Polityka 8 rewizja.indd

17
18
19
20
21
22
Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego do roku 2010,
MENiS, Warszawa 2003.
http://www.bologna-berlin2003.de/pdf/trend_I.pdf.
Deklaracja Bolońska, Szkolnictwo wyższe w Europie.
Wspólna Deklaracja Europejskich Ministrów Edukacji zebranych w Bolonii, w dniu 19 VI 1999 r., www.menis.gov.pl/
proces_boloński/p_prawne/deklaracja.php.
W 2005 r. na konferencji ministrów właściwych do spraw
edukacji w Bergen strony zobowiązały się do wdrożenia
do 2007 r. trzystopniowego systemu studiów, dodając do
poprzedniego systemu studia doktoranckie.
Konferencja w Salzburgu 3–5 II 2005 r. poświęcona w całości studiom doktoranckim.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej podpisana przez
Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w Warszawie,
6 kwietnia 1997 r. (art. 70 pkt 1).
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Ustawa z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym
(DzU z 2005 r., nr 164, poz. 1365).
Ibidem, art. 4 pkt 3.
Ibidem, art. 9.
Ibidem, art. 33 pkt 1.
Ibidem, art. 34 pkt 1.
Ibidem, art. 36 pkt 1.
Ibidem, art. 35.
Ibidem, art. 45.
Ustawa z 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (DzU
z 2003 r., nr 65, poz. 595).
Ustawa z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym
(DzU z 2005 r., nr 164, poz. 1365 – art. 48–53).
Przywoływana Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym
– art. 132.
SUMMARY
The paper describes the requirements arising from regulations and the adherence to the objectives of
the Bologna process, which the university should obey if it wants to be entitled to provide education at
a suitable level and confer degrees and titles in a dependable manner. By imposing and exercising quality
control of standards, the General Council For Higher Education, Central Commission for Scientific Degrees
and Titles, and the National Committee of Accreditation reinforce the quality of education, although it is
more appropriate to speak of minimal rather than high standards. It is in the university’s best interest and
it is its task to positively exceed those standards. We feel an obligation to do so in our concern for both the
university’s prestige and the demands of the competitive educational market.
METODY BADANIA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA
W SZKOŁACH WYŻSZYCH*
Urszula Jeruszka
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Każdy rodzaj działalności wymaga sprawdzenia wyników, jeśli chcemy wiedzieć, czy wykonane
przez nas czynności spowodowały realizację tego, co zamierzaliśmy osiągnąć.
prof. Tadeusz Nowacki
WSTĘP
Podstawowym zadaniem każdej szkoły zawodowej – szkoły wyższe są także szkołami zawodowymi
– jest przygotowanie absolwentów do podjęcia i wykonywania pracy zgodnie z potrzebami gospodarki.
Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym1 podaje: podstawowym zadaniem uczelni jest kształcenie studentów w celu ich przygotowania do pracy zawodowej.
Niestety, stopa bezrobocia wśród osób z wyższym
wykształceniem jest wysoka: w I kwartale 2005 r. wyniosła 6,5%, w IV kwartale 2005 r. – 7,3%, w I kwartale
2006 r. – 6,4%2. Oznacza to, że znaczna część osób
z wyższym wykształceniem nie znajduje zatrudnienia.
Niepokój budzi również fakt, że część absolwentów
szkół wyższych podejmuje pracę niezgodną z wyuczonym zawodem.
Według cytowanej wyżej ustawy podstawowym
zadaniem uczelni jest także prowadzenie badań naukowych. Wszystkie uczelnie realizować mogą i powinny badania jakości prowadzonych studiów, a także ponosić odpowiedzialność za ewentualne braki
w przygotowaniu zawodowym absolwentów i błędy
w ich pracy. Każda uczelnia bowiem, po spełnieniu
* Artykuł stanowi drugą część rozważań na temat meto-
dyki i wyników badań jakości kształcenia zawodowego.
Część pierwsza pt. Nowe metody badania jakości i przydatności kształcenia w szkołach wyższych, autorstwa
prof. M. Kabaja, została opublikowana w „Polityce Społecznej” 5–6/2006.
14
określonych warunków, może prowadzić studia
zgodnie z potrzebami społeczno-gospodarczymi
na określonym kierunku i poziomie kształcenia, ma
prawo do ustalania planów studiów i programów
kształcenia oraz do weryfikowania wiedzy i umiejętności studentów.
PRAKTYCZNA I TEORETYCZNA WARTOŚĆ BADANIA
WYNIKÓW KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO
Badania szkolnictwa zawodowego mogą dotyczyć
jego funkcji założonej lub rzeczywistej. Funkcja założona wyraża się w organizacji, metodach i środkach
realizacji zadań zgodnych z ustaleniami, normami
prawnymi, systemem przepisów dotyczących szkolnictwa wyższego, w tym standardami kształcenia dla
poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia. Funkcja rzeczywista to stan faktyczny osiągnięć
szkolnych studentów, wynikający z wdrożenia koncepcji, założeń i postulatów, często modyfikowanych,
a nawet odrzucanych w trakcie realizacji. W drugim
przypadku przedmiotem badania są rezultaty kształcenia zawodowego. Jest to obszar badawczy obejmujący szeroką problematykę skuteczności lub efektywności kształcenia zawodowego.
Obszary badań zależą od podstawowych pytań,
na które badania mają dać odpowiedź. Może to być
szkoła, jeśli interesuje nas wynik cząstkowy, uzyskiwany w czasie trwania procesu kształcenia. Są jednak sytuacje, gdy odpowiedź na pytanie wymaga
wyjścia badacza poza teren szkoły. Mówimy wtedy
o efektywności zewnętrznej3.
Ocena efektywności wewnętrznej obejmuje tylko
okres kształcenia w szkole, ocena efektywności zewnętrznej zaś rozciąga się na okres poszkolny, startu
i pracy zawodowej absolwenta szkoły zawodowej.
Badania zaliczane do efektywności zewnętrznej obejmują m.in. problematykę losów, przygotowania zawodowego i przydatności zawodowej absolwentów
szkoły. Przygotowanie zawodowe rozpatrywane jako
wynik może być weryfikowane w drodze badania
przydatności zawodowej i prowadzi nas do pojęcia
kwalifikacji zawodowych i ich stanu.
W praktyce jakość kształcenia bywa utożsamiana
z efektywnością kształcenia. Stąd też jakość kształcenia, podobnie jak efektywność, można rozpatrywać
w kontekście szkolnym (jakość – efektywność wewnętrzna) lub pozaszkolnym – z punktu widzenia skutków procesu kształcenia dla gospodarki narodowej
i dla kształconych (jakość – efektywność zewnętrzna).
Ocena efektywności wewnętrznej musi być uzupełniana i weryfikowana oceną efektywności zewnętrznej4.
Można więc mówić o trzech podstawowych sposobach analizowania wyników kształcenia zawodowego prowadzonego w szkołach wyższych. Są to:
1) badanie wyników w czasie pobytu studenta
w szkole, w tym:
a) analizowanie wystawianych przez nauczycieli
akademickich ocen z egzaminów i zaliczeń przedmiotów przewidzianych w planie studiów,
b) analizowanie ocen z prac dyplomowych,
c) analizowanie ocen z egzaminów dyplomowych;
2) badanie losów absolwentów szkół wyższych;
3) badanie przydatności zawodowej absolwentów szkół wyższych.
Mówiąc o wynikach kształcenia, mamy często na
myśli wyniki uzyskiwane i określane w szkole. Tradycyjnie o wynikach kształcenia mówi się na podstawie
ocen dokonywanych przez nauczycieli w trakcie
procesu dydaktycznego, a więc ocen uzyskiwanych
przez studentów informujących o ich postępach
w nauce, o uzyskaniu zaliczenia semestru lub roku.
Mówi się też o ocenie kształcenia na danym kierunku
studiów prowadzonych w uczelni dokonanej przez
Państwową Komisję Akredytacyjną. Pomijany jest
jednak bardzo ważny rodzaj oceny – jest nim rzeczywiste, całościowe określenie wyników pracy dydaktycznej, zawarte w ocenie postępowania absolwenta
szkoły lub uczelni (Nowacki 1977, s. 447).
Wielu pedagogów pracy, łącznie ze mną, podziela
ten pogląd. Z. Wiatrowski (2000, s. 240) pisze: (…)
badanie losów absolwentów jest wielce pożądane.
W każdym przypadku dojść można do wniosków rzutujących na jakość i zasadność takiej, a nie innej pracy
uczniów, nauczycieli i szkoły. (…) Jeśli zważymy, że
w całej gospodarce narodowej liczby osób pracujących niezgodnie z wyuczonym zawodem sięgają
milionów, a liczby osób bez pracy są wyjątkowo duże,
nawet przerażające, to oczywiste się staje, iż nie można zrezygnować z badania losów absolwentów, tym
bardziej, gdy chcemy analizować wyniki pracy szkoły.
Prawdziwą ocenę wyników przygotowania zawodowego prowadzonego przez szkołę odnajduje się,
badając sposób rozwiązywania zadań zawodowych
i wykonywania czynności zawodowych przez absolwentów szkoły zawodowej. Badanie pracy absolwentów odpowiednich szkół prowadzi do wszechstronnej
oceny wyniku kształcenia zawodowego.
Badania zmierzające do oceny przygotowania
zawodowego są badaniami przydatności zawodowej
absolwentów szkół5. Przyjęło się definiować przydatność zawodową jako przygotowanie zawodowe ocenione w świetle wykonywanej pracy (wykonywanych
zadań) na stanowisku pracy. W toku tego badania
o wynikach pracy szkoły zawodowej możemy powiedzieć najwięcej. Podkreślając potrzebę badania przydatności zawodowej absolwentów szkół wyższych,
trzeba dodać, że powinno ono być prowadzone
w pierwszym roku pracy, jako że w tym okresie przydatność może być jeszcze traktowana jako funkcja
przygotowania wyniesionego ze szkoły zawodowej.
Badanie losów absolwentów jest pierwszym etapem badania przydatności zawodowej. Badania nad
przydatnością zawodową absolwentów określonej
szkoły przebiegać mogą w dwóch etapach:
1) badanie losów,
2) badanie przydatności zawodowej.
Proces badawczy kończy się zbadaniem relacji
między przygotowaniem zawodowym a wymaganiami zawodu (stanowisk pracy) w opinii absolwenta
oraz ewentualnie w opinii zakładu pracy.
Można twierdzić, że oba te rodzaje oceny są komplementarne i stanowią zasadnicze elementy oceny
istniejącego stanu przygotowania zawodowego i zewnętrznej kontroli wyników kształcenia w odpowiedniej szkole wyższej.
Informacje o zawodowych losach absolwentów
szkół i ich przydatności zawodowej to rzeczywista
i całościowa podstawa oceny wyników kształcenia zawodowego. Absolwent jest bowiem cennym źródłem
informacji. W świetle tych informacji oceniamy szkolne przygotowanie zawodowe jako wystarczające lub
niewystarczające, a poza tym ukazujemy, na jakim
odcinku struktury kwalifikacyjnej niedomaga absolwent danej szkoły, wychowany stosowanymi przez jej
nauczyli metodami, na podawanych przez nich treściach. W ten sposób można obserwować i opisywać
stan przygotowania, a jednocześnie weryfikować na
tle potrzeb gospodarczych słuszność i efektywność
wysiłków szkół i nauczycieli akademickich.
Badanie losów i karier absolwentów szkół zawodowych jest jednym z elementów programu poprawy efektywności kształcenia zawodowego z punktu
widzenia potrzeb rynku pracy (Jeruszka red. 2002).
Wyniki takich badań mogą być wykorzystywane do
dostosowywania kierunków studiów i treści kształcenia do potrzeb gospodarki i rynku pracy.
BADANIE ZEWNĘTRZNEJ EFEKTYWNOŚCI KSZTAŁCENIA:
OCENA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA W WSSE
Badanie opinii absolwentów Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej w Warszawie o jakości kształcenia w tej uczelni wpisuje się w obszar badań
zewnętrznej efektywności kształcenia. Poniżej przedstawione zostaną wybrane wyniki badań dotyczące
oceny jakości kształcenia w WSSE6.
Motywy podjęcia studiów w WSSE
Zapytaliśmy absolwentów, co skłoniło ich do podjęcia studiów w WSSE i jakie były motywy wyboru tej
szkoły. Analiza uzyskanych wyników (wykres 1) pozwala zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii. Jedną
z nich jest motyw wyboru konkretnej uczelni. Według
badanych najczęściej były to:
15
Wykres 1. Motywy podjęcia studiów w WSSE (w %)
wáasne zainteresowania
30,9
áatwoĞü studiowania „na dystans”
35
dostĊpnoĞü wykáadów w EDUSACIE
8,5
wiara, Īe po ukoĔczeniu szkoáy otrzymam dobrą pracĊ
25,2
stanowisko, które zajmujĊ wymaga wyĪszego wyksztaácenia
27,2
wierzyáem/am, Īe po ukoĔczeniu studiów otrzymam wyĪsze stanowisko
17,4
chĊü zmiany zawodu (zajmowanego stanowiska pracy)
15,6
46,7
niskie czesne
inne
10,8
0
– niskie czesne (46,7%),
– łatwość studiowania na odległość (35,0%),
– własne zainteresowania (30,9%).
Drugą kwestią, na którą warto zwrócić uwagę,
to świadomość absolwentów, że dokonali trafnego
wyboru i ich przekonanie, że będą mogli realizować
swoje aspiracje zawodowe. Istotną cechą współczesnego człowieka jest aktywność, chęć ciągłych
poszukiwań, gotowość do poznawania i korzystania
ze źródeł najnowszych informacji, takich jak np. telewizja, komputer itp. Stąd atrakcyjność edukacji na
odległość. Korzystanie z tej formy kształcenia daje
większe możliwości nauki i samorealizacji, poczucie
własnej wartości, poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia, a także samoodpowiedzialności za efekty
nauki.
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
swoją wartość, mogę realizować marzenia dotyczące
kariery zawodowej i zdobyć zawód, który daje mi
ogromną satysfakcję i także – ale to nie najważniejsze
– niezłe zarobki.
– Wykładowcy przekazali mi nie tylko wiedzę, ale
nauczyli życia i radzenia sobie z problemami. Odegrali
w moim życiu znaczącą rolę, za co będę im wdzięczna
do końca życia.
– Uczelnia – jej wykładowcy nauczyli mnie poszukiwać mocnych stron u drugiego człowieka i uwierzyć
w siebie.
– Uwierzyłam we własne siły i możliwości.
– Rozwinęłam wiele cech osobowych i stałam się
osobą pewną i odważną, nauczyłam się, że poprzez
dobrą organizację pracy można znaleźć czas na wypoczynek i relaks.
Wpływ studiów na życie zawodowe i osobiste absolwentów
Podjęcie nauki w WSSE wpłynęło pozytywnie na
życie zawodowe większości (około 67%) badanych
absolwentów (wykres 2). Świadczą o tym również
otwarte wypowiedzi absolwentów7, np. takie:
– Poszerzyły się moje zainteresowania, co miało
wymierny wpływ na karierę zawodową. Wiedzę zdobytą w WSSE wykorzystuję w pracy zawodowej.
– Ukończenie studiów umocniło moją pozycję zawodową. W pracy jestem bardziej doceniany.
– Studia w WSSE pozwoliły mi podnieść poziom
mojej wiedzy, pozwoliły mi również na zmianę pracy,
otrzymałam samodzielne stanowisko, co związane jest
z wyższymi zarobkami.
– Bezpośredni kontakt z wykładowcami przedmiotów ściśle związanych z moją pracą bardzo mi
pomógł. Dużo ciekawych i nurtujących mnie spraw
przedyskutowałam z wykładowcami. Wykłady z banków komercyjnych, marketingu, psychologii nauczyły mnie jak postępować z pracownikiem, klientem itd.
Podjęcie nauki w WSSE wpłynęło jeszcze bardziej
pozytywnie na życie osobiste większości absolwentów – około 72% badanych (wykres 3). Wyniki badań
ilościowych potwierdzają badania jakościowe. Oto
przypadkowo dobrane wypowiedzi:
– Udało mi się – dzięki studiom w WSSE – całkowicie zmienić życie osobiste, nauczyłam się asertywności, jestem kreatywną, dojrzałą kobietą, która zna
16
Wykres 2. Wpływ podjęcia nauki w WSSE
na życie zawodowe absolwentów
Ċ
Wykres 3. Wpływ podjęcia nauki w WSSE
na życie osobiste absolwentów
Ċ
Spełnienie oczekiwań
WSSE spełniła oczekiwania w zakresie zdobytej wiedzy zdecydowanej większości (74,8%) badanych absolwentów. Jedynie 1,7% badanych wyraziło
opinię negatywną (wykres 4). Wypowiedzi absolwentów upoważniają do stwierdzenia, że są oni
zadowoleni i usatysfakcjonowani wiedzą zdobytą
w tej szkole.
znaczna część absolwentów kontynuowała lub
kontynuuje naukę na studiach magisterskich lub
podyplomowych.
Tabela 1. Spełnienie przez WSSE oczekiwań
studentów w odniesieniu do różnych zakresów
przygotowania zawodowego – w opinii absolwentów
(rozkład liczbowy i procentowy)*
Stopień spełnienia oczekiwań
wobec wiedzy zdobytej w WSSE
Wykres 4. Spełnienie przez WSSE oczekiwań
absolwentów w zakresie zdobytej wiedzy (w %)
Teoretyczne przygotowanie do wykonywania zawodu
Praktyczne przygotowanie do wykonywania zawodu
Przygotowanie
do współdziałania
z innymi
Umiejętność organizacji
wykonywania zadań
zawodowych
Przygotowanie do
dalszego doskonalenia zawodowego
Przygotowanie do
rozwijania własnych
zdolności
i zainteresowań
Inne
Zakres oczekiwań
á
ĊĞ
Oczywiście są również wypowiedzi negatywne.
Wskazują one, że oceny są zróżnicowane i że WSSE
– biorąc je pod uwagę – powinna modyfikować
zarówno treści kształcenia, jak i metody nauczania. Przykładowo można podać następujące wypowiedzi:
– Zbyt mało czasu na naukę języków obcych,
uczelnia nie zapewnia praktyk zawodowych.
– Posiadam zbyt płytką wiedzę z rachunkowości
i z informatyki, wprowadzić należy do programu studiów więcej zajęć praktycznych z informatyki.
– W szkole powinny być prowadzone ćwiczenia,
które zapewne byłyby pomocne w kształtowaniu wiedzy praktycznej.
– Więcej ćwiczeń praktycznych, kształtować umiejętność zastosowania teoretycznej wiedzy z rachunkowości i ekonomii, zdobytej na uczelni w konkretnych
sytuacjach życiowych i zawodowych.
Opinie badanych o spełnieniu przez WSSE oczekiwań w różnych obszarach przygotowania zawodowego przedstawia tab. 1.
Zdecydowana większość badanych absolwentów (80,6%) uważa, że WSSE spełniła ich oczekiwania w zakresie wiedzy teoretycznej. Gorzej
jest z przygotowaniem praktycznym, ale i dla tego
zakresu przygotowania ponad połowa respondentów (51,5%) wybrała odpowiedzi pozytywne: „tak”
i „raczej tak”. Ważny element przygotowania do
pracy – umiejętność współdziałania z innymi zdaniem ponad 3/4 badanych (75,8%) uczelnia ukształtowała zadowalająco u swoich studentów. W obszarze rozwoju umiejętności organizacji wykonywania
zadań zawodowych WSSE spełniła oczekiwania
67,6% absolwentów.
Wyniki pozwalają sądzić, że WSSE kładzie nacisk na tak współcześnie ważny aspekt przygotowania zawodowego, bowiem aż 84,1% respondentów uznało, że uczelnia spełniła ich oczekiwania
w tym zakresie. Około 77% wyraziło opinię, iż
WSSE przygotowała ich do rozwijania własnych
zdolności i zainteresowań. Potwierdzają to fakty:
*
tak
całkowicie
274
(30,6%)
raczej
tak
raczej
nie
zupełnie
nie
448
(50,0%)
62
(6,9%)
24
(2,7%)
nie
mam
zdania
26
(2,9%)
106
(11,9%)
355
219
(39,6%) (24,4%)
80
(8,9%)
40
(4,5%)
289
(32,3%)
390
(43,5%)
63
(7,0%)
16
(1,8%0
48
(5,4%)
222
(24,7%)
384
111
(42,9%) (12,4%)
29
(3,2%)
58
(6,5%)
375
(41,8%)
379
(42,3%)
50
(5,6%)
14
(1,6%0
25
(2,8%)
399
(37,8%)
350
(39,1%)
70
(7,8%)
25
(2,8%)
33
(3,7%)
36
(4,0%)
4
(0,4%)
0
(0%)
2
(0,2%)
14
(1,6%)
Niektórzy respondenci nie udzielili odpowiedzi (brak danych), stąd
suma wskaźników w kolumnie nie zawsze wynosi 100%.
Ocena wykładów i wykładowców
Znaczącą częścią zajęć dydaktycznych każdej
uczelni, również WSSE, stanowią wykłady. Ponad
połowa (58,8%) badanych oceniła ich poziom jako
wysoki, jedna trzecia (34,9%) jako średni, a tylko
niewielka część badanych (2,1%) uznała, że były one
prowadzone na niskim poziomie (wykres 5). Wyniki
badań dobrze świadczą o jakości pracy i kompetencjach dydaktycznych wykładowców zatrudnionych w WSSE.
Wykres 5. Poziom wykładów w WSSE
w opinii absolwentów
niski
2,1%
Ğredni
34,9%
brak
danych
4,2%
wysoki
58,8%
Średni ogólny poziom reprezentowany przez wykładowców WSSE w opinii absolwentów wyrażony
jest oceną 4,25. Absolwenci oceniali poziom reprezentowany przez wykładowców w skali 1–5 (1 – ocena
najniższa, 5 – ocena najwyższa). Rozkład ocen jest następujący: ocena 1 – 7 respondentów, ocena 2 – 13 res17
pondentów, ocena 3 – 69 respondentów, ocena 4
– 431 respondentów i ocena 5 – 331 respondentów,
a 45 osób nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie.
Wyniki pozwalają sądzić, że nauczyciele akademiccy WSSE reprezentują dobry poziom wykładów. Potwierdzają je wypowiedzi otwarte. Oto jedna
z nich, przypadkowo dobrana: Jestem osobą dojrzałą
(51 lat), więc mam perspektywiczne spojrzenie. Uważam, że wykłady były na wysokim poziomie, wykładowcy (często ludzie z dużym dorobkiem naukowym)
prezentowali wysoką kulturę, gwarantowali wysoki
poziom wiedzy i kompetencji, ogromną życzliwość,
wielu z nich odznaczało się charyzmą (nadzwyczaj
rzadkie dziś pojęcie).
WSSE prowadzi wykłady zarówno w formie naocznej, na żywo – wykładowca realizuje zajęcia w uczelni
bezpośrednio ze studentami, jak i w formie zaocznej
– za pośrednictwem telewizji edukacyjnej EDUSAT.
Opinie absolwentów o poziomie wykładów prowadzonych bezpośrednio w uczelni zawiera tab. 2.
Tabela 2. Poziom wykładów prowadzonych
w formie naocznej – w opinii absolwentów*
Wyszczególnienie
Wykłady były na wysokim poziomie
Wykłady były interesujące
Wykłady inspirowały do studiów
literatury przedmiotu
Wykłady były mało interesujące
Wykładowcy nie byli dobrze
przygotowani do prowadzenia
wykładu
Brak danych
Ogółem
*
Liczba
respondentów
389
608
267
Wskaźnik
struktury
(w%)
27,0
42,1
18,5
Frakcja
populacji
(w %)
43,4
67,9
29,8
33
31
2,3
2,1
3,7
3,5
115
1443
8,0
100,0
12,8
-
Liczba odpowiedzi w kolumnie nie równa się liczbie respondentów, ponieważ niektórzy absolwenci podali więcej niż jedną
odpowiedź: 406 badanych wybrało jedną odpowiedź, 211 – dwie
odpowiedzi, 156 – trzy odpowiedzi, 8 – cztery odpowiedzi, 115 zaś
nie podało żadnej.
Dane tabeli upoważniają do wnioskowania, iż
w opinii absolwentów wykłady były prowadzone na
wysokim poziomie (około 44% wypowiedzi) i interesująco (około 68%). Niewielu absolwentów (około 4%
badanych) postrzega wykładowców jako osoby nie
przygotowane do zajęć.
Wypowiedzi otwarte pozwalają głębiej poznać
zagadnienie. A oto przykładowe głosy wyrażające
aprobatę:
– Studenci z mojego roku często porównywali
WSSE z innymi uczelniami w pobliskiej miejscowości,
gdzie można kończyć studia magisterskie i poziom był
o wiele niższy. Trójkę można było dostać za zwykłe
przedstawienie się, podczas gdy w WSSE na trójkę
trzeba było bardzo dużo uczyć się.
– Studia magisterskie odbyłam na uczelni państwowej – był tam o wiele niższy poziom wykładów
i zupełny brak organizacji, np. po wpis do indeksu musiałam ubiegać się w godzinach wykładów, natomiast
w WSSE było to sprawnie zorganizowane.
– Wykłady są na średnio-dobrym poziomie (wystarczające), ale program jest zbyt skrócony (za mało
godzin).
– Wykłady na uczelni były bardzo interesujące
z udziałem odpowiednio przygotowanych wykładowców, ponadto atmosfera, jaka panowała na uczelni,
była przyjazna.
18
– Były wykłady ciekawe i mniej ciekawe, w większej części jednak uważam, że były ciekawe i dały mi
dużo wiedzy i zadowolenia.
Były też wypowiedzi wyrażające opinię negatywną:
– Wykładowcy nie przykładali się do wykładów.
– Zbyt chaotyczny program edukacyjny. Pierwsze
dwa semestry – poziom bardzo niski, niewymagający
żadnej pracy, odwoływanie wykładów przez wykładowców w systemie zjazdów. Przypadkowy dobór
kadry wykładowców. Semestr II i IV – poziom wyższy;
wykłady transmitowane przez EDUSAT na poziomie
znacznie wyższym.
WSSE jako jedyna uczelnia w kraju prowadzi
wykłady za pośrednictwem telewizji edukacyjnej
EDUSAT. Taka forma wykładów stwarza możliwości
kształcenia szerokiemu gronu odbiorców. Może
przełamywać bariery w dostępie do edukacji różnych grup społecznych. Pomaga w upowszechnianiu kształcenia na poziome wyższym. Rozwija
samokształcenie.
Wykłady telewizyjne dla studentów to ważny element edukacji na odległość. Podstawową właściwością takiej edukacji jest samodzielna nauka studentów
organizowana przez nauczyciela akademickiego.
Istotne cechy realizowanego w WSSE kształcenia
na odległość to nauczanie z wykorzystaniem telewizji,
wzbogacanie kształcenia systemami komputerowymi, filmami dydaktycznymi, konsultacjami telefonicznymi, wspieranie zajęć bezpośrednimi konsultacjami
i poradami. Student pracuje samodzielnie, własnym
tempem, w czasie, który mu najbardziej odpowiada,
z wykorzystaniem specjalnie opracowanych materiałów dydaktycznych.
Wykłady telewizyjne wraz z dostarczanymi studentom materiałami dydaktycznymi mogą pełnić
w praktyce trzy podstawowe funkcje:
1) poznawczą – przyswojenie pewnej wiedzy,
ułatwiającej czy umożliwiającej kształtowanie umiejętności;
2) samokontrolę – pozwalającą nie tylko sprawdzać, ale i oceniać własne osiągnięcia;
3) sterującą – regulującą i korygującą organizację
procesu uczenia się.
Opinie absolwentów o poziomie wykładów prowadzonych w EDUSACIE zawiera tab. 3.
Tabela 3. Poziom wykładów prowadzonych
w EDUSACIE – w opinii absolwentów*
Wyszczególnienie
Wykłady były na wysokim poziomie
Wykłady były interesujące
Wykłady inspirowały do studiów
literatury przedmiotu
Wykłady były mało interesujące
Wykładowcy nie byli dobrze
przygotowani do prowadzenia wykładu
Brak danych
Ogółem
*
Liczba
respondentów
108
166
Wskaźnik Frakcja
struktury populacji
(w%)
(w %)
10,2
12,1
15,9
18,5
76
26
7,3
2,5
8,5
2,9
19
652
1047
1,8
62,3
100,0
2,1
72,8
-
Liczba odpowiedzi w kolumnie nie równa się liczbie respondentów,
ponieważ niektórzy absolwenci podali więcej niż jedną odpowiedź:
139 badanych wybrało jedną odpowiedź, 60 – dwie odpowiedzi, 44 –
trzy odpowiedzi, 1 – cztery odpowiedzi, 652 zaś nie podało żadnej.
Analiza danych tab. 2 i 3 pozwala zwrócić uwagę
na następującą kwestię: znacznie więcej respondentów wypowiedziało się w sprawie wykładów prowadzonych w formie naocznej (odpowiednio 12,8%)
niż w sprawie wykładów prowadzonych za pośrednictwem telewizji (brak danych – 72,8% badanych).
W sprawie wykładów w EDUSACIE było 390 wypowiedzi badanych absolwentów, odnotowano zaś
brak aż 652. Na taki wynik wpłynął fakt, że EDUSAT
uruchomiono w pełnym wymiarze od 1 stycznia 2003 r.,
a więc w okresie, gdy znaczna część badanych już
ukończyła studia na tej uczelni.
Wykłady bezpośrednie i konsultacje zbiorowe ze
studentami w WSSE są wyżej cenione przez absolwentów niż te prowadzone za pośrednictwem telewizji. Wyniki badań wykazują, że absolwenci znacznie
wyżej ocenili wykłady prowadzone bezpośrednio na
uczelni niż w EDUSACIE. Być może powodem jest
trudniejszy odbiór przez studentów słowa mówionego przekazywanego za pośrednictwem medium,
niezorganizowanie przez uczelnię konferencji instruktażowej wprowadzającej studentów do pracy
z wykorzystaniem telewizji, brak przygotowania i przyzwyczajenia studentów do takiej formy kształcenia.
Być może nauczyciele nie byli wystarczająco przygotowani do nowej formy wykładów. Być może studenci
preferują bezpośredni kontakt z drugą osobą – wykładowcą.
Warto też zauważyć pozytywne opinie o wykładach w EDUSACIE. A oto jedna z wypowiedzi
otwartych: W systemie edukacji satelitarnej EDUSAT
nauczanie jest mniej stresowe; Bardzo cieszę się, że
WSSE udostępniła mi możliwość studiowania na odległość. Takie możliwości zaoszczędziły mi wiele czasu
i pieniędzy na dojazd do odległego o 70 km Olsztyna.
Absolwenci oceniali również pracę dydaktyczno-wychowawczą wykładowców – tych, których pamiętali, z przypisaniem przedmiotów przez nich realizowanych. Dokonywali oceny w skali 1–5 (1 – ocena
najniższa, 5 – ocena najwyższa). Odnotować należy, iż zdecydowanie przeważały pozytywne opinie
o pracy profesorów WSSE. Większość średnich ocen
wynosiła powyżej 4,0.
Wykres 7. Wyposażenie WSSE
w sprzęt komputerowy w opinii absolwentów
!
Wykres 8. Wyposażenie biblioteki WSSE
w opinii absolwentów
!
Wykres 9. Możliwość korzystania z ksero w WSSE
w opinii absolwentów
!
Warunki studiowania
Ważną częścią oceny jakości kształcenia są warunki realizacji procesu studiowania organizowane przez
uczelnię oraz jakość pracy pracowników administracyjnych, a w szczególności pracowników dziekanatu.
W analizie ilościowej wyników badań w tym
aspekcie przeważały oceny pozytywne (wykresy 6, 7,
8 i 9). I tak w odniesieniu do: poziomu wyposażenia
uczelni w pomoce dydaktyczne, poziomu wyposażenia w sprzęt komputerowy i wyposażenia biblioteki
najwięcej było ocen dobrych. Natomiast najwięcej
ocen bardzo dobrych uzyskała możliwość korzystania z ksero.
Jakościowa część analizy tego obszaru funkcjonowania WSSE wskazuje na pewne niedociągnięcia
i ułomności. Oto niektóre wypowiedzi otwarte8:
– Rzeczą niedopuszczalną i wymagającą zniesienia są obowiązkowe opłaty za podręczniki, informatory i czasopisma (…).
– Nie powinno być narzucone, aby kupować książki wydane przez Fundację Innowacja.
– W zamiejscowych ośrodkach brak bibliotek.
Ocena administracji
Absolwenci ocenili również stosunek pracowników administracyjnych WSSE do studentów (tab. 4).
Wykres 6. Wyposażenie WSSE
w pomoce dydaktyczne w opinii absolwentów
Tabela 4. Stosunek pracowników administracyjnych
WSSE do studentów w opinii absolwentów*
Stosunek pracowników
administracyjnych WSSE
do studentów
Przyjazny (uprzejmy)
Sprawny
Nieprzyjazny (nieuprzejmy)
Mało sprawny
!
*
Liczba
respondentów
656
428
35
76
Wskaźnik
struktury
(w %)
54,2
35,3
2,9
6,3
Frakcja
populacji
(w %)
73,2
47,8
3,9
8,5
Liczba w kolumnie drugiej nie równa się ogólnej liczbie respondentów, ponieważ 568 respondentów wybrało jedną odpowiedź, 309
– dwie odpowiedzi, 3 – trzy odpowiedzi, 16 zaś nie udzieliło żadnej.
19
Przeważają opinie pozytywne – ponad połowa
(54,2%) badanych absolwentów uznała, że stosunek
pracowników administracyjnych uczelni do studentów jest przyjazny i uprzejmy. Jednak w otwartych
wypowiedziach zawarte są opinie zarówno chwalące
personel administracyjny WSSE, jak również krytyczne, takie jak:
– Zła organizacja pracowników administracyjnych. Udzielanie błędnych informacji studentom.
Bałagan w dokumentach dotyczących studentów,
indeksów, protokołów itp. Brak informacji o wykładach lub informacje błędne, mylące, wprowadzające
w zakłopotanie. Lekceważenie studentów przez pracowników.
– Brak zaangażowania w problemy studenta związane ze studiowaniem na uczelni pewnej pani z toku
wieczorowego. Trzeba zainwestować w jej kulturę
osobistą i wykształcenie. Byłoby dużo prościej, gdyby
ta pani więcej wiedziała i udzielała 100% informacji
bardzo ważnych dla studenta.
– Niektóre szanowne panie sekretarki pracujące
na uczelni są tak niesympatyczne, że bardzo szybko
potrafią pokazać, gdzie jest czyje miejsce.
W świetle powyższych opinii i ocen wyrażonych
przez absolwentów WSSE można twierdzić, że są
pewne braki w kompetencjach dydaktycznych
i merytorycznych oraz administracyjnych osób
zatrudnionych w tej szkole, a także w niektórych
rozwiązaniach stosowanych w niej, ale – generalnie
– stosunkowo wysoka jest ocena pracy administracji
WSSE.
Nie można wyrazić jednoznacznej opinii pozytywnej ani jednoznacznej opinii negatywnej. Uzyskane
wyniki świadczą, iż absolwenci zajmują wobec jakości kształcenia i przydatności studiów w WSSE
– średnio rzecz biorąc – postawę pośrednią między
zdecydowaną aprobatą a zdecydowaną negacją, ale
znakomita większość absolwentów wyraża aprobatę
i zadowolenie.
WNIOSKI KIERUNKOWE I DECYZYJNE
Z analizy wyników badań wyprowadzono wnioski
dla WSSE. Oto one.
1. W planie studiów dla określonego kierunku
kształcenia (pedagogicznego, ekonomicznego) należy uwzględnić wszystkie przedmioty nauczania
podane w obowiązującym minimum programowym dla szkół wyższych dla danego kierunku
kształcenia. Przedmioty nauczania specjalistyczne/
specjalizacyjne ustala konkretna szkoła wyższa,
a zatem WSSE może je ustalać w swoim planie studiów.
2. Wprowadzić ćwiczenia do programu kształcenia w ramach zajęć dydaktycznych, być może
kosztem zmniejszenia liczby godzin przewidzianych na wykłady. Niektóre treści kształcenia mogą
być przekazywane tylko w formie wykładów, ale
są i takie, które wymagają zajęć prowadzonych
również w formie ćwiczeń i rozwijania umiejętności
poprzez własne działanie, np. języki obce, informatyka.
3. Położyć większy nacisk na praktyki studenckie. WSSE może stwarzać warunki umożliwiające
i ułatwiające studentom, którzy nie pracują, pozy20
skanie miejsc na realizację praktyk zawodowych
w okresie studiów w zakładach pracy, być może
poprzez uaktywnienie działalności lub powołanie
nowego uczelnianego koordynatora ds. praktyk studenckich.
4. Częściej i powszechniej stosować aktywizujące metody nauczania. Świadoma aktywność
studentów oraz łączenie teorii i praktyki podczas
zajęć rozwija kreatywność studentów i efektywność
kształcenia.
5. Zwiększyć liczbę woluminów w bibliotece
WSEE w Warszawie, a szczególnie silniej doposażyć
biblioteki ośrodków zamiejscowych. Ułatwić studentom dostęp do biblioteki uczelnianej. Uruchomić
i/lub rozwijać uczelniane czytelnie, z których mogą
korzystać studenci w czasie zjazdów, a także w innym okresie. Dobrze byłoby, aby czytelnie te wyposażone były w multimedialne pomoce dydaktyczne,
a przede wszystkim w telewizor, wideo oraz komputery, co zwiększyłoby dostępność wykładów prowadzonych za pośrednictwem telewizji edukacyjnej
EDUSAT.
6. Zweryfikować obowiązkowe dla studentów
WSSE podręczniki i inne publikacje wydane przez
Fundację Innowacja. Sądzić można, że jeżeli będą
to materiały dydaktyczne, dobrze opracowane i użyteczne dla samokształcenia, to studenci sami będą
chętnie je kupowali.
7. Zachęcić pracowników administracji WSSE
do jeszcze bardziej przyjaznej postawy wobec studentów, do cierpliwego udzielania im rad i służenia
pomocą, jeśli jej potrzebują.
Przedstawione wnioski powinny być wykorzystane do modyfikacji pracy WSSE. Mogą one także zostać wzięte pod uwagę w analizie jakości kształcenia
w innych szkołach wyższych.
Losy i przydatność do pracy absolwentów szkół
wyższych nie są badaniami powszechnymi i pożądanymi społecznie. Choć już wiele lat temu podnoszono potrzebę takich badań i taki postulat jest głoszony
także obecnie, to – niestety – nadal w Polsce rzadko
są one podejmowane.
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych opracował
i wytestował metodę badań i narzędzia badawcze.
Może udzielić pomocy innym szkołom wyższym
w przeprowadzeniu podobnych badań. Prowadzenie badań według ujednoliconej metody umożliwia i daje podstawę do porównywania ich wyników
oraz jakości kształcenia w poszczególnych uczelniach.
1
2
3
4
5
DzU z 2005 r., nr 164, poz. 1365, art. 13.
GUS, Aktywność ekonomiczna ludności Polski, I kwartał
2006.
Efekty kształcenia przejawiają się w różnorodnych formach działań absolwentów szkół w sferze gospodarczej
(praca zawodowa), społeczno-kulturowej, politycznej, rodzinnej. To efekty zewnętrzne.
Każda nauka obok teoretycznej pełni funkcję praktyczną,
znajdującą odbicie w procesach planowania i regulowania
ludzkiej działalności społecznej, kulturalnej, produkcyjnej
i usługowej.
Interesującą procedurę badania przydatności do pracy
absolwentów szkół zawodowych proponowała K. Korabiowska-Nowacka (1974).
6
7
8
Całość wyników badań zawiera Raport z badań jakości kształcenia, losów i karier zawodowych absolwentów
WSSE w Warszawie, opracowany przez prof. M. Kabaja
i dr U. Jeruszkę, przy współpracy D. Szatowskiej, B.
Kaczyńskiej i J. Magnuszewskiej, opublikowany w IPiSS
w marcu 2006 r.
Wszystkie wypowiedzi otwarte absolwentów (było ich
w sumie 309), zawierające dodatkowe uwagi, refleksje
i sugestie na tematy, które absolwent uznał za ważne
a zostały one pominięte w kwestionariuszu ankiety,
zamieszczone są w pełnym brzmieniu w Raporcie….
Wszystkie wypowiedzi zawiera przytaczany Raport…
LITERATURA
Jeruszka U. red. (2002), Optymalizacja kształcenia z punktu
widzenia potrzeb rynku pracy, IPISS, Warszawa.
Korabiowska-Nowacka K. (1974), Procedura badań przydatności do pracy absolwentów szkół zawodowych, Zakład
Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PWN, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
Nowacki T. (1977), Podstawy dydaktyki zawodowej, PWN,
Warszawa.
Wiatrowski Z. (2000), Podstawy pedagogiki pracy, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
SUMMARY
The paper deals with methods of quality evaluation and value addend of higher education. The
paper deals part of theoretical and part of empirical. Part of empirical deals use methods in of experience based on the opinion of students graduating from School of Economic and Social Policy in
Warsaw.
NIEMIECKI MODEL FLEXICURITY
Kamil Zawadzki
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
WSTĘP
Flexicurity można rozumieć jako strategię jednoczesnego zwiększania elastyczności organizacji
pracy i relacji pracowniczych oraz podnoszenia
zdolności do znalezienia zatrudnienia i bezpieczeństwa socjalnego uczestników rynku pracy (Wilthagen,
Rogowski 2002, s. 250). Istotą tego podejścia jest
współistnienie sfery elastyczności i zabezpieczenia.
Postulat łączenia elastyczności i bezpieczeństwa
na rynku pracy nie musi być paradoksem. Można
zakładać, że dopiero osoby wyposażone w pewien
system osłon socjalnych będą skłonne do podejmowania większego ryzyka, związanego między innymi
z bardziej elastycznym zatrudnieniem. Koegzystencja pewnych form elastyczności z niektórymi typami
bezpieczeństwa na rynku pracy jest możliwa, ponieważ uelastycznianie relacji zatrudnieniowych nie
służy jedynie interesom pracodawcy, podobnie jak
wysoka jakość zatrudnienia – wyłącznie pracownikom.
Pracobiorcy coraz częściej stają się stroną, która
domaga się swobodniejszej organizacji pracy. Dzięki
temu mogą lepiej zaspokajać swoje potrzeby, między
innymi w zakresie godzenia obowiązków rodzinnych
i pracy zawodowej.
Zatem nie każde rozwiązanie dające większą swobodę pracodawcy musi odbywać się kosztem ograniczenia pewności miejsca pracy, zatrudnialności,
ciągłości dochodów lub możliwości wyboru rodzaju
aktywności zawodowej pracowników. Idea flexicurity
nie implikuje konieczności kompromisu, w którym by
jedna strona mogła zyskać, stracić musi druga (Leschke i in. 2006, s. 5).
W polityce zatrudnienia i rynku pracy krajów Unii
Europejskiej od lat trwają poszukiwania podejścia,
które zagwarantowałoby optymalne skomponowanie elementów utrzymujących bezpieczeństwo zatrudnienia i płacy z rozwiązaniami zwiększającymi
swobodę pracodawców i pracobiorców.
Jest to także jednym z celów Europejskiej Strategii Zatrudnienia i wyzwaniem dla dalszego rozwoju
europejskiego modelu społecznego, gdyż zapewnienie właściwej równowagi między elastycznością
a bezpieczeństwem wesprze konkurencyjność firm,
podniesie jakość i produktywność pracy oraz pomoże firmom i pracownikom adaptować się do zmian
ekonomicznych1. W polityce krajów Wspólnoty rysuje się zatem rosnące poparcie dla pewnego uelastyczniania rynków pracy w celu wspierania wzrostu gospodarczego i podnoszenia konkurencyjności
firm.
Jednocześnie wciąż istnieje w Europie silna
potrzeba chronienia osób w wieku produkcyjnym
przed wykluczeniem, co wymaga stosowania zabezpieczeń wdrażanych w ramach polityki społecznej.
Niestety, wdrożenie strategii opartej na flexicurity
(określanej także czasem w literaturze mianem strategii „postderegulacji”) (Keller, Seiferts 2000, s. 293)
nie jest łatwe, wymaga bowiem prowadzenia konstruktywnych negocjacji społecznych, zapewnienia
uczestnikom rynku skutecznych bodźców finansowych, zaangażowania pewnych środków budżetowych oraz funkcjonowania partnerstwa między instytucjami publicznymi i prywatnymi (Wilthagen, Tros
2004, s. 166–186).
21