ekofizjografia do zmiany studium uwarunkowań i

EKOFIZJOGRAFIA
DO ZMIANY STUDIUM UWARUNKOWAŃ
I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWNIA PRZESTRZENNEGO
GMINY MOGILNO
Autor:
mgr Jan Banach
Kwiecień - Wrzesień 2006r.
SPIS TREŚCI
1.PODSTAWY PRAWNE I CEL OPRACOWANIA
2
2.METODA I MATERIAŁY WYKORZYSTANE DO OPRACOWANIA 3
3.POŁOŻENIE I FUNKCJA GMINY
5
4.OCENA STANU ORAZ FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO GMINY
6
1. PODSTAWY PRAWNE I CEL OPRACOWANIA
Podstawami prawnymi sporządzenia niniejszego opracowania są następujące akty prawne:
-
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr 129,
poz. 902);
-
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002r. w sprawie opracowań
ekofizjograficznych (Dz. U. Nr 155 poz. 1298).
Celem opracowania ekofizjograficznego jest charakterystyka stanu i funkcjonowania
poszczególnych elementów środowiska na obszarze gminy Mogilno i ich wzajemne
powiązania oraz określenie przydatności i ograniczeń wynikających z istniejących jego
uwarunkowań, koniecznych do uwzględnienia przy sporządzaniu planowanej zmiany Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mogilno. Zmiana
Studium dotyczyć bowiem będzie wprowadzenia pewnych korekt w kierunkach polityki
przestrzennej gminy, wynikających z potrzeb gminy oraz zmian w przepisach prawnych w
sprawie, a tym samym wprowadzenia koniecznych zmian w zasadach zagospodarowania
przestrzennego wyznaczonych w obowiązującym obecnie Studium stref i obszarów jej
polityki przestrzennej.
Opracowanie składa się z dwóch integralnych części tj. niniejszej tekstowej i czterech
załączników mapowych (trzy w skali 1:25 000 – mapa walorów środowiska, mapa walorów
kulturowych oraz mapa obszarów funkcjonalnych i jeden w skali 1: 50000 mapa stanu i
zagrożeń wód).
2. METODA I MATERIAŁY WYKORZYSTANE DO OPRACOWANIA
Opracowując niniejszą ekofizjografię dokonano analizy i oceny stanu środowiska
przyrodniczego w obszarze opracowania i jego otoczeniu. Do tego celu wykorzystano
następujące materiały źródłowe:
mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000;
objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000 ark. Gąsawa, PIG,
Warszawa;
objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50000 ark. Pakość, PIG
Warszawa;
przeglądowa mapa geomorfologiczna Województwa Bydgoskiego, wyk. R. Galon,
L. Roszkówna;
mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50000 ark. Gąsawa, PIG, PBGeof., Warszawa;
mapa podziału hydrograficznego Polski, Biuro Gospodarki Wodnej w Warszawie;
mapa zagrożeń i ochrony wód podziemnych województwa bydgoskiego - wyk
Przedsiębiorstwo Geologiczne GOLGEOL W-wa 1993 r;
Sylwestrzak U., 1991r. Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w północnozachodniej części wysadu solnego Mogilno „Mogilno II”, mat. niepubl. WAG UM Toruń;
Jaworski J., 1963r., Zarys budowy geologicznej wysadu solnego w Mogilnie i jej
odzwierciedlenie w wynikach prac geofizycznych, mat. niepubl. WAG UM Toruń;
Makarewicz J., 2005 r, Jakość zwykłych wód podziemnych w województwie kujawskopomorskim na podstawie wyników monitoringu regionalnego w latach 2000 – 2004,
BMŚ, Bydgoszcz;
opracowania problemowe z zakresu geomorfologii i geologii obszaru opracowania będące w
posiadaniu Instytutu Geografii UMK;
Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami dla miasta i gminy Mogilno na
lata 2004 –2008 z perspektywą na lata 2009 – 2012, wykonany na zlecenie Urzędu
Miejskiego przez ABRYS Technika Sp. z o.o., ul. Wiślana 46, 60-401 Poznań,
Fizjografia gminy Mogilno w skali 1:25 000, materiały archiwalne W.B.P.P. Bydgoszcz;
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mogilno, wyk.
WBPP Bydgoszcz;
Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawskopomorskiego, Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Toruń 2003 r.;
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko- pomorskiego, KujawskoPomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, praca
zbiorowa, czerwiec 2003 r.;
Raport o stanie środowiska Województwa Kujawsko-Pomorskiego IOŚ WIOŚ, Wydział
Ochrony Środowiska Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy,
Bydgoszcz 2004 r.;
Przyroda
województwa
kujawsko-pomorskiego,
praca
zbiorowa
pod
redakcją
A. Przystalskiego, Bydgoszcz 2001r.;
Raport o stanie przyrody województwa kujawsko-pomorskiego, Kujawsko-Pomorski Urząd
Wojewódzki w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2001r.;
Raport o stanie przyrody województwa kujawsko-pomorskiego, Wojewoda KujawskoPomorski Bydgoszcz 2004r.;
przepisy ustaw szczególnych;
i inne.
Następnie
określono
stan
środowiska,
jego
uwarunkowania
i
ograniczenia
w możliwościach jego wykorzystania przy sporządzanej zmianie Studium. Podjęto również
próbę podania rozwiązań ograniczających negatywny wpływ na środowisko prowadzonej
polityki przestrzennej gminy.
3. POŁOŻENIE I FUNKCJA GMINY
Gmina Mogilno położona jest w południowo- zachodniej części województwa
kujawsko-pomorskiego. Siedzibą gminy jest miasto Mogilno. Zajmuje ona powierzchnię 256
km2, w tym miasto ca 8 km2, co plasuje ją na 5 miejscu pod względem powierzchni gmin woj.
kujawsko-pomorskiego. Gminę zamieszkuje 24944 osób. Sieć osadniczą gminy tworzy (wg
danych Urzędu Miejskiego w Mogilnie) miasto Mogilno i 69 miejscowości wiejskich o silnie
zróżnicowanej liczbie mieszkańców. Miejscowości wiejskie wchodzą w skład 31 sołectw.
Podstawową funkcją obszarów wiejskich gminy jest rolnictwo, oparte o użytki rolne wysokiej
przydatności. Użytki rolne stanowią 84,5 % jej powierzchni, z czego grunty orne zajmują
78,7%. Lasy i grunty leśne zajmują w gminie zaledwie 5,2 % jej powierzchni.(dane ze spisu
powszechnego 2004 r.) W ostatnim okresie obserwujemy wyraźny rozwój funkcji
uzupełniających: mieszkaniowej, usługowo-produkcyjnej, górnictwa i kształtującej się funkcji
turystycznej.
Miasto Mogilno z uwagi na swój wielofunkcyjny charakter zalicza się do ponadlokalnych
ośrodków rozwoju w skali województwa. Zachodzące zmiany na obszarze gminy powoli
zmieniają jej charakter. Dogodne połączenia komunikacyjne w tym z lotniskiem
w Bydgoszczy stwarzają możliwości zdynamizowania rozwoju gminy.
Zgodnie z obowiązującym Planem zagospodarowania przestrzennego województwa
kujawsko-pomorskiego, większa część gminy zaliczona została do obszarów chronionych
przed użytkowaniem nierolniczym zgodnie z kierunkami ochrony i kształtowania zasobów
glebowych województwa, a walory przyrodniczo-krajobrazowe sprawiły, że zachodnia
i wschodnia część gminy znalazła się w granicach istniejącego i wymagającego utrwalania
oraz projektowanego systemu ekologicznego województwa. Gmina leży poza obszarem
Natura 2000.
4. OCENA STANU ORAZ FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO GMINY
Rzeźba i morfologia
Gmina Mogilno położona jest pod względem fizyczno – geograficznym w obrębie
Pojezierza Gnieźnieńskiego, w obrębie którego występują na obszarze gminy dwa
mikroregiony geomorfologiczne. Pagórki Mogileńskie (Krygowski 1961, Kondracki 1967,
Kozarski 1962) obejmują obszar zachodniej części gminy, zaś wschodnią część Bartkowski
(1970) nazywał ogólnie Pojezierzem Mogileńskim.
Pagórki Mogileńskie to wysoczyzna morenowa pagórkowata, pocięta licznymi
i szerokimi rynnami fluwioglacjalnymi (rynna jezior Wiecanowskiego – Wieniec – Palędzie,
rynna jeziora Popielewskiego i Szydłowskiego). Wysoczyzna ta nadbudowana została
formami akumulacyjnymi (moreny czołowe, kemy i ozy) powstałymi podczas oscylacyjnej
recesji lądolodu fazy poznańskiej. Ruchy oscylacji gnieźnieńskiej spowodowały spiętrzenie
części moren w rejonie Palędzia, Mielenka i Wieńca. Znajdują się tu formy owalne
o rozmiarach dochodzących do 500 – 700 m średnicy i wysokości 10 m. Deniwelacje terenu
sięgają 60 m wysokości względnej. Najwyższa kulminacja Pojezierza Gnieźnieńskiego (166,7
m n.p.m.) znajduje się tuż poza granicą gminy w pobliżu wsi Dębno.
Pojezierze Mogileńskie to wysoczyzna morenowa płaska i falista z licznymi dolinami rzek
i cieków oraz rynnami. Wysoczyzna morenowa płaska występuje w rejonie Mogilna, wsi
Wszedzień i w północno-wschodniej części gminy. Nachylenia terenu są niewielkie
a wysokości form nie przekraczają kilku metrów. W rejonie Lasu Twierdzyńskiego i Lasu
Dąbrowieckiego pojawia się sandr o niewielkiej miąższości.
Wysoczyzna morenowa falista zajmuje tereny w centralnej i południowej części gminy.
Nachylenia terenu są tu w granicach 5%, a wysokości form terenu nie przekraczają
kilkanaście metrów.
Na obszarze południowej i wschodniej części gminy występują rynny polodowcowe
wypełnione osadami rzecznymi lub biogennymi, bądź zajęte przez liczne jeziora.
Główne powierzchnie sandrowe występują przy zachodniej granicy gminy. Osady
sandrowe wykształcone są w postaci piasków i żwirów. Seria budująca sandru Ryszewski
osiąga kilkanaście metrów miąższości.
Ozy występują sporadycznie. Jedna forma tego typu wykształciła się przy południowej
granicy gminy. Jest to szereg pagórków piaszczystych, które tworzą wał o szerokości
200-300 m. Są to stosunkowo rzadkie formy w tej części województwa kujawskopomorskiego.
W przeciwieństwie do ozów, znacznie częściej występują kemy. Formy te powstały przy
spokojnej akumulacji materiału wytapianego z lądolodu podczas deglacjacji arealnej. Po
wytopieniu lodu materiał w postaci drobnych piasków i mułków został zdeponowany na
poziomach glin i tworzy pagórki i terasy kemowe. Sprzyjające warunki depozycji umożliwiły
ukształtowanie się znacznej liczby tego typu form w rejonie jezior Wiecanowskiego, Mielec
i Palędzie.
Powierzchnię
wysoczyzn
morenowych
urozmaicają
także
liczne
zagłębienia
wytopiskowe. Mają one rozmiary sięgające kilkuset metrów średnicy i kilku metrów
głębokości. W dnie tych form często znajdują się osady organiczne: torfy i namuły torfiaste.
W rejonie jeziora Wiecanowskiego występują pojedyncze wały wydmowe uformowane na
piaskach kemowych. Posiadają 3 – 5 m wysokości i położone są równoleżnikowo.
Rzeźbę denudacyjną urozmaicają krawędzie wysoczyzn i dolin. W miejscach
największych spadków terenu wykształciły się strefy degradacji i agradacji zboczy oraz
szereg nisz denudacyjnych. Formy te występują głównie w rejonie rynny jeziora
Wiecanowskiego i Palędzie, w rejonie wsi Przyjma oraz w strefie zboczowej Zbiornika
Pakoskiego. Towarzyszą im osady dyluwialne, silnie przemieszane i o zróżnicowanym
składzie mechanicznym. W strefach tych przy spadkach powyżej 12% wraz z pojawianiem się
wody podziemnej w obrębie zbocza istnieje możliwość powstawania osuwisk.
Znacznych przekształceń rzeźby terenu dokonał człowiek poprzez swoją działalność
inwestycyjną, zmieniając często strukturę naturalnegokrajobrazu.
Budowa geologiczna
Obszar gminy Mogilno położony jest w obrębie młodych struktur tektoniczno
sedymentacyjnych, których wzajemny układ determinuje wiele zmiennych środowiskowych.
W budowie wyróżniają się: mezozoiczne struktury tektoniczne związane z fałdowaniem
alpejskim (faza laramijska) zmienione na skutek halotektoniki w rejonie wysadów solnych,
oraz kenozoiczne osady lądowego i morskiego trzeciorzędu wraz z najmłodszymi,
czwartorzędowymi osadami polodowcowymi.
Budowa geologiczna podłoża czwartorzędu w rejonie gminy Mogilno jest
skomplikowana. Nachylenie stropu najstarszych serii skalnych nawiązuje do układu wielkich
jednostek tektonicznych Polski. Na północ od gminy, płytko pod powierzchnią terenu,
zalegają utwory kredowe i jurajskie budujące paraantyklinorium środkowopolskie. Zapadają
one w kierunku południowym, przechodząc w głębsze struktury. Obszar opracowania
położony jest w obrębie depresji mogileńskiej – jednostki wchodzącej w skład niecki
szczecińsko-łódzko-miechowskiej. Jest to struktura wypełniona znacznej miąższości osadami
kredowymi. Budują one podłoże dla osadów oligocenu, znajdujących się generalnie na
głębokości około 200 m p.p.t. Lokalne dźwignięcie osadów kredy nastąpiło w związku
z formowaniem się wysadu solnego „Mogilno”, na skutek pęknięć halotektonicznych.
Powstała w ten sposób struktura nazywana jest antykliną Mogilna, której serie skalne kredy
zostały wyniesione do głębokości około 130 m p.p.t.
Trzeciorzęd również ma złożony charakter. Dolny oligocen składa się z piasków
mosińskich dolnych, tworzących warstwę o miąższości od kilku do 50 m. Na nich zalegają
pelityczne osady morskie. Zdarza się, że występują w nich wkładki węgli brunatnych. Wyżej
spoczywają warstwy piasków kwarcowych mosińskich górnych, jednak struktury te
występują wyspowo. Neogen zbudowany jest z piasków mioceńskich, iłów i mułków
z przewarstwieniami węgla brunatnego. Strop tych osadów jest wyrównany, jedynie w rejonie
wysadu „Mogilno” uzyskuje bardziej zróżnicowaną rzeźbę. W stropie miocenu pojawiają się
iły z przerostami węgli brunatnych, które lokalnie mogą osiągać miąższość dochodzącą do
2 m. Wspomniane węgle brunatne zaliczane są do węgli ziemistych, zapiaszczonych, z
licznymi przewarstwieniami, zwłaszcza iłów. Warstwy te nie przedstawiają wartości
gospodarczej ze względu na trudne warunki zalegania i wydobycia.
Pliocen reprezentują osady nazywane iłami pstrymi poznańskimi. Są to plastyczne lub
półplastyczne iły szaroniebieskie, siwe, zielonawe lub pstre. Posiadają liczne przewarstwienia
piaszczyste. Ich występowanie jest zróżnicowane ze względu na deformacje glacitektoniczne
i egzaracyjną działalność lądolodów. Największe miąższości iłów poznańskich nawiercone
zostały w rejonie wysadu solnego „Mogilno”.
Najmłodsze utwory stanowią osady czwartorzędowe. Największe miąższości serii tych
osadów nawiercone zostały w rejonie jeziora Wiecanowskiego (ponad 100 m). Na pozostałym
obszarze miąższość plejstocenu waha się w granicach kilkudziesięciu metrów.
Na serie osadów czwartorzędowych składają się przede wszystkim gliny zwałowe
i fluwioglacjalne piaski ze żwirami. Serie glin spotykane są na większości obszaru gminy
i pokrywają miąższą warstwą głębiej zalegające serie piaszczyste. Zaznacza się jednak
znaczna zmienność utworów tego wieku w profilach geologicznych, co świadczy
o intensywności procesów degradacji i erozji w czasie poszczególnych interglacjałów
i akumulacji podczas glacjałów.
Czwartorzęd zbudowany jest z trzech serii glacjalnych zlodowaceń: południowopolskich,
środkowopolskich i północnopolskich. Utwory te porozdzielane są seriami interglacjałów:
mazowieckiego i emskiego. Osady najstarszego zlodowacenia – południowopolskiego,
występują jedynie lokalnie w zagłębieniach podłoża czwartorzędu. Osady piaszczysto żwirowe zalegają serią o miąższości kilkunastu metrów w okolicy wsi Wszedzień. Jest to
fragment rozległej doliny kopalnej. Serie zlodowacenia środkowopolskiego zostały
wyerodowane jedynie w rejonie wysadu solnego, czemu sprzyjało głównie podniesienie
podłoża na skutek ruchów blokowych towarzyszących halotektonice. Osady interglacjału
emskiego zostały zdeponowane w dawnych dolinach rzecznych. Jedna z takich dolin pojawia
się w rejonie wysadu „Mogilno”.
Ważny procent powierzchni gminy pokryty jest osadami biogenicznymi. Osady te
wypełniają zagłębienia bezodpływowe, dna cieków na wysoczyźnie, często sąsiadują
z oczkami wodnymi. Tworzą je głównie torfy niskie o znacznym stopniu rozkładu, które na
skutek melioracji wierzchniej warstwy często są zmurszałe. Są to głównie torfy trzcinowe
i trzcinowo-turzycowe. W spągu głębszych torfowisk występują gytie wapienne. Działalność
rolnicza w wielu miejscach doprowadziła do wymieszania torfów z substancją mineralną,
przez co uległy one degradacji i przekształciły się w jeden z poziomów humusowych gleb. Ich
użytkowanie ogranicza się najczęściej do lokalizowania na nich trwałych użytków zielonych.
Osadami holoceńskimi są także mady rzeczne, które spotykane są w dnach dolin na
terasach zalewowej i nadzalewowej. Wysoka zawartość próchnicy i dobre nawodnienie tych
osadów sprawia, że posiadają one cenne wartości użytkowe.
Budowa geologiczna obszaru gminy posiada istotne znaczenie szczególnie w kontekście
zaopatrzenia ludności w wodę do picia, możliwości pozyskiwania surowców naturalnych oraz
technicznych warunków posadawiania budynków. Z tego względu ograniczono się do jej
scharakteryzowania w strefie oddziaływania człowieka.
W budowie geologicznej gminy wyróżnia się wspomniana wcześniej antyklina Mogilna,
która powstała prawdopodobnie na skutek ruchów halokinetycznych i tektonicznych.
Cechsztyńska poduszka solna uformowana została na głębokości około 5000 – 6000 m.
Spoczywający nad nią nadkład został przebity wysadem solnym w formie kolumny, w pobliże
powierzchni ziemi. Sól kamienna występuje na głębokości około 250 m. Strop czapy znajduje
się na głębokości około 70 do 150 m. Czapa wysadu powstała na skutek wypłukania soli
kamiennej z wysadu przez wody podziemne. W wysadzie „Mogilno” czapa ma charakter
przeważnie gipsowo-anhydrytowy. Wysad solny przebił osady mezozoiku, a miejscami także
trzeciorzędu (porwaki). Centralna część wysadu ma kształt cygara. Jest to klasyczna forma
intruzyjna, która wykorzystała osłabienia tektoniczne w skałach nadkładu. Ponieważ druga
faza piętrzenia przypadała na trzeciorzęd, ruch kinetyczny soli może trwać do czasów
współczesnych (Jaworski 1963, Sylwestrzak 1991).
Surowce naturalne
Z budową geologiczną związane jest występowanie surowców naturalnych. Na terenie
gminy występują zarówno kopaliny podstawowe jak i pospolite.
Kopaliny podstawowe reprezentowane są na terenie gminy w postaci udokumentowanych
złóż soli kamiennej, związanej z omawianym wcześniej wsadem solnym, dla którego
wyznaczono obszar i teren górniczy, a prowadzona działalność zwiana z wydobyciem
surowca prowadzona jest w oparciu o obowiązujące w tym zakresie przepisy. Zasoby
przemysłowe tego surowca pozyskiwane są w postaci solanki, z otworowej kopalni
„Mogilno” w miejscowości Przyjma, należącej do Inowrocławskich Kopalni Soli
„SOLINO”S.A. Wypłukaną solankę kopalnia rurociągiem solankowym przekazuje do
Janikowskich Zakładów Sodowych „Janikosoda” S.A., gdzie wykorzystywana jest między
innymi do produkcji sody i soli.
Kopaliny pospolite reprezentowane są w postaci surowców ilastych, okruchowych
i torfów. Surowce ilaste reprezentowane są głównie przez gliny zwałowe a lokalnie iły. Mogą
one stanowić surowiec ceramiczny.
Wśród surowców okruchowych pojawiają się piaski, pospółki i żwiry, przy czym
w większości są one pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego.
Występujące w gminie torfy są zwykle w niskim stopniu rozkładu i tylko częściowo
spełniają wymagania jako materiał opałowy.
W chwili obecnej na terenie gminy eksploatacja koncesjonowana złóż kopalin pospolitych
związana jest z pozyskiwaniem piasków i żwirów przez zaklady górnicze Mielenko IV i
Mielenko V.
W celu minimalizacji ingerencji w środowisko eksploatacji surowców naturalnych należy
bezwzględnie przestrzegać obowiązujących w tym zakresie przepisów. Eksploatacja winna
być prowadzona zgodnie z warunkami udzielonej koncesji, a po jej zakończeniu prowadzenie
pełnej rekultywacji terenu.
Oprócz zasobów złóż kopalin, gmina posiada możliwości wykorzystania surowców
odnawialnych w postaci energii słonecznej, ciepła geotermalnego czy biomasy, które mogą
służyć do celów grzewczych, a energii wiatru do rozwoju energetyki wiatrowej w postaci
lokalnych elektrowni wiatrowych.
Wody podziemne
Na obszarze gminy Mogilno użytkowe wody podziemne występują w osadach
trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Piaski i żwiry czwartorzędowe stanowią główny
poziom wodonośny w rejonie Baby i wsi Wszedzień, tj. w północnej części gminy. Na
pozostałym obszarze główny użytkowy poziom występuje w otworach trzeciorzędowych –
mioceńskich.
Wspomniane piaski, nawiercone między innymi w okolicach Baby, zaliczone zostały do
obszarów Głównych Zbiorników Wód podziemnych (GZWP 142 „Inowrocław – Dąbrowa”).
Jest to obszar wymagający wysokiej ochrony (Bentkowski 1998). Podstawę zaopatrzenia
ludności w wodę stanowią piaski emskie i przewarstwienia międzymorenowe w osadach
glacjału północnopolskiego. Osady te znajdują się pod przykryciem miąższej serii glin.
Natomiast w okolicy południowej granicy gminy przebiega północna strefa występowania
trzeciorzędowego GZWP 143 „Gniezno – Inowrocław”. Warstwy mioceńskie charakteryzują
się dobrymi parametrami hydraulicznymi. Potencjalne wydajności studni osiągają poziom do
100 m3/h.
Parametry studni zafiltrowanych w utworach czwartorzędowych na terenach poza GZWP
pokazują wyraźną zmienność właściwości hydraulicznych warstwy wodonośnej. Na tle
obszarów przyległych warunki hydrogeologiczne gminy należy ocenić jako słabe. Objawia się
to niskimi wartościami miedzy innymi wydajności potencjalnych studni – poniżej 50 m 3/h.
Korzystne warunki hydrogeologiczne do budowania wydajnych studni ujmujących wody
z osadów czwartorzędowych znajdują się w rejonie Wzgórz Mogileńskich. Pomimo, iż
zwierciadło jest nachylone w kierunku rynien jeziornych, to budowa geologiczna form
powierzchniowych
sprzyja
powstawaniu
lokalnych,
międzymorenowych
warstw
wodonośnych o korzystnych parametrach hydraulicznych.
Zasilanie wód podziemnych obszaru gminy odbywa się infiltracyjnie poprzez utwory
półprzepuszczalne.
Jeziora
i
rzeki
mają
charakter
drenujący
wody
podziemne.
Prawdopodobnie zachodzi również filtracja o charakterze regionalnym w kierunku
Wielkopolskiej Doliny Kopalnej.
Położenie pierwszego zwierciadła wód podziemnych na obszarze gminy Mogilno jest
zmienne i zależy od: warunków klimatycznych (suma opadów i wielkość parowania), budowy
geologicznej i ukształtowania terenu. Głębiej położone zwierciadło wód podziemnych
występuje na wysoczyznach morenowych płaskich i falistych. Wody podziemne znajdują się
na głębokości ponizej 2 m p.p.t., a nierzadko strefa aeracji osiąga nawet 10 m. Najpłycej
zwierciadło wód podziemnych występuje w dolinach rzecznych, rynnach jeziornych,
w dnach form denudacyjnych oraz w lokalnych zagłębieniach terenu na wysoczyźnie
morenowej. W zboczu doliny Noteci Zachodniej, występują wyraźne wycieki i wysięki wód
podziemnych. Podobne zjawiska zachodzą w pozostałych rynnach jeziornych oraz na
największych zboczach w rejonie Wzgórz Mogileńskich.
Doliny Panny i Małej Noteci oraz niektórych większych dopływów stanową lokalną bazę
drenażu dla płytkich wód podziemnych. Osie hydrograficzne, do których koncentruje się
dopływ wód powierzchniowych i płytkich wód podziemnych, przebiegają na linii: Jezioro
Palędzkie, Jezioro Wiecanowskie, Jezioro Mogileńskie, Jezioro Popielewkie oraz wzdłuż
dolin rzek: Panny poniżej Jeziora Mogileńskiego do ujścia i Małej Noteci. Przy tych
obszarach koncentruje się większość sieci rzecznej opisywanej gminy.
Jakość wód podziemnych głównego poziomu wodonośnego badana była na ujęciu
w Szczeglinie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy w okresie
od 2000 r.do 2004 r. (Makarewicz 2005). W wyniku przeprowadzonych analiz stwierdzono,
że wody te charakteryzują się zmienną jakością, określoną średnio na II klasę czystości (2000
r. – klasa Ib, 2001 r., 2002 r., 2003 r. – klasa II, 2004 r. – klasa III). Były to wody typu
wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowego, typowe dla ośrodków czwartorzędowych.
Parametrami obniżającymi jakość, które sklasyfikowane zostały w III klasie i poza nią, były
mętność i wodorowęglany. Na granicy tła hydrogeologicznego występowały azotany. Budowa
geologiczna determinuje umiarkowanie korzystne warunki izolacyjne głównego poziomu
użytkowego.
Obecny stan czystości wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego jest
wynikiem zanieczyszczeń antropogenicznych, związanych ze sposobem użytkowania terenu.
Do najczęstszych ognisk zanieczyszczenia zliczyć należy intensywne użytkowanie rolnicze
i nieuregulowaną gospodarkę wodno-ściekową. Za strefy najsilniej narażone na
zanieczyszczenie z powierzchni ziemi należy uznać: powierzchnie piasków sandrowych, dna
dolin i biogeniczne równiny. Odporność wód podziemnych na zanieczyszczenie
z powierzchni terenu determinowana jest bowiem głównie przez litologię i głębokość
zalegania zwierciadła wód podziemnych. Na podstawie rozpoznania tych parametrów
wykreślono strefy podatne na zanieczyszczenie wód podziemnych pierwszego poziomu
wodonośnego przedstawiając je na załączonej mapie - stan i zagrożenia wód.
Izolacja zapewniona przez iły plioceńskie zalegające nad osadami mioceńskimi powoduje,
że wody w poziomie mioceńskim są pozbawione zagrożenia antropogenicznego. W ich
przypadku decydującą rolę odgrywają czynniki geogeniczne. Lokalnych zmian jakości wód
tego poziomu można spodziewać się w dłuższej perspektywie czasowej na skutek działalności
eksploatacyjnej w zachodniej części gminy.
Głębokie studnie mogą wymuszać zjawisko ascencji wód zasolonych występujących
w aureoli hydrogeochemicznej w rejonie wysadu „Mogilno”.
Na terenie gminy i miasta zlokalizowanych jest 15 ujęć wody podziemnej, które zgodnie
z przepisami posiadają swoje strefy ochronne w granicach których obowiązują zgodnie
z przepisami stosowne zakazy i nakazy.
Wody powierzchniowe
Niemal cały obszar gminy leży w zlewni Noteci. Jedynie niewielki teren na południe od
Huty Palędzkej odwadniany jest do rzeki Wełny - dopływu Warty. Największą rzeką jest Mała
Noteć, wpływająca na obszar gminy poprzez jezioro Kamienieckie. Rzeka posiada na
obszarze opracowania częściowo uregulowany bieg. Dno doliny jest wypełnione osadami
biogenicznymi, które odwadniane są systemem rowów melioracyjnych. Licznie występują
zbiorniki powstałe w dołach potorfowych. We wschodniej części gminy Noteć kończy bieg
w Jeziorze Bronisławskim, będącym południową częścią zaporowego Zbiornika Pakoskiego.
Zdecydowana większość obszaru gminy odwadniana jest przez rzekę Pannę, która jest
lewostronnym dopływem Małej Noteci. Obszar źródliskowy Panny Północnej (Siecienicy)
znajduje się na obszarze gminy Dąbrowa. Przepływa ona przez jezioro Parlińskie i jako
niewielki rów wpływa do jeziora Wiecanowskiego. Po połączeniu się w jeziorze
Wiecanowskim z dopływem z jeziora Palędzie uchodzi w kierunku południowym. Po
przepłynięciu przez Mogilno łączy się w jeziorze Mogileńskim z Panną Południową,
wypływającą z jeziora Popielewskiego. Ostatni odcinek Panny rozpoczyna się poniżej jeziora
Mogileńskiego i kończy w ujściu do Małej Noteci. Na tym odcinku jest to rzeka
fizjonomicznie podobna do Małej Noteci – płynie doliną wypełnioną osadami biogenicznymi
przyjmując szereg rowów i mniejszych dopływów.
Doliny Panny i Małej Noteci oraz niektórych większych dopływów stanową lokalną bazę
drenażu dla płytkich wód podziemnych. Główne osie hydrograficzne gminy, do których
koncentruje się dopływ wód powierzchniowych i płytkich wód podziemnych, przebiegają na
linii: Jezioro Palędzkie, Jezioro Wiecanowskie, Jezioro Mogileńskie, Jezioro Szydłowskie
i Jezioro Popielewskie oraz wzdłuż dolin rzek: Panny poniżej Jeziora Mogileńskiego do ujścia
do Małej Noteci. Przy tych obszarach koncentruje się większość sieci rzecznej opisywanej
gminy.
Gminę cechuje znaczna powierzchnia jezior. Powierzchnie zbiorników wodnych zajmują
około 3,4% powierzchni gminy, przy jeziorności w skali kraju na poziomie 1,1%. W
przeważającej mierze są to niewielkie zbiorniki, często o charakterze tak zwanych oczek.
Największym zbiornikiem położonym w całości na obszarze gminy jest Jezioro Wiecanowskie.
Ma powierzchnię 300,5 ha i jest pod względem powierzchni w województwie kujawskopomorskim jednym z największych jezior. Niektóre duże jeziora, jak Szydłowskie czy Zbiornik
Pakoski jedynie częściowo należą do obszaru gminy. W całości na terenie gminy leżą jeziora:
Mogileńskie, Palędzie, Mielno i Chwałkowskie, które stanowią ważne hydrowęzły i posiadają
zróżnicowane funkcje.
Większość małych zbiorników wodnych nie ma nazw, a ich powierzchnie nie przekraczają 2
ha. Większe skupiska niewielkich zbiorników wodnych znajdują się w dolinie Panny i Małej
Noteci.
Powierzchnia
Nazwa jeziora
wg.Choińskiego
wg IRŚ
Wysokość
Objętość
[m n.p.m.]
[tys. m3]
Głębokość
maks.
średnia
[m]
[m]
Bronisław
30.0
40.8
76.8
371.6
2.0
0.9
Mogileńskie
72.5
77.0
88.6
2526.5
6.8
3.2
464.7
-
75.5
25988.8
14.8
5.6
Palędzkie
36.0
38.9
104.2
2197.8
10.4
5.7
Szydłowskie
128.5
140.2
95.2
15883.9
24.5
11.3
Wiecanowskie
253.0
300.0
90.8
9475.8
7.6
3.2
Wienieckie
41.0
46.0
93.2
3444.9
19.5
7.4
Pakoskie
Południowe
Tabela 1. Zestawienie większych jezior na terenie gminy Mogilno (Marszelewski, Burak, Solarczyk, 2000)
Cieki analizowanego obszaru charakteryzują się śnieżno-deszczowym reżimem
zasilania. Zarówno wahania stanów, jak i zmienność przepływów większości rzek są
zmienne w skali roku. Na wszystkich obserwuje się znacznie wyższe stany w miesiącach
półrocza zimowego aniżeli w półroczu letnim. Stany maksymalne przypadają na okres od
lutego do kwietnia, a sporadycznie mają miejsce również w styczniu. Minimum
najczęściej osiągają w okresie jesiennym. Dotyczy to większości rzek rozpatrywanego
obszaru. Znaczna część rowów funkcjonuje okresowo, jedynie w czasie roztopów lub po
intensywnych, długotrwałych opadach.
Na Małej Noteci i Pannie przepływ dodatkowo jest regulowany sztucznie, przez co reżim
odpływu jest wyraźnie zaburzony i najczęściej nie obserwuje się charakterystycznego kształtu
fali wezbraniowej. Typowe wezbrania roztopowe, występujące w szczególności wiosną, służą
uzupełnianiu zasobów wodnych jezior Szydłowskiego, Wiecanowskiego i Mogileńskiego oraz
Zbiornika Pakoskiego. Zasoby te zużywane są do utrzymania przepływu w ciekach
w okresie niskich stanów.
Omawiany fragment dorzecza Noteci należy do obszarów, na których wielkość odpływu
jednostkowego jest wyraźnie niższa od przeciętnej dla obszaru Polski, wynoszącej 5.5
dm³/s/km². Noteć Zachodnia na wodowskazie w Gębicach charakteryzowała się średnimi
przepływami SWQ=1,66 m3/s, SSQ=0,72 m3/s i SNQ=0,22 m3/s, zaś Panna w Mogilnie
SWQ=0,85 m3/s, SSQ=0,37 m3/s, i SNQ=0,09 m3/s. Opisywany region charakteryzuje się
odpływem jednostkowym niskim 1,2 l/s/km2 i średnim 3,9 l/s/km2. Przedstawione wartości są
średnimi z wielolecia i trafnie obrazują niski poziom zasobów wodnych gminy.
Monitoringu wód
Monitoring jakości wód powierzchniowych, prowadzony przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, dostarczył danych o parametrach fizyczno-chemicznych
wód dwóch najważniejszych rzek gminy: Noteci i Panny. Na opisywanym terenie znajduje się
siedem stanowisk pomiarowo-kontrolnych na rzekach. W grupie jezior badaniom poddano
cztery największe zbiorniki: jeziora Wiecanowskie, Mogileńskie, Żabno i Szydłowskie.
Uzyskane wyniki pomiarów i analiz pozwalają określić stan chemiczny i ekologiczny wód
powierzchniowych, szczególnie pod kątem stopnia eutrofizacji.
Mała Noteć (Noteć Zachodnia)
Mała Noteć jest lewobrzeżnym dopływem Noteci. Wypływa z jeziora Niedzięgiel,
zwanego również Skorzęcińskim. Na teren województwa kujawsko-pomorskiego wkracza
poniżej Jeziora Kamienieckiego. Rzeka przepływa przez liczne jeziora. W dolnym biegu rzeki
zlokalizowany jest Zbiornik Pakoski, powstały na skutek podpiętrzenia wody w jeziorach:
Pakoskim, Pakoskim Południowym (Trląg) i Bronisławskim. Stan czystości wód tej rzeki,
wielokrotnie w ciągu ostatnich 30 lat, nie odpowiadał obowiązującym normom.
O pozaklasowym charakterze jej wód rzeki decydowało głównie skażenie bakteriologiczne
oraz stężenia substancji biogennych.
Wyniki
badań
prowadzonych
w
2003
roku
potwierdziły
ponadnormatywne
zanieczyszczenie wód Noteci Zachodniej. Na stanowisku zlokalizowanym w Gębicach tj.
poniżej Jeziora Kamienieckiego wody były w III klasie czystości. W Kwieciszewie tj. poniżej
ujścia Panny jakość wód Noteci ulega gwałtownemu pogorszeniu. Ponadnormatywne stężenia
osiąga azot azotynowy, fosforany, fosfor ogólny i chlorofil “a”. Koncentracja związków
fosforu, w porównaniu ze stanowiskiem w Gębicach była kilkukrotnie wyższa. Wzrastała
również liczba nie odpowiadających normom wartości miana Coli. Modyfikacja stanu wód
następowała w Zbiorniku Pakoskim. Rzeka wzbogacała w nim swoje wody w materię
organiczną, wzrastało także jej zasolenie. Zbiornik służy zaopatrzeniu w wodę zakładów w
Janikowie, przez co częste są wahania poziomu wód, które odsłaniają brzegi jeziora.
W stosunku do wyników poprzednich badań stan czystości Noteci Zachodniej nie uległ
zmianom.
Panna
Powierzchnia zlewni Panny wynosi 383,0 km2. Starsze opracowania wskazują na początek
Panny w jeziorze Wiecanowskim, z którego pod tą nazwą odpływa do jeziora Mogileńskiego.
Tam łączy się z dopływającą od południa Panną Południową. Według nowszych źródeł Panna
rozpoczyna się na wypływie z Jeziora Popielowskiego, i dalej przez jeziora: Szydłowskie i
Żabno wpływa do Mogileńskiego, gdzie łączy się z Siecienicą (Panną według IMGW 1986),
której źródła znajdują się na północ od Jeziora Wiecanowskiego. Panna wprowadza swoje
wody do Noteci Zachodniej w Kwieciszewie. W strukturze zagospodarowania jej zlewni
dominują grunty orne, zajmujące 75,2 % powierzchni. Istotnym źródłem allochtonicznej
substancji pokarmowej są zanieczyszczenia obszarowe. Do wód zlewni Panny wprowadzane
są również ścieki z licznych źródeł punktowych, z których największa ilość odprowadzana
jest przez oczyszczalnię w Mogilnie (ok. 1000-2000 m3/d). Efektem tego procesu jest
systematyczna degradacja wód Panny. Badania przeprowadzone w 1977 roku wykazały, że do
Jeziora Mogileńskiego rzeka prowadziła wody odpowiadające II klasie czystości. Wyniki
kolejnych badań z 1980, 1987 i 1992 roku wskazywały na coraz większe zanieczyszczenie
wód rzeki. Hydrogram odpływu rzeki charakteryzuje się znacznymi zmianami objętości wód
odpływających w poszczególnych latach, co w dużej mierze ogranicza możliwości
samooczyszczenia
rzeki.
W
konsekwencji
wody
rzeki
były
ponadnormatywnie
zanieczyszczone związkami azotu i fosforu oraz materią organiczną.
Wyniki kontroli stanu czystości z 1998 i 2002 roku potwierdziły wysokie
zanieczyszczenie wód Panny. W górnym biegu koncentracja związków fosforu wielokrotnie
przekraczała wartości progowe określone dla najniższej III klasy czystości. Cechą
charakterystyczną dla okresu letniego były deficyty tlenowe. Stan sanitarny jedynie na
ujściowym stanowisku sprostał wymogom III klasy czystości. Poniżej Jeziora Mogileńskiego
wzrasta do wielkości ponadnormatywnych stężenie chlorofilu “a”, poprawie natomiast
ulegają warunki sanitarne. Na stanowisku zlokalizowanym w odległości 0,9 km od ujścia do
Noteci Zachodniej tj. poniżej wylotu ścieków z oczyszczalni w Mogilnie, ponownie rzeka
zostaje wzbogacona w substancję biogenne, materię organiczną i zawiesiny ogólne
W ocenie jakości wód jezior szczególną uwagę zwrócono na wskaźniki charakteryzujące
proces eutrofizacji, który jest głównym zagrożeniem dla funkcjonowania jezior. Dopływ
biogenów wywołuje szereg niekorzystnych zmian: masowe zakwity glonów, ograniczenie
przezroczystość wód. Procesy te prowadzą w efekcie do utraty gospodarczych i rekreacyjnych
walorów wielu akwenów.
Monitoring jezior składa się z oceny podatności jeziora na degradację i oceny jakości wód
jeziornych. Ocenie podlega zlewnia oraz wskaźniki fizykochemiczne, biologiczne,
bakteriologiczne a także substancje toksyczne. Analiza podatności na degradację jezior
województwa kujawsko-pomorskiego wskazuje, iż są one w większości na nią narażone (65
% w słabej III kategorii lub wykraczają poza kategorię). Jeśli chodzi o jakość wód to do I
klasy czystości wód zakwalifikowano jedynie 2 jeziora, wymagania II klasy czystości spełnia
58 jezior, III klasy - 82 jeziora a pozaklasową jakością wód odznacza się 67 jezior z 209
dotychczas przebadanych przez WIOŚ w Bydgoszczy.
Niezadowalający stan czystości wód, szczególnie jezior śródmiejskich, które szczególnie
mogą być wykorzystywane dla potrzeb rekreacji powoduje, że niektóre z nich były lub są
rekultywowane. Rekultywacja jest jednak środkiem kosztownym, dlatego też, aby nie
dopuścić do ponownej degradacji ich wód, niezbędne są skoordynowane działania ochronne.
W województwie kujawsko-pomorskim zabiegi rekultywacyjne zastosowano między
innymi w jeziorach: Rudnickim, Skąpe, Mogileńskim, Ostrowitym i Głęboczku, a ich efekty
prezentowane były na konferencjach „Ochrona i rekultywacja jezior”.
Jezioro Mogileńskie
Jezioro leży w centralnej części gminy. Północne brzegi otacza miasto Mogilno, zaś od
południa łączy się z jeziorem Żabno. Powierzchnia zwierciadła wody wynosi 43,8 ha,
głębokość maksymalna 6,8 m, a średnia 3,6 m. Objętość misy jeziornej równa jest 1561,9 tys.
m3. Zlewni całkowita zajmuje powierzchnię 338,76 km2, a zlewnia bezpośrednia 2,26 km2.
Jezioro jest stosunkowo niewielkie, a posiada znacznej wielkości zlewnię całkowitą, która
na przeważającym obszarze użytkowana jest rolniczo. Wody dopływające z jeziora
Wiecanowskiego, ocenione jako nie odpowiadające normom, wnoszą do wód jezior znaczne
ilości substancji biogennych oraz zanieczyszczenia typu ściekowego, co znajduje
odzwierciedlenie w nie odpowiadających normatywom stężeniach miana coli typu kałowego,
podwyższonych stężeniach azotu amonowego oraz słabej kondycji tlenowej. Słabej jakości
wody dopływają również z jeziora Żabno. Pozostałe, mniejsze cieki dopływające do jeziora,
w tym dopływ z zachodu i północnego wschodu, wskazują na znaczne obciążenie
substancjami biogennymi, co znajduje potwierdzenie w słabym stanie sanitarnym
i pojawianiu się bakterii typowych dla wód obciążonych ściekami.
W związku z niekorzystnymi warunkami morfometryczno - zlewniowymi jezioro
zakwalifikowane zostało do grupy poza kategoriami podatności na degradację.
Wymienione uwarunkowania znajdują odzwierciedlenie w jakości wód jeziora. Jezioro
znajduje się w fazie zaawansowanej eutrofii (hypertrofii), lecz zauważalne jest zmniejszenie
stężeń poszczególnych pierwiastków w porównaniu z badaniami przeprowadzonymi w 1993
roku. Dotyczy to przede wszystkim fosforanów, fosforu ogólnego i azotu mineralnego.
Pojawiające się latem intensywne zakwity sinicowe ograniczyły przezroczystość wód do 0,6
m. O wielkości produkcji biologicznej może świadczyć wielokrotnie przekroczona norma
w zakresie stężenia chlorofilu „a”. Również stan sanitarny wód wielokrotnie wykroczył poza
dopuszczalne normy. Końcowa ocena nie odpowiadała normom.
Podejmowane dotychczas zabiegi rekultywacyjne nie przyniosły oczekiwanych skutków.
Dewastacja instalacji i nieprawidłowe okresy eksploatacji (Makarewicz, 2004) nie
przyczyniają się do poprawy sytuacji. Głównym problemem nadal pozostają nie rozwiązane
kwestie gospodarki wodno-ściekowej na terenie miasta oraz zlewni bezpośredniej jeziora.
Dotychczas dokonane zmiany poprawiły w pewnym stopniu jakość wód dopływów, lecz
nadal ich poziom pozostaje wysoce niezadowalający. Konieczne jest podjęcie jak
najszybszych działań mających na celu odcięcie dopływu zanieczyszczeń. Jest to warunek
powodzenia jakiejkolwiek rekultywacji jeziora. W drugiej kolejności pojawia się potrzeba
poprawy stanu pozostałych jezior, przez które przepływa Panna, szczególnie w zakresie
ograniczenia stopnia eutrofizacji.
Jezioro Wiecanowskie
Jezioro Wiecanowskie ma powierzchnię 300,0 ha objętość misy jeziornej wynosi 9475,8
tys.m3, głębokość maksymalna to 7,6 m. Jezioro Wiecanowskie ma 300 ha powierzchni (IRŚ
Olsztyn) lub jak podaje Choiński 253 ha (1991, 1992). Druga z przytoczonych wartości
sprawia, że jest to 9 pod względem powierzchni jezioro w województwie kujawskopomorskim (Marszeleski, Burak, Solarczyk, 2000).
O przynależności jeziora do III kategorii podatności na degradację zadecydowały
parametry morfometryczne misy jeziora. Jezioro posiada płytką misę, nie pozwalającą na
wykształcenie się pełnej stratyfikacji termiczno-tlenowej.
W ciekach zasilających jezioro w okresie funkcjonowania wiosennego, wzmożonego
spływu powierzchniowego, stwierdzono podwyższoną koncentrację mineralnych form azotu.
Związek ten był wymywany z gleb pól otaczających zbiornik.
W trakcie wcześniejszych badań w chemizmie wód zwracał uwagę wysoki poziom azotu
azotanowego na stanowisku usytuowanym w sąsiedztwie dawnej fermy tuczu trzody chlewnej
w Babie. Obecnie to źródło zanieczyszczeń nie funkcjonuje.
Pomimo polimiktycznego charakteru jeziora, ponad dnem wytwarzały się warunki
anaerobowe. Równie słabe warunki tlenowe w warstwie trofogenicznej wynikały
prawdopodobnie z bieżącego zużywania tlenu na procesy rozkładu obumarłych komórek
planktonu. Utrudnioną depozycję materii w osadach dennych, w warunkach ciągłego
mieszania się wody, można uznać za jedną z istotnych przyczyn jego eutrofizacji. Analiza
biologiczna wykazała występowanie zjawiska zakwitów w okresie wiosennym oraz
dominację gatunków będących indykatorami wód niskiej jakości.
Jezioro zaliczone zostało do III klasy czystości. Stan sanitarny wód jeziora był słaby –
odpowiadał III klasie czystości. W porównaniu z ostatnimi badaniami w 1994 roku, stan wód
jeziora nie zmienił się.
Jezioro Żabno
Jezioro położone jest na południe od Jeziora Mogileńskiego i kontaktuje się z nim za
pomocą szerokiego przesmyku. W jego przypadku wartości wszystkich analizowanych
wskaźników podatności na degradację wykraczają poza kategorię.
Podczas lata występował w jeziorze w całym słupie wody znaczny deficyt tlenowy.
Koncentracje związków fosforu i azotu wykraczały poza klasę. Bujnie rozwijający się
fitoplankton letni ograniczył przezroczystość wód do 0,4 m. Sprawcami zakwitu były sinice.
Sumaryczna ocena stanu czystości wód jeziora Żabno zadecydowała o ich pozaklasowym
charakterze. Stan sanitarny jeziora odpowiadał I klasie czystości.
Zbiornik Pakoski
W granicach gminy leży jedynie południowy fragment dawnego jeziora Trląg oraz
dawnego jeziora Bronisław.
W okresie letnim stratyfikacja termiczna wód ograniczona jest wyłącznie do najgłębszej
partii zbiornika w rejonie miejscowości Trląg. Południowa część zbiornika i jezioro
Bronisław charakteryzują się polimiksją. Analiza zawartości tlenu świadczy o złej kondycji
tlenowej zbiornika. Przejawia się ona przetlenieniem powierzchniowych warstw wody oraz
skokowym jego ubytkiem w miarę wzrostu głębokości. W trakcie stratyfikacji termicznej
strefa beztlenowa obejmuje wody poniżej 6 m głębokości. Zawartość materii organicznej
ocenianej na podstawie BZT5 i ChZT-Cr, jednoznacznie wskazuje na pozaklasową jakość
wód. Koncentracja zarówno związków azotu, jak i fosforu w wodach zbiornika nie
odpowiada normom. Przekroczenia wartości normatywnych są wielokrotne i dotyczą
wszystkich stanowisk badawczych. Z ponadnormatywną ilością chlorofilu ujemnie koreluje
przezroczystość wód. Bez względu na okres dokonywanych pomiarów jest ona mniejsza niż 1
m, co jest wynikiem wykraczającym poza dopuszczalne normy. W obu przypadkach jest to
rezultat intensywnego rozwoju w toni organizmów fitoplanktonowych. Aktualnie toń
zbiornika nie jest skażona mikrobiologicznie. Stanowi to, w stosunku do badań sprzed 10. lat,
istotny sygnał świadczący o poprawie gospodarki ściekami pochodzenia komunalnego
w otoczeniu akwenu.
Istotną cechą składu chemicznego wód zbiornika jest obecność chlorków. Generalnie jest
ona wielokrotnie wyższa w porównaniu do jezior o wodach nieznacznie zanieczyszczonych.
Obserwowano wyraźną strefowość w ich rozmieszczeniu. W części północnej zbiornika
chlorków było dwukrotnie więcej niż w części południowej. Przyczyna jest identyczna jak w
przypadku azotu amonowego - działalność zakładów sodowych. Przegląd danych zebranych
w długim przedziale czasowym wskazuje jednak istnienie tendencji zniżkowych.
Przeprowadzona klasyfikacja Jeziora Pakoskiego świadczy o pozaklasowym charakterze
jakości wód.
Jezioro Szydłowskie
Akwen leży na terenie powiatów Mogilno i Trzemeszno. Jezioro dzieli granica
województw kujawsko-pomorskiego i wielkopolskiego. Posiada powierzchnię 140,2 ha, przy
maksymalnej głębokości wynoszącej 24,5 m. Jezioro wypełnia wąską, umiarkowanie krętą
rynnę na długości 5 km. Jej krawędź jest wyraźnie zaznaczona, jednak nie osiąga dużej
wysokości. Przez północną część jeziora przepływa rzeka Panna. W zlewnia bezpośredniej
dominujący udział w strukturze zagospodarowania ziemi mają grunty orne, przylegające
bezpośrednio do jeziora na przeważającej długości linii brzegowej.
Cechy określające podatność jeziora na degradację wskazują na poprawną – II kategorię.
Szczególnie korzystnie kształtowały się parametry związane z morfometrią jeziora.
Wody jeziora są pozaklasowe. Nie odpowiadające normom wartości osiągnęło 75%
ocenianych wskaźników. Powierzchniowe warstwy wody były silnie przetlenione –
natlenienie wyniosło 200%, natomiast poniżej rozciągała się strefa beztlenowa. W okresie
wiosennego wymieszania wód odnotowano bardzo wysokie koncentracje mineralnych form
biogenów. Wysokie były również ich stężenia w strefie naddennej podczas letniej stagnacji
wód, np. maksymalna ilość ortofosforanów, 13-krotnie przekroczyła normę ustaloną dla
najniższej - III klasy czystości wód. Parametry biologiczne w okresie letnim świadczyły
o intensywnych procesach produkcji pierwotnej i
potwierdzały zasobność
jeziora
w składniki pokarmowe. Te same wskaźniki w trakcie wiosennego wymieszania wód
pozostawały na niskim poziomie, np. przezroczystość oscylowała wokół 3 m. W porównaniu
z poprzednim cyklem badawczym nastąpiło obniżenie końcowej klasy czystości jeziora.
Pozostałe,
niezbadane
wody
powierzchniowe,
są
prawdopodobnie
silnie
zanieczyszczone przez spływy obszarowe. Głównymi drogami migracji spływów związków
biogennych z terenów rolniczych są instalacje drenarskie oraz sieci rowów melioracyjnych.
Za intensywną rozbudową sieci wodociągowej nie zawsze nadąża budowa sieci
kanalizacyjnej. Kanalizacją objęta jest jeszcze ciągle nieznaczna część giny.
Ze względu na małe przepływy, nie gwarantujące korzystnego stopnia rozcieńczenia
zanieczyszczeń oraz znacznie osłabione zdolności wód Panny i innych ciekow do
samooczyszczania, powinny być wykluczone jako odbiorniki ścieków.
Przeobrażenia stosunków wodnych na obszarze opracowania dotyczą przede wszystkim
przekształceń wynikających z ingerencji w układ sieci wód powierzchniowych. Zmiany te
spowodowane zostały przede wszystkim pracami melioracyjnymi i regulacyjnymi
prowadzonymi między innymi w dolinie Małej Noteci i Panny już w XIX wieku. Obecność
jezior w zlewniach rzeki wykorzystano między innymi na potrzeby małej retencji. Na
ujściach jezior zlokalizowane są zastawki, dzięki którym lokalne podpiętrzenia lustra wody
wykorzystywane są do magazynowania zapasów wody w okresach jej nadmiaru. Koryta
mniejszych cieków pogłębione i wyprostowane, a na wielu odcinkach zastosowano
techniczną zabudowę brzegów koryt. Zbudowano również w wielu miejscach sieć rowów
melioracyjnych oraz systemów drenarskich, które odwadniają znaczną część terenu gminy
pomiędzy wsiami. Lokalnie wpływ na zmiany stosunków wodnych mają również przerzuty
wody czystej, związane z budową sieci wodociągowych. Ujęcia wody zaopatrujące
lokalne sieci wodociągowe wybudowano w większości jednostek osadniczych. Zużycia
wody oraz produkcja ścieków i ich odprowadzanie w sposób niekontrolowany, może być
przyczyną zagrożenia dla jakości zarówno wód podziemnych, jak i powierzchniowych.
Pozostałe znaczące przeobrażenia warunków wodnych polegają między innymi na:

wylesieniu północno-zachodniej, wschodniej oraz południowo-wschodniej części
omawianego obszaru,

budowie sieci rowów odwadniających tereny podmokłe,

obniżenie przez drenaż płytko zalegających wód podziemnych,

obniżeniu jakości płytkich wód podziemnych w rejonach nieskanalizowanych
osiedli oraz istniejących składowisk odpadów,

obniżeniu jakości płytkich wód podziemnych w miejscach nielegalnego
składowania odpadów,

przerzutach wody czystej i zanieczyszczonej.
Do niedawna działania służące ochronie wód i kontroli zanieczyszczeń zwracały uwagę
głównie na zanieczyszczenia punktowe. Było to oczywiste z uwagi na zaniedbania
w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej. Okazuje się jednak, że nakłady skierowane na
oczyszczanie ścieków nie zawsze przynoszą oczekiwaną poprawę jakości wód odbiorników,
zwłaszcza jezior. Wynika to z faktu, że według średnich szacunków ponad połowę wszystkich
zanieczyszczeń dopływających do wód stanowią źródła obszarowe powstające w wyniku
rolniczego zagospodarowania terenu. Głównymi źródłami tego typu zanieczyszczeń są
mineralne i organiczne nawozy stosowane do uprawy roślin. Istotne są także zanieczyszczenia
zawarte w ściekach odprowadzanych z nieskanalizowanych osiedli wiejskich do rowów
melioracyjnych lub bezpośrednio do gruntu. Związki biogenne w glebie pochodzą poza
nawożeniem, z opadów atmosferycznych oraz naturalnych procesów rozkładu materii
organicznej i wietrzenia skał macierzystych gleb. Wzbogacają one wody powierzchniowe
w nadmierną ilość substancji biogennych przyspieszając w ten sposób procesy eutrofizacyjne.
Docierają także do wód podziemnych dyskwalifikując je jako źródło zaopatrzenia w wodę
ludności. Wprowadzane do wód ładunki ze zlewni rolniczych przewyższają niekiedy
zanieczyszczenia trafiające wraz ze ściekami przemysłowymi, czy bytowo-gospodarczymi.
Szacuje się, że ten dział gospodarki wnosi do wód powierzchniowych w wyniku procesów
wymywania 39% azotu i 35% fosforu z ogólnej puli tych związków odprowadzanych do wód
powierzchniowych (Ilnicki, 1992).
Problem ten doczekał się rozwiązań prawnych zawartych w Ustawie o nawozach
i nawożeniu, Ustawie Prawo Wodne, Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie
kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych.
Podsumowując treści zawarte w prawie, można stwierdzić, że na obszarach o intensywnej
produkcji rolnej, na których stwierdzono wody o zawartości substancji biogennych
przekraczających dopuszczalne normy, należy wprowadzić gospodarkę rolną opartą
o wytyczne zawarte w Kodeksie Dobrych Praktyk Rolniczych. Kodeks ten wprowadza
rozwiązania mające na celu ochronę środowiska wodnego przed zagrożeniem ze strony
niewłaściwie stosowanych nawozów.
Transport substancji odpowiedzialnych za eutrofizację wód z terenu zlewni kształtowany
jest przez różnorodne czynniki, z których najbardziej istotną rolę odgrywa fizjografia zlewni,
jej zagospodarowanie oraz warunki klimatyczne. Migracja odbywa się różnymi drogami przede wszystkim ze spływem podziemnym i podpowierzchniowym. Jej intensywność
zależna jest natomiast od właściwości fizyczno-chemicznych transportowanych związków.
Dobrze rozpuszczalne i praktycznie nie absorbujące się w glebie azotany przedostają się do
wód zarówno z zasilaniem podziemnym jak i spływem podpowierzchniowym
i powierzchniowym. Związki fosforu z powodu małej rozpuszczalności oraz silnej sorpcji na
materiałach ilastych dostają się do wód powierzchniowych przede wszystkim w wyniku erozji
wodnej i wietrznej. Duże stężenia związków biogennych w ciekach występują z reguły w
okresie roztopów, natomiast na jeziorach bezpośrednio po ustąpieniu pokrywy lodowej.
Proponuje się, aby działania ograniczające zanieczyszczenia przestrzenne obejmowały
korzystne dla środowiska zagospodarowanie zlewni, które opierałyby się na naturalnych
zdolnościach szaty roślinnej różnych ugrupowań ekologicznych do ograniczania skutków
oddziaływania tego typu zanieczyszczeń. Wg. Zalewskiego (1994), podzielić je można na trzy
grupy:
•
przedsięwzięcia
dążące
do
zachowania
różnorodności
krajobrazu
z uwzględnieniem optymalnego rozmieszczenia gruntów ornych i użytków
zielonych, chroniące tereny podmokłe
•
zagospodarowanie i ochrona buforowych stref ekotonowych na granicy woda/ląd,
działające na zasadzie biofiltra, zachowanie utrzymujących różnorodność
biologiczną dolin rzecznych
•
manipulacja strukturą i dynamiką ekosystemów wodnych i stref nadbrzeżnych w
celu poprawienia jakości wód i zdolności samooczyszczających.
Jeziora gminy Mogilno posiadają znaczne walory rekreacyjne jednak stan czystości wód
jak wynika z przedstawionej analizy budzi wiele do życzenia. W związku z rozwijającą się
funkcją turystyczną gmina winna podjąć działania w celu poprawy jakości wód poprzez w
pierwszej kolejności uregulowanie gospodarki ściekowej.
Gleby
Zróżnicowanie typologiczne oraz wartość użytkowa gleb jest konsekwencją
uwarunkowań fizyczno-geograficznych, przyrodniczych i antropologicznych.
Na terenie gminy Moglno przeważają gleby pochodzenia mineralnego w typie gleb:
brunatnych i płowych, pseudobielicowych i czarnych ziem zdegradowanych, których zasięg
przestrzenny związany jest z występowaniem glin, glin piaszczystych i piasków gliniastych.
Stanowią one w głównej mierze kompleksy wysokich klas bonitacyjnych. Z równinami
sandrowymi związane są gleby bielicoziemne znacznie uboższe w składniki pokarmowe.
W obniżeniach terenowych stwierdza się gleby pochodzenia organicznego w typie gleb:
torfowych i murszowych.
Przydatność rolnicza gleb wiąże się ściśle z ich właściwościami fizycznochemicznymi, ich położeniem, warunkami klimatycznymi i wodnymi. Wyraźnie na obszarze
gminy przeważają gleby wysokich klas bnitacyjnych tj I-III, które łącznie stanowią ca 42%
powierzchni gruntów ornych, i IV klasy, które stanowią ca 44% tych gruntów. Gleby te
podlegają szczególnej ochronie przed zmianą sposobu ich użytkowania w świetle
obowiązujących
przepisów
w
tym
zakresie.
Zgodnie
z
obowiązującym
Planem
Zagospodarowania
Przestrzennego
Województwa
Kujawsko-Pomorskiego,
obszary
o wysokich klasach bonitacyjnych w gminie zaliczone zostały do obszarów chronionych
przed użytkowaniem nierolniczym zgodnie z kierunkami ochrony i kształtowania zasobów
glebowych województwa.
Uwzględniając podział gleb na kompleksy rolniczej przydatności można stwierdzić ,że
ponad 70% areału gruntów ornych w gminie zajmują gleby o wysokiej wartości produkcyjnej.
Są to gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego. O dużej przydatności gleb
świadczy wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, który dla gminy wynosi 74,2
pkt., i jest znacznie wyższy od średniej dla województwa.
Niewątpliwie procesem niszczącym gleby są procesy degradacji:

fizycznej (erozja gleb)

chemicznej (wymywanie składników glebowych, zanieczyszczanie gleby)

biologicznej (spadek zawartości substancji organicznej).
Na obszarze gminy w zakresie degradacji fizycznej gleb jedynie charakter wyraźnie
szkodliwy w stopniu silnym ma erozja wodna i zboczowa i to głównie w strefach o znacznych
nachyleniach terenu, zmniejszając jej wartość użytkową Należy wiec czynić odpowiednie
zabiegi w kierunku ochrony gleb przed jej ujemnymi skutkami. Jednym z zasadniczych
zabiegów poza agrotechnicznymi jest fitomelioracja tj. racjonalne zalesianie i zadrzewianie.
Degraacja chemiczna gleb wiąże się przede wszystkim z intensywną gospodarką rolną,
nieuregulowaną gospodarką wodno-ściekową, zanieczyszczeniami związanymi z silnie
rozwijającym się transportem drogowym i rozwijającą się działalnością gospodarczą
w szerokim tego słowa znaczeniu. Zanieczyszczenia występują lokalnie wokół lub wzdłuż
źródeł emisji Zmniejszenie stopnia zagrożenia zanieczyszczenia chemicznego uzyskać można
między innymi poprzez stosowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, uregulowanie
gospodarki wodno-ściekowej, przestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska przez
inwestorów prowadzących działalność gospodarczą, wprowadzanie pasów zieleni izolacyjnej
wzdłuż ciągów komunikacji.
Należy stwierdzić, że pod względem przydatności rolniczej i walorów agrochemicznych
gleby gminy z wyjątkiem obszarów o spadkach przekraczających 12 %, prezentują się
korzystnie.
W os tanim czasie uwydatniły się także problemy z niedoborem wody w okresie
wegetacji roślin, co w konsekwencji powoduje dr gradacje gleb na wskutek przesuszenia.
Konieczne jest podjecie stosownych kroków w celu przeciwdziałania skutkom suszy poprzez
odbudowę budowli hydrotechnicznych na ciekach i budowie nowych zbiorników
retencyjnych dla celów rolniczych oraz podnoszenie lesistości w celu zmniejszenia odpływu
wód powierzchniowych.
Warunki klimatyczne i aerosanitarne
Pod względem klimatycznym gmina położona jest w Dzielnicy Środkowej (wg. R.
Gumińskiego). Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 7,70 do 7,90 C.
Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 18oC, a najchłodniejszym
styczeń ze średnią temperaturą – 2,5oC. Pokrywa śniezna zlega około50 – 60 dni w roku.
Okres bezprzymrozkowy trwa około 174 dni. Roczna wielkość opadów kształtuje się od 450 530 mm, a w okresie wegetacyjnym 280 – 330 mm. Przeważają wiatry z sektora zachodniego
45 - 55 %.
W zależności od lokalnych warunków rzeźby, stosunków wodnych, szaty roślinnej i
innych, w obrębie gminy występują rejony o odmiennych, specyficznych dla danego obszaru
cechach klimatycznych.
Specyficzny mikroklimat tworzy się w obszarze dna rynien jeziornych, gdzie wody jezior
łagodzą znacznie wahania temperatury w ciągu roku, ale równocześnie wpływają na
podwyższoną wilgotność powietrza. Odmienne warunki mikroklimatyczne panują w obrębie
stref zboczowych, gdzie ekspozycja terenu miejscami wyraźnie podnosi ilość odbieranej
energii słonecznej.
Na warunki aerosanitarne gminy rzutuje głównie zanieczyszczenie powietrza i hałas.
Zanieczyszczenie powietrza związane jest z rozproszoną emisją zanieczyszczeń związanych
z intensywną gospodarką rolną, procesami spalania związanymi z ogrzewaniem obiektów
kubaturowych, działalnością produkcyjno-usługową i ciągami komunikacyjnymi. W celu
poprawy warunków aerosanitarnych gminy zwrócić należy uwagę zgodnie z jej Programem
Ochrony Środowiska na ograniczenie tzw. emisji niskiej poprzez stosowanie źródeł energii
o ograniczonej uciążliwości dla środowiska jak również wykorzystywanie energii
odnawialnej, ponadto stosowanie Dobrych Praktyk Rolniczych w gospodarce rolnej
ograniczające ilość zanieczyszczeń odprowadzanych do powietrza oraz wprowadzanie
ekranów zieleni izolacyjnej od ciągów komunikacji. Wobec faktu, że obserwuje się powolną,
ale stale rosnącą tendencję wzrostu zanieczyszczeń komunikacyjnych szczególnie
w otoczeniu dróg o znacznym natężeniu ruchu, wskazane jest wzmocnienie systemu oceny
stanu zanieczyszczeń na terenie gminy.
Drugim ważnym ogniwem warunków aerosanitarnych jest hałas. Zagrożenie hałasem
występuje na terenie całego kraju w powiązaniu z wszystkimi działami gospodarki
narodowej, w środowisku naturalnym, zakłócanym działalnością człowieka.
Mówiąc o ochronie środowiska przed hałasem, często wspomina się o klimacie akustycznym,
przez co rozumie się zespół zjawisk akustycznych zachodzących w środowisku, wywołanych
źródłami hałasu znajdującymi się w tym środowisku lub poza nim. Rozróżnia się klimat
akustyczny naturalny oraz sztuczny, ukształtowany w wyniku działalności człowieka.
Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego
środowiska, w szczególności utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co
najmniej na tym poziomie. Polskie wymagania prawne w zakresie ochrony środowiska przed
hałasem odnoszą się osobno do dwóch pór doby: 16 godzin w porze dziennej w przedziale
6:00 - 22:00 oraz 8 godzin w porze nocnej w przedziale 22:00 - 6:00.
Wartości dopuszczalnych poziomów dźwięku (LAeq) w środowisku, zarówno dla pory
dziennej jak i nocnej opisane są w Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436). Poziomy te odnoszą się do terenów wymagających
ochrony przed hałasem.
Czynnikiem decydującym o przyporządkowaniu danego terenu do określonej kategorii jest
sposób zagospodarowania terenu wynikający z zapisu w planie zagospodarowania
przestrzennego gminy. Na mocy art. 118 Praw a ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627,
z późn. zm.) wprowadzono obowiązek dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska
dla:
1) aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy mieszkańców,
2) terenów poza aglomeracjami, położonych w zasięgu oddziaływania akustycznego dróg,
linii kolejowych lub lotnisk, których eksploatacja może spowodować negatywne
oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach,
3) innych terenów, wskazanych w powiatowym programie ochrony środowiska.
Ocena stanu akustycznego środowiska polega na wykonaniu mapy akustycznej. Sporządzenie
map akustycznych aglomeracji powyżej 100 tysięcy mieszkańców oraz innych terenów
wskazanych w powiatowym programie ochrony środowiska zapewnia starosta. Sporządzenie
map terenów poza aglomeracjami, położonych w zasięgu oddziaływania akustycznego dróg,
linii kolejowych lub lotnisk, których eksploatacja może spowodować negatywne
oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach leży w gestii zarządzających tymi
obiektami.
Za tereny zagrożone hałasem uznaje się obszary o szczególnym stopniu degradacji klimatu
akustycznego, tj. obszary na których przekroczone są wartości progowych poziomów hałasu.
Wartość progowa poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB.
W powiatowym programie ochrony środowiska nie w skazano terenów, położonych na terenie
gminy i miasta Mogilno, dla których należy wykonać ocenę stanu akustycznego. Na terenach
gminy i miasta Mogilno nie wykonywano pomiarów stanu akustycnego środowiska, wobec
czego nie stwierdzono wielkości ani zasięgu oddziaływania akustycznego dróg, linii
kolejowych lub lotnisk, których eksploatacja może spowodować negatywne oddziaływanie
akustyczne na znacznych obszarach. W świetle prawnym gmina i miasto Mogilno nie należą
do terenów zagrożonych hałasem. Jednakże liczne badania prowadzone w skali całego kraju
oraz w skali lokalnej ukazują, że klimat akustyczny miast i gmin w ciągu ostatnich lat uległ
pogorszeniu. Główną przyczyną tego pogorszenia jest wzmożenie ruchu drogowego. Szacuje
się, że potencjalny procent ludności miasta Mogilna narażonej na ponadnormatywny hałas
komunikacyjny wynosi 12%. Jest to jedna z niższych wartości w województwie kujawskopomorskim (Kujawa-Łobaczewska i inni, 2004).
Na stan akustyczny środowiska ma wpływ wiele czynników, wśród których należy wyróżnić
uwarunkowania wynikające z położenia gminy Mogilno, wielkości zajmowanego obszaru,
stopnia zurbanizowania, uprzemysłowienia oraz rozwoju szlaków komunikacyjnych.
Na opisywanym obszarze przebiegają ważne szlaki komunikacji:
kolejowej: na kierunku północ – południe linia kolejowa znaczenia państwowego,
drogowej: na kierunku wschód - zachód droga krajowa nr 15 i na kierunku północ – południe
drogi wojewódzkie nr 254, 255 i 262.
Wyniki badań przeprowadzanych w skali kraju pozwalają stwierdzić, że hałas drogowy
postrzegany jest jako szczególnie uciążliwy oraz wskazują na ogólną tendencję wyraźnego
wzrostu negatywnej oceny hałasu komunikacyjnego, przez mieszkańców, już po
przekroczeniu poziomu LAeq=55dB w dzień. Wzrostowi poziomu hałasu o 10dB (od 55 do
65dB) towarzyszy wzrost o 30 do 40 % liczby ludności oceniającej warunki akustyczne
w mieszkaniach jako uciążliwe i bardzo uciążliwe.
Ruch tranzytowy w Mogilnie wywołuje największe zagrożenie. Bardzo często przejeżdżające
samochody nie przestrzegają ograniczeń prędkości i dlatego w terenie zabudowanym
stwarzają realne zagrożenie mieszkańców. Z ww. powodów należy przewidzieć całkowite
przeniesienie ruchu tranzytowego poza miasto.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska nie przeprowadził badań wpływu hałasu na
klimat akustyczny Mogilna. Pomiary prowadzone w innych miastach regionu udowodniły
jednak, że głównym sprawcą uciążliwości akustycznych dróg jest ruch pojazdów
ciężarowych. Wskazały jednoznacznie na konieczność wyeliminowania go z obszarów gęstej
zabudowy i innych terenów chronionych. Badania potwierdziły zasadność skupienia się na
szeroko rozumianym monitoringu komunikacyjnym.
Stan techniczny dróg powiatowych i gminnych, od dawna nie odpowiada wzrastającemu
natężeniu ruchu osobowego i towarowego. Obserwacje poczynione na drogach wskazują
jednoznacznie, że stan ten systematycznie się pogarsza. Na wielu odcinkach dróg występują
niebezpieczne koleiny co stwarza zagrożenie dla ruchu oraz zwiększa poziom hałasu. Z uwagi
na stosunkowo niewielki ruch na drogach gminnych (głównie ruch lokalny), ich uciążliwość
akustyczna jest stosunkowo niewielka.
Hałas drogowy na terenie gminy można zmniejszyć poprzez zapewnienie odpowiedniego
stanu technicznego dróg oraz także poprzez:
na drodze krajowej:
• ograniczenie prędkości na newralgicznych odcinkach dróg,
• poprawę płynności ruchu,
na drogach powiatowych:
• poprawienie geometrii skrzyżowań z ulicami głównymi,
• korektę łuków dróg,
• ograniczenie prędkości na określonych odcinkach dróg,
• ograniczenie możliwości wjazdu pojazdów ciężkich,
na drogach gminnych:
• poprawienie parametrów dróg zwłaszcza przechodzących przez tereny zabudowane
(modernizacja dróg gminnych na odcinkach przechodzących w terenach zabudowanych),
• ograniczenie prędkości na określonych odcinkach dróg,
• poprawę płynności ruchu,
• ograniczenie możliwości wjazdu pojazdów ciężkich.
Liczne prace dowodzą, że hałasy kolejowe są oceniane subiektywnie jako mniej dokuczliwe
niż hałasy drogowe o tej samej wartości poziomu ekwiwalentnego. Przez terytorium gminy
przebiega linia kolejowa znaczenia państwowego o znacznym natężeniu ruchu. Z uwagi na
prędkości przejeżdżających pociągów oraz ich ilość, hałasy kolejowe, powodują degradację
klimatu akustycznego i mogą być uciążliwe. Poprawę sytuacji akustycznej kolei można
osiągnąć poprzez modernizację hamulców taboru (bezgłośne tarcze i klocki) oraz poprawę
jakości torowiska (spawanie termitowe szyn).
Hałas przemysłowy może powodować lokalnie istotne przekroczenie norm, jednak jego
zasięg jest stosunkowo mniejszy, a techniczne możliwości oraz koszty jego likwidacji, ze
względu na punktowy charakter, są łatwiejsze do zaakceptowania przez inwestorów. Problem
stanowią małe zakłady rzemieślnicze i usługowe na terenach o dominującej funkcji
mieszkaniowej, ponieważ ich powstanie i funkcjonowanie często wymyka się spod kontroli
służb ochrony środowiska.
Najskuteczniejsze przeciwdziałania można podejmować zanim jeszcze inwestycja powstanie.
Dlatego też istotną przyczyną występowania problemów związanych z uciążliwością
akustyczną jest właściwa lokalizacja obiektów uciążliwych akustycznie na terenach
wymagających komfortu akustycznego. Jedną z najprostszych metod uniknięcia problemów
związanych z hałasem, jest oddzielenie terenów o kolidujących funkcjach. Nowe zakłady
przemysłowe należy lokalizować na terenach przeznaczonych pod przemysł. Jedyny
przypadek kolizji emisji hałasu z obowiązującymi przepisami stwierdzono dotychczas
w Wylatowie, jednak podjęte działania zapobiegawcze ograniczyły oddziaływanie tego
źródła. W zakresie hałasu poszczególne zakłady pracy prowadzą głównie wyciszenie hal
produkcyjnych.
Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że na terenie gminy nie występują
obszary wymagające opracowania programów naprawczych, oraz nie ma obszarów na
których przekroczone są wartości progowe hałasu. W gminie nie utworzono obszaru
ograniczonego użytkowania ze względu na przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku.
Prognozując zmiany akustyczne środowiska w gminie i mieście Mogilno należy odnieść się
do występujących ogólnokrajowych zmian gospodarczych. W przyszłości będzie następować
zmniejszenie ilości źródeł hałasu przemysłowego i ograniczenie jego zasięgu, natomiast
należy spodziewać się intensyfikacji akustycznego oddziaływania drogi krajowej i dróg
wojewódzkich. Zapobieganie negatywnym zjawiskom powinno polegać na:
- wdrożeniu podstaw metodycznych dotyczących ochrony środowiska przed hałasem
w planach zagospodarowania przestrzennego,
- opracowaniu i wdrożeniu systemu informacji społeczeństwa o stanie klimatu akustycznego
i trendach jego zmian,
- eliminowaniu z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość
nie odpowiada standardom,
- modernizacji lub przebudowie dróg, poprawie nawierzchni dróg, optymalizacji płynności
ruchu,
- budowie ekranów akustycznych,
- uchwaleniu ograniczeń w zakresie korzystania ze środowiska, w tym w szczególności
kreowaniu komfortu akustycznego na terenach o walorach turystyczno-krajobrazowych,
- tworzeniu warunków do rozwoju transportu zbiorowego i rowerowego,
- dbałość o prawidłowy przebieg procedur w sprawie ocen oddziaływania przedsięwzięć na
środowisko na etapie ustalania warunków zabudowy,
- wzmocnieniu funkcji kontrolnej,
- wymianie informacji o stanie akustycznym środowiska i jego ochronie oraz promocję
zachowań proekologicznych,
- prowadzeniu nasadzeń zieleni ochronnej przy drogach gminnych.
Priorytetem, z uwagi na stan, zagrożenia i zasięg, a także uciążliwość sygnalizowaną przez
mieszkańców gminy, jest hałas drogowy. Ze względu na brak szczegółowych danych
pomiarowych konieczna jest inwentaryzacja miejsc zagrożonych hałasem na podstawie
monitoringu, co w przyszłości pozwoli na podjęcie optymalnych działań naprawczych.
Lasy
Gmina charakteryzuje się niskim stopniem lesistości. Lasy zajmują 5,2 % powierzchni
gminy, co plasuje ją w grupie bardzo słabo zalesionych gmin województwa (średnia lesistość
województwa wynosi 30,5%). Lasy w przeważającej części są publiczne. W Zarządzie
Państwowych Gospodarstw Leśnych znajduje się 68%. Obszary leśne gminy należą do dwóch
nadleśnictw:

Nadleśnictwo Gołąbki

Nadleśnictwo Miradz
Lasy występują głównie w zachodniej części gminy, a jedynie miejscami
w przygranicznych partiach na północy i wschodzie oraz w dolinach cieków. Wśród
zbiorowisk leśnych występują na terenie gminy kompleksy boru świeżego i mieszanego
świeżego, a także las mieszany świeży i las świeży. W dnach dolin spotykamy bór wilgotny i
bagienny oraz miejscami olsy, a w strefach zboczowych grądy. Dominującym gatunkiem
drzewostanu gminy jest sosna z domieszką miejscami brzozy i modrzewia, dębu,
i sporadycznie świerku. Przeciętny wiek drzewostanu wynosi 56 lat.
Postępująca w ostatnim czasie degradacja środowiska w wyniku wzmożonego
oddziaływania niekorzystnych czynników biotycznych, abiotycznych i antropogennych
stanowi również zagrożenie dla zbiorowisk leśnych. Te negatywne zjawiska skłaniają do
przeprofilowania działalności gospodarczej w lasach w kierunku gospodarki zrównoważonej,
kierującej się zasadami koncepcji lasu trwałego, zasadą powszechnej ochrony lasów, dalszym
powiększaniem zasobów leśnych, prowadzeniem proekologicznej gospodarki leśnej
i zwiększaniem poza produkcyjnych zwłaszcza środowiskowo-twórczych funkcji lasów. Taki
właśnie charakter ma w gminie usankcjonowany prawnie przygraniczny obszar leśny
położony w jej południowo-wschodniej części wchodzący w skład Obszaru Chronionego
Krajobrazu Lasów Miradzkich, wyróżniający się krajobrazowo, o różnych typach
ekosystemów.
Przydatność rekreacyjna lasów na terenie gminy pomimo ich nieznacznej powierzchni
jest duża szczególnie w jej północno-zachodniej części gminy, gdzie lasy towarzyszą
jeziorom. I właśnie w tym rejonie z uwagi na mniejszą przydatność kompleksów glebowych
dla rolnictwa wskazane byłoby powiększanie ich zasobów. Sprzyjało by to powstaniu
większego zwartego kompleksu leśnego na terenie gminy, który łączył by się z kompleksem
leśnym w gminie sąsiedniej. Takie działania wskazane są również w obrębie dolin cieków i w
strefach o spadkach powyżej 12% oraz w obrębie gruntów rolnych w innych rejonach gminy
o znikomej przydatności rolniczej, szczególnie w sąsiedztwie istniejących enklaw leśnych.
Przyczyni się to zarówno do podniesienia wskaźnika lesistości gminy jak również ograniczy
procesy erozyjne i poprawi walory krajobrazowe i rekreacyjne gminy.
Walory kulturowe
Gmina Mogilno leży w obszarze najstarszych terenów osadniczych w Polsce o czym
świadczą grodziska i wykopaliska archeologiczne. Korzystne położenie na szlakach
komunikacyjnych od najdawniejszych czasów, sprzyjało rozwojowi osadnictwa, stąd na
terenie gminy występuje znaczna ilość zabytków kulturowych, które zidentyfikowano
i określono na mapie walorów kulturowych załączonej do niniejszego opracowania. Dla
obiektów zabytkowych zlokalizowanych na terenie miasta i gminy Mogilno obowiązują
następujące strefy ochrony konserwatorskiej:
Strefa „A” pełnej ochrony konserwatorskiej
Strefa pełnej ochrony konserwatorskiej wyznaczona jest dla obiektów i obszarów szczególnie
wartościowych, do bezwzględnego zachowania.
Strefą
„A” objęto część zespołu urbanistycznego miasta Mogilna, zespoły pałacowo-
parkowe, zespoły dworsko-parkowe, zespoły sakralne w granicach obszaru opracowania
studium.
Celem działalności konserwatorskiej w strefie „A” jest przede wszystkim zachowanie
zabudowy
historycznej,
jej
konserwacja,
rewaloryzacja,
rekonstrukcja,
zachowanie
towarzyszącej historycznej zieleni komponowanej, usuwanie obiektów dysharmonizujących,
dostosowanie współczesnych funkcji do wartości zespołu zabytkowego, eliminacja funkcji
uciążliwych.
Wszystkie prace na obszarze strefy wymagają uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem
Zabytków.
Strefa „B” ochrony konserwatorskiej
Strefa „B” ochrony konserwatorskiej wyznaczona dla terenów zawierających znaczną część
elementów historycznie ukształtowanej struktury przestrzennej o wartościach kulturowych.
Obszary objęte strefą „B” podlegają rygorom w zakresie utrzymania historycznego
rozplanowania i zasadniczych elementów istniejącej substancji o wartościach kulturowych
oraz charakteru i skali nowej zabudowy.
Strefą „B” objęto zespół urbanistyczny miasta Mogilna, zespoły wiejskie, część zespołów
dworsko-parkowych,
zespoły
folwarczne,
cmentarze
parafialne
rzymsko-katolickie,
nieczynne cmentarze ewangelickie w granicach obszaru opracowania studium..
Celem działalności konserwatorskiej w strefie „B” jest: zachowanie historycznego układu
zabudowy (linie zabudowy, proporcje gabarytów i wysokości, podziały historyczne,
wkomponowanie w krajobraz naturalny), zachowanie zabudowy historycznej (jej konserwacja
i rewaloryzacja), dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji, zachowanie
kompozycji i układów zieleni historycznej, parków i cmentarzy, usuwanie obiektów
dysharmonizujących.
Na obszarze strefy„B” uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków winny być
remonty,
modernizacje,
adaptacje
obiektów
zabytkowych,
uzupełnienia
zabudowy,
wprowadzanie małych form architektonicznych, lokalizacje nowych obiektów, korekty układu
przestrzennego.
Strefa „E” ochrony ekspozycji
Strefa „E” obejmuje obszar stanowiący zabezpieczenie właściwego eksponowania zespołu
zabytkowego, głównie wyznacza tereny wyłączone spod zabudowy lub określa jej
nieprzekraczalne gabaryty.
Strefą „E” objęto obszar ekspozycji zespołu klasztornego w Mogilnie i zespół w Wieńcu.
Celem działalności konserwatorskiej w strefie „E“ jest: zabezpieczenie właściwego
eksponowania obiektu (zespołu) zabytkowego, zachowanie jego indywidualnej sylwety,
ochrona przed powstawaniem dominant widokowych, zachowanie historycznych relacji
przestrzennych,
ustalenie
nieprzekraczalnych
gabarytów
i
wysokości
zabudowy
nowowprowadzanej.
Na obszarze strefy „E” wymagane jest uzyskanie pozytywnej opinii Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków dla nowych inwestycji.
Strefa „W” ochrony archeologicznej
Strefa „W” obejmuje tereny o rozpoznanej, na podstawie badań, zawartości ważnych reliktów
archeologicznych. Na obszarze strefy wszelka działalność inwestycyjna musi być
poprzedzona badaniami archeologicznymi na koszt inwestora. Zakres prac archeologicznych
określony zostaje na etapie uzgadniania projektu budowlanego.
Obszar miasta i gminy Mogilno został w całości rozpoznany pod względem archeologicznym.
Dla miasta Mogilna strefa „W” jest równoznaczna z zasięgiem stref „A”, „B” i „E”.
W strefie „W” dopuszcza się działalność inwestycyjną pod warunkiem przeprowadzenia
wyprzedzających badań archeologicznych na koszt inwestora.
Na obszarze strefy „W” wszelkie prace ziemne wymagają uzgodnienia z Wojewódzkim
Konserwatorem zabytków, szczegółowy zakres i rodzaj niezbędnych badań archeologicznych
określony zostaje na etapie uzgodnienia projektu budowlanego i wydania decyzji, egzemplarz
dokumentacji z badań archeologicznych podlega po ich zakończeniu nieodpłatnemu
przekazaniu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków.
− Na obszarze miasta i gminy Mogilno większość obiektów zabytkowych znajdujących się
W/w zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków są wiążące w sporządzaniu
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i ustaleń warunków zabudowy
w trybie decyzji o warunkach zabudowy.
Systemy obszarów prawnej ochrony przyrody i krajobrazu oraz ekopolityka
gminy
Obszar gminy znajduje się poza obszarami sieci ekologicznej Natura 2000. W studium
wykazuje się więc obszary i obiekty przyrodnicze prawnie chronione oraz proponowane do
objęcia ochroną z uwagi na ich walory przyrodniczo – kulturowo - krajobrazowe. Na
podstawie ustawy o ochronie przyrody za tereny chronione należy uznać parki narodowe,
rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu.
Formę ochronną mogą mieć również niektóre pomniki przyrody, użytki ekologiczne, oraz
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Na obszarze gminy Mogilno z form ochrony przyrody
znajdują się tylko:
-
niewielki fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu Lasów Miradzkich
(utworzony Rozporządzeniem woj. Kujawsko-Pomorskiego nr 11 z dnia 9 czerwca
2005 r. w sprawie Obszarów Chronionego Krajobrazu – Dz. U. Woj. Kuj-Pom. z 2005
r. Nr 120 poz. 215). Obszar wyróżniający się krajobrazowo o różnych typach
ekosystemów, chroniony ze względu na jego wartości przyrodniczo-krajobrazowe.
Obejmuje swoim zasięgiem nieznaczny fragment terenu we wschodniej części gminy.
Celem jego utworzenia jest zachowanie i upowszechnianie jego wartości w warunkach
racjonalnego gospodarowania, które podlega określonym rygorom i ograniczeniom.
W zakresie nakazów i zakazów obowiązują przepisy ww. rozporządzenia.
-
użytek ekologiczny mający znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowiska.
Jest to bagno śródleśne położone w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Lasów
Miradzkich,
-
pomniki przyrody żywej i nieożywionej, ujęte w rejestrze Wojewódzkiego
Konserwatora Przyrody. Do pomników przyrody prawnie chronionych należy 18
obiektów obejmujących pojedyncze drzewa lub grupy drzew oraz głaz narzutowy.
W zakresie zakazów i nakazów obowiązują ustalenia ustaw szczególnych.
Do obszarów proponowanych do objęcia ochroną środowiska na terenie gminy zaliczono:
− obszar ponadlokalnego korytarza ekologicznego wskazanego do zachowania zgodnie
z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa, zapewniającego
ciągłość między obszarami prawnie chronionymi w dolinie Noteci, (obejmuje fragment
doliny Noteci z ciągiem jezior: Pakowskiego, Bronisław i Gać); stanowiący ważny szlak
migracji roślin i zwierząt; predysponowany do turystyki krajoznawczej i lokalnie rekreacji,
− obszar proponowany do włączenia w granice planowanego Pałuckiego Parku
Krajobrazowego zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego województwa
i proponowanego lokalnego ciągu ekologicznego.
W związku z potrzebą ochrony środowiska w granicach dwóch wymienionych wyżej
obszarów wskazane jest:

wykorzystanie obszarów zgodnie z przyrodniczymi i prawnymi uwarunkowaniami,

możliwość zalesiania gruntów rolnych w oparciu o przepisy odrębne, z preferencją
terenów przyległych do istniejących kompleksów leśnych,

ochronę stref wysokich spadków terenu,

zagospodarowanie terenów zapewniające ochronę walorów środowiska przyrodniczego,
cech krajobrazu i wartości kulturowych,

respektowanie prawnie określonego zakresu ochrony konserwatorskiej,

prowadzenie działań zmierzających do poprawy stanu czystości wód,

zastosowanie systemowych rozwiązań gospodarki wodno-ściekowej,

stworzenie możliwości rozwoju funkcji rekreacyjno-wypoczynkowych.
Na terenie całej gminy ekopolityka winna zmierzać do maksymalnej ochrony środowiska oraz
podejmowania działań na rzecz poprawy jakości środowiska gminy. W tym celu należy
podejmować działania polegające na:
– eliminacji tradycyjnych źródeł ciepła na rzecz bardziej przyjaznych dla zdrowia
i środowiska, co zlikwidowałoby między innymi problem tzw. „niskiej emisji”,
– całkowitej likwidacji zrzutu ścieków nieczyszczonych i zmniejszenie ładunku
zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych w celu spełnienia przez
te wody standardów jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej, głównie
poprzez rozbudowę systemów kanalizacyjnych, a także budowę mniejszych
oczyszczalni przyzagrodowych,
– zastosowaniu systemowych rozwiązań na terenach wiejskich, służących ochronie
narażonych na eutrofizację wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniem,
zwłaszcza azotanami pochodzącymi głównie z działalności rolniczej, poprzez
upowszechnianie kodeksu dobrych praktyk rolniczych zapewniających lepsze
wykorzystanie potencjału biologicznego gleb przy jednoczesnym zmniejszeniu
negatywnego oddziaływana na środowisko nawozów i środków ochrony roślin,
– wdrażaniu programów promocji rolnictwa ekologicznego oraz programów ochrony
krajobrazu i różnorodności biologicznej na terenach użytkowanych rolniczo,
zwłaszcza na obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych oraz
w bezpośrednim sąsiedztwie tych obszarów,
– dążeniu do sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na
obszarze gminy w celu zapobieżenia nieskoordynowanym działaniom realizacyjnym.
– rozbudowa systemów kanalizacyjnych na bazie gminnych oczyszczalni, który
powinien wyprzedzać działania inwestycyjne, ze szczególnym uwzględnieniem stref
ekologiczno-osadniczych,
– dopuszczeniu docelowego indywidualnego oczyszczania ścieków w przydomowych
oczyszczalniach lub odprowadzanie do szamb, tylko na obszarze który
z uzasadnionych ekonomicznie względów nie zostanie przewidziany do objęcia
zbiorczą kanalizacją,
– ograniczeniu lokalizacji inwestycji potencjalnie zagrażających zanieczyszczeniem
wód podziemnych do obszarów położonych poza głównymi zbiornikami wód
podziemnych,
– wdrażaniu rozwiązań zmierzających do przeciwdziałania skutkom suszy poprzez
zwiększenie malej retencji oraz wdrożenie proekologicznych metod racjonowania
wody,
– dążeniu do zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów i większego ich
wykorzystania gospodarczego, m.in. poprzez tworzenie systemów zapobiegania
powstawania odpadów, recyklingu, utylizacji (tworzenie sortowni, kompostowni itp.)
i zagospodarowania osadów ściekowych,
– zwiększeniu lesistości gminy poprzez realizację Krajowego Programu Zwiększania
Lesistości,
– kontrola systemowa stanu technicznego istniejącej infrastruktury technicznej i
przemysłowej w celu wyeliminowania poważnych awarii,
– propagowanie edukacji ekologicznej wśród społeczności gminy.
5. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA I KIERUNKI JEGO OCHRONY
Postępujący rozwój społeczno – gospodarczy gminy wywiera dużą presję na jej
środowisko, poprzez postępujące procesy urbanizacji, intensywną gospodarkę rolną i
działalność produkcyjno- usługową. Stwarza to liczne zagrożenia dla środowiska. Jak wynika
z wyżej przedstawionej analizy jego stanu, stopień odporności środowiska na negatywną
antropopresję jest rożny, w zależności od wielu czynników naturalnych, jak i
dotychczasowych działań minimalizujących to negatywne oddziaływanie człowieka.
Zagrożenia środowiska wywoływać mogą tez czynniki naturogenne jak: ulewne deszcze, silne
wiatry, znaczne spadki terenu, itp.
Do głównych zagrożeń środowiska w gminie należą:
−
emisja zanieczyszczeń do powietrza, wód i gleb, o charakterze obszarowym, punktowym
i liniowym,
−
emisja hałasu,
−
niewłaściwe użytkowanie gruntów podatnych na erozję,
−
rozpraszanie zabudowy, wobec nieuregulowanej gospodarki wodno - ściekowej,
−
nadzwyczajne zagrożenia środowiska.
Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy są:
-
paleniska domowe, lokalne kotłownie, obiekty produkcyjno-usługowe (wszystkie o
charakterze punktowym, niestety w większości korzystające z tradycyjnych nośników
energii),
-
intensywna gospodarka rolna,
-
ciągi komunikacyjne, a szczególnie droga krajowa i drogi wojewódzkie o dużym
natężeniu ruchu pojazdów,
Głównymi źródłami degradacji gleb są;
-
stepowienie gleb związane z niedostateczną możliwością regulowania stosunków
wodnych gleb w okresach niskich opadów atmosferycznych,
-
duży stopień chemizacji i intensyfikacji rolnictwa,
-
zanieczyszczenia związane z siecią komunikacji drogowej, a przede wszystkim drogą
krajową i drogami wojewódzkimi z uwagi na ciągle wzrastający na nich ruch i to nawet
w okresie nocy,
-
erozja deszczowa i denudacja
szczególnie w terenach o zwiększonych spadkach,
potęgowana nieprawidłowymi działaniami człowieka,
-
zanieczyszczenia punktowe związane z nieprawidłowym składowaniem odpadów, czy
magazynowaniem odchodów zwierzęcych,
Głównymi źródłami degradacji wód powierzchniowych są:
-
nieuregulowana
gospodarka
ściekowa
i
intensywna
chemizacja
rolnictwa
przyczyniające się do eutrofizacji wód,
Głównymi źródłami degradacji wód podziemnych są;
-
nieuregulowana do końca gospodarka ściekowa i nie zawsze prawidłowa gospodarka
odpadami,
-
brak miejscami naturalnej izolacji pierwszego poziomu wód gruntowych,
-
zanieczyszczenia obszarowe,
Źródła degradacji klimatu akustycznego:
-
hałas komunikacyjny prowadzący do obniżenia jakości życia mieszkańców
znajdujących się w zasięgu jego oddziaływania, związany z ciągami komunikacji
samochodowej o znacznym natężeniu ruchu i linią kolejową, znaczenia państwowego;
na stopień jego uciążliwości wpływ ma słaba jakość nawierzchni dróg (torowiska), nie
zadawalający stanu techniczny pojazdów (taboru) oraz zwiększająca się intensywność
ruchu pojazdów, przy niedostatecznej jego płynności,
-
hałasy punktowe.
Ponadto zagrożenie dla terenów rolnych o dużej przydatności rolniczej istnieje w wyniku
rozpraszania zabudowy poza zwarte tereny wsi, w sposób do końca nie kontrolowany, bez
właściwego zapewnienia obsługi w zakresie infrastruktury technicznej.
Do nadzwyczajnych zagrożeń środowiska o charakterze naturogrnnym zliczyć należy stany
powodziowe, które na obszarze gminy wiążąc się mogą potencjalnie z rzeką Notecią i w
mniejszy stopniu Panną. Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy Prawo wodne,
nałożony został na dyrektorów Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej obowiązek
sporządzenia dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi
sporządzenia studium określającego granice tych obszarów. Do tej pory nie został on
spełniony dla obszaru opracowania studium. Na obszarze gminy w bezpośrednim sąsiedztwie
Noteci i Panny, gdzie mogą potencjalnie występować obszary narażone na niebezpieczeństwo
powodzi należy ograniczać wprowadzanie nowego zainwestowania, a do czasu sporządzenia
ww. dokumentu wszelkie prace inwestycyjne w tym rejonie uzgadniać z dyrektorem
Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, na etapie decyzji o warunkach
zabudowy lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, z uwagi na potrzebę
ochrony bezpieczeństwa ludności.
Sytuacje nadzwyczajnych awarii zagrażających środowisku o charakterze antropogennym
związane mogą być
ze znaczną wypadkowością na ciągach komunikacyjnych, gdzie
przewożone są towary niebezpieczne jak i awaryjnością instalacji w obiektach
produkcyjnych, związanych z gospodarką ściekową i odpadami oraz górnictwem i ciągami
infrastruktury technicznej. Dążyć należy wiec do utrzymania bezpieczeństwa ich użytkowania
i właściwego stanu technicznego.
Analiza stanu środowiska i zidentyfikowanie jego głównych zagrożeń w gminie
pozwala na określenie kierunków ochrony środowiska wobec prowadzonej i projektowanej
polityki przestrzennej gminy.
w zakresie gospodarki rolnej stanowiącej wiodącą funkcję gminy należy :
−
dostosować do naturalnego biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania
i intensywności produkcji poprzez minimalizację negatywnego wpływu gospodarki rolnej
na środowisko,
−
rozwijać rolnictwa ekologiczne, zwłaszcza na terenach objętych prawna ochrona
przyrody lub proponowanych do objęcia,
−
chronić tereny najwyższej przydatności rolniczej przed nierolniczym użytkowaniem,
−
prowadzić działania z zakresu edukacji ekologicznej rolników, mające na celu
uświadomienie konsekwencji nieprawidłowej gospodarki rolnej i upowszechnianie oraz
wdrażanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych,
−
podjąć działania przeciwdziałające erozji gleb, poprzez właściwą gospodarkę rolną
i wprowadzanie zieleni;
w zakresie osadnictwa:
−
dążenie do wprowadzania nowego zainwestowania w granicach zabudowy wsi lub
projektowanych terenach zabudowy w bezpośrednim ich sąsiedztwie, w celu nie
rozpraszania zabudowy,
−
dążenie do ograniczania wprowadzania nowej zabudowy w terenach potencjalnie
narażonych na zagrożenie powodzą ze strony rzeki Noteci i Panny, ze względu na
ochronę bezpieczeństwa mieszkańców, w przypadku prowadzenia w tych rejonach robot
budowlanych uzgadniać działania z dyrektorem Regionalnego Zarządu Gospodarki
Wodnej w Poznaniu, do czasu powstania stosownych opracowań zgodnie z przepisami
Prawa wodnego,
−
realizacja
zabudowy
mieszkaniowej
poza
strefami
uciążliwości
akustycznej
i zanieczyszczenia powietrza,
−
w istniejących i realizowanych obiektach kubaturowych związanych z działalnością
produkcyjno-usługową dążyć do wprowadzania nowoczesnych technologii w celu
zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności, odpadów oraz
redukcji emisji zanieczyszczeń i hałasu do środowiska,
−
z uwagi na położenie gminy na szlakach turystycznych i znaczne walory rekreacyjne,
dążyć do rozwoju agroturystyki na bazie istniejących siedlisk;
w zakresie infrastruktury technicznej:
−
uporządkowanie gospodarki wodno - ściekowej i odpadami,
−
w
energetyce
cieplnej
dążyć
do
wykorzystywania
nośników
i
technologii
minimalizujących negatywne oddziaływanie na środowisko (gaz, prąd, olej opałowy),
zwiększając wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych (energia słoneczna, wiatrowa,
biopaliwa, ciepło geotermalne) oraz poprawy termoizolacyjności obiektów,
−
stosowanie sortowania odpadów, w następstwie którego dążyć do recyklingu w celu
gospodarczego wykorzystania odpadów zamiast ich bezużytecznego składowania;
−
kontrola systemowa stanu technicznego istniejącej infrastruktury technicznej i
przemysłowej w celu wyeliminowania poważnych awarii;
w zakresie ochrony wód:
−
zapewnienie właściwej ochrony w strefach wrażliwych na przenikanie zanieczyszczeń do
wód gruntowych, poprzez likwidowanie i ograniczanie źródeł emisji zanieczyszczeń i ich
ładunku, wdrażanie zasad prowadzenia gospodarki rolnej zgodnie z założeniami ochrony
środowiska,
−
w granicach Głównych Zbiorników Wód Podziemnych wymagających wysokiej ochrony,
obowiązuje zachowanie reżimów dla tych obszarów na podstawie przepisów odrębnych,
w szczególności w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami,
−
dążenie do poprawy stanu czystości wód powierzchniowych, a w pierwszej kolejności
ograniczenie a najlepiej likwidacja źródeł zanieczyszczenia w obszarach o dużych
walorach środowiska przyrodniczego,
−
przestrzeganie reżimów ochronnych w strefach ochrony ujęć wody zgodnie
z obowiązującymi przepisami,
−
utrzymywanie w dobrej sprawności sieci i urządzeń melioracji,
−
budowa przydomowych oczyszczalni, jedynie w miejscach gdzie brak możliwości
podłączenia się do kanalizacji;
w zakresie ochrony powietrza i klimatu akustycznego:
−
poprawa
jakości
powietrza
na
obszarach
o
stwierdzonych
przekroczeniach
dopuszczalnych poziomów (w tym egzekwowanie przez właściwe służby reżimów emisji
spalin),
−
poprawa warunków akustycznych terenów zabudowanych przez wprowadzanie ekranów
akustycznych, zieleni izolacyjnej, stosowania nowoczesnych technologii zmniejszających
uciążliwości akustyczne, zwiększenie płynności przepustowości sieci komunikacyjnej
i poprawa jej technicznych parametrów oraz taboru kolejowego i transportu
samochodowego,
−
monitoring hałasu;
w zakresie ochrony walorów przyrodniczo-krajobrazowych:
−
ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie gruntów mało przydatnych rolnictwu
wobec bardzo niskiej lesistości gminy, w nawiązaniu do istniejących systemów zieleni,
dostosowując nasadzenia do typu siedlisk naturalnych,
− bieżąca ochrona obszarów i obiektów cennych przyrodniczo i ich rozwój przez dążenie do:

utrwalenia ponadlokalnego korytarza ekologicznego wskazanego do zachowania
zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa,
zapewniającego ciągłość między obszarami prawnie chronionymi w dolinie
Noteci, (obejmuje fragment doliny Noteci z ciągiem jezior: Pakowskiego,
Bronisław i Gać); który stanowi ważny szlak migracji roślin i zwierząt,

czynienia starań w celu włączenia zachodniej części gminy w granice
planowanego Pałuckiego Parku Krajobrazowego zgodnie z ustaleniami planu
zagospodarowania przestrzennego województwa,

tworzenia nowych lokalnych ciągów ekologicznych, ścieżek edukacyjnych
i tras rowerowych,

poprawa struktury i tworzenie enklaw zieleni wśród istniejącej i projektowanej
zabudowy zabudowy,

wprowadzanie zalesień na gruntach o małej przydatności rolniczej;
w zakresie ochrony zasobów naturalnych:
−
wszelkie działania w granicach terenów górniczych prowadzone przez Inowrocławskie
Kopalnie Soli „SOLINO”S.A Kopalnia Soli „Mogilno” i Kawernowy Podziemny
Magazyn Gazu, powinny odbywać się zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy
prawo geologiczne i górnicze, mając na uwadze potrzebę ochrony środowiska
i bezpieczeństwo ludności zamieszkującej w tym terenie.
6. PRZYRODNICZE PREDYSPOZYCJE DO KSZTAŁTOWANIA STRUKTURY
FUNKCJONALNO - PRZESTRZENNEJ GMINY
Analiza stanu środowiska, jego głównych zagrożeń i określenie kierunków jego ochrony
były podstawą określenia przyrodniczych predyspozycji terenów do kształtowania jej
struktury funkcjonalno-przestrzennej. I tak, wyznaczono następujące obszary funkcjonalnoprzestrzenne (patrz mapa obszarów funkcjonalnych):
− obszary zainwestowane i przeznaczone pod zainwestowanie w obowiązującym Studium,
z możliwością uzupełnień i przekształceń zabudowy zgodnie z obowiązującymi
uregulowaniami prawnymi, wymagające rozbudowy infrastruktury technicznej,
− wielofunkcyjny obszar miasta z możliwością dalszego rozwoju i przekształceń istniejącego
zainwestowania, wymagający rozbudowy infrastruktury technicznej,
− obszary kompleksów gleb o najwyższej przydatności rolniczej, wskazane do zachowania
funkcji rolniczej,
− obszary gruntów rolnych o rożnej przydatności rolniczej z możliwością wielofunkcyjnego
wykorzystania w oparciu o obowiązujące w tym zakresie przepisy prawne,
− obszary objęte i proponowane do objęcia prawną ochroną przyrody z uwagi na walory
przyrodniczo-krajobrazowe i kulturowe, które powinny tworzyć spójny system
ekologiczny gminy, gdzie zasady zagospodarowania powinny być podporządkowane
ochronie środowiska, do których zaliczono:

Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Miradzkich położony w granicach gminy,
w granicach którego obowiązują zakazy i nakazy zgodnie z przepisami odrębnymi,

obszar ponadlokalnego korytarza ekologicznego wskazanego do zachowania
zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa,
zapewniającego ciągłość między obszarami prawnie chronionymi w dolinie Noteci,
(obejmuje fragment doliny Noteci z ciągiem jezior: Pakowskiego, Bronisław
i Gać); stanowiący ważny szlak migracji roślin i zwierząt; predysponowany do
turystyki krajoznawczej i lokalnie rekreacji,

obszar proponowany do włączenia w granice planowanego Pałuckiego Parku
Krajobrazowego
zgodnie
z
planem
zagospodarowania
przestrzennego
województwa i proponowanego lokalnego ciągu ekologicznego związanego
z obszarem licznych jezior i zieleni leśnej, w obrębie którego wskazane
wprowadzanie
zalesień
w
celu
podniesienia
walorów
przyrodniczo-
krajobrazowych, predysponowany do turystyki i lokalnie rekreacji indywidualnej,

większe
kompleksy
gruntów
organicznych
wymagające
ochrony
przed
przesuszaniem,

obszary obejmujące kompleksy leśne, do zachowania,

obszary proponowane do zalesienia, stanowiące kontynuacje funkcji leśnej
wykształconej w gminie i gminach sąsiednich, wskazane jest wprowadzanie
drzewostanów wielogatunkowych, w obszarze tym możliwe wprowadzanie funkcji
rekreacyjnych,

obszary o znacznych spadkach wskazane do wyłączenia z zabudowy, wskazane
działania zmierzające do ich ochrony,

obszary występowania Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w utworach
trzecio i czwartorzędowych, wymagające szczególnej ochrony zgodnie z
obowiązującymi w tym zakresie przepisami, a polityka gminy winna zmierzać do
całkowitego uporządkowania w ich obszarze gospodarki wodno-ściekowej i
odpadami, ograniczać lokalizacje inwestycji mogących stanowić zagrożenie dla
wód podziemnych,

teren górniczy „Palędzie I” ustanowiony koncesją nr 1/2003 z dnia 29.04.2003 r.
wydaną przez Ministra Środowiska dla złoża soli kamiennej„Mogilno I” i teren
górniczy „Mogilno” ustanowiony decyzją Ministra Ochrony Środowiska Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25.05. 1992 r. znak GO/748/C/92, dla
Kawernowego Podziemnego Magazynu Gazu. Zasady zagospodarowania
i przeznaczenia terenu w tym zakazy i nakazy określone powinny zostać w
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zgodnie z przepisami
ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Są to tereny związane przede wszystkim
z funkcjonowaniem Inowrocławskich Kopalni Soli „SOLINO”SA Kopalnia Soli
„Mogilno” i Kawernowego Podziemnego Magazynu Gazu, z możliwością ich
dalszego rozwoju, jako nadrzędnej funkcji terenu, w oparciu o obowiązujące w tym
zakresie przepisy.
Realizując kierunki ochrony środowiska opisane wyżej, przy wykorzystaniu terenów pod
określone kierunki polityki przestrzennej zgodnie z ich naturalnymi predyspozycjami,
przestrzegając zasadę zrównoważonego rozwoju w trybie obowiązujących przepisów
szczególnych, a w tym Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627z późn. zm.),
istnieje możliwość nie tylko utrzymania ale i poprawy stanu środowiska w gminie.