzi o zdjęcia na okładki magazynów, zdecydowanie dominują ujęcia w pionie. Lecz nie traktujcie
tego dosłownie, nie przywiązujcie się do teorii – wytwórzcie swój własny styl i metody. Nie utwierdzajcie się
73
w przekonaniu, że musicie każde zdjęcie wykonać jedynie w pionie lub poziomie; istnieją też inne formaty.
Często spotykałem się z opinią, że zdjęcia w pionie
wywierają większe wrażenie; osobiście się z tym nie zgadzam. Struktura i pozycja obiektu jest najlepszym kryterium doboru formatu.
ŁĄTKA WIOSENNA (COENAGRION LUNULATUM)
Długie ciała niektórych owadów ogólnie są odpowiednie do pionowych kadrów. Fotografowałem
tego samczyka wcześnie rano na brzegu małego stawu przy pomocy monopodu, do którego
przymocowałem kolec.
Mamiya 645, obiektyw makro 120 mm, Fuji Velvia
74
Część druga – Praktyka
Naucz się dobrze fotografować makro i szczegół
DWULISTNIK MUSZY
(OPHRYS INSECTIFERA)
Drugi plan
S
zereg fotografów nie docenia wagi tła i tego, jak wpływa ono na ogólne wrażenie, jakie wywołuje zdjęcie.
Problem ten staje się widoczny po powrocie filmu z laboratorium – zauważycie wówczas na nim nieostre jasne
punkty, źdźbła trawy i inne rośliny, które nagle wyrastają
znikąd. Doświadczony fotograf uważnie analizuje obraz
w wizjerze i używa podglądu głębi ostrości, by stwierdzić,
jak będzie wyglądało zdjęcie na filmie; wiele rozpraszających elementów można zauważyć i znaleźć na nie sposób
już na tym etapie.
Tło naturalne
Preferuję fotografowanie obiektów na ich tle naturalnym.
Jeżeli to możliwe, staram się do całego ujęcia włączyć także otoczenie fotografowanego obiektu. To czyni zdjęcie
cenniejszym, ponieważ ukazuje obiekt w relacji z jego środowiskiem. Oczywiście istnieją też wyjątki od tej zasady,
np. gdy fotografuję małe owady na pojedynczej roślinie
z użyciem pełnego flesza. Ubytek światła stwarza czarne tło, o ile nie ma w pobliżu żadnej roślinności, którą
W celu podkreślenia tego
kwiatu orchidei dążyłem do
uzyskania należycie nieostrego tła. Użyłem teleobiektywu
z węższym kątem widzenia.
Aby skrócić odległość ostrzenia, założyłem pierścień pośredni.
Mamiya 645, obiektyw
210 mm z pierścieniami
pośrednimi, Fuji Velvia
GEKON MUROWY
(TARENTOLA
MAURITANICA)
Na tym zdjęciu chciałem także zawrzeć fragment środowiska naturalnego zwierzątka.
Użyłem krótkiego obiektywu
z pierścieniem pośrednim, aby
zwiększyć odległość roboczą.
Mamiya 645, obiektyw
150 mm z pierścieniem
pośrednim, Fuji Velvia
75
76
Część druga – Praktyka
oświetliłoby nieznacznie światło z lampy. Staram się unikać takich sytuacji, kiedy tylko mogę – wybieram obiekty z roślinnością występującą jak najbliżej.
Problem jest względnie prosty do rozwiązania, gdy
obiektem są statyczne kwiaty czy grzyby – mamy dość
czasu, by ocenić oświetlenie i roślinność w tle i ich wpływ
na ujęcie końcowe. Dobrą metodą jest przeanalizowanie
obiektu i jego otoczenia przed naciśnięciem na spust migawki. Pracując w terenie musicie się nauczyć, jak sobie
radzić z rozpraszającymi elementami powodującymi chaos na drugim planie. Jeśli nie jest od razu jasne, na co
ustawiliście ostrość, otoczenie może odciągnąć uwagę odbiorcy od głównego obiektu. Zwykle wystarczy dokonać
odrobinę „ogrodniczych” poprawek lub związać sterczące
gałązki i usunąć je z pola widzenia. Nawet drobna zmiana pozycji aparatu jest wystarczająca, by zdjęcie sprawiało
lepsze wrażenie. Z kolei użycie obiektywu z dłuższą ogniskową zawęzi kąt widzenia. Aby ocenić, jak będzie wygląZMROCZNIK GŁADYSZ (DEILEPHILA ELPENOR)
Na tych dwóch zdjęciach widać, jaki wpływ na fotografowany
obiekt ma tło. Na mniejszym zdjęciu, po lewej na dole, przytrzymałem sąsiednie łodygi spinaczami, a do ujęcia ćmy, która usiadła w nocy na wiciokrzewu, użyłem światła dopełniającego.
W przypadku zdjęcia po prawej stronie zmieniłem intensywność
światła dopełniającego, czym zredukowałem siłę okolicznego
światła o jakieś trzy stopnie. Liście na krzaku były dość daleko,
by je dosięgło światło lampy błyskowej.
Mamiya 645, obiektyw makro 120 mm, światło dopełniające,
Fuji Velvia
Naucz się dobrze fotografować makro i szczegół
dał obraz końcowy, można użyć podglądu głębi ostrości
– w ten sposób odkryjecie elementy tła, które mogłyby
później stanowić problem.
Jeżeli Waszym celem jest wykonać fotografie wielkości plakatu, na których fotografowany obiekt jest odizolowany od miękkiego, rozostrzonego tła, musicie
rozważyć kilka kwestii. Przede wszystkim, ważna jest
pozycja obiektu względem tła – roślinność w bezpośredniej bliskości obiektu może się znajdować częściowo
w obrębie głębi ostrości i rozpraszać. Starajcie się znaleźć taki kąt widzenia, by obiekt był od tła dostatecznie oddalony. Należy się też starać, aby utrzymać aparat
równolegle do planowanej płaszczyzny ostrości, co pozwoli na osiągniecie jak największej głębi ostrości.
Miękkie rozmyte tło podkreśla ostrość i szczegóły
obiektu, przez co dostatecznie go uwydatnia. Ten efekt
można łatwiej uzyskać w makrofotografii niż w innych
dziedzinach fotografii, ponieważ głębia ostrości jest tak
mała, że większość okolicznych obiektów jest nieostra.
Fotografując owady, zwracajcie uwagę, żeby oczy zawsze
pozostawały ostre, nawet gdy reszta ciała jest lekko nieostra. Jest to kompromis do przyjęcia. Nie ma znaczenia,
jak ostra będzie reszta fotografii, gdyż właściwie nie będzie
ona miała żadnej wartości, jeśli oczy pozostaną nieostre.
Pamiętajcie, że oczy są zawsze centrum uwagi każdej fotografii. U obiektów statycznych pomóc może lekka redukcja powiększenia.
Sztuczne tło
Niektórzy fotografowie sami wykonują nieostre tła malując kawałek kartonu różnymi kolorami. Takie postępowanie wymaga wielkiej ostrożności w doborze barw,
aby pasowały do fotografowanego obiektu i nie rozpraszały uwagi. Tego rodzaju tło jednak rozpoznacie, gdyż
oświetlenie zmieni jego wygląd. Naturalny liść wykazuje ogromne różnice tak w kolorach, jak i w odcieniach,
a jeżeli został umieszczony przed sztucznym tłem, dochodzi do wyraźnych różnic w absorbowaniu światła, co
uwidoczni się na fotografii.
Pamiętajcie jednak, że musicie mieć duży zapas sztucznych teł, w innym przypadku wszystkie Wasze ujęcia będą
wyglądały tak samo. Jednym ze sposobów na to, jak wykonać sztuczne tło, jest zrobienie nieostrego zdjęcia jakiejś
roślinności, następnie wydrukowanie go lub zlecenie tego
zadania wraz z zalaminowaniem (co będzie chronić wydrukowane zdjęcie) zakładowi fotograficznemu. Lecz jeśli
macie takich teł większą ilość, może się to okazać kosztowne. Błyszczący laminat może także powodować problemy z odbijaniem się światła.
Nie polecam fotografowania na pustym jednokolorowym tle, mimo tego, że było to modne przed laty w przypadku fotografii studyjnej. Trendy się jednak zmieniają,
dziś dużo większy nacisk kładzie się na fotografie wykonane w środowisku naturalnym i ukazującym obiekty
tak, jak zachowują się w swoim naturalnym otoczeniu.
Jeśli chcecie swoją pracę sprzedać, powinniście o tym pamiętać.
Czarne tło
Czerń to prawdopodobnie jedyne jednokolorowe tło, którego użycie może przynieść dobre efekty, kiedy próbujecie
wyrazić swój artystyczny zamysł względem fotografii, i jeśli chcecie, by Wasze zdjęcia nie były konwencjonalne.
Najprostszym sposobem na uzyskanie idealnie czarnego
tła jest użycie pełnego błysku i umieszczenie go dokładnie
tak, by światło nie dosięgło drugiego planu. Otrzymanie
naprawdę czarnego koloru przy pomocy sztucznych środ-
ków jest zawsze bardzo trudne. Pomalowane tło prawie
zawsze odbija trochę światła i wygląda na filmie jako szare. Innym popularnym materiałem jest aksamit, lecz każdy, nawet najmniejszy pyłek będzie na nim doskonale
widoczny.
Ubytek światła lampy błyskowej
Pojawienie się czarnego tła jest częstym problemem przy
korzystaniu z flesza w fotografii z bliska. Generalnie określa się to jako „flash-off ”, gdy okoliczna zieleń jest poza
zasięgiem światła emitowanego przez lampę. Zawsze
było to kwestią sporną, która wywoływała wiele dyskusji. Moim zdaniem, nie chodzi tu o poprawny lub zły
wybór, jest to kwestia osobistej decyzji. Gdy jednak większość Waszych zdjęć ukazuje np. owady lub kwiaty, które wyglądają, jakby były fotografowane w nocy, nie jest to
normalne. Osobiście staram się portretować swoje obiekty w taki sposób, by ukazać ich zwyczaje i środowisko naturalne. Nie twierdzę, że można uniknąć czarnego tła za
każdym razem, ale istnieją sytuacje, gdy możecie je wykorzystać lub ograniczyć jego wpływ. Następujące punkty mogą Wam pomóc w pewnych sytuacjach, lecz nie we
wszystkich:
z
Jeśli Wasz obiekt jest statyczny, możecie za nim
ustawić coś, co odbije trochę światła. Przeważnie
należałoby umieścić tę rzecz bardzo blisko fotografowanego obiektu, by mogła dostatecznie scenę
doświetlić. W niektórych przypadkach może w ten
sposób dojść do osłabienia pozycji obiektu w kadrze.
z
Podczas fotografowania ruchliwych stworzeń
w większości przypadków nie uda się ustawić za
nimi żadnego typu tła, chyba że na chwilę zatrzymają się, aby odpocząć.
z
Jeśli umieścimy drugą jednostkę błyskową w takiej
samej odległości od tła, jak od obiektu, tło zostanie
oświetlone w takim samym stopniu. Jest to możliwe
w przypadku obiektów nieruchomych i odpoczywających owadów przy założeniu, że tło nie znajduje
się za daleko.
z
Gdy użyjecie silniejszego flesza w większej odległości od obiektu, ubytek światła zostanie zredukowany i różnica między roślinnością w tle a obiektem
nie będzie tak dramatyczna.
z
Możecie ustawić mniejszą przysłonę, by zrekompensować większą odległość, jaką światło musi
pokonać. Wadą tej metody jest redukcja głębi
ostrości. Nie dochodzi jednak do powstania tak
dużej różnicy w oświetleniu obiektu i jego tła.
77