FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Mirosława

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 195–200
Mirosława MARCINIAK, Zdzisław PĘDZIŃSKI
KSZTAŁCENIE USTAWICZNE NA WYDZIALE EKONOMIKI I ORGANIZACJI
GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ AKADEMII ROLNICZEJ W SZCZECINIE
THE LONG LIFE LEARNING ON THE FACULTY OF ECONOMICS
AND FOOD ORGANIZATION AGRICULTURAL UNIVERSITY IN SZCZECIN
Zakład Informatyki, Akademia Rolnicza w Szczecinie
ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin
Abstract. The aim of paper is presenting long life learning problems as a form of knowledge
and skill increasing and their applied to various fields. The long life learning plays special role
in conditions of global innovations and competitiveness. It is dynamics form of education throw
a life time. The idea of long life learning is consider in Highest Educational Act. On the base
are presented basic elements of long life learning and importance of conference and post-graduate
studies and their efficiency.
Słowa kluczowe: badania, efektywność, konferencje, kształcenie ustawiczne, studia podyplomowe, szkolnictwo wyższe, współpraca.
Key words: conference, cooperation, efficiency, highest education, long life learning, post-graduate
studies, research.
WSTĘP
Kształcenie ustawiczne ma charakter nieprzemijający zarówno w aspekcie osobowym,
jak i społecznym. Zatem nie powinno się ograniczać tylko do pierwszych etapów życia,
ale powinno obejmować całe życie i być dostosowane do indywidualnych potrzeb osobistych i zawodowych (Sas-Badowska i Wieruszewska 2005) Jego istota tkwi w tworzeniu
i we wzbogacaniu potencjału naukowego, edukacyjnego oraz jego optymalnym wykorzystywaniu w aktywnej współpracy podmiotów społeczno-gospodarczych, a zatem praktycznego oddziaływania na środowisko. Kształcenie ustawiczne uzewnętrznia się w zróżnicowanej formie w badaniach, kształceniu działalności gospodarczej i odnosi się do każdej zbiorowości – bardziej lub mniej zorganizowanej. Takie ujęcie kształcenia ustawicznego jest zbieżne z postanowieniami zawartymi w Ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie.
Kształcenie dorosłych na początku XXI wieku nabiera nowego wymiaru. Niestabilna sytuacja społeczno-polityczna oraz specyficzna sytuacja na rynku pracy stawiają przed edukacją dorosłych nowe wyzwania. Rosnące wymagania pracodawców, nieustający rozwój
nowych technologii to tylko niektóre z przesłanek modyfikujących oświatę dorosłych. Idea
uczenia się przez całe życie (ang. Life long Learning), edukacji permanentnej, kształcenia
ustawicznego staje się kluczowym zagadnieniem w dobie wiedzy i kształtowania się społeczeństwa informacyjnego. Bieżące doskonalenie kompetencji oraz ich aktualizowanie
jest warunkiem koniecznym, by nadążać za tempem nieustannie zachodzących zmian, rozumieć otaczający świat i radzić sobie w przekształcającej się rzeczywistości (Klimowicz 2002).
196
M. Marciniak i Z. Pędziński
Podstawową zasadą kształcenia ustawicznego, według Lengranda (1970), jest zachowanie
ciągłości i systematyczności procesu uczenia się, co zapewnia, z jednej strony, stały rozwój,
a z drugiej – chroni przed dezaktualizacją zdobytej wiedzy. Edukacja i rozwój każdego człowieka
powinny przebiegać wielopłaszczyznowo – nie tylko w systemie kształcenia szkolnego i uniwersyteckiego, ale także w systemie pozaszkolnej oświaty dorosłych i samokształcenia.
Kształcenie ustawiczne obejmuje cały system szkolny oraz oświatę równoległą, kształcenie dorosłych i wychowanie w środowisku, istotnie wpływa na zmianę dotychczasowego
systemu oświatowego, wprowadzając nowe cele, formy i metody oraz treści edukacji. Najszybciej i najpełniej dokonały się te zmiany w systemie doskonalenia zawodowego. Wydano w tej sprawie ustawy lub uchwały rządowe, wprowadzono obligatoryjne formy uzupełniania i przypominania wiedzy; stworzono sieć ośrodków doskonalenia i instytutów badających ten proces oraz proponujących stałą modernizację rozwiązań (Lengrand 1970).
MATERIAŁ I METODY
Podstawowy materiał źródłowy stanowią artykuły Ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia
27 lipca 2005 r. Autorzy przeprowadzili analizę podstawowych zapisów Ustawy w kontekście kształcenia ustawicznego i określili wzajemne relacje miedzy nimi. Wykorzystali standardowe metody analityczne (dedukcję i indukcję) oraz metody statystyki opisowej.
Dla ukazania efektów kształcenia ustawicznego w formie studiów podyplomowych wykorzystano materiały z przeprowadzonych badań ankietowych (Pędziński i Boboryko 2005). W analizie
otrzymanych wyników zastosowano metody analityczno-opisowe, oparte na sondażu diagnostycznym oraz metody wnioskowania, oparte na analizie celów narzędziami dążeń respondentów.
WYNIKI I DYSKUSJA
Rdzeń Ustawy tkwi w spójnym traktowaniu badań i kształceniu studentów: „Uczelnie,
pełniąc misje odkrywania i przekazywania prawdy poprzez prowadzenie badań i kształcenie studentów, stanowią integralna część narodowego systemu edukacji i nauki (art. 4,
ust. 3 Ustawy). Podkreślono potrzebę współpracy uczelni z otoczeniem gospodarczym,
a także potrzebę rozszerzenia przedsiębiorczości w środowisku akademickim (art. 4, ust. 4).
Ważne miejsce zajmuje transfer wyników prac badawczych do gospodarki.
Ustawa zawiera także postanowienia dotyczące studiów podyplomowych, co określają postanowienia zawarte w następujących artykułach: art. 2, ust. 1, pkt 11, art. 6, ust. 1, pkt 4, art. 8,
ust. 1, art. 68, ust. 1, pkt 4, art. 99, ust. 1, pkt 5, art. 167, ust. 1 i 3, pkt. 2 i 3.
Wzajemne podstawowe relacje miedzy wymienionymi istotnymi kategoriami przedstawiono na rys. 1.
Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010, opracowana dla Polski, została przyjęta przez Radę Ministrów 8 lipca 2003 roku. Strategia przewiduje w rozwoju
edukacji ustawicznej sześć priorytetów:
1. Zwiększenie dostępu do kształcenia ustawicznego (nie określono jednak tego, na jakim
poziomie, całkowicie przemilcza studia wyższe i podyplomowe);
Kształcenie ustawiczne na Wydziale Ekonomiki...
197
2. Podnoszenie jakości kształcenia ustawicznego (też na poziomie wcześniej przyjętym,
z pominięciem studiów; przewiduje się modernizację metod i form kształcenia, ale nie
akcentuje wyraźnie rozwijania edukacji aktywnej i samokształcenia).
3. Współpraca i partnerstwo – jednak głównie z pracodawcami, zwiększenie udziału władz
lokalnych, współpraca ze środowiskami naukowymi i oświatowymi, ale bez uwzględnienia uczelni wyższych i edukacji ustawicznej dla studentów, absolwentów, nauczycieli
i pracowników naukowych.
4. Wzrost inwestycji w zasoby.
5. Tworzenie zasobów informacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznego i rozwój usług
doradczych.
6. Uświadamianie roli i znaczenia kształcenia ustawicznego – ma dotyczyć poznawania
wartości uczenia się na wszystkich etapach i we wszystkich formach edukacyjnych,
a także angażować szkoły, uczelnie, pracodawców, lokalne władze, służby zatrudnienia
i organizacje pozarządowe w promocję programów kształcenia ustawicznego (Strategia
rozwoju kształcenia… 2003).
Kształcenie ustawiczne
Badania
Ustawa o szkolnictwie
wyższym
Kształcenie
Studenci
Twórcy
Konferencje
Współpraca
Wdrożenia
Gospodarka
Studia podyplomowe
Prowadzenie działalności gospodarczej
Inkubatory przedsiębiorczości
Transfer wyników badań
Rys. 1. Relacje między badaniami, nauką i gospodarką
Zagadnienie kształcenia ustawicznego ujmowane jest w wielu aspektach odnoszących
się do strategii lizbońskiej, a także do wiosennego Szczytu Rady Unii Europejskiej. Problemy te akcentowane są między innymi w poniższych publikacjach. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych jest bardzo ważne dla pracowników, a ponadto zważywszy na realia rynku pracy, jest to niezwykle ważne dla przyszłości kraju. Polska, będąc krajem Unii Europejskiej, jest zobowiązana realizować cele strategii lizbońskiej, która zakłada między innymi
inwestowanie w naukę społeczeństwa. Podwyższenie jego wykształcenia gwarantuje
198
M. Marciniak i Z. Pędziński
zwiększenie konkurencyjności gospodarki – wykształcenia postrzeganego jako podstawowy
cel strategii lizbońskiej (Dacko-Pikiewicz 2005).
W 2005 roku w trakcie wiosennego Szczytu Rady Europejskiej został zapoczątkowany
nowy etap wdrażania strategii lizbońskiej w trzech wymiarach: ekonomicznym, społecznym
i środowiskowym. Przy przestrzeganiu zasady zrównoważonego rozwoju za priorytetowe
uznano działania na rzecz wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i innowacyjności oraz
na rzecz poprawy zatrudnienia (Sas-Badowska i Wieruszewska 2005).
Istotna treść kształcenia ustawicznego, a także postanowienia Ustawy wiążą się bezpośrednio lub pośrednio z funkcjami Wydziału. Wydział, stanowiąc integralna część Uczelni,
ujmował i ujmuje w swej działalności badania, kształcenie, praktyczną działalność w komplementarny związek, co uzewnętrznia się w wielorodzajowych efektach. Każde z wymienionych przedsięwzięć wymaga jednak odrębnego potraktowania. Spośród twórczych ról
Wydziału szerzej omówione zostaną: organizacja i efekty studiów podyplomowych dla nauczycieli oraz rola konferencji naukowych w systemie kształcenia ustawicznego. Wspomniane kierunki przedsięwzięć i ich realizacja angażują wiele środowisk do bardziej intensywnego, merytorycznego i organizacyjnego wysiłku.
Wychodząc naprzeciw potrzebom kształcenia ustawicznego i nowej problematyki, związanej z przeobrażeniami polityczno-społecznymi i gospodarczymi, a zarazem wypełniając
obowiązki doskonalenia Uczelni jako całości, Wydział podjął inicjatywę organizacji studiów
podyplomowych. W ten sposób wzbogacono Uczelnię o kolejną istotną funkcję edukacyjną,
co ma znaczenie nie tylko dla środowiska akademickiego, ale także dla szeroko rozumianego otoczenia. Powoływanie poszczególnych rodzajów i kierunków studiów dla nauczycieli następowało na zasadzie partnerstwa we współpracy z Centrum Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Szczecinie, Powiatowym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli
w Stargardzie Szczecińskim, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Starostwem Powiatowym
w Stargardzie Szczecińskim, Starostwem Powiatowym w Pyrzycach. Korzystna współpraca
zaowocowała zorganizowaniem dwudziestu edycji studiów podyplomowych: Zarządzanie
oświatą, siedmiu edycji uzupełniających studiów podyplomowych: Zarządzanie oświatą
oraz trzech edycji studiów podyplomowych: Przedsiębiorczość. Łączna liczba absolwentów
wyniosła 967 osób.
Realizatorami studiów byli nauczyciele, głównie z ośrodków akademickich Szczecina,
Koszalina, Gdańska, edukatorzy i metodycy oświaty, specjaliści z różnych dziedzin życia
gospodarczego. Na wszystkich studiach przeprowadzono ewaluację zajęć, której wyniki
wykorzystano do ulepszenia doboru kadry, tematyki wykładów, metodyki prowadzenia zajęć. Wprowadzono formę publicznej obrony prac dyplomowych 1, co zyskało wysoką ocenę
metodyków. Obecnie prace absolwentów studiów są udostępniane zainteresowanym, przy
czym chodzi nie tylko o poziom merytoryczny, ale i edytorski.
Każdy rodzaj studiów podyplomowych wzbogaca infrastrukturę edukacyjną w zakresie
działalności naukowej, gospodarczej, społecznej, politycznej. Jednak studia podyplomowe,
organizowane dla nauczycieli, mają tę swoistą cechę, że absolwenci tych studiów, mając
do czynienia z uczniami na każdym poziomie szkół w sferze oświaty, wywierają znaczny
1
Taką formę obrony stosowano już w latach 1972–1975 oraz w latach następnych.
Kształcenie ustawiczne na Wydziale Ekonomiki...
199
wpływ na przygotowanie uczniów jako kandydatów do szkół wyższych. Uzyskane wyniki
potwierdziły wysoką przydatność tej formy działalności Wydziału. Badania przeprowadzone
wśród uczestników studiów podyplomowych wykazały istotne zwiększenie ich aktywności
zawodowej połączone z intensyfikacją działań w otoczeniu zewnętrznym i wewnętrznym. Deklarowany wzrost aktywności cechuje zróżnicowanie w poszczególnych obszarach (tab.1).
Tabela.1. Wzrost aktywności zawodowej absolwentów studiów podyplomowych
Obszar aktywności zawodowej
Podmioty oddziaływania
uczniowie
rodzice
i kreowanie przedsiębiorczości
środowisko lokalne
środowisko szkoły
Wdrożenie korzystnych zmian
własna praca zawodowa
Organizacja w aspekcie
metody zarządzania
przedsiębiorczości
organizacja pracy placówką oświatową
Funkcjonowanie placówki oświatowej w warunkach konkurencji
Podejmowanie inicjatyw
Wzrost
aktywności [%]
15
53
41
15
4
50
70
85
Źródło: Pędziński i Boboryko (2005).
Konferencje naukowe jako istotny rodzaj nauki wywierają znaczny wpływ na funkcjonowanie spójnego systemu edukacji na otoczenie. Merytoryczne i organizacyjne przygotowanie konferencji i jej przebieg tworzą i wzbogacają infrastrukturę intelektualną (Pędziński
i Boboryko 2005), sprzyjają otwartości na zmiany, uaktywniają biorących udział w konferencji, sprzyjają aktywności życia społeczno-gospodarczego.
Takie oczekiwania towarzyszą również organizatorom i uczestnikom międzynarodowej
konferencji nt. Organizacja żywnościowa zmiany we wspólnej polityce rolnej i rybackiej.
Stanowi ona istotną formę kształcenia ustawicznego, uzewnętrzniającą przekazywanie wyników badań, wymiany poglądów, precyzowania stanowisk, przyjęcia ustaleń, jak również
sprzyja integracji środowiska naukowego z praktykami. Zaproszenia do udziału w konferencji skierowano do osób o różnych zainteresowaniach, do naukowców, praktyków z różnych dziedzin gospodarczych oraz studentów. W tym miejscu należy przywołać art. 187,
pkt 2 Ustawy, który podkreśla znaczenie aktywnego udziału w konferencjach (poprzez publikacje, opracowania, referaty) przy ubieganiu się o stypendium Ministra Edukacji.
PODSUMOWANIE
Przedsięwzięcia podejmowane przez Wydział zmierzały do kreowania różnych form
permanentnego pogłębiania i uzyskiwania wyższego poziomu wiedzy w dynamicznie zmieniającej się sytuacji charakterystycznej dla gospodarki rynkowej, której istotnym czynnikiem
jest konkurencja. Kształcenie ustawiczne postrzegane jest jako cel i jako instrument
(w różnych formach i różnym zakresie) dla wszystkich osób, bez względu na wiek czy zajmowane stanowisko lub pełnioną funkcję w organizacji.
Zakładając, że działania, zawarte w dokumencie „Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do 2010 roku" będą kontynuowane, można będzie na tej podstawie stworzyć
długofalową strategię, uwzględniającą również możliwości pozyskiwania środków finanso-
200
M. Marciniak i Z. Pędziński
wych z funduszy strukturalnych w kolejnych okresach budżetowych Unii Europejskiej (Strategia rozwoju kształcenia… 2003).
Specjalną rolę w procesie edukacji ustawicznej przypisuje się nauczycielowi, który powinien być organizatorem pracy, współuczącym się, służyć przykładem aktywności intelektualnej, powinien znać i stosować różne metody uczenia się i nauczania, twórczo wypracowywać nowe rozwiązania. Edukacja nauczycieli jest obecnie tym działem oświaty,
na który specjaliści kształcenia ustawicznego zwracają szczególną uwagę. Od właściwego
zorganizowania tego procesu, połączenia go z nowoczesnym systemem doskonalenia nauczycieli zależy powodzenie wdrożenia założeń edukacji ustawicznej do całego systemu
oświaty i wychowania (Półturzycki 2006).
PIŚMIENNICTWO
Dacko-Pikiewicz Z. 2005 Kształcenie ustawiczne w Polsce a doświadczenia europejskie [w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistość, przyszłość]. Oficyna Wydawnicza CDiDN, Szczecin, 311.
Klimowicz G. 2002. Otwarta przestrzeń edukacyjna. Kształcenie drogą elektroniczną. Edukacja przez całe życie. Inicjatywy Wspólnoty Europejskiej. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji – Narodowa Agencja Programu Socrates, Warszawa, 51–52.
Lengrand P. 1970. An Introduction to lifelong education. UNESCO, Paryż.
Pędziński Z., Boboryko E. 2005. Kształcenie ustawiczne jako ważny czynnik wzbogacania
infrastruktury ekonomicznej i społecznej w środowisku [w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistość, przyszłość]. Oficyna Wydawnicza CDiDN, Szczecin, 341–352.
Półturzycki J. 2006. Aktualność problemów edukacji ustawicznej. [b. w.].
Ustawa z dn. 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. DzU z 2005 r., nr 164, poz. 1365.
Sas-Badowska A., Wieruszewska A. 2005. Wybrane tendencje w kształceniu zawodowym
i ustawicznym – udział w programach: Leonardo da Vinci i EFS [w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistość, przyszłość]. Oficyna Wydawnicza CDiDN, Szczecin, 317–322.
Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010. 2003. Edukacja Ustawiczna Dorosłych 3.