“informed user” in the light of the EU practice - euipo

Transkrypt

Title: The pattern of the “informed user” in the light of the EU practice and jurisprudence
Author: Maciej Hulicki
Abstract
This thesis refers to the term ―informed user‖, which was included in the two main EU
legislative acts concerning the matter of the design protection, namely the Directive 98/71/EC
and Regulation 6/2002. The European legislator envisaged, that with respect to the assessment
of the individual character of a design and the scope of its protection such a user is competent
for determination of the overall impressions produced by the compared designs. This thesis
includes the subject matter of the scope of the pattern of the ―informed user‖, its role and
practical consequences of the application of the specific approach in interpretation.
The subject matter of this thesis was presented on the basis of the case-law, including
judgments of the Court of Justice of the EU, decisions of the bodies of the Office of
Harmonization for the Internal Market, and the rulings of the domestic courts.
Although there is no explicit definition of the ―informed user‖, on the basis of the
OHIM’s decisions it is possible to present set of several features, which enable better
comprehension of this term. It is undisputed, that the ―informed user‖ should demonstrate
specific knowledge about the product and familiarity with its designs. With regard to that, it is
important to determine what level of knowledge characterizes an ―informed user‖, and which
enables him deliberations about the product and overall impression, that it produces. In that
context: is the average knowledge sufficient, or a higher standard is expected (especially with
respect to the technical function of the product)?
Some other decisions have stressed also the importance of experience, regularity in
usage, and greater interest in the product. Those features do not constitute a pattern of
characteristics of the ―informed user‖, however they might be helpful in assessment of the
scope of this term.
The thesis contains also deliberations on the identity of the ―informed user‖, especially
on its relation to other patterns used in intellectual property legislation, such as an ―average
consumer‖. It was also explained how different products can influence the identity of the
―informed user‖.
The role of the ―informed user‖ as a point of reference for assessment of overall
impression was also described in the thesis, as well, as the consequences of specific
interpretation of that term and its influence on the protection of the designs and market
competition. It was presented, how the liberal or more restrictive approach - used to identify
the ―informed user‖ - influence the protection of the designs. The scope of this term may
differ depending on the approach, that will be used. Again the main emphasis will be placed
on the level of knowledge of such a user.
Depending on how this term will be interpreted, the level of the design protection will
be different. Here the question arises about the objective of the European design protection? Is
the design protection an ultimate objective? Maybe a greater emphasis should be placed on
the economical progress?
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Jagielloński
Maciej Hulicki
Wzorzec „poinformowanego
użytkownika” w świetle praktyki i
orzecznictwa unijnego
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem
prof. dr hab. Michała Du Valla
Kraków 2010
2
PLAN PRACY:
Wstęp….....................................................................................................................
4
Rozdział I – Podstawowe zasady ochrony wzoru wspólnotowego …..
6
1. Źródła prawa…......................................................................................................
6
2 Cechy konstytutywne wzoru wspólnotowego…...................................................
7
3 Przesłanki ochrony wzoru wspólnotowego….......................................................
9
Rozdział II - Pojęcie „poinformowanego użytkownika”…...................
11
1. Wiedza o wzorze i produkcie…............................................................................
14
2. Poziom wiedzy…....................................................................................................
17
3. Użytkownik wzoru….............................................................................................
21
4. Użytkownik określonej kategorii wzorów….......................................................
24
5. Konsument czy profesjonalista….........................................................................
25
6. Użytkownik końcowy…........................................................................................
27
7. Poinformowany użytkownik a przeciętny konsument i specjalista…...............
28
8. Podejście liberalne czy restrykcyjne…................................................................
33
Rozdział III - „Poinformowany użytkownik” jako punkt odniesienia dla
oceny ogólnego wrażenia wzorów.................................................................
38
1. Zakres swobody twórcy…....................................................................................
39
2. Przedmiot porównania….....................................................................................
46
3. Wskazania preambuły…......................................................................................
49
4. Znaczenie generalnego wyglądu…......................................................................
50
5. Istotne elementy….................................................................................................
51
6. Kształt i inne elementy…......................................................................................
57
7. Podsumowanie procesu porównania…...............................................................
60
Wnioski…...............................................................................................................
61
Bibliografia…........................................................................................................
64
Aneks…....................................................................................................................
73
3
Wstęp
Problematyka pracy ogniskuje się wokół pojęcia „poinformowanego użytkownika‖,
obecnego na gruncie europejskiego prawa wzorów. Zostanie ono omówione w kontekście, w
jakim używają go regulacje europejskie, czyli w odniesieniu do oceny indywidualnego
charakteru wzoru, oraz ustalenia zakresu jego ochrony.
Po wprowadzeniu do tematu, wzorzec „poinformowanego użytkownika‖ zostanie
scharakteryzowany na podstawie przepisów unijnego prawa wzorów oraz ich interpretacji
dokonywanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Urząd Harmonizacji w
ramach Rynku Wewnętrznego. W celu precyzyjnego ustalenia zakresu podmiotowego tego
wzorca wyjaśnione zostaną również kwestie dotyczące zakresu oraz poziomu wiedzy na temat
wzoru i produktu, w którym wzór został zastosowany, którą powinien się cechować taki
użytkownik. W szczególności niezbędne będzie ustalenie poziomu jego wiedzy technicznej,
przede wszystkim w zakresie, w jakim będzie on musiał rozważyć stopień swobody twórcy w
opracowywaniu wzoru. Następnie wskazane zostanie, co cechuje go jako użytkownika wzoru.
W związku z tym naświetlone zostaną kwestie związane z jego doświadczeniem w
korzystaniu z produktu oraz zainteresowania wzorem. Wyjaśnienia wymagać też będzie
określenie kategorii produktów i ich wzorów, których będzie on użytkownikiem. W następnej
kolejności opisane zostanie, w jakich sytuacjach poinformowany użytkownik będzie
konsumentem, a w jakich profesjonalistą działającym na rynku, a także jaki wpływ będzie to
miało na jego znajomość wzorów. Następnie konieczne będzie ustalenie relacji tego wzorca w
odniesieniu do niektórych pojęć znanych z innych dziedzin prawa własności przemysłowej.
W
szczególności
wskazane
zostaną
różnice
i
podobieństwa
między
pojęciem
„poinformowanego użytkownika‖ z jednej strony, a pojęciami „przeciętnego konsumenta‖
(występującego w prawie znaków towarowych i nieuczciwej konkurencji), a także między
miernikiem znawcy (znanego z prawa patentowego) - z drugiej. Wreszcie przedstawiony
zostanie wpływ interpretacji omawianego pojęcia na ochronę wzorów.
W następnej części pracy opisana zostanie rola wzorca „poinformowanego
użytkownika‖ w badaniu indywidualnego charakteru wzoru oraz określaniu zakresu ochrony
jemu przyznanej. W pierwszej kolejności konieczne okaże się ustalenie tego, w jaki sposób
projektant wzoru będzie związany ograniczeniami w jego opracowywaniu. Zwłaszcza
związanie projektanta funkcją produktu będzie miało istotne znaczenie, oraz będzie rzutowało
na dalsze rozważania. Następnie opisane zostanie, co powinno stanowić przedmiot
4
porównania oraz jakie znaczenie należy przypisać wskazaniom zawartym w preambułach do
omawianych regulacji. W następnej kolejności, omówione zostanie znaczenie wyglądu
wzoru, a później wpływ poszczególnych elementów na ogólne wrażenie wzoru. W tym
kontekście niezwykle istotne będzie wskazanie elementów istotnych, mających decydujące
znaczenie w kształtowaniu tego wrażenia.
Omawiany wzorzec „poinformowanego użytkownika‖ pełni kluczową rolę w
odniesieniu do ochrony wzorów. Od interpretacji tego pojęcia, oraz pojęć z nim powiązanych,
zależeć będzie poziom ochrony przyznanej wzorowi. Zbyt wysoki stopień wymagań
postawionych poinformowanemu użytkownikowi, a co za tym idzie niższy poziom
adekwatnych różnic wzorów, może doprowadzić nawet do pozbawienia ochrony praktycznej
skuteczności. Z drugiej strony, zbyt niskie wymagania względem cech takiego użytkownika,
przekładać się będą na oczekiwanie, iż wzory powinny różnić się znacząco. Wygórowane
wymagania odnośnie do różnic, jakimi powinien charakteryzować się wzór, powodować
mogą z kolei, iż zachodzić będzie ryzyko monopolizacji pewnych rozwiązań, co może w
konsekwencji mieć negatywny skutek w stosunku do konkurencji na rynku.
Praca ma na celu wyjaśnienie problematycznych kwestii związanych z oceną
indywidualnego charakteru wzoru oraz zakresu jego ochrony. Jest też próbą uporządkowania
wątpliwości powstałych na tym gruncie oraz zaprezentowania stanowiska, zgodnie z którym
ochrona wzoru z jednej strony nie stanie się bezcelowa, z drugiej zaś nie będzie zakłócała
konkurencji oraz innowacyjności na rynku określonego produktu.
W związku z tym, iż opisywane pojęcia nie zostały bliżej sprecyzowane, należało
dokonać szczegółowej analizy praktyki Urząd Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego.
Praca ta jest więc w dużej mierze wynikiem analizy decyzji organów tego Urzędu, w których
rozstrzygane były omawiane tu zagadnienia. Również orzecznictwo sądów krajowych,
skupiające się zasadniczo na kwestiach naruszenia praw do wzoru, zostało uwzględnione w
tej pracy. Zostały w niej ujęte również tezy z orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości, który w
odniesieniu do wzorca „poinformowanego użytkownika‖, dopiero niedawno wypowiedział się
w tej kwestii.
Praca w sporej części została zaprezentowana w Urzędzie Harmonizacji w ramach
Rynku Wewnętrznego w Alicante, w związku z uczestnictwem autora w programie
badawczym OHIM Universities Network. Prezentacja pt. „Informed user” in EU legislation
on designs, stanowi załącznik, będący integralną częścią niniejszej pracy.
5
Rozdział I – Podstawowe zasady ochrony wzoru wspólnotowego
1.
Źródła prawa
Do
podstawowych
aktów
prawa
unijnego
regulujących
ochronę
wzorów
przemysłowych zaliczyć należy Dyrektywę 98/71/EC Parlamentu Europejskiego oraz Rady z
13 października 1998 w sprawie prawnej ochrony wzorów (dalej: Dyrektywa)1 oraz
Rozporządzenie Rady 6/2002 z 12 grudnia 2001 w sprawie wzorów wspólnotowych (dalej:
Rozporządzenie)2. Poza nimi wymienić można także rozporządzenia wykonawcze Komisji
Europejskiej3.
U podstaw harmonizacji ochrony wzorów we Wspólnocie legło przekonanie, iż w
dobie konkurencji na wspólnym rynku, ówczesne rozwiązania pozostawały nieskuteczne.
Przede wszystkim dlatego, że ochrona była ograniczona do terytorium poszczególnego
państwa członkowskiego4, a także dlatego, że nie odpowiadała ona rozwojowi wzorów, na
których coraz większy wpływ wywierała funkcjonalność produktów5.
W związku z tym Dyrektywa miała na celu wprowadzenie określonych standardów w
odniesieniu do prawnej ochrony wzorów, poprzez zharmonizowanie regulacji państw
członkowskich. Jej wejście w życie miało zwiększyć efektywność ochrony wzorów oraz
przyczynić się do zniesienia przeszkód dla swobodnej wymiany towarów oraz zapewnić, że
konkurencja na rynku wewnętrznym nie będzie zakłócana6. Kolejnym etapem integracji
przepisów dotyczących wzorów przemysłowych było wejście w życie Rozporządzenia.
Skutkiem tego było z kolei powstanie dualizmu ochrony wzory na terenie Wspólnoty, a
obecnie Unii7. Z jednej bowiem strony na terenie państw członkowskich wzór mógł podlegać
ochronie przyznanej przez prawo krajowe, z drugiej zaś wprowadzony został system wzoru
wspólnotowego. Tym samym system ochrony na terenie Wspólnoty został ujednolicony.
Obowiązujący system ogólnoeuropejski charakteryzuje się tym, iż temu samemu wzorowi,
1
Dz.Urz. L 289, 28.10.1998, str. 28
Dz.Urz. L 3 5.1.2002, str. 1
3
Zob. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2245/2002 z dnia 21 października 2002 r. wykonujące rozporządzenie
Rady (WE) nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych, Rozporządzenie Komisji (WE) NR 2246/2002 z dnia
16 grudnia 2002 r. w sprawie opłat na rzecz Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego
w odniesieniu do rejestracji wzorów wspólnotowych, Rozporządzenie Komisji (WE) nr 216/96 z dnia 5 lutego
1996 r. ustanawiające regulamin wewnętrzny izb odwoławczych Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku
Wewnętrznego
4
Za wyjątkiem państw strefy Benelux, gdzie obowiązywała jednolita ochrona
5
Zob. Zielona Księga o prawnej ochronie wzorów przemysłowych
6
Zob. tezy 1-3 preambuły do Dyrektywy
7
Na mocy Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską, Unia Europejska nabyła osobowość prawną i przejęła kompetencje Wspólnoty Europejskiej
2
6
przysługuje jednakowa ochrona, mająca swe źródło w tym samym prawie (stanowiącym też o
jednolitej procedurze) i chronionym na tym samym obszarze, całej Unii. Wzór wspólnotowy
wywierać zatem będzie jednakowe skutki w całej Unii8.
2.
Cechy konstytutywne wzoru wspólnotowego
Na gruncie Rozporządzenia „„wzór” oznacza postać całego lub części produktu,
wynikającą w szczególności z cech linii, konturów, kolorystyki, kształtu, tekstury i/lub
materiałów samego produktu i/lub jego ornamentacji”9. Już zatem definicja wzoru wskazuje
na jego elementy, które będą go charakteryzowały i determinowały jego percepcję. Z definicji
tej wynika również, że wzór niekoniecznie musi odnosić się do całości produktu, gdyż może
też oznaczać postać jego części.
Najistotniejszą różnicą pomiędzy Rozporządzeniem a Dyrektywą jest przyznanie
ochrony również wzorom, które nie uzyskały prawa z rejestracji. Tym samym na całym
terenie Unii Europejskiej chronione są wzory zarejestrowane zgodnie z wymogami
Rozporządzenia przez Urząd Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (dalej: OHIM),
jak również wzory niezarejestrowane, ale udostępnione publicznie w sposób przewidziany w
tym akcie10. Odformalizowana ochrona wzorów jest szczególnie atrakcyjna dla branż, w
których procedura, związana z rejestracją wzoru, byłaby zbyt czasochłonna w stosunku do
potrzeb11.
Należy
zaznaczyć,
że
w
stosunku
do
wzorów
zarejestrowanych
oraz
niezarejestrowanych obowiązuje inny zakres czasowy trwania ochrony. Podczas, gdy wzór
niezarejestrowany chroniony jest przez 3 lata, licząc od pierwszego publicznego
udostępnienia, wzór zarejestrowany podlega ochronie przez 5 lat od daty zgłoszenia. Termin
ten może być przedłużony przez właściciela o kolejne 5 lat, zaś maksymalnie może być
chroniony łącznie 25 lat.
Właściciel zarejestrowanego wzoru wspólnotowego nabywa prawo wyłącznego
używania go na terenie całej Unii oraz zakazywania używania go bez jego zezwolenia12.
Podczas, gdy właściciel taki posiada monopol na wykorzystywanie takiego wzoru, właściciel
wzoru niezarejestrowanego może zakazywać jedynie, gdy niedozwolone używanie wynika z
8
Zob. art. 1 ust. 3 Rozporządzenia
Zob. art. 3 lit. a) Rozporządzenia
10
11
Tischner A., Niezarejestrowany wzór wspólnotowy, PPH, 07/2006, s. 36; Tritton G., Intellectual Property In
Europe, Londyn 2008, s. 563
12
9
7
kopiowania wzoru i to tylko o ile, naśladownictwo jest wynikiem pracy twórcy, który znał
ujawniony i chroniony wzór13.
Wyłączone spod ochrony przewidzianej w przepisach Rozporządzenia zostały wzory
wynikające wyłącznie z ich funkcji technicznej i wzory wzajemnych połączeń14. W tym
kontekście nie będzie miało znaczenia to, czy formy wynikające z funkcji technicznej są
patentowalne15. Wyłączenia te mają zapobiegać monopolizacji pewnych cech, które ze
względu na funkcje techniczną produktu nie mogą być odmiennie rozwiązane, oraz
ograniczeniom innowacji technologicznej16. W związku z tym wyłącznie funkcjonalne cechy
produktu nie powinny być podstawą rozstrzygnięć, w sytuacji gdy dwa wzory ze sobą
kolidują. Także wzory sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami zostały
wyłączone spod ochrony17. Podobnie jak w przypadku Dyrektywy, która nie zharmonizowała
tych klauzul generalnych, zostawiając państwom członkowskim pewien margines
interpretacyjny, tak również Rozporządzenie nie dąży do ich ujednolicenia18.
W przypadku, gdy okaże się, że wzór wspólnotowy nie zasługuje na ochronę, może
zostać unieważniony zgodnie z przepisami Rozporządzenia. W art. 25 Rozporządzenia,
zawarty został zamknięty katalog, zawierający enumeratywne wskazanie sytuacji, w których
wzór wspólnotowy może zostać uznany za nieważny19. W kontekście tej pracy na uwagę
zasługują przede wszystkim dwie z przesłanek nieważności. Po pierwsze, wzór wspólnotowy
może zostać uznany za nieważny, jeśli nie spełnia wymogów przewidzianych w przepisach
art. 4 – 9 Rozporządzenia (przede wszystkim nie jest nowy, lub pozbawiony jest
indywidualnego charakteru)20. Po drugie zaś, może on być również uznany za nieważny w
sytuacji, gdy koliduje z wzorem wcześniejszym, udostępnionym publicznie po dacie
dokonania zgłoszenia, lub jeśli zastrzeżono pierwszeństwo, po tej dacie i który chroniony jest
od daty wcześniejszej niż wspomniana data poprzez zarejestrowany wzór wspólnotowy, lub
poprzez prawo z zarejestrowanego wzoru w Państwie Członkowskim, lub poprzez prawo do
wzoru zarejestrowanego zgodnie z Aktem genewskim Porozumienia haskiego dotyczącego
13
Zob. art. 19 ust. 2 Rozporządzenia. Więcej na temat naruszenia praw do wzoru niezarejestrowanego zob.
Tischner A., Niezarejestrowany wzór wspólnotowy, PPH, 07/2006, s. 39-40
14
Art. 8 ust. 2 Rozporządzenia stanowi, iż: „Wzór wspólnotowy nie obejmuje cech postaci produktu, które muszą
być koniecznie odtworzone w dokładnej formie i wymiarach, aby umożliwić produktowi, w który włączono wzór
lub w którym jest on zastosowany, aby mógł zostać mechanicznie złożony lub połączony z innym produktem lub
mógł zostać umieszczony w nim, na nim lub dookoła niego, tak aby oba produkty mogły spełniać swoje funkcje.”
15
Poźniak – Niedzielska M., Ochrona wzorów przemysłowych w prawie europejskim, EPS, 01/07, s.5
16
Zob. tezę 10 preambuły do Rozporządzenia
17
Zob. art. 8 - 9 Rozporządzenia
18
Zob. tezę 16 do Dyrektywy
19
20
Zob. art. 25 ust. 1 lit. b) Rozporządzenia
8
międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych. Takie samo znaczenie, jak rejestracja
wzoru, w tym kontekście, ma również dokonanie zgłoszenia takiego prawa21. Z zastrzeżeniem
art. 26 ust. 2 Rozporządzenia, unieważnienie ma skutek ex tunc22.
3.
Przesłanki ochrony wzoru wspólnotowego
Nie każdy wzór podlega ochronie jako wzór wspólnotowy. Albowiem wzór takiej
ochronie podlegać może wyłącznie w zakresie, w jakim jest nowy i posiada indywidualny
charakter23. W
przepisach Rozporządzenia przewidziano zatem dwuetapowy test,
warunkujący zdolność wzoru do objęcia go skuteczną ochroną. Obie przesłanki powinny
występować kumulatywnie24. Ponieważ kwestie związane z oceną indywidualnego charakteru
wzoru zostaną omówione szczegółowo w dalszej części pracy, w tym miejscu zostanie
opisany tylko wymóg nowości.
Jak stanowi art. 5 ust. 1 Rozporządzenia, wzór uważa się za nowy, jeśli identyczny
wzór nie został udostępniony publicznie25: „w przypadku niezarejestrowanego wzoru
wspólnotowego, przed datą pierwszego publicznego udostępnienia wzoru, o którego ochronę
się wnosi; w przypadku zarejestrowanego wzoru wspólnotowego, przed datą złożenia wniosku
o rejestrację wzoru, o którego ochronę się wnosi lub, jeśli wystąpiono o pierwszeństwo, przed
datą pierwszeństwa‖26. Za identyczne uważa się z kolei wzory, których cechy różnią się
jedynie nieistotnymi szczegółami27. Badanie odbywające się na podstawie „testu nowości‖
jest mniej wymagające względem adekwatnych różnic, które powinny znajdować się we
wzorze28. Wystarczy zatem, żeby nowy wzór nie był identyczny w odniesieniu do wzorów
21
Zob. art. 25 ust. 1 lit. d) Rozporządzenia
Zob. art. 26 Rozporządzenia
23
Produkt stanowiący część składową produktu złożonego, w którym zawarty lub zastosowany został wzór,
musi dodatkowo pozostawać widoczny podczas zwykłego używania tego produktu. Zob. art. 4 Rozporządzenia
24
25
Jak stanowi art. 7 ust. 1 Rozporządzenia, wzór został udostępniony publicznie: „jeżeli został opublikowany po
zarejestrowaniu lub w inny sposób, lub wystawiony, wykorzystany w handlu, lub w inny sposób ujawniony, przed
datą określoną w art. 5 ust. 1 lit. a) i art. 6 ust. 1 lit. a) lub w art. 5 ust. 1 lit. b) i art. 6 ust. 1 lit. b), z wyjątkiem
przypadków, gdy wydarzenia te nie mogły stać się dostatecznie znane podczas zwykłego toku prowadzenia spraw
środowiskom wyspecjalizowanym w danej branży, działającym we Wspólnocie.”. Z kolei „wzoru nie uważa się
za udostępniony publicznie, jeżeli został on ujawniony jedynie osobie trzeciej pod wyraźnym lub dorozumianym
warunkiem zachowania poufności.‖. Art. 5 ust. 1 wymaga więc, żeby wzór nie został udostępniony publicznie
przed wskazanymi datami. Wyjątkiem jest tzw. „okres łaski‖ (grace period) – zob. art. 7 ust. 2 Rozporządzenia.
26
27
28
Tritton G., Intellectual Property In Europe, Londyn 2008, s. 567
22
9
wcześniejszych. Istotność szczegółów może polegać m.in. na ich różnej wielkości, innych
wymiarach lub odmiennej kolorystyce29.
Rozporządzenie nie wskazuje, jaki podmiot ma badać nowość wzorów. W literaturze
sugeruje się, że relewantna w tym porównaniu będzie ocena specjalisty. Nie powinien być
nim, w każdym razie, poinformowany użytkownik, którego odbiór wzoru stanowi kryterium
oceny indywidualnego charakteru30. Można wnioskować, że skoro wzór udostępniony
publicznie powinien być znany wyspecjalizowanym środowiskom działającym w danej
branży, to ich hipotetyczny przedstawiciel powinien dokonywać oceny nowości wzoru.
Ujawnienie powinno mieć charakter rzeczywisty i zostać udowodnione, gdyż sama
potencjalna możliwość zapoznania się ze wzorem przez specjalistów jest niewystarczająca, by
móc je stwierdzić31.
W dokonywaniu oceny nowości wzoru uwzględnione powinny zostać wyłącznie te
cechy, które widoczne są na przedstawieniu wzoru w zgłoszeniu rejestracyjnym 32. W
kontekście badania kryterium nowości szczególną uwagę należy przywiązywać do różnic
wzorów33. Ich widoczność będzie miała zasadnicze znaczenie dla uznania nowości.
29
K. Wernicka, Nowość i indywidualny charakter wzoru przemysłowego w praktyce Urzędu do ds. Harmonizacji
Rynku Wewnętrznego, „Europejski Przegląd Sadowy‖, 2008/8, str. 44-45
30
Tischner A., Niezarejestrowany wzór wspólnotowy, PPH, 07/2006, s. 37
31
K. Wernicka, Nowość i indywidualny charakter wzoru przemysłowego w praktyce Urzędu do ds. Harmonizacji
Rynku Wewnętrznego, „Europejski Przegląd Sadowy‖, 2008/8, str. 45
32
Tamże, str. 43
33
Tamże
10
Rozdział II - Pojęcie „poinformowanego użytkownika”
Pojęcie „poinformowanego użytkownika‖34 zostało wprowadzone przez prawodawcę
europejskiego w dwóch aktach normatywnych regulujących ochronę wzorów przemysłowych
na terenie Unii Europejskiej35, a mianowicie we wspomnianych Dyrektywie oraz
Rozporządzeniu.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 Rozporządzenia wzór uznawany jest za posiadający
indywidualny charakter, jeśli całościowe wrażenie, jakie wywołuje na poinformowanym
użytkowniku, różni się od wrażenia, jakie wywiera na tym użytkowniku wcześniejszy
wzór, który został udostępniony publicznie36. Wedle zaś art. 10 ust. 1 Rozporządzenia
zakres ochrony przyznany na zasadach wzoru wspólnotowego obejmuje każdy wzór, który
nie wywołuje u poinformowanego użytkownika innego ogólnego wrażenia37. Zarówno w
kontekście oceny indywidualnego charakteru wzoru, oraz zakresu jego ochrony należy
wziąć pod uwagę stopień swobody twórcy przy opracowywaniu wzoru38. Tym samym
niezbędnym będzie określenie, gdzie przebiega granica swobody twórczej projektanta
danego wzoru 39.
Ze wskazanych przepisów wynika, że „poinformowany użytkownik‖ stanowi punkt
odniesienia przy porównaniu wzorów i ocenie, czy różnią się one między sobą. Owa ocena
będzie zatem dokonywana z perspektywy właśnie takiego użytkownika. Postrzeganie
wzoru przez niego stanowi wzorzec teoretyczny, posiadający odpowiednie cechy, jednakże
z uwzględnieniem rzeczywistości rynkowej40.
34
Jako ciekawostkę podać można fakt, iż standard poinformowanego użytkownika występuje również w innych
systemach prawnych, np. w prawie Australii. Zob. Designs Act 2003, par. 19 (4)
35
Poza omawianymi w tej pracy aktami normatywnymi termin ten obecny jest również w Porozumieniu o
Współpracy Gospodarczej pomiędzy państwami CARIFORUM a Wspólnotą Europejską i jej Państwami
Członkowskimi (Economic Partnership Agreement between the CARIFORUM States, of the one part, and the
European Community and its Member States, of the other part, Dz. Urz. L 289, 30.10.2008, str. 3)
36
Zob. art. 6 ust. 1 Rozporządzenia. Przepis ten przewiduje różne sposoby określania pierwszeństwa w
zależności od tego czy dany wzór jest zarejestrowany lub niezarejestrowany. Por. też art. 5 ust. 1 Dyrektywy.
Wzór uznawany jest za udostępniony publicznie, jeżeli został opublikowany po zarejestrowaniu lub w inny
sposób, lub wystawiony, wykorzystany w handlu, lub w inny sposób ujawniony, z uwzględnieniem dat
podanych w art. 5-6 Rozporządzenia, za wyjątkiem przypadków, gdy środowiska wyspecjalizowane w danej
branży, działające we Wspólnocie, nie mogły się zapoznać się z tymi wydarzeniami podczas zwykłego toku
prowadzenia spraw. Zob. art. 7 ust. 1 Rozporządzenia
37
Zob. art. 10 ust. 1 Rozporządzenia. Por. też art. 9 ust. 1 Dyrektywy
38
Zob. art. 5 ust. 2 i art. 9 ust. 2 Dyrektywy, oraz art. 6 ust. 2 i art. 10 ust. 2 Rozporządzenia
39
O ile projektant wskazany w art. 6 Rozporządzenia to projektant zarejestrowanego wzoru, to ten w art. 10
dotyczy projektanta wzoru rzekomo naruszającego prawo z innego wzoru
40
Zob. też Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, [2006] EWHC 3154 (Ch)
11
Ponieważ nie ma legalnej definicji tego pojęcia w omawianych aktach, ustalając jego
zakres, a także innych pojęć z nim powiązanych, należy odwołać się do praktyki Urzędu
Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (dalej: OHIM) oraz orzecznictwa sądów
krajowych. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: TS) dopiero niedawno zajął
się tym zagadnieniem, wydając jak do tej pory 2 wyroki41; dodatkowo zaś przed Sądem toczą
się również inne sprawy, w których rozstrzygać on będzie omawiane tutaj kwestie42.
Wskazówek
interpretacyjnych,
przede
wszystkim
w
kontekście
określania
indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego dostarczają preambuły do Dyrektywy oraz
Rozporządzenia. Wskazano tam, że określenie posiadania przez dany wzór indywidualnego
charakteru powinno być uzależnione od faktu czy ogólne wrażenie wywierane na
poinformowanym użytkowniku dokonującym oglądu danego wzoru różni się wyraźnie od
wrażenia związanego z istniejącą całością wzoru. Dokonując takiego określenia powinno się
również wziąć pod uwagę charakter produktu, do którego odnosi się wzór lub, do którego
został włączony, sektor przemysłu, do którego należy oraz stopień swobody projektanta w
opracowywaniu wzoru 43.
Tak więc preambuła zawiera kilka wskazówek przydatnych w wykładni pojęć
zawartych w przepisach Dyrektywy i Rozporządzenia, jednakże równocześnie same nie są
jednoznaczne. Przede wszystkim odnosi się to do określenia „istniejąca całość wzoru‖ oraz
podkreślenia, iż różnice powinny być wyraźne, której to przesłanki nie ma w przepisach.
Kwestie te zostaną rozwinięte w dalszych rozważaniach.
Zgodnie z celem Dyrektywy, dokonano jej implementacji do krajowych porządków
prawnych, w zakresie przepisów odnoszących się do ochrony wzorów przemysłowych.
Transpozycja przepisów z aktów wspólnotowych do ustawy prawo własności przemysłowej
(dalej: p.w.p.) spowodowała, iż polskie regulacje w tym zakresie są dość wiernym odbiciem
przepisów Dyrektywy44.
41
Zob. Wyrok Sądu z dnia 18.03.2010 w sprawie Grupo Promer Mon Graphic v. OHIM (T-9/07) oraz Wyrok
Sądu z dnia 22.06.2010 w sprawie Shenzhen Taiden Industrial Co. Ltd v. OHIM (T-153/08)
42
Zob. sprawy T-10/08, T-11/08
43
Zob. teza 13 preambuły do Dyrektywy oraz teza 14 preambuły do Rozporządzania
44
Art. 104 p.w.p. stanowi, iż: 1. Wzór przemysłowy odznacza się indywidualnym charakterem, jeżeli ogólne
wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim
przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo.
2. Przy ocenie indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego bierze się pod uwagę zakres swobody twórczej
przy opracowywaniu wzoru.
Z kolei, art. 105. ust. 4, stanowi, że: (…) Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego obejmuje każdy wzór, który
na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia. Art. 104 ust. 2 stosuje się
odpowiednio.
12
Należy jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, iż tłumaczenie pojęć zawartych w
omawianych wyżej aktach nie jest jednolite45. Ta niekonsekwencja w tłumaczeniu Dyrektywy
i Rozporządzenia nie powinna jednak prowadzić do różnej interpretacji tych pojęć.
Użycie określenia „poinformowanego użytkownika‖ w tekstach aktów prawa unijnego
regulujących przedmiotowo materię wzorów przemysłowych ma zasadnicze znaczenie dla ich
ochrony. Pojęcie to ma kluczowy charakter, gdyż od tego jak zostanie zinterpretowane,
zależeć będzie poziom ochrony przyznanej takiemu wzorowi.
Liberalne podejście przy interpretacji owego pojęcia i nadanie mu szerokiego zakresu
prowadzić będzie do tego, iż stosunkowo wysoki poziom różnic między porównywanymi
wzorami będzie konieczny do uznania, iż wywołują one różne ogólne wrażenie. Z kolei
węższy zakres opisywanego pojęcia i podejście w większym stopniu oczekujące od
poinformowanego użytkownika posiadania odpowiednich cech powodować będzie, iż nawet
stosunkowo nieduże różnice pomiędzy wzorami mogą okazać się wystarczające, ażeby
stwierdzić, iż dany wzór posiada indywidualny charakter lub nie narusza praw wynikających
z innego wzoru. Rodzić to będzie poważne konsekwencje dla rozwoju na rynku produktów,
gdzie obowiązywać będzie albo silniejsza ochrona wzorów już chronionych albo większa
swoboda w tworzeniu nowych wzorów.
Wydział Unieważnień (dalej Wydział) wraz z Izbą Odwoławczą (dalej Izba) OHIM
znacznie przybliżyły omawiane pojęcie. Na tej podstawie można wskazać pewne cechy
charakteryzujące „poinformowanego użytkownika‖, pozwalające na sprecyzowanie zakresu
tego pojęcia. Jednakże należy podkreślić, że ze względu na brak definicji „poinformowanego
użytkownika‖ jego cechy nie mogą być precyzyjnie określone. Zatem nie da się ustalić
jednoznacznego wzorca cech obowiązującego w każdym przypadku. Zespół odpowiednich
cech będzie raczej uzależniony od natury produktu i różnił się od sprawy do sprawy46.
45
Termin „informed user‖ przetłumaczony został do Rozporządzenia jako „poinformowany użytkownik‖.
Jednakże zarówno w tekście Dyrektywy jak i p.w.p. przetłumaczono go jako „zorientowany użytkownik‖. W
literaturze spotyka się również określenia „uświadomionego użytkownika‖ czy „rozeznanego użytkownika‖.
Zob. K. Wernicka, Nowość i indywidualny charakter wzoru przemysłowego w praktyce Urzędu do ds.
Harmonizacji Rynku Wewnętrznego, „Europejski Przegląd Sadowy‖, 2008/8, str. 46. Tłumaczenie nie jest
jednolite również w odniesieniu do pojęć „ogólnego (całościowego) wrażenia‖ oraz „zakresu swobody twórcy
(projektanta)‖.
46
Preambuła nakazuje uwzględnić naturę produktu i sektor przemysłu podczas dokonywania oceny
indywidualnego charakteru
13
1. Wiedza o wzorze i produkcie
Jak już zostało podkreślone zasadniczą cechą, która charakteryzuje „poinformowanego
użytkownika‖ jest posiadanie przez niego stosownej wiedzy o wzorach określonej kategorii
produktów. Znajomość wzorów będzie powodowała de facto, iż taki użytkownik będzie
posiadał odpowiedni zasób wiedzy również o produkcie47.
Tym samym poinformowany użytkownik będzie posiadał informację o podstawowych
cechach charakterystycznych dla danych produktów. Będzie też umiał wskazać istotne cechy
wzoru ze względu na jego ogólne wrażenie48. Będzie więc wiedział, z jakich elementów musi
się składać dany produkt, oraz jakie powinien mieć generalne kształty, niezbędne do
właściwego pełnienia funkcji49. Będzie wiedział też, że specyficzna forma wzoru będzie
związana z funkcją, którą musi spełniać50. Zatem powinien on też posiadać wiedzę o tym,
jakie jest przeznaczenie produktu i jakiemu celowi ma on służyć51.
Znajomość funkcji, jaką ma pełnić produkt, powoduje, iż poinformowany użytkownik
ma świadomość tego, w jaki sposób ograniczona jest swoboda projektanta, i wykorzystuje tę
wiedzę podczas oceny ogólnego wrażenia jakie wywołuje na nim dany wzór52. Powinien on
również znać zakres, w jakim funkcjonalność narzuca odpowiedni kształt wzoru i pominąć
przy dokonywaniu badania ogólnego wrażenia wzorów te elementy, które są z nią
bezpośrednio związane53. Wymóg uwzględnienia swobody projektanta przy dokonywaniu
oceny ogólnego wrażenia nakładają na poinformowanego użytkownika przepisy Dyrektywy
oraz Rozporządzenia54. Stąd też wiedza o tym, czy swoboda projektanta jest ograniczona i
ewentualnie w jaki sposób, ma kapitalne znaczenie i powinna wpływać na określenie zakresu
podmiotów, których uznać będzie można za poinformowanych użytkowników.
Jednakże wedle Sądu, okoliczność znajomości wzorów z danej branży i ich
charakterystycznych elementów „nie oznacza, że poinformowany użytkownik jest w stanie
dokonać rozróżnienia – wychodząc poza doświadczenie, jakie zgromadził w związku z
47
Oczywiście mowa jest o użytkowniku wzoru, jednakże nie można korzystać ze wzoru w oderwaniu od danego
produktu. Wzór jest bowiem tylko estetycznym zmaterializowaniem produktu.
48
Czasem nawet będą to jedyne cechy, które posiadają charakter odróżniający. Zob. decyzję Wydziału w
sprawie Retch Porzellan z 20/02/06, RCD 000212907-0005
49
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Ampel 24 z 01/12/2005, RCD 000225073-0001
50
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Sunstar Suisse z 20/06/05, RCD 000085311-0001
51
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Dryson AB z 17/03/06, RCD 000199872-0001
52
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Eredu S. Coop z 27/04/04, RCD 000003595-0001
53
Brazell L., Egyptian Goddess Inc. v. Swisa Inc.: Is design law in the US and EU Converging? The Egyptian
Goddess faces up to the snake, E.I.P.R. 2009, 31(11), 576-581
54
Art. 5 ust. 2, art. 9 ust. 2 Dyrektywy oraz Art. 6 ust 2, art. 10 ust. 2 Rozporządzenia
14
użytkowaniem danego produktu – między aspektami wyglądu produktu podyktowanymi jego
funkcją techniczną a tymi, które są dowolne‖55.
Poinformowany użytkownik posiada również wiedzę na temat rynku produktu,
którego wzór dotyczy. Przede wszystkim będzie on orientował się, co jest na nim dostępne.
Zatem powinien być co najmniej dostatecznie dobrze poinformowany na temat asortymentu
produktów i wzorów56. Tym samym użytkownik taki będzie również znał standardowe formy
pewnej kategorii produktów57. Ponieważ zazwyczaj na rynku występować będzie
różnorodność produktów, będzie znał również produkty konkurencyjne (będzie wiedział jakie
rodzaje są dostępne i w jakich odmianach występuje dany produkt 58) i ich wzory. W sytuacji
dużej możliwości wyboru na rynku i różnorodności wzorów, zdawać on sobie będzie sprawę
z tego, że swoboda twórcy będzie w bardzo niewielkim stopniu ograniczona względami
technicznymi, często wręcz wyłącznie do elementów koniecznych, które musi posiadać
produkt np. oświetlenie musi posiadać źródło światła59. Jednakże z drugiej strony należy
pamiętać, że w przypadku dużej różnorodności, możliwości projektanta w kreowaniu nowych
wzorów będzie ograniczona, dlatego mniejszy stopień różnic powinien wystarczyć do
wywoływania różnego ogólnego wrażenia.
Zorientowany użytkownik będzie rozeznany również co do tego, jak jest
wprowadzany do obrotu dany produkt60, zatem a simile powinien również wiedzieć, jak jest
on sprzedawany i reklamowany. Przykładowo w przypadku etykietek naklejanych na butelki,
użytkownik wie, że muszą zawierać oznaczenie produktu odróżniające go od innych
dostępnych na rynku i informację o nim, a także, że muszą być dopasowane do kształtów
butelki61. Również w przypadku pudełek na herbatę, wie, że różne elementy graficzne
umieszczane są na opakowaniach w celu identyfikacji rodzaju herbaty, którą zawierają 62.
Będzie zatem obeznany w praktykach marketingowych stosowanych przez producentów
towarów, które wpływają na postać wzoru przemysłowego. Posiadać on będzie wiedzę także
na temat preferencji konsumentów. Będzie wiedział jakie są ich wymagania względem
produktu, oraz na jakie elementy będą zwracali swoją uwagę63.
55
Zob. Wyrok Sądu z dnia 22.06.2010 w sprawie Shenzhen Taiden Industrial Co. Ltd v. OHIM (T-153/08)
Howe M., Russell –Clarke and Howe on industrial designs, Londyn 2005, s. 40
57
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Siaco z 24/07/07, RCD 000638309-0001
58
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Bumag z 15/05/06, RCD 000288733-0001
59
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Ljubojevic z 27/04/05, RCD 000016183-0001
60
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Grupo PromerMon – Graphic z 01/07/05, RCD 000074463-0003
61
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Monika Barber z 29/03/06, RCD 000370200-0001
62
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Hołdrowicz z 14/03/07, RCD 000413125-0001
63
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Grupo PromerMon – Graphic z 01/07/05, RCD 000074463-0003
56
15
Ważną częścią zasobu wiedzy poinformowanego użytkownika będzie obeznanie z
konkretnymi przykładami innych wzorów danego produktu. To właśnie taki wzór będzie dla
niego najbardziej interesujący w produkcie. Powinien zatem mieć on świadomość tego czym
jest wzór i jaką rolę ma spełniać. Musi zatem być „świadomie zorientowany na postać danego
produktu‖64.
Powinien on tym samym mieć świadomość aktualnego stanu wzornictwa w danej
dziedzinie65. Będzie zatem znał wzory tego samego rodzaju66, te które zostały już
udostępnione publicznie („prior art”)67. Oczywiście nie musi znać wszystkich wzorów z
danego sektora68. Wystarczy, jeżeli będzie znał te, które są znane środowiskom
wyspecjalizowanym w danej branży, z którymi mogli się zapoznać podczas zwykłego toku
prowadzenia spraw69. W takim ujęciu zasób wzorów, które powinien on znać nie będzie
obejmował wszystkich wzorów, które kiedykolwiek powstały, ale z drugiej strony zakres ten
będzie zbliżony do wiedzy specjalistycznej wykraczającej poza rozeznanie na temat
wzornictwa danego produktu, którą posiadają zwykli użytkownicy tych produktów. Dzięki
temu, iż będzie wiedział jak wyglądają wzory danego produktu będzie umiał też wyróżnić
istotne ich cechy.
W doktrynie wyrażony został pogląd, iż omawiany użytkownik powinien być również
rozeznany odnośnie stanu prawnego, tj. przesłanek i zakresu ochrony prawem z rejestracji
wzoru przemysłowego70. Nie jest to jednak często spotykane stanowisko, więc niekoniecznie
powinno być utożsamiane z omawianym pojęciem. Wydaje się, że wymóg posiadania wiedzy
prawniczej jest za daleko idący i w rzeczywistości byłby trudny do spełnienia.
Wiedza użytkownika na temat produktu, jego rynku, podstawowych cech i istotnych
elementów w połączeniu ze znajomością tzw. prior art tworzyć będzie zespół stosownych
informacji niezbędnych, ażeby mógł on być odpowiednio poinformowany i przez to być
właściwy w kontekście oceny ogólnego wrażenia. Dodatkowo wiedza o stopniu swobody
twórcy przy projektowaniu wzoru, również niezbędna w kontekście tej oceny, będzie
64
Szczepanowska – Kozłowska K., Zdolność rejestracyjna wzoru, PPH 2005/03, s.48
Wojciechowska A., Treść i zakres prawa z rejestracji wzoru przemysłowego (Uwagi do ustawy - Prawo
własności przemysłowej), Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej 2005, z. 88, s. 198
66
Wernicka K., Nowość i indywidualny charakter wzoru przemysłowego w praktyce Urzędu ds. Harmonizacji
Rynku Wewnętrznego, EPS 08/2008 s. 46. Wydaje się jednak, że błędny jest argument Wernickiej, iż
poinformowany użytkownik charakteryzować się musi znajomością wszystkich wzorów z danego sektora
67
Tak też uznał Sąd w wyrok z dnia 18.03.2010 w sprawie Grupo Promer Mon Graphic v. OHIM (T-9/07)
68
Tischner A., w: Kostański P., Prawo własności przemysłowej: komentarz, Warszawa 2010, s. 580
69
Zob. decyzje Wydziału w sprawach Rodi Comercial z 30/08/05, RCD 000037189-0010, Sunstar Suisse z
20/06/05, RCD 000085311-0001, Equipamentos z 19/09/06, RCD 000404728-0001, Wen Sung Lee z 21/06/07,
RCD 000316310-0001
70
Tischner A., w: Kostański P., Prawo własności przemysłowej: komentarz, Warszawa 2010, str. 580
65
16
umożliwiała mu rozważania na temat ograniczeń twórcy ze względu na właściwości i funkcje
produktu.
2. Poziom wiedzy
W świetle powyższych wywodów, nie ulega wątpliwości, iż poinformowany
użytkownik musi charakteryzować się określoną wiedzą. Jednakże powstaje pytanie o to, jak
bardzo obszerna musi on być, ażeby można było stwierdzić, iż taki użytkownik jest należycie
poinformowany?
Jedną z najbardziej zasadniczych kwestii pozostających do rozstrzygnięcia jest zakres
wiedzy technicznej, którą posiada poinformowany użytkownik. Wiązać się to będzie z
wymaganiem uwzględnienia zakresu swobody projektanta podczas dokonywania oglądu i
porównywania wzorów. Jak zostało już stwierdzone, poinformowany użytkownik będzie miał
świadomość tego zakresu oraz jego ewentualnych ograniczeń71.
Wydaje się jednak, iż dominujący jest pogląd, wedle którego poinformowany
użytkownik musi charakteryzować się podstawową wiedzą techniczną pozwalającą mu m.in.
na dostrzeżenie ograniczeń projektanta we wzorze. Jest to dość nieostre określenie, gdyż w
dalszym ciągu nie tłumaczy tego, czym jest podstawowa wiedza techniczna. Nie ulega jednak
wątpliwości, że taki użytkownik powinien umieć dostrzec ograniczenia techniczne przed
jakimi stanął projektant w trakcie tworzenia wzoru. Tym samym powinien on się niejako
postawić w sytuacji projektanta i rozważyć czy wzór można było stworzyć inaczej, a zatem
określić pole manewru, jakim on dysponował.
Jednakże
zgodnie
z
poglądem
wyrażonym
w
orzecznictwie
brytyjskim,
poinformowany użytkownik będzie skupiał swą uwagę nie na kwestiach technicznych, lecz na
cechach wizualnych produktu. Dla niego najważniejszy podczas dokonywania oceny
indywidualnego charakteru wzoru w produkcie będzie zatem wygląd, nie zaś szczegóły
dotyczące technologii produkcji72. Należy zgodzić się z takim stanowiskiem, nie wyjaśnia ono
jednak w dalszym ciągu jakim poziomem wiedzy technicznej charakteryzował się będzie taki
użytkownik.
71
Stanowisko prezentowane w decyzjach OHIM na temat świadomości poinformowanego użytkownika o
ograniczeniach projektanta nie wydaje się być kontrowersyjne, gdyż wynika wprost z treści Rozporządzenia,
które w art. 6 ust. 2 stanowi, iż: Przy ocenie indywidualnego charakteru bierze się pod uwagę stopień swobody
twórcy przy opracowywaniu wzoru. Zatem skoro to wspomniany użytkownik dokonywać będzie tej oceny
logiczną konsekwencją tego będzie to, iż musi on wiedzieć, gdzie przebiega granica swobody twórczej.
72
Zob. Woodhouse UK v Architectural Lighting Systems, [2006] R.P.C. 1
17
Również w innym orzeczeniu sądu brytyjskiego, w sprawie Proctor & Gamble v.
Reckitt Benckiser, uznano, że poinformowany użytkownik nie ma większej niż przeciętna
wiedzy technicznej, albowiem w innej sytuacji byłoby mało prawdopodobne, ażeby osoba
taka istniała w rzeczywistości. I choć pojęcie „poinformowanego użytkownika‖ jest
konstrukcją prawną, powinna uwzględniać rzeczywistość rynkową: An informed user (not
designer or manufacturer) with extensive technical knowledge would be very unlikely to exist
in reality. Accepting (…) that the "informed user" is a legal construct, it is unlikely that the
legislation intended the legal construct to bear no relation to reality.”73.
Należy jednakże zastanowić się nad tym, czy podstawowa lub przeciętna wiedza
techniczna w rzeczywistości będzie wystarczająca do uznania, że użytkownik jest
odpowiednio poinformowany do tego, aby oceniać zakres swobody projektanta? Można
argumentować, że skoro poinformowany użytkownik posiada wiedzę na temat potencjalnych
ograniczeń projektanta, to de facto jego wiedza będzie w dużej mierze zbliżona do wiedzy
tegoż projektanta. W sytuacji, gdy wzór dotyczyć będzie produktu o skomplikowanej
charakterystyce od takiego użytkownika można będzie wymagać zbliżonego poziomu wiedzy
technicznej do wiedzy, którą posiadają specjaliści.
Do
takich
wniosków
może
prowadzić analiza niektórych decyzji
Wydziału, m.in. w sprawie Castello,
której przedmiotem były urządzenia do
Rys. 1. "Skin antiseptic composition dispenser" Źródło:
http://oami.europa.eu/pdf/design/invaldec/22454-0001.pdf
antyseptycznego przygotowania skóry
przed operacją („skin antiseptic composition dispenser‖)74. Jest to produkt wybitnie
specjalistyczny, skoro więc użytkownik tego rodzaju produktu posiada wiedzę na jego temat,
zna się na tego typu urządzeniach i wie jak są wykorzystywane, oraz wie jaką swobodę
posiada ich projektant przy tworzeniu wzoru, nieuniknione jest, iż posiada on specjalistyczną
wiedzę techniczno - medyczną, przynajmniej w zakresie jakiego dotyczy produkt.
73
74
Zob. Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, [2006] EWHC 3154 (Ch)
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Castello z 14/06/04, 000022454-0002
18
Również przykłady innych spraw, które toczyły się
przed OHIM wskazują na to, że wiedza, którą posiada
poinformowany użytkownik powinna być specjalistyczna.
Skoro użytkownik będzie znał się na skomplikowanym i
ewidentnie technicznym produkcie, jakim jest silnik o
spalaniu wewnętrznym („internal combustion engine‖), na
jego cechach i ograniczeniach projektanta, to można
Rys. 2 "internal combustion engine"
Źródło:
http://oami.europa.eu/pdf/design/invaldec/I
CD_000001006_decision_%28EN%29.pdf
wnioskować, iż jego wiedza, będzie bardzo rozległa w tym
temacie75. Izba przyjęła jednak model poinformowanego
użytkownika bardzo liberalny, uznając, że jest nim
konsument, który w tym przypadku zamierza kupić kosiarkę, żeby skosić trawę w swoim
ogrodzie, a informacje o produkcie posiadł dokonując rozeznania w temacie przed zakupem
(„The informed user is someone who wants to use a lawn mower to cut the grass In his
garden, needs for example to buy one and has become „informed‟ on the subject by browsing
through catalogues of lawn mowers; visiting specialised stores, garden centres; downloading
information from the internet, etc.‖)76.
Bardzo liberalne stanowisko przyjął Wydział w
sprawie Aktiebolaget Design. Zgodnie z nim wiedza
poinformowanego
użytkownika
nie
musi
koniecznie
rozciągać się na wszelkie możliwe formy wykorzystania
produktu. Wystarczy zaś wiedza ogólna na jego temat. Jak
zauważył Wydział, wiedza poinformowanego użytkownika
na
temat
lalek,
terapeutycznych,
Fot. 1 „dolls” Źródło:
http://oami.europa.eu/pdf/design/invaldec/0
00093356-0003.pdf
nie
wykorzystywanych
oznacza,
iż
w
celach
poinformowany
użytkownik posiada wyszkolenie w takim zakresie, gdyż
lalki takie mogą być wykorzystywane również w innych
celach77.
Poinformowany użytkownik powinien znać nie tylko obecną sytuację panującą na
rynku, lecz również przeszłą, a zatem wiedzieć, jakie trendy obowiązywały i jakie wzory były
wprowadzane na rynek, które znane były środowiskom wyspecjalizowanym w danej branży78.
75
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Honda z 30/08/06, RCD 000163290-0002
Zob. decyzję Izby w sprawie R 1337/2006-3 „internal combustion engine‖ z 08/10/2007
77
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Aktiebolaget Design z 20/12/05, RCD 000093356-0003
78
Sieńczyło – Chlabicz J., Ochrona niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego, EPS 2/2008, s. 13
76
19
Znajomość „prior art‖ powodować będzie zwiększone obeznanie we wzorach danej grupy
produktów, co przekładać się będzie na posiadanie przez takiego użytkownika swego rodzaju
punktu odniesienia, na którego tle porównywać on będzie wzory będące w konflikcie.
W sprawie Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, sąd rozstrzygnął o tym jak
obszerna
wiedza
o
innych
wzorach
powinna
charakteryzować
poinformowanego
użytkownika. Sąd stwierdził, analizując linię decyzyjną OHIM, iż nie jest konieczny „umysł
archiwalny‖ lecz wiedza o podstawowych cechach produktu 79 Tak więc znajomość
„istniejącej całości wzoru‖, o której wspomina preambuła do Rozporządzania, nie oznacza
dokładnej wiedzy o historii rozwoju produktu, lecz znajomość tych wzorów, które były
dostępne w nieodległej przeszłości80. „Całość wzoru‖ oznaczać zaś powinna ich generalny
wygląd, a nie każdy ich przykład81.
Jak zostało już wskazane, skoro poinformowany użytkownik będzie znał wzory, które
zostały udostępnione publicznie, to jego wiedza w tym zakresie powinna odpowiadać tej
posiadanej przez wyspecjalizowane środowiska działające w danej branży82. To również
przemawia za tym, że użytkownik taki powinien cechować się wysokim stopniem wiedzy o
wzorach. Nie oznacza to wszelako, że koniecznie musi on należeć do takiego środowiska83.
Dokonując
porównania
wzorów
pod
względem
ich
ogólnego
wrażenia
poinformowany użytkownik będzie porównywał dwa sporne wzory, jednakże powinien
uwzględnić również wzory wcześniej udostępnione publicznie.
Stopień wiedzy poinformowanego użytkownika o wzorach będzie zależny również od
samej natury produktu, w której wzór jest inkorporowany84.
79
Tamże
81
Tamże
82
Z analizy orzecznictwa dotyczącego naruszeń praw do zarejestrowanego wzoru przemysłowego należy
wnioskować, iż są to wszystkie osoby zajmujące się handlem w danym sektorze. Tak więc będą to projektanci,
producenci, reklamujący, sprzedawcy i dystrybutorzy Zob. Green Lane Products Ltd v. PMS International
Group Ltd, [2007] EWHC 1712 (Pat)
83
Tak Nowińska E., Promińska U., du Vall M., Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2008, s.98 odnośnie
„osób zajmujących się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy‖
84
Zob. Suthersanen U., Design law in Europe: an analysis of the protection of artistic, industrial and functional
designs under copyright, design, unfair competition and utility model laws in Europe, including a review of the
E. C. design regulation, the E. C. directive and international design protection, Londyn 2000, s. 39
80
20
3. Użytkownik wzoru
Porównanie wzorów pod względem wrażenia, jakie wywołują, powinno być dokonane
z pozycji poinformowanego użytkownika, który w abstrakcyjnym założeniu decyduje się na
dokonanie transakcji zakupu produktu, w którym zastosowany jest wzór, w celu jego
późniejszego wykorzystania zgodnego z jego przeznaczeniem. Tak więc, jak uważa Tischner:
„miarodajny dla oceny powinien być użytkownik, który styka się z produktem według wzoru,
by skorzystać z niego zgodnie z przeznaczeniem i w celu wyzyskania wartości tkwiącej dla
niego w tym produkcie, użytkownik, który jest zainteresowany w określonym ukształtowaniu
produktu‖85.
Analizując dorobek decyzyjny OHIM, można stwierdzić, iż znacząca część wiedzy
poinformowanego użytkownika na temat wzorów danego produktu brać się będzie z tego, iż
on sam posiada doświadczenie w korzystaniu z tego typu produktów.
W przypadku słomek taki użytkownik będzie używał różnych ich rodzajów do
spożywania różnych napojów86. Z kolei w sprawie Stokke, której przedmiotem były krzesełka
dziecięce, Wydział stwierdził, że poinformowany użytkownik ma wiedzę na temat krzesełek,
między innymi wie, jak zapewnić bezpieczne korzystanie z produktu, gdyż ma pewne
doświadczenie na tym polu, tj. radził już sobie z sytuacjami, w których dzieci mają siedzieć
przy stole w bezpieczny sposób87. Tak więc takiej wiedzy ów użytkownik nabierze poprzez
doświadczenie, które sam nabył, dzięki wykorzystywaniu tego typu podobnych produktów.
Będzie tym samym umiał korzystać z produktu, np. będzie świadomy konieczności
dostosowania siedzenia i oparcia na nogi do rozmiaru dziecka88.
Tym samym poinformowany użytkownik sam będzie korzystał z produktu, a co za
tym idzie - doświadczenie to będzie implikowało jego wiedzę na temat określonego produktu
i jego wzorów. Przy tym doświadczenie to może nabywać używając produktu jako konsument
lub wykorzystując go w pracy89.
Kolejną cechą, która może okazać się pomocna przy ustalaniu zakresu pojęcia
„poinformowanego użytkownika‖ jest pewna regularność, z którą używa on danego produktu.
W decyzji Izby w sprawie HK Ruokatalo uznano, że taki użytkownik określonego typu
produktów mięsnych regularnie je jada, zna ich skład, wie jak się je przyrządza i podaje, oraz
85
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Unistraw z 10/03/2009, RCD 000598693-0003
87
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Stokke z 12/02/08, RCD 000528377-0001
88
Zob. decyzję w sprawie Stokke - jw.
89
Zob. Woodhouse UK v Architectural Lighting Systems, [2006] R.P.C. 1
86
21
zna ich generalny wygląd90. Również w sprawie Bosch, Izba uznała, że poinformowanym
użytkownikiem sprzętu komunikacji konferencyjnej może być ktoś, kto regularnie uczęszcza
na konferencje lub spotkania, na których wykorzystywane są tego typu urządzenia91. Z kolei
w sprawie Normann Copenhagen, Izba zwróciła uwagę na fakt, iż poinformowany
użytkownik zwyczajowo dokonuje zakupu tego typu produktów w celu późniejszego ich
użytkowania92. Także w przypadku automatów do gier, Izba uznała, iż nie odwiedza on
salonów gier jedynie okazjonalnie93.
Omawiana regularność w użytkowaniu danego produktu powoduje z kolei obeznanie
w nim, podobnie jak konsument chleba zna informacje o jego składnikach, procesie tworzenia
i tym jak wygląda już gotowy produkt94. Podsumowując, wiedza jego wynikać może z
ciągłości w używaniu danego rodzaju produktów95.
Tym co cechuje poinformowanego użytkownika dążącego do nabycia produktu, jest
jego zwiększone zainteresowanie nim. W orzeczeniu, w sprawie Shenzhen Taiden Industrial
Co. Ltd Sąd uznał, iż w związku z zainteresowaniem danym produktem, poziom uwagi
poinformowanego użytkownika podczas używania określonego produktu jest relatywnie
wysoki96. Również w innym orzeczeniu, w sprawie Grupo Promer Mon Graphic, uznał, że
taki użytkownik jest „szczególnie uważny‖97.
Co więcej, przywołując uzasadnienie do orzeczenia w sprawie Woodhouse UK v
Architectural Lighting Systems dany wzór przemysłowy jest skierowany właśnie do
poinformowanego użytkownika. Nie oznacza to jednak, że będzie on przypadkowym
„człowiekiem z ulicy‖ (do którego kierowane są różnego rodzaju reklamy i oferty). Wzór
przemysłowy będzie skierowany do niego właśnie dlatego, że będzie on obeznany w tej
kategorii produktów, do których odnosi się ten wzór98. Ocena indywidualnego charakteru
wzoru i zakresu jego ochrony powinna być dokonywana więc z perspektywy grupy
docelowej, do której skierowany jest wzór99.
90
Zob. decyzję Izby w sprawie R1215/2006-3 „meat foodstuffs‖ z 09/11/07
Zob. decyzję Izby w sprawie R1437/2006-3 „communications equipment” z 11/02/08
92
Zob. decyzję Izby w sprawie R0887/2008-3 „colanders” z 11/08/09
93
Zob. http://www.fordhamipinstitute.com/ip_conference/documents/HarriSalmi_Community_Designs.pdf.
Zob. też decyzję Izby w sprawie R135/2007-3 „automatic machines for games‖ z 13/05/2008
94
Zob. decyzję Izby w sprawie R1080/2008-3 „Bread” z 19/10/09
95
96
97
Wyrok Sądu z dnia 18.03.2010 w sprawie Grupo Promer Mon Graphic v. OHIM (T-9/07)
98
Zob. Woodhouse UK v Architectural Lighting Systems, [2006] R.P.C. 1, zob. też J CHOO (JERSEY)
LIMITED v. TOWERSTONE LIMITED & OTHERS, [2008] EWHC 346 (Ch)
99
Zob. IIC 2009, 40(1), 114-119
91
22
Dodać należy, że zwiększone zainteresowanie produktem będzie przejawiało się też
tym, iż przed dokonaniem transakcji użytkownik taki będzie zwiększał swoją wiedzę o danej
kategorii produktów. Będzie on zatem zapoznawał się z ofertą dostawców, przeglądał
specjalistyczne magazyny, odwiedzał sklepy o interesującym go profilu, lub specjalne działy
w supermarketach, czy też szukał informacji w Internecie100. Zgodnie z orzecznictwem WSA:
„"Zorientowany użytkownik" kaset, to ten, który ich poszukuje i dopiero zamierza je
zamontować jako wykonawca lub inwestor. "Zorientowany użytkownik" omawianego
produktu, przed wyborem właściwego produktu ogląda go uważnie, porównuje różne
dostępne rodzaje produktu, bada ich wygląd‖101.
Należy jednak zwrócić uwagę na to, iż takie ujęcie zbliża zorientowanego
użytkownika do konsumenta zamierzającego nabyć produkt. Od poinformowanego
użytkownika powinno się raczej wymagać obeznania w danej dziedzinie jeszcze przed
decyzją o planowanym zakupie. Zasugerowano nawet, iż skoro miernik poinformowanego
użytkownika nasuwa na myśl wiedzę ekspercką, to pojęcie „zainteresowanego użytkownika‖
czy „zainteresowanego adresata‖ ("interested user' lub "interested addressee') może lepiej
odzwierciedlać założenia autorów regulacji102.
Poinformowany użytkownik może swoją wiedzę o produkcie
czerpać również
poprzez specjalne akcje promocyjnym mającym na celu edukację opinii publicznej w
określonym temacie. W sprawie JÄTEPÖRSSI OY, Wydział uznał, że taki
użytkownik w ostatnim czasie zaczął przywiązywać szczególną uwagę do
wyglądu kontenerów na śmieci, gdyż zainteresowanie selekcją odpadów
w
związku
z
zanieczyszczeniem
środowiska
spowodowało
rozpropagowanie idei selekcji odpadów poprzez ustanowienie specjalnych
pojemników na śmieci: „In the recent years the informed user has learned
to pay even more attention to the external aspect of garbage containers as
the growing concerns about pollution progressively led to the selective
treatment of garbage, which in many countries resulted in the promotion
Fot. 2 „Garbage
containers” Źródło:
http://oami.europa.eu/o
ws/rw/resource/docum
ents/RCD/caselaw/invalidity/ICD%20
000005395%20decision
%20(EN).pdf
of differences in the external aspect of the many types of garbage
100
Zob. decyzje Wydziału w sprawach Honda z 30/08/06, RCD 000163290-0002, RH Alurad Höffken z
31/01/08, RCD 000119623-0001, Silverlit Toys Manufactory z 03/03/2009, RCD 000664115-0001, zob. też
decyzję Izby w sprawie R1391/2006-3 „animal foodstuff” z 25/01/08
101
Zob. Wyrok WSA w Warszawie z 15.12.2009, VIII SA/Wa 332/09, w podobny sposób wypowiedział się
również w swoim wyroku WSA w Warszawie z 10.10.2007, VI SA/Wa 1116/07 dotyczącej listew
przypodłogowych
102
Horton A., European Design Law and the spare parts dilemma: The proposed regulation and directive,
E.I.P.R. 1994, 16(2), 51-57
23
containers.‖103.
4. Użytkownik określonej kategorii wzorów
Tożsamość poinformowanego użytkownika determinowana będzie poprzez kategorię
produktów, do których odnosi się dany wzór. Stąd nie ma wyczerpującej definicji tego
wzorca, zaś jego zakres różnić się będzie w zależności od okoliczności sprawy.
Powstaje jednak pytanie, której kategorii wzorów będzie on poinformowanym
użytkownikiem? Wydaje się, iż jest on użytkownikiem tej kategorii produktów, która została
podana w zgłoszeniu rejestracyjnym wzoru104. Dlatego zakres podmiotowy tego pojęcia
należy odnosić zawsze w relacji do konkretnej grupy produktów, np. użytkowników
sprayów105, a nie ogólnej, bliżej nieokreślonej grupy np. gospodyń domowych. Jednakże
kategoria produktów, w których inkorporowane są relewantne wzory nie powinna być
ujmowana również nazbyt szczegółowo106.
Kontrowersyjna pozostaje kwestia, gdy porównywane wzory należą do innych branż.
Sytuacja taka miała miejsce w sprawie Ferrari, gdzie doszło do konfrontacji wzoru bolidu
Formuły 1 z wzorem samochodziku dla dzieci. Ponieważ wzory były niemalże identyczne
(choć odnosiły się do innych kategorii produktów), ogólne wrażenie przez nie wywoływane
się nie różniło. Poinformowany użytkownik został zidentyfikowany poprzez wskazanie
produktu. Skoro zatem spornym produktem w sprawie był samochodzik uznano, że takim
użytkownikiem jest dziecko. Nie jest nim kolekcjoner, gdyż wskazanie produktu odnosi się
do zabawki, a nie modelu kolekcjonerskiego. Będzie to miało istotne znaczenie w kontekście
oceny ogólnego wrażenia, albowiem kolekcjoner zwracałby uwagę na szczegóły, podczas gdy
dla dziecka najważniejszy będzie generalny obraz produktu107.
103
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie JÄTEPÖRSSI OY, z 31/07/2009, RCD 000808555-0001
Zob. Zob. decyzje Izby w sprawie R1215/2006-3 „meat foodstuffs‖ z 09/11/07 oraz R0887/2008-3
„colanders” z 11/08/09, tak też Sieńczyło – Chlabicz J., Ochrona niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego,
EPS 2/2008, s. 13(sprawa jednak kompikuje sie w przypadku niezarejestrowanych)
105
106
Brytyjski sąd apelacyjny w sprawie Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, uznał, iż istniejąca całość
wzorów, które poinformowany użytkownik powinien znać dotyczy ogólnej kategorii sprayów, a nie sprayów do
odświeżaczy powietrza. Zob. Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, [2006] EWHC 3154 (Ch), zob. też IP Plus,
2/2008, Slaughter and May
107
Zob. decyzję Izby w sprawie R 84/2007-3, „Toy Cars”, z 25/01/2008
http://www.jenkins.eu/df-autumn-2008/substantive-design-law-issues.asp
104
24
Wydaje się, że wzorzec poinformowanego użytkownika powinien odnosić się do
konkretnej dziedziny, w której jest uświadomiony. Nie powinno się oczekiwać, że
użytkownik będzie poinformowany w tematyce bardzo wielu różnych sektorów108.
5. Konsument czy profesjonalista
Poinformowanym użytkownikiem, w zależności od okoliczności sprawy, może być
zarówno konsument jak i profesjonalista działający na rynku. Co prawda przepisy
Rozporządzenia i Dyrektywy odnoszą się do użytkownika, wszelako nie oznacza to, iż będzie
nim zawsze konsument. Jak zaznaczono w opinii Komitetu Ekonomiczno – Społecznego
(dalej KES), poinformowanym użytkownikiem jest osoba mająca zawodowy lub osobisty
interes w nabyciu lub powieleniu wzoru109.
Specyfika pojęcia „poinformowanego użytkownika‖ powoduje, że nie powinien on
być utożsamiany ze zwyczajnym konsumentem110, co wyraźnie zaznaczył brytyjski sąd w
orzeczeniu w sprawie Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser: „the user is not just an
ordinary consumer, but an informed user‖111. Nawet w dziedzinach produktów
wykorzystywanych powszechnie i w codziennym użytku poinformowany użytkownik będzie
charakteryzował się ponadprzeciętną wiedzą112. To właśnie będzie wyróżniało go na tle
innych, niedoinformowanych podmiotów rynkowych. Wiedza, którą będzie posiadał
omawiany użytkownik będzie zatem z natury niedostępna dla konsumenta113. Jak twierdzi
Wojciechowska: „Zorientowany użytkownik zdolny jest niekiedy dostrzec duże różnice między
wzorami tam, gdzie zwyczajny konsument dopatrzy się tylko podobieństwa.‖114.
Użytkownikiem wzoru, poprzez wykorzystywanie produktu w swojej działalności,
może być również profesjonalista115. Co więcej w przypadku niektórych produktów, w
których zastosowany został wzór ich przeznaczenie samo będzie na to wskazywało.
108
Green Lane Products Ltd v. PMS International Group Ltd, [2008] EWCA Civ 358
Zob. Opinia KES w sprawie Propozycji dla PE i Rozporządzenia Rady w sprawie wzoru wspólnotowego, pkt.
3.2.2. (Dz. Urz. C 388 z 31/12/1994, s.9)
110
Zob. IIC 2009, 40(1), 114-119
111
112
Tritton G., Intellectual Property In Europe, Londyn 2008, s. 568, tak też w Wyroku SN z 23.10.2007, II CSK
302/07
113
Szczepanowska-Kozłowska K., Zdolność rejestracyjna wzoru, PPH 3/2005, s.48
114
Wojciechowska A., Wzory przemysłowe – warunki uzyskania prawa z rejestracji w świetle ustawy: Prawo
własności przemysłowej oraz regulacji wspólnotowej. Radca Prawny, 2004/3 Nr. 72. Wersja dostępna na:
http://brzoza.wzks.uj.edu.pl:8080/iwowi/art.php?oid=4
115
Inaczej jednak orzekł WSA w Warszawie w wyroku z 15.12.2009, VIII SA/Wa 332/09: „Odnosząc się do
zarzutu pominięcia jako dowodów oświadczeń osób zajmujących się zawodowo handlem, produkcją i montażem
rolet, prawidłowo organ uznał za nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, w świetle rozważań
109
25
W sprawie Antecuir, której przedmiotem były tkaniny używane do pokrywania
tapicerowanych
mebli,
Wydział
powiązał
poinformowanego
użytkownika
nie
z
indywidualnym konsumentem, lecz z profesjonalistą, który nabywa tego rodzaju produkty na
podstawie wzorów tkaniny, które będą najbardziej odpowiednie do mebli, które sam
sprzedaje116.
Skoro poinformowanym użytkownikiem może być profesjonalista działający w danej
branży, niewątpliwie poziom jego wiedzy będzie odpowiednio wysoki. Nie każda osoba
dokonująca transakcji w związku ze swoją działalnością zawodową będzie takim
użytkownikiem i automatycznie charakteryzować się będzie większą od konsumenta wiedzą
na temat określonego produktu i jego wzorów. Osoba dokonująca transakcji zakupu drukarki
jako sprzętu biurowego - mimo, iż korzysta z tego typu produktów - niekoniecznie będzie
miała większa wiedzę odnośnie takich urządzeń. Jednakże profesjonalista zajmujący się
dystrybucją drukarek niewątpliwie będzie posiadał znaczą wiedzę fachową w tym temacie. A
zatem wydaje się, że niekiedy poinformowany użytkownik może być osobą zawodowo
zajmującą się daną dziedziną. W takich przypadkach jego wiedza odnośnie danego produktu z
pewnością jest ponadprzeciętna na tle konsumentów. Z pewnością
będzie on odpowiednio poinformowany do dokonania oceny ogólnego
wrażenia, co więcej będzie w stanie dokonać tego na podstawie
nieznacznych szczegółów, niedostrzegalnych w łatwy sposób dla
zwykłego konsumenta117.
Do podobnych wniosków prowadzić może decyzja Wydziału w
sprawie
Presenta
Nova,
wystawowe do okularów
118
której
przedmiotem
były
stanowiska
. Oczywistym jest, że tego typu produktami
zainteresowani nie będą zwykli konsumenci, lecz sprzedawcy okularów
działający na rynku. Nie może zatem dziwić, iż znają oni rynek,
Fot.3 „display units,
stands for displaying
samples” Źródło:
http://oami.europa.eu/pdf
/design/invaldec/ICD%20
4414%20%28EN%29.pdf
porównywalne produkty i występujące wzory. Nie muszą mieć wiedzy na temat minimalnych
szczegółów technicznych, ale z pewnością ich wiedza wystarczać będzie, ażeby ustalić zakres
swobody projektanta. Będą zatem potrafili dostrzec to co dla zwykłego konsumenta będzie
nieznaczące.
dotyczących zorientowanego użytkownika. Osób, sporządzających oświadczenia nie można zaliczyć do kategorii
zorientowanych użytkowników, gdyż są profesjonalistami w tej dziedzinie”.
116
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Antecuir, z 10/10/07, RCD 000603543-0002
117
Tamże
118
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Presenta Nova, z 10/03/08, RCD 000716907-0001
26
Z kolei w przypadku uchwytów do rondli, w odróżnieniu od całego, już złożonego
produktu, poinformowanym użytkownikiem będzie nie gospodyni domowa, kupująca cały
rondel, lecz ich producent, potrzebujący tego elementu do złożenia całego produktu, lub
sprzedawca, który musi podjąć decyzję, które z nich sprzedawać. Ponieważ wiedza o rynku
produktu takiego użytkownika będzie obszerna, łatwo zauważy on nawet z pozoru nieistotne
różnice119.
6. Użytkownik końcowy
Pojęcie
„poinformowanego
użytkownika‖
nie
jest
równoznaczne
z
tzw.
użytkownikiem końcowym (end-user). Może się bowiem zdarzyć, iż poinformowany
użytkownik będzie konsumentem dokonującym zakupu, jednak ostateczne użytkowanie
produktu nie będzie należało do niego. Znakomitym przykładem jest sprawa, której
przedmiotem były opakowania (buteleczki) na kosmetyki. Końcowy konsument będzie
używał kosmetyków zawartych w opakowaniu produktu, nie zaś samego opakowania.
Poinformowanym użytkownikiem opakowań na kosmetyki będzie zatem producent
kosmetyków, który wykorzystuje je, wypełniając je swoimi wyrobami 120. Należy jednak
zaznaczyć, że najczęściej jednak zakresy podmiotowe obu pojęć będą się pokrywały121.
Ponownie poziom wiedzy będzie wyróżniał użytkownika poinformowanego na tle
innych użytkowników. Zatem użytkownik finalny niekoniecznie będzie posiadał odpowiedni
stopień wiedzy. Tym samym elementy, które są łatwo zauważalne dla poinformowanego
użytkownika, mogą pozostawać bez znaczenia dla użytkownika końcowego122. Rozeznany
użytkownik będzie umiał odróżnić dominujące cechy produktu od technicznych detali
mających drugorzędne znaczenie. Owa umiejętność wyróżnia go na tle użytkownika
końcowego: „The ability to distinguish dominant design features from second-rate technical
details distinguishes the informed user from the buyer as end-consumer.‖123
119
Zob. decyzję Izby w sprawie R1456/2006-3 „saucepan handles‖ z 02/08/07
Zob. decyzję Izby w sprawie R 103/2007-3 „BOTELLAS‖ z 09/11/07
121
Np. będzie nim osoba zamierzająca nabyć kosiarkę, aby kosić trawnik w swoim ogrodzie Zob. Zob. decyzję
Izby w sprawie R1337/2006-3 „internal combustion engine‖ z 08/10/07
122
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Mars z 29/08/06, RCD 000196167-0003
123
Zob. decyzję Wydziału w sprawie RH Alurad Höffken z 31/01/08, RCD 000119623-0001
120
27
7. Poinformowany użytkownik a przeciętny konsument i specjalista
Model „poinformowanego użytkownika‖ często odnoszony jest do innych wzorców
znanych prawu własności przemysłowej. Z jednej strony model ten porównywany jest z
wzorcem „przeciętnego konsumenta‖ przyjmowanym w odniesieniu do znaków towarowych i
nieuczciwej konkurencji124. Z drugiej strony odnosi się go do specjalisty z danej dziedziny
(znawcy), który na gruncie prawa patentowego ma ocenić poziom wynalazczy wynalazku125.
Zbadanie relacji pomiędzy pojęciem „poinformowanego użytkownika‖ a tymi wzorcami
pomaga dokładniej ustalić tożsamość poinformowanego użytkownika.
Wzorzec „przeciętnego konsumenta‖ swoją genezę posiada w orzecznictwie
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości126. Wypracowany model związany był z polityką
likwidacji barier w swobodnym przepływie towarów i usług i stworzył jednolity
ogólnoeuropejski standard konsumenta127.
Model ten został wprowadzony do polskiego porządku prawnego w Ustawie o
przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (dalej: u.p.n.p.r.)128. Ustawa ta jest z
kolei transpozycją norm Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/29/WE, której
nadrzędnym celem miało być osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony konsumentów poprzez
harmonizację przepisów krajowych w zakresie nieuczciwych praktyk handlowych. Oprócz
prawa ochrony konsumentów wzorzec „przeciętnego konsumenta‖ został zaadoptowany
również na gruncie prawa znaków towarowych w celu ustalenia właściwego kręgu odbiorców
znaku towarowego129.
Przeciętny konsument powinien charakteryzować się określonymi cechami. Przede
wszystkim powinien on być dostatecznie dobrze poinformowany, ponadto dostatecznie
uważny i ostrożny130. Taki układ cech, ukształtowany w orzecznictwie TS, spotkał się z
krytyką niektórych państw członkowskich, a zwłaszcza Niemiec, gdzie dominował model
124
Zob. art. 2 pkt. 8 u.p.n.p.r.
Zob. art. 26 ust. 1 p.w.p., art. 56 EPC
126
Po raz pierwszy pojęcie to pojawiło się w sprawie Komisja przeciwko Niemcom, której przedmiotem było
dopuszczenie leków do obrotu (Zob. Wyrok ETS z dnia 20.05.1992, w sprawie Komisja p. Niemcy, C-290/90)
127
Stefanicki R., Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym : komentarz, Warszawa, 2009,
str. 132
128
Dz.U. z 2007 nr 171 poz. 1206
129
Zob. np. Wyrok Sądu z dnia 21.04.2010, w sprawie Peek & Cloppenburg, T-361/08, Wyrok Sądu z dnia
4.03.2010, w sprawie Weldebräu, T-24/08, Wyrok SPI z dnia 12.11.2009, w sprawie Spa Monopole, T-438/07.
130
Zob. art. 2 pkt. 8 u.p.n.p.r.
125
28
konsumenta
łatwowiernego
i
podatnego
na
praktyki
handlowe
stosowane
przez
przedsiębiorców131. Również sądy polskie przyjmowały niższy standard konsumenta132.
Przeciętnym konsumentem będzie nie tyle konkretna osoba, co abstrakcyjny i
zobiektywizowany konsument, który równocześnie jest adresatem praktyki 133. Model ten
powinien być dynamiczny. Nie jest więc niezmienny, lecz dopasowany do wymagań danego
rynku i grup konsumentów. Powinien być on zatem elastycznie dostosowywany do kategorii
konsumentów i rodzaju oraz przedmiotu transakcji134.
„Przeciętny konsument‖ będzie aktywnym odbiorcą końcowym, którego cechuje
troska o własne interesy135. Sam więc będzie poszukiwał informacji, jednakże główna
odpowiedzialność
przekazania
relewantnych
informacji
konsumentowi
ciąży
na
przedsiębiorcy.
W orzecznictwie zarówno ETS, jak i krajowym, od konsumenta wymaga się zarówno
określonego stopnia wiedzy, jak i roztropności. W sprawie Mars, ETS uznał, że „ostrożny i
przeciętnie poinformowany konsument‖ wie, że związek pomiędzy wielkością napisu
promocyjnego nie zawsze odpowiada rzeczywistej wielkości produktów136. Wiedza o
produkcie jest niewątpliwie kluczowym determinantem przy dokonywaniu transakcji. Poziom
wiedzy będzie się zaś różnił w zależności od tego do jakiej kategorii konsumentów dana
praktyka jest skierowana. Nie powinno wymagać się wiedzy o każdym detalu produktu, gdyż
np. w obrębie znaków towarowych, przeciętny konsument tylko wyjątkowo będzie miał
możliwość bezpośredniego ich porównywania, zwykle zaś będzie miał w pamięci
niedoskonały obraz znaku137.
Uważa się, iż ponieważ cechy rozsądku, odpowiedniej wiedzy i ostrożności podnoszą
wymagania wobec konsumentów i obniżają poziom ich ochrony, niektóre ich grupy z
pewnością nie będą objęte zakresem tej ochrony. Tak będzie np. w sytuacji dzieci młodszych,
które w żadnym wypadku nie mieszczą się w kategorii dobrze poinformowanego, uważnego i
rozsądnego konsumenta138.
131
Zob. Sieradzka M., Wzorzec "przeciętnego konsumenta" w dyrektywie 2005/29/WE o nieuczciwych
praktykach handlowych i jego implikacje dla prawa polskiego, EPS 6/2008
132
Zob. Wyrok SOKiK z 2.12.2005, VI ACa 600/05, Wyrok SOKiK z 23.02.2006, XVII Ama 118/04
133
Sieradzka M., Wzorzec "przeciętnego konsumenta" w dyrektywie 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach
handlowych i jego implikacje dla prawa polskiego, EPS 6/2008
134
Tamże
135
Tamże
136
Wyrok ETS z 6.07.1995, w sprawie Verein gegen Unwesen in Handel und Gewerbe Köln. v. Mars (C470/93), Zb. Orz. 2000, I-1923
137
Tischner A., Model przeciętnego konsumenta w prawie europejskim, KPP, 2006, z. 1, str. 230
138
Namysłowska M., Nowa ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, MoP 23/07
29
W sprawie Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, sąd uznał, że model
poinformowanego użytkownika nie jest tożsamy z pojęciem przeciętnego konsumenta
używanego na gruncie prawa znaków towarowych, gdyż cechuje go zwiększony poziom
poinformowania139. Tym co odróżnia poinformowanego użytkownika od przeciętnego
konsumenta jest umiejętność dostrzeżenia tych różnic, które nie wynikają z czysto technicznej
funkcji produktu140. Zwracać on będzie uwagę przede wszystkim na elementy dekoracyjne141.
Również zwiększona „zdolność spostrzegania cech charakterystycznych‖ produktu różni
poinformowanego użytkownika od przeciętnego odbiorcy142. Poinformowany użytkownik
będzie więc posiadał wyższy poziom zdolności spostrzegania różnic143.
Jednakże Izba w sprawie HK Rukolatao, przyjęła „bardziej konsumencki‖ model
poinformowanego użytkownika. Stwierdziła, iż dla poinformowanego użytkownika liczyć się
będą przede wszystkim aspekty użyteczne produktu, takie jak skład i smak produktów
mięsnych. W związku z tym nie będzie przykładał wielkiej uwagi do szczegółów dotyczących
wzoru produktu144.
W tej samej decyzji Izba stwierdziła, iż skoro będzie on korzystał z takich produktów
w celu ich normalnego użytkowania, poinformowany użytkownik nie będzie ani
producentem, ani projektantem, ani specjalistą: „S/he is, thus, someone using meat foodstuffs
and not a designer, a manufacturer or a specialist in the food industry.‖ W związku z tym to
nie wiedza specjalisty powinna być właściwa do oceny ogólnego wrażenia jakie wywołuje
wzór145. Również w sprawie Normann Copenhagen, Izba stwierdziła, że taki użytkownik nie
będzie posiadał specjalistycznej wiedzy technicznej o produkcie, zamiast detali więc, liczyć
się dla niego będą atrakcyjność wzoru i praktyczność urządzenia 146. Podobnie na temat
poinformowanego użytkownika wypowiedziała się Izba również w sprawie Euro Fire,
dotyczącej kominków147.
Kontrastuje z tymi decyzjami wyrok polskiego Sądu Najwyższego w sprawie
dotyczącej długopisów zintegrowanych ze spiralą przyciskową (charakteryzujących się dużą
powierzchnią korpusu, możliwą do wykorzystywania w celach promocyjnych), w którym
uznał on, iż ocena podobieństwa pomiędzy wzorami przemysłowymi powinna być dokonana
139
Zob. Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, [2007] EWCA Civ 936
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Sunstar Suisse z 20/06/05, RCD 000085311-0001
141
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Siaco z 24/07/07, RCD 000638309-0001
142
Zob. Wyrok SN z 23.10.2007, II CSK 302/07
143
Szczepanowska-Kozłowska K., Zdolność rejestracyjna wzoru, PPH 3/2005, s.48
144
Zob. decyzję Izby w sprawie R1215/2006-3 „meat foodstuffs‖ z 09/11/07
145
Tamże
146
147
Zob. decyzję Izby w sprawie R0316/2008-3 „fireplaces‖ z 14/10/09
140
30
przez specjalistę, który posiada wiadomości wystarczające do fachowej analizy podobieństw i
różnic. Wedle SN nie każdy użytkownik jest zorientowanym odbiorcą. Zakres swobody
twórczej przy opracowywaniu wzoru określić może tylko profesjonalista148.
Powyższe stanowisko SN poddane zostało krytyce 149 i nie zostało w dużej mierze
podzielone przez
naukę prawa i orzecznictwo innych sądów. W innym orzeczeniu
zaprezentowany został pogląd, iż „biegli specjaliści w zakresie wzornictwa przemysłowego
nie mogą być uznani za zorientowanego użytkownika, w odniesieniu do którego dokonywać
należy oceny indywidualnego charakteru wzoru inkorporowanego w produkcie‖150.
Wzorzec znawcy („person skilled in the art‖) wykorzystywany jest w prawie
patentowym przy ocenie poziomu wynalazczego. Wynalazek posiada „poziom wynalazczy‖,
jeśli nie wynika dla znawcy w sposób oczywisty ze stanu techniki151, czyli innymi słowy
stanowi dla niego zaskoczenie152. Za znawcę przedmiotu właściwego do takiej oceny uważa
się fachowca o przeciętnej wiedzy z danej dziedziny153, lub jak podaje Miklasiński:
„fachowca, posiadającego wiedzę z dziedziny, której wynalazek dotyczy, w stopniu
pozwalającym mu na praktyczne korzystanie ze stanu techniki w tym zakresie‖154. Również
ów wzorzec nastarcza pewnych problemów interpretacyjnych, w kontekście jego poziomu
wiedzy. W przypadku niektórych wynalazków właściwi do oceny poziomu wynalazczego
będą wybitni specjaliści z danej dziedziny155. Jednakże Europejski Urząd Patentowy stosuje
łagodniejsze kryterium znawcy, jako przeciętnego dyplomowanego specjalistę zajmującego
się zawodowo daną dziedziną156.
Poinformowany użytkownik nie powinien być również utożsamiany z pojęciem
znawcy znanym z prawa patentowego. Odpowiednikiem znawcy na gruncie prawa wzorów
przemysłowych byłby „przeciętny projektant‖157. Nie można zatem oprzeć wymagań wobec
poinformowanego użytkownika na wiedzy i umiejętnościach projektanta158. W literaturze
148
Zob. Wyrok SN z 23.10.2007, II CSK 302/07
150
Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Wydział XXII Sąd Wspólnotowych Znaków Towarowych i
Wzorów Przemysłowych z dnia 8 października 2007 r., sygn. XXII GWwp 2/05.
151
Art. 26 ust.1 p.w.p.
152
Kotarba W., Ochrona własności przemysłowej w gospodarce polskiej w dostosowaniu do wymogów Unii
Europejskiej i Światowej Organizacji Handlu, Warszawa 2000, s. 29
153
Tamże
154
Miklasiński Z., Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Warszawa 2001, s.56
155
Nowińska E., Promińska U., du Vall M., Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2008, s.29
156
Tamże
157
158
Zob. IIC 2009, 40(1), 114-119
149
31
podkreśla się czasem jednak analogiczny do pojęcia znawcy charakter wzorca
poinformowanego użytkownika159.
Mimo pewnych podobieństw, w przeciwieństwie do znawcy, poinformowany
użytkownik nie będzie jednak w każdym przypadku fachowcem160. W przypadku jednak
dziedzin ezoterycznych, do celów badania ogólnego wrażenia wzorów, konieczna czasem
będzie wiedza ekspercka, wyrażona w opinii biegłego161. Podobna opinia będzie nieraz
niezbędna w przypadku, gdy ocenie podlegać będzie znaczenie szczegółów, które są niełatwe
do zauważenia162. Inne stanowisko wyraziła KES powołująca się na Uzasadnienie KE, wedle
której podobieństwo nie powinno być dokonywane na poziomie ekspertów w zakresie
wzornictwa163.
W tym kontekście nie należy jednak zapominać, że poinformowany użytkownik jest
osobą hipotetyczną164, nie należy więc określać tej osoby w sposób empiryczny. Ocena
ogólnego wrażenia powinna być zobiektywizowana i dokonana przez pryzmat konstrukcji
normatywnej poinformowanego użytkownika165. Nie należy się również opierać na badaniach
opinii publicznej166.
Nie ulega wątpliwości, iż pojęcie „poinformowanego użytkownika‖ jest autonomiczne
w stosunku do innych wzorców znanych prawu własności przemysłowej 167. Nie powinno się
go zatem utożsamiać, ani ze znawcą jak i z drugiej strony przeciętnym konsumentem168. Na
ich tle omawiane pojęcie rządzi się swoją specyfiką i odnosi do szczególnej kategorii
podmiotów. Specyfika tego pojęcia względem innych wskazanych wzorców polega też na
tym, iż jest to osoba, która stale używa produktu169. Choć Nowińska sugeruje, iż użytkownik
159
Rynku Wewnętrznego, EPS 08/2008, s. 46
161
Tritton G., Intellectual Property In Europe, Londyn 2008, s. 568
162
Kur A., Industrial Design protection in Europe – Directive and Community Design. Wersja dostępna na:
http://www.atrip.org/upload/files/activities/tokyo2003/s05-Kur_art.doc
163
Zob. Opinia KES w sprawie Propozycji dla PE i Rozporządzenia Rady w sprawie wzoru wspólnotowego, pkt.
3.2.1. gdzie sugerowano nawet wykreślenie określnika „poinformowany‖ (Dz. Urz. C 388 z 31/12/1994, s.9)
164
165
166
Kur A., Industrial Design protection in Europe – Directive and Community Design. Wersja dostępna na:
http://www.atrip.org/upload/files/activities/tokyo2003/s05-Kur_art.doc
167
Wskazuje na to też Tischner. Zob. Tischner A., w: Kostański P., Prawo własności przemysłowej: komentarz,
Warszawa 2010, s. 580
168
Kępiński J., Definicja wzoru przemysłowego oraz warunki jego ochrony, PUG 2007/09, str. 28
169
Nowińska E., Promińska U., du Vall M., Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2008, s.98, tak też
Wyrok WSA w Warszawie z 2007.03.09VI SA/Wa 2233/06
160
32
taki wykorzystuje produkt na co dzień, co może implikować nieco szerszy zakres
omawianego pojęcia170.
Wydaje się, iż słuszne jest twierdzenie, że omawiane pojęcie to pośredni model
pomiędzy wzorcami przeciętnego konsumenta a znawcy171. Według Poźniak – Niedzielskiej:
„nie jest to sam twórca, ani też przeciętny odbiorca, który występuje w prawie znaków
towarowych, czy znawca określonej dziedziny techniki w prawie wynalazczym, lecz osoba,
która tkwi pomiędzy nimi.‖172. Tym samym wymagania postawione poinformowanemu
użytkownikowi powinny być wyższe niż dla przeciętnego konsumenta, niższe zaś niż dla
przeciętnego fachowca, a tym bardziej projektantów173. Gdyby przyjąć model przeciętnego
konsumenta na gruncie prawa wzorów przemysłowych, ze względu na trudności w
dostrzeganiu różnic przez takich konsumentów, uzyskanie ochrony wzoru byłoby utrudnione,
gdyż wzór musiałby wykazać się wysokim stopniem indywidualnego charakteru 174. Wzory,
które nie posiadałyby znaczących różnic, de facto nie mogłyby być objęte ochroną prawem do
wzoru. Taka sytuacja miałaby miejsce zwłaszcza w sektorach przemysłu, w których
występuje różnorodność produktów i ich form175.
Podejście liberalne czy restrykcyjne?
Zgodnie z często prezentowanym stanowiskiem poinformowany użytkownik nie
będzie dokonywał szczegółowej analizy wzoru produktu. Najważniejsze dla niego będą
praktyczne cechy produktu i atrakcyjność wzoru176. Również, co zostało już podkreślone we
wcześniejszych rozważaniach, nie będzie wymagane od takiego użytkownika posiadanie
zawansowanej wiedzy technicznej. Zwykle minimalny jej zakres będzie uznawany za
wystarczający177.
W decyzji Izby w sprawie Grupo Promer, katalog podmiotów, które można
kwalifikować do zakresu pojęcia „poinformowanego użytkownika‖ został ujęty szeroko. W
myśl tej decyzji poinformowanym użytkownikiem może być zarówno dziecko (w wieku od 5
170
Nowińska E., Naruszenie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, Gazeta Prawna z d. 21.12.2006. Wersja
dostępna na:
http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/8044,naruszenie_prawa_z_rejestracji_wzoru_przemyslowego.html
171
Rynku Wewnętrznego, EPS 08/2008, s. 46
172
173
174
Tamże
175
Tamże, s.38
176
177
Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, [2006] EWHC 3154 (Ch)
33
– 10 lat), do którego skierowany jest produkt (promocyjne krążki do gier), jak i dyrektor
marketingu w przedsiębiorstwie działającym na rynku, na który wprowadzane są produkty.
Niemniej jednak nie będzie stanowiło różnicy, która z tych osób zostanie uznana za takiego
użytkownika, gdyż i tak będzie on musiał być zaznajomiony z danym produktem 178. To
stanowisko Izby zostało potwierdzone również przez TS, który stwierdził, że istotne jest to, iż
obie grupy są zaznajomione z fenomenem tego produktu179.
Zastanawiające w kontekście tej decyzji jest to, iż skoro poinformowany użytkownik
powinien charakteryzować się wyższym stopniem wiedzy niż przeciętny konsument, to
uwzględnienie dziecka w tej kategorii podmiotów jest co najmniej wątpliwe. Należy też
zaznaczyć, że dziecko nie jest samodzielnym podmiotem działającym na rynku i swoboda
jego wyborów jest ograniczona.
Wspominane decyzje zbliżają model „poinformowanego użytkownika‖ do poziomu
świadomości i zachowań zwykłego konsumenta. Podobną zresztą koncepcje osoby mającej
dokonywać oceny indywidualnego charakteru wzoru, jako zwyczajnego konsumenta, przyjęła
KE w Zielonej Księdze. Odpowiednia publiczność („relevant public‖) właściwa do dokonania
takiej oceny została powiązana z osobami mającymi być nabywcami produktów, w których
wzór został inkorporowany180. Zatem „dystynktywność‖ wzoru ocenia powinna być na
poziomie, na którym wartość ekonomiczna produktu jest wykorzystywana. Jeśli więc produkt
ma trafiać do szerokiego spektrum odbiorców np. na rynku, gdzie nabywcami są zwykli
konsumenci, to ocena powinna być dokonywana z ich perspektywy181. Inaczej orzekł WSA
stwierdzając,
iż
pewna
przenikliwość
i
odpowiednie
kwalifikacje
powodują,
że
zorientowanym użytkownikiem „nie może nim być nabywca (konsument) lecz osoba, która
używa przedmiotu i posługuje się nim jako znawca‖182.
Wydaje się jednak, iż od takiego użytkownika powinno wymagać się większego
stopnia wiedzy. Jak samo pojęcie wskazuje taki użytkownik powinien być poinformowany, a
więc posiadać należyty zasób informacji na temat wzorów i samego produktu. Warto zwrócić
uwagę, iż przyjmuje się, że przeciętny konsument również powinien być dobrze
poinformowany. Skoro zatem poinformowany użytkownik ma posiadać większy poziom
wiedzy wymagania wobec niego stawiane powinny również być większe.
178
Zob. decyzję Izby w sprawie R1001/2005-3 „metal rappers” z 27/10/06
180
Zob. Zielona Księga o prawnej ochronie wzorów przemysłowych, 5.5.6.2.
181
Tamże
182
Zob. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Wydział XXII Sąd Wspólnotowych Znaków Towarowych i
Wzorów Przemysłowych z dnia 31.03.2009, Sygn. XXII GWwp 9/08
179
34
W literaturze wyrażono pogląd, iż poinformowany użytkownik przed dokonaniem
transakcji będzie uważnie badał produkt i jego cechy183. Zatem jego uwaga koncentrować się
będzie na detalach wzoru inkorporowanego w produkcie. W kontekście oceny ogólnego
wrażenia jakie wywołują wzory istotne znaczenie powinno mieć to, co przykuwa uwagę
takiego użytkownika w momencie starannej obserwacji wzoru184.
Nie należy jednak zapominać, że mowa jest o użytkowniku wzoru. Musi on zatem go
użytkować w zakresie jego normalnego przeznaczenia185. W związku z tym nie może być
uznany za poinformowanego użytkownika specjalista, który choć jest kompetentny w zakresie
wzorów danego produktu nie będzie jego użytkownikiem. Poza tym wymóg wiedzy stricte
specjalistycznej powodowałby, iż wystarczające do przyznania ochrony wzorowi byłyby
minimalne różnice. Nie byłoby to do pogodzenia z celami Dyrektywy i Rozporządzenia.
Sporna wydaje się jednak teza mówiąca o tym, iż wystarczy, aby poinformowany
użytkownik charakteryzował się minimalną wiedzą techniczną186. Powstaje pytanie czy
wystarczy mu ona do tego, ażeby mógł on ustalić zakres swobody projektanta? Pytanie to
staje się jeszcze bardziej zasadne w przypadku produktów o skomplikowanej budowie i
złożonej charakterystyce wzoru. Wydaje się, że powinien on wykazać większy niż przeciętny
poziom wiedzy, również technicznej, o produkcie. Powinien być poinformowany do tego
stopnia by rozumieć czynniki wpływające na swobodę twórcy187.
Zresztą nie dotyczy to wyłącznie wiedzy technicznej, lecz odnosi się do stopnia
zorientowania w danym temacie. Od tego jaki zakres takiego zorientowania zostanie przyjęty
zależeć będzie jaki stopień różnic będzie wystarczający do uznania, iż wzory wywołują
odmienne ogólne wrażenie. Wyższe wymagania stawiane poinformowanemu użytkownikowi,
a tym samym węższy zakres tego pojęcia, powodować będzie, iż nawet niewielkie różnice
będą mogły wywoływać różne ogólne wrażenie. Jeśli zaś pojęcie „poinformowanego
użytkownika‖ zostanie ujęte szeroko, zaś wymagania jemu stawiane będą stosunkowo niskie,
wtedy to wzory powinny być wyraźnie różne by wywoływać odmienne ogólne wrażenie.
183
Zob. Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, [2006] EWHC 3154 (Ch), zob. też IP Plus, 2/2008, Slaughter
and May
185
186
Wydaje się, iż w decyzji Wydziału w sprawie Hangzhou China Arts z 29/03/2010, RCD 000898408-0001,
wiedza techniczna poinformowanego użytkownika na temat krzeseł barowych został sprowadzona do tego, iż
muszą one posiadać podstawę i miejsce do siedzenia. Takie ujęcie wiedzy technicznej niewątpliwie jest bardzo
minimalistyczne.
187
184
35
Tak więc liberalne ujęcie modelu „poinformowanego użytkownika‖, wymuszające
stosunkowo wysoki poziom różnic między wzorami, będzie korzystne dla uprawnionego z
wcześniejszego wzoru. Może to jednak doprowadzić do monopolizacji pewnych rozwiązań188.
Z kolei podejście stosunkowo restryktywne, nie tak bardzo wymagające względem
stopnia dystynktywności wzoru, może okazać się korzystne dla późniejszych wzorów, które
mimo wykazywania pewnego podobieństwa, będą podlegały ochronie 189. Jednakże takie
ujęcie sprawy, powodować może równocześnie, mniej efektywną ochronę przyznaną wzorowi
przemysłowemu. To z kolei może powodować niekorzystne skutki dla konkurencji na rynku,
a nawet pozbawić prawo wyłączne do wzoru praktycznego znaczenia190. Wymóg zbyt
szerokiej wiedzy powodować może w konsekwencji ochronę niemal każdego wzoru191.
Wydaje się jednak, że trafnie sprawę ujęto w Biuletynie OHIM, zgodnie z którym
poinformowanym użytkownikiem nie będzie przeciętny konsument, lecz raczej ktoś
posiadający szczególną wiedzę odnośnie danego rynku, np. sprzedawca: „informed user‟,
which is not necessarily an average consumer, but possibly someone with more specific
knowledge of the relevant market (perhaps a retailer or another person trading with the
relevant product)192‖.
Poinformowanym użytkownikiem powinna być zatem osoba posiadająca odpowiedni
zasób wiedzy o wzorach i produktach tego samego rodzaju oraz wykorzystująca go zgodnie z
przeznaczeniem. Szczególny poziom wiedzy nie oznaczać będzie, iż mowa jest o specjaliście
w sprawie wzorów193. Mimo, iż punktem odniesienia przy dokonywaniu oceny ogólnego
wrażenia będzie znawca przedmiotu, nie oznacza to jednak, iż należy oczekiwać od niego
wiedzy eksperckiej w zakresie wzornictwa194. Musi on bowiem mieć wystarczający zasób
wiedzy potrzebny do takiej oceny, lecz nie musi być ekspertem195. Powinien jednak umieć
188
Rynku Wewnętrznego, EPS 08/2008 s. 46, tak też Tischner A., Niezarejestrowany wzór wspólnotowy, PPH,
07/2006, s. 37
189
Rynku Wewnętrznego, EPS 08/2008 s. 46
190
191
Koschtial U., Design Law: Individual Character, Visibility, and Functionality, IIC 2005, 36(3), 297-313
192
Zob. Biuletyn OHIM z 21.07.2005
193
194
M.Kępiński w: J.Barcz Prawo UE, 2006, s. II-292, tak też Tischner, Tischner A., w: Kostański P., Prawo
własności przemysłowej: komentarz, Warszawa 2010 str. 580
195
Poźniak – Niedzielska M., Wzory przemysłowe, w: Promińska U. (red.), Prawo własności przemysłowej,
36
znaleźć istotne różnice pomiędzy wzorami świadczące o ewolucji postaci produktu, nawet
jeśli pozostają one bez znaczenia dla użytkowników o przeciętnej uwadze196.
196
Poźniak – Niedzielska M., Ochrona wzorów przemysłowych w prawie europejskim, EPS, 01/07, s. 6
37
Rozdział III - „Poinformowany użytkownik” jako punkt odniesienia dla
oceny ogólnego wrażenia wzorów
Wzorzec „poinformowanego użytkownika‖ spełnia kluczową rolę podczas badania
indywidualnego charakteru wzoru i określaniu zakresu ochrony jemu przyznanej. Ocena czy
ogólne wrażenia wzorów różnią się między sobą powinna być bowiem dokonywana właśnie z
perspektywy poinformowanego użytkownika. Ażeby wzór mógł zostać uznany za posiadający
indywidualny charakter, ogólne (całościowe) wrażenie, które wywołuje na takim
użytkowniku, powinno różnić się od wrażenia jakie wywiera na nim wzór wcześniej już
udostępniony publicznie197. Podobnie zakres ochrony, który został przyznany na zasadach
wzoru wspólnotowego obejmuje każdy wzór, który nie wywiera na takim użytkowniku
innego ogólnego wrażenia198. Przy ocenie indywidualnego charakteru, oraz określaniu
zakresu jego ochrony należy uwzględnić swobodę twórcy przy opracowywaniu wzoru199.
Zarówno więc kwestia kwalifikacji wzoru do ochrony, jak również ewentualne naruszenie
powinny być ocenione na podstawie tych samych kryteriów200.
Ocena, której dokonuje poinformowany użytkownik, powinna być dokonana na
podstawie porównania poszczególnych cech oraz ich znaczenia i wpływu na całościowe
wrażenie: „To assess the overall impression, designs must be compared both on their various
features taken individually and on weight of the various features according to their influence
on the overall impression.201”. Dlatego też, oceniając ogólne wrażenie, użytkownik taki,
będzie brał pod uwagę wszystkie cechy dotyczące wyglądu porównywanych wzorów202.
Nie ulega wątpliwości, iż w przypadku, gdy dwa wzory są identyczne lub wykazują
podobieństwa do tego stopnia, iż jeden jest właściwie duplikacją drugiego 203 całościowe
wrażenie wywierane przez nie na poinformowanym użytkowniku będzie takie samo204.
197
Zob. art. 6 ust. 1 Rozporządzenia i art. 5 ust. 1 Dyrektywy. Por. też art. 104 ust. 1 p.w.p.
Zob. art. 10 ust. 1 Rozporządzenia i art. 9 ust. 1 Dyrektywy. Por. też art. 105 ust. 4 p.w.p.
199
Zob. art. 10 ust. 2 i art. 6 ust. 2 Rozporządzenia oraz art. 9 ust. 2 i art. 5 ust. 2 Dyrektywy
200
Zob. IIC 2009, 40(1), 114-119
201
Zob. decyzję Wydziału, w sprawach Eredu S. Coop z 27/04/04, RCD 000003595-0001, Julius Samann z
07/11/07, RCD 000413661-0001
202
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Ampel 24 z 01/12/2005, RCD 000225073-0001
203
Zob decyzję Wydziału, w sprawie VINIQUM Kereskedelmi z 10/03/2009, RCD 000628714-0003, gdzie w
sprawie dotyczącej etykietek, wzory miały identyczny układ graficzny, słów i kolorów, zaś różnice były bardzo
drobne.
204
Jednakże jak słusznie zauważyła Wojciechowska prawo z rejestracji obejmuje tylko cechy nowe, nie
obejmuje zaś tych właściwości wzoru, które należą do domeny publicznej: „Istnienie takiego samego ogólnego
wrażenia nie zawsze przesądza o naśladownictwie; często jest nieuniknioną konsekwencją sytuacji, gdy wygląd
przedmiotu jest inspirowany sztuką ludową lub silnie zdeterminowany przez jego funkcję użytkową.‖. Zob.
Wojciechowska A., Wzory przemysłowe – warunki uzyskania prawa z rejestracji w świetle ustawy: Prawo
198
38
Konsekwentnie, gdy stwierdzone zostanie, iż wzory wywierają różne wrażenie, będzie to
oznaczało, że identyczne nie są205.
Ochrona uderzająco nowego wzoru będzie większa, niż tego, który stopniowo różni
się od wcześniejszych wzorów, jednak jest na tyle różny, aby można było mu przypisać
indywidualny charakter oraz, aby podlegał zarejestrowaniu. Wzór, który jest w pewnym
zakresie podobny do wcześniejszych, będzie posiadał mniejszy wpływ wizualny od wzoru
nowego, przez co jego ogólne wrażenie nie będzie, aż tak znaczące. Przestrzeń dla
potencjalnych różnic względem wzoru nowego będzie zatem zdecydowanie większa206.
Zatem, im więcej wzór posiada indywidualnego charakteru, tym większym zakresem ochrony
będzie mógł się cieszyć207.
Jeśli wzór wspólnotowy koliduje ze wzorem wcześniejszym, w ten sposób, iż nie
wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia na poinformowanym użytkowniku, to w
konsekwencji powinien zostać unieważniony208. Gdy całościowe wrażenie tych wzorów jest
takie same, oznacza to, iż prawa wzoru wspólnotowego zostały naruszone.
W tej części pracy należy zatem omówić wpływ zakresu swobody projektanta w
kontekście oceny indywidualnego charakteru wzoru oraz zakresu jego ochrony, a także
istotne
elementy,
które
determinują
całościowe
wrażenie,
jakie
wywołuje
na
poinformowanym użytkowniku określony wzór.
1. Zakres swobody twórcy
Podstawową kwestią, która należy rozstrzygnąć w kontekście oceny ogólnego
wrażenia wzoru przemysłowego, jest zakres swobody twórczej, którą posiada projektant w
momencie opracowywania go. Wymóg uwzględnienia swobody projektanta nakładają akty
prawa unijnego i zharmonizowane ustawodawstwa krajowe209. Od projektanta należy
oczekiwać, iż opracowanie wzoru będzie efektem jego twórczej działalności210.
własności przemysłowej oraz regulacji wspólnotowej. Radca Prawny, 2004/3 Nr. 72. Wersja dostępna na:
http://brzoza.wzks.uj.edu.pl:8080/iwowi/art.php?oid=4
205
Zob. decyzję Izby, w sprawie R 196/2006-3 „underwater motive device” z 22/11/06
206
207
Headdon T., Community Design Right Infringement: An emerging consensus or a different overall
impression, E.I.P.R. 2007, 29(8), 336-339
208
Zob. art. 25 ust. 1 lit. d) Rozporządzenia
209
Zob. art. 6 Rozporządzenia, oraz art. 104 p.w.p.
210
Zob. Zielona Księga o prawnej ochronie wzorów przemysłowych, 5.6.1.
39
Swobodę projektanta można zdefiniować jako stopień wyboru, jaki on posiada
podczas tworzenia wzoru211. Rozważając zakres swobody jaką posiadał twórca przy
projektowaniu wzoru, poinformowany użytkownik odnosić go będzie do swojej wiedzy o
„istniejącej całości wzoru‖212. W związku z tym, mimo, że w danej sprawie zazwyczaj
porównywane będą dwa wzory, należy mieć na uwadze aktualny stan wzornictwa, czyli
uwzględnić wzory udostępnione publicznie, znane wyspecjalizowanym kręgom z danej
branży. Jeżeli porównywane wzory, należą do tej samej kategorii produktów, to również
zakres swobody twórcy powinien być identyczny213.
W kontekście oceny ogólnego wrażenia, większe znaczenie przypisać należy różnicom
w nim występującym, aniżeli podobieństwom z innymi wzorami214. Słusznie twierdzi
Szczepanowska – Kozłowska: „poszukiwanie odmiennego ogólnego wrażenia w przypadku
niewielkiej swobody twórczej dokonuje się poprzez chęć odróżnienia się od tych dotychczas
istniejących. Nie oznacza to oczywiście, że należy pominąć ocenę istniejących podobieństw.
Niemniej jednak w takim przypadku ich znaczenie będzie niejako podporządkowane ocenie
istniejących różnic‖215.
Swoboda projektanta może podlegać bardzo daleko idącym ograniczeniom, może też
sprowadzać się do poszczególnych cech wzoru, podczas gdy w odniesieniu do części
pozostałej być limitowana. Niekiedy zaś może być pełna, gdy nie będą istniały żadne
ograniczenia projektanta w swobodnym kreowaniu wzoru przemysłowego216. W przypadku,
gdy swoboda projektanta jest niemal nieograniczona, musi on wykazać się większą
kreatywnością, zdecydowanie czymś więcej niż prostą zmianą jednej cechy217. W przypadku
zaś, gdy swoboda ta jest w tylko pewnym zakresie ograniczona, należy badać stopień
podobieństwa pomiędzy wzorami, albowiem nawet wtedy, wprowadzenie zmian do produktu
może się okazać niewystarczające do uznania, iż wzory wywołują różne ogólne wrażenie218.
Wszystko zależeć więc będzie od analizy okoliczności konkretnej sprawy, choć należy
zaznaczyć, iż w przypadku ograniczonej swobody twórcy nawet małe zmiany potrafią
211
213
Tamże
214
Choć Wojciechowska uważa, że całościowe wrażenie ogniskuje się na podobieństwie, a nie różnicach. Zob.
Wojciechowska A., Treść i zakres prawa z rejestracji wzoru przemysłowego (Uwagi do ustawy - Prawo
własności przemysłowej), Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej 2005, z. 88, s. 198
215
Szczepanowska – Kozłowska K., Ochrona wzoru w prawie europejskim, PPH 2005/05, s. 31
216
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach HK Ruokatalo z 12/09/06, RCD 000003595-0001, Mars z 29/08/06,
RCD 000196167-0003
217
Zob. decyzję Izby, w sprawie R1391/2006-3 „animal foodstuff” z 25/01/08
218
Zob. decyzję Izby, w sprawie R1592/2008-3 „light projectors” z 05/11/09
212
40
przyciągnąć uwagę użytkowników219. Czasem, w przypadku znacznego ograniczenia
swobody projektanta, nawet niewielkie detale mogą nabrać znaczenia w postrzeganiu
ogólnego wrażenia220.
Swoboda projektanta zazwyczaj jest ograniczona wymogiem pełnienia odpowiedniej
funkcji przez dany produkt, którego wzór podlega opracowaniu221. W przypadku wzorów
produktów o stricte użytkowym charakterze, np. kaset do rolet, swoboda projektanta będzie
poważnie ograniczona222.Często może też być ograniczona praktyczną sprawnością danego
produktu223, jego niezawodnością, bezpieczeństwem użytkowania i stabilnością224. Również,
gdy dany produkt posiada funkcje towarzyszące, pewne dodatkowe elementy mogą także
okazać się konieczne225.
Również same przepisy prawa lub restrykcje władz publicznych, mające na celu
zapobieganie groźnym sytuacjom, mogą wprowadzać pewne ograniczenia 226. Poza
wymogami
dotyczącymi
spełniania
właściwej
funkcji
technicznej
czy
zasadami
bezpieczeństwa, na ograniczenia projektanta w opracowywaniu wzoru wpływają często też
wewnętrzne przepisy jakiejś organizacji, czy wymagania odnośnie samej natury produktu.
Przykładowo, ułożenie poszczególnych elementów produktu, również może ograniczać
swobodę twórcy, gdyż umiejscowienie niektórych z nich może być standartowo ustalone227.
Tym samym ograniczenia swobody projektanta prowadziły będą do standaryzacji pewnych
cech, co z kolei powodować będzie, że część z nich będzie powszechnie spotykana we
wzorach określonej kategorii produktów228. Czasem przyjmuje się też, że aktualne tendencje
mody i gusta odbiorców także może wpływać na ograniczenie swobody projektanta229.
219
Pogląd, iż nawet małe różnice wystarczają do uznania różnego ogólnego wrażenia w przypadku kiedy
swoboda twórcy jest ograniczona potwierdziła również decyzja Izby w sprawie underwater motive device. Zob.
decyzję Izby, w sprawie R 196/2006-3 „underwater motive device” z 22/11/06
220
Connor I., The design trigger: Case comment on Procter & Gamble v. Reckitt Benckiser, E.I.P.R. 2007,
29(7), 293-298 , Zob. także Wyrok Sądu z dnia 18.03.2010, w sprawie Grupo Promer Mon Graphic v. OHIM
(T-9/07)
221
Powstaje problem jak traktować wzory w całości funkcjonalne – czy należy przyznać im lub odmówić
przyznania im ochrony? Więcej na ten temat w decyzji Izby, w sprawie R 1114/2007-3 „Packaging for
foodstuffs” z 12/11/09
222
Zob. Wyrok WSA w Warszawie z 15.12.2009, VIII SA/Wa 332/09
223
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Honda. z 03/04/07, RCD 000171178-0004, Euro Fire z 11/12/07, RCD
000434782-0001
224
Zob. decyzje Wydział, w sprawach Equipamentos z 19/09/06, RCD 000404728-0001, Pavel Blata z 27/04/07,
RCD 000456421-0001
225
Zob. Wyrok Sądu z dnia 22.06.2010, w sprawie Shenzhen Taiden Industrial Co. Ltd v. OHIM (T-153/08)
226
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Julius Samann z 07/11/07, RCD 000413661-0001
227
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Wen Sung Lee z 21/06/07, RCD 000316310-0001
228
Zob. Wyrok Sądu z dnia 18.03.2010, w sprawie Grupo Promer Mon Graphic v. OHIM (T-9/07)
229
41
Niekiedy jako wyznaczające zakres swobody twórcy podaje się też lokalne reguły
obyczajowe i kryteria estetyczne230.
Pomimo, że ograniczenia mogą być spowodowane różnymi wymogami, w kontekście
przepisów prawa unijnego, tylko te natury obiektywnej, mogą być uznane za wpływające na
swobodę projektanta. Ograniczenia mające charakter subiektywny, jak np. natury
ekonomicznej, nie mogą, na tle tych przepisów, wpływać na zakres swobody twórczej
projektanta. W przeciwnym razie, w sposób pośredni, indywidualny charakter oraz
ewentualne naruszenie prawa do wzoru, zależałyby od sytuacji finansowej przedsiębiorstwa,
którą dodatkowo musiałby znać poinformowany użytkownik231.
W sprawie Grupo Promer, Izba przyjęła rozszerzającą interpretację zakresu swobody
projektanta. Uznała bowiem, iż swobodę projektanta mogą również ograniczać wymagania
rynku odnośnie do określonego rodzaju produktów. Tak jak w przypadku promocyjnych
krążków do gier, powinny one posiadać pewne właściwości dotyczące wyglądu, aby zostały
zaakceptowane na rynku232. Należy podkreślić,
że stanowisko takie podzielił również Sąd233.
Natomiast nieistotne jest w z punktu widzenia
Rys. 3 „metal rappers” Źródło:
http://oami.europa.eu/pdf/design/invaldec/744630001.pdf
oceny indywidualnego charakteru, czy wzór
podąża za generalnym trendem obowiązującym na rynku234. Wydaje się, że taka interpretacja
jest za daleko idąca, w każdym razie implikować będzie mniejsze wymagania względem
różnic pomiędzy porównywanymi wzorami.
Funkcja, którą musi pełnić określony produkt może powodować, iż musi on posiadać
odpowiednie cechy i spełniać różnego rodzaju wymogi235. Tym samym funkcja techniczna
produktu determinować będzie właściwości jego wzoru. Często zatem, będzie on musiał
zawierać konieczne elementy określonego rodzaju produktów236, niektóre zaś z nich będą
230
Poźniak – Niedzielska M., Wzory przemysłowe, w: Promińska U. (red.), Prawo własności przemysłowej,
231
232
Zob. decyzję Izby, w sprawie R1001/2005-3 „metal rappers” z 27/10/06
233
234
Zob. Wyrok Sądu z dnia 22.06.2010, w sprawie Shenzhen Taiden Industrial Co. Ltd v. OHIM (T-153/08)
235
Np. w sprawie Grupo Promer, Wydział stwierdził, że swoboda projektanta ograniczona jest w kontekście
tworzenia wzorów metalowych krążków do gier tzw. tazos, w ten sposób iż muszą one być niedrogie,
bezpieczne dla dzieci i nadające się jako dodatek do produktów. Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Grupo
PromerMon – Graphic z 01/07/05, RCD 000074463-0003
236
Np. w przypadku taboretów, będzie to podstawa, centralna kolumna i siedzenie. Zob. decyzję Wydziału, w
sprawie Eredu S. Coop z 27/04/04, RCD 000003595-0001. W przypadku sprzętu komunikacji konferencyjnej
będą to mikrofon i baza. Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Bosch Security Systems z 15/09/06, RCD
42
musiały być rozlokowane w odpowiedni sposób237. Swoboda projektanta może być
ograniczona również w taki sposób, iż produkt lub pewne jego elementy, będą musiały
posiadać odpowiednie kształty, aby mogły właściwie pełnić swoją funkcję. Przykładowo
podeszwa powinna być dostosowana do kształtu stopy238, a podkoszulka do ciała239. Czasem,
aby produkt mógł spełniać swoją funkcję, zastosowane powinny być stosowne materiały, stąd
swoboda projektanta może być ograniczona również poprzez właściwości składników, z
których wytwarzany jest dany produkt240. Z kolei, w przypadku niektórych produktów,
swoboda twórcy jest uzależniona nie tyle funkcją techniczną jaką mają one pełnić, lecz
wizualnym odzwierciedleniem innego przedmiotu. Tym samym, swoboda projektanta
zabawek naśladujących helikoptery pozostaje ograniczona w taki sposób, iż tworzony przez
niego wzór musi przypominać prawdziwy helikopter. I choć nie oznacza to, że naśladujący
produkt ma pełnić funkcję prawdziwego helikoptera, więc nie musi latać, będzie on jednak
musiał uwzględnić ograniczenia aerodynamiczne, które wpływają na kształt każdego
samolotu241.
Sam fakt, iż swoboda twórcy jest ograniczona funkcją produktu nie oznacza
automatycznie, iż nie ma on pola manewru, podczas kreowaniu wzoru. Tak też stwierdził
Wydział w sprawie Sunstar, której przedmiotem były szczoteczki do zębów, w których
przypadku swoboda projektanta ograniczona jest ich funkcją higieniczną. Nie zmienia to
jednak faktu, że projektant wciąż ma możliwości wyboru spośród kilku podstawowych
form242. Nawet jeśli swoboda twórcy ograniczona jest pewnymi elementami koniecznymi
produktu, nie oznacza to, iż jest ona niewielka. Przeciwnie, projektant może w dalszym ciągu
mieć szerokie pole manewru243. Wymogi dotyczące pełnienia funkcji technicznej przez
000214903-0001. W przypadku świec będą to knot i otaczający go wosk, lub podobny materiał. Zob. decyzję
Wydziału, w sprawie Andrzey Małdrzyk z 23/04/07, RCD 000425608-0015. Funkcja, którą ma pełnić produkt
może również wymagać, aby składał się on z kilku elementów, np. półki w meblach wystawniczych. Zob.
decyzję Wydziału, w sprawie Wanzl Metallwarenfabrik z 28/11/2008, RCD 000585609-0002
237
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Honda z 30/08/06, RCD 000163290-0002
238
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Crocs z 05/12/07, RCD 000694492—0001, Vapesol z 29/09/2008, RCD
000764600-0001
239
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie No (L)imitation z 18/06/2008, 000822044-0001
240
Np. ciasto w przypadku chleba. Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Vaasan & Vaasan z 26/05/08, RCD
000636071-0002
241
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Silverlit Toys Manufactory z 03/03/2009, RCD 000664115-0001
242
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Sunstar Suisse z 20/06/05, RCD 000085311-0001
243
Jako przykład można podać twórcę lalek, którego swoboda ograniczona jest tylko w ten sposób, iż musi ona
posiadać „części ciała‖. Nie zmienia to faktu, iż projektant ma ciągle dużą swobodę, gdyż może nadać jej różne
kształty, od fikcyjnych począwszy, na bardziej „ludzkich‖ skończywszy. Zob. decyzję Wydziału, w sprawie
Aktiebolaget Design z 20/12/05, RCD 000093356-0003. Również w sprawie Audi, stwierdzono, że to, iż każdy
budynek musi mieć dach, ściany i wejście, nie sprawia, że projektant przestaje mieć dużą swobodę w tworzeniu
wzoru, gdyż ciągle sprawą otwartą pozostają np. kształt dachu, lub ułożenie wejścia. Zob. decyzję Wydziału, w
sprawie Audi z 20/01/06, RCD 000027826-0001
43
produkt nie muszą koniecznie przekładać się na wygląd wzoru. W sprawie Ampel 24, której
przedmiotem były urządzenia napędu podwodnego, Wydział stwierdził, iż kształt nie jest
przesłanką właściwego pełnienia funkcji przez taki produkt: „The device would still fulfill its
function with a body of different shape”244. Stąd, pomimo nieraz skomplikowanej
charakterystyki technicznej produktu, wpływ projektanta na generalny kształt nie musi być
ograniczony, gdyż wciąż może on posiadać sporą swobodę w tym zakresie. Niemniej jednak,
niekiedy pewne cechy produktu determinowane są w tak dużym stopniu ich funkcjonalnością,
że projektant nie ma możliwości ominięcia podobieństwa z innymi wzorami245.
Jak zostało zaznaczone we wcześniejszej części pracy, poinformowany użytkownik
ma świadomość ograniczenia swobody twórcy funkcją określonego produktu. W związku z
tym, będzie zwracał uwagę przede wszystkim na te elementy, które nie należą do cech o
wyłącznie funkcjonalnym charakterze. Tak też uznał Wydział, w sprawie Castello: „Having
in mind that the basic structure of such a medical device is a consequence of its functionality,
the informed user focuses his attention to the features not necessarily implied by this
function.‖ 246. Nie będą przykuwać uwagi poinformowanego użytkownika, te elementy, które
wynikają z określonych wymagań i ograniczeń247. Poinformowany użytkownik będzie zatem
zwracał uwagę na te elementy, co do których poziom swobody twórcy jest stosunkowo
wysoki, np. sposób rozmieszczenia szprych na kole rowerowym 248. Dlatego badając ogólne
wrażenie jakie wywołują wzory, będzie on przywiązywał znaczenie do tych różnic, które nie
wynikają z podstawowych funkcji technicznych tych wzorów249. Będzie zaś zwracał uwagę
głównie na te elementy, które nie są niezbędne250, a więc te, których zasadniczym celem
będzie wizualne uatrakcyjnienie produktu. Podobnie w przypadku podobieństw wzorów,
których podstawą jest funkcja produktu, nie będą on dla takiego użytkownika znaczące, gdyż
zdawać on sobie będzie sprawę z tego, iż implikują one ograniczenie swobody projektanta,
gdyż są nieodzownym elementem danego produktu. Takie stanowisko zajął też Wydział w
sprawie Sola, gdzie stwierdził, iż podobieństwa zachodzące w elementach oświetlenia
sufitowego, sprowadzające się głównie do cech o charakterze technicznym i będące
standardowo powielane w tego typu produktach nie będą na tyle istotne dla poinformowanego
użytkownika, żeby przykładał on do nich dużą wagę.
244
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Ampel 24 z 01/12/2005, RCD 000225073-0001
tak np. w sprawie specjalnych toreb na butelki, które muszą być odpowiednio dopasowane do ich kształtu
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Built NY Inc. z 03/05/06, RCD 000387584-0002
246
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Castello z 14/06/04, 000022454-0002
247
248
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Rodi Comercial z 30/08/05, RCD 000037189-0010
249
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Sunstar Suisse z 20/06/05, RCD 000085311-0001r
250
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Equipamentos z 19/09/06, RCD 000404728-0001
245
44
W sytuacji, jeśli swoboda projektanta będzie szeroka, stosunkowo małe różnice nie
będą wpływały istotnie na ogólne wrażenie. Tak więc, gdy twórca posiada niemal
nieograniczoną swobodę w opracowywaniu wzoru, należy od niego oczekiwać wysokiego
poziomu kreatywności i wprowadzenia do niego odpowiednich różnic w porównaniu do
innych, wcześniej udostępnionych publicznie. W przypadku, gdy projektant ma niemal
nieograniczona swobodę w opracowywaniu wzoru i pomimo tego stworzy wzór wykazujący
podobieństwa z wzorem wcześniejszym, zasada uwzględnienia zakresu swobody twórcy w
ocenie indywidualnego charakteru wzoru, będzie przemawiała na jego niekorzyść w zakresie
w jakim poinformowany użytkownik będzie uważał, iż ogólne wrażenie jest podobne: „if, in
spite of his almost limitless freedom, a designer should produce something similar to a
previously known design, the provision that his freedom is to be taken into consideration in
assessing the individual character will work to his disadvantage in so far as the informed user
considers that the overall impression produced is similar.”251. Należy zatem zaznaczyć, iż w
sytuacji, gdy projektant miał dużą swobodę w tworzeniu wzoru, a mimo to stworzył wzór
przypominający wcześniejsze, porównywane wzory wywoływać będą takie samo ogólne
wrażenie. Do takich wniosków można dojść na podstawie decyzji Wydziału w sprawie
Prodir, gdzie zostało stwierdzone, że ponieważ projektant miał niczym nie ograniczoną
swobodę w konfiguracji długopisów, to taka sama konfiguracja, w najbardziej istotnych
miejscach (tych najbardziej widocznych), będzie sprawiała takie samo ogólne wrażenie252.
Ponownie więc należy podkreślić, że często nawet jeśli swoboda twórcy jest ograniczona np.
funkcją techniczną, to jednocześnie w odniesieniu do kształtu może pozostać ciągle bardzo
szeroka253.
Jeżeli na rynku występuje różnorodność produktów tego samego rodzaju, może to
oznaczać, iż twórca będzie posiadał ograniczoną swobodę w kreowaniu nowego wzoru. Stąd
w takiej sytuacji, poinformowany użytkownik będzie szczególnie doceniał każdą nową cechę,
odróżniającą wzór od wcześniej udostępnionych254. Różnorodność na rynku powoduje, że
nawet jeżeli na całość produktu składają się poszczególne części, które są standardowymi
komponentami danego rodzaju produktów i występują w innych ich wersjach, to różnice w
nich zawarte mogą decydować o różnym całościowym wrażeniu wzorów: „different
components may mean that the overall impression given by one model differs from that given
251
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Ljubojevic z 27/04/05, RCD 000016183-0001
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Prodir z 28/11/07, RCD 000616107-0013
253
Tamże
254
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Bumag z 15/05/06, RCD 000288733-0001
252
45
by others, despite their having identical components in common”
255
. Należy jednak
zaznaczyć, iż w niektórych decyzjach Wydział stwierdzał, że właśnie duża różnorodność
wzorów na rynku danego produktu, będąca rezultatem m.in. różnych materiałów, kształtów,
konfiguracji, faktur czy struktur powoduje, że swoboda twórcy jest bardzo szeroka256. Wydaje
się więc, że różnorodność wzorów danego produktu na rynku oznaczać może, iż wymogi
dotyczące go, nie ograniczają w sposób znaczący swobody projektanta w kreowaniu
generalnego wyglądu wzoru, gdyż świadczyć o tym będzie wielość ich kształtów,
konfiguracji, oraz innych cech dotyczących całości, jak i poszczególnych elementów. Z
drugiej strony zaś, wielość wzorów limitować będzie zakres potencjalnych zmian, które
projektant może wprowadzić do tworzonego wzoru. Dlatego też, poinformowany użytkownik
zwróci uwagę nawet na stosunkowo niewielkie zmiany zastosowane we wzorze, które na tle
wzorów wcześniejszych mogą się okazać dla niego istotne. Gdy więc zakres ochrony wzoru
będzie wąski, ponieważ na rynku obecnych będzie wiele podobnych wzorów, nawet małe
różnice we wzorach mogą mieć znaczenie257.
2. Przedmiot porównania
Różnice w porównywanych wzorach mogą przejawiać się w poszczególnych ich
elementach. Jeśli są one istotne, prawdopodobnie będzie to świadczyło o tym, że ogólne
wrażenie wywoływane przez te wzory jest różne. Jednakże należy zaznaczyć, że suma różnic
nie jest automatycznie równa innemu ogólnemu wrażeniu, gdyż mogą być one
niewystarczające, minimalne lub nie mieć przełożenia na całość wzoru258.
Ogólne wrażenie zatem nie powstaje jako suma różnych lub podobnych cech
poszczególnych elementów. Jeden różny, lecz nieznaczący element nie wpłynie w sposób
istotny na ogólne wrażenie. Podobnie wiele różnych elementów nie przekłada się
automatycznie na ogólne wrażenie, jeżeli nie są istotne. Bez względu na liczbę różnic, jeśli
ogólne wrażenie jest podobne, późniejszy wzór nie będzie posiadał indywidualnego
charakteru: „Irrespective of the number of detailed differences which exist between the design
255
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Equipamentos z 19/09/06, RCD 000404728-0001, Aroco-Comercio E
Distribucao z 26/11/07, RCD 000646690-0001
256
257
impression, E.I.P.R. 2007, 29(8), 336-339
258
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Svedbergas z 09/11/2009, RCD 001101885-0002, Anson Packaging z
25/11/2009, RCD 001004238-0001
46
under review and the prior design, if the overall impression is one of similarity, the
subsequent design will not have individual character‖259.
Z kolei zaś jedna, aczkolwiek bardzo charakterystyczna cecha może takie wrażenie w
sposób istotny determinować. W sprawie Retch Porzellan, jedynym rozróżnieniem pomiędzy
wzorami były ich formy zewnętrzne. Zastąpienie okrągłego kształtu wazy kwadratowym było
w tym przypadku cechą determinującą ogólne wrażenie260. Zatem jedna szczególnie
charakterystyczna cecha, czyli ta, na której poinformowany użytkownik koncentruje swoją
uwagę, może decydować o ogólnym wrażeniu. Tak będzie przykładowo w przypadku
gokarta, którego przednia część przypominać będzie ludzką twarz i przede wszystkim ta
właśnie cecha będzie wpływać na wrażenie jakie wywoływać będzie wzór261. Niekiedy,
nawet mimo nieograniczonej swobody projektanta, jedna istotna różnica może w sposób
znaczący wpływać na ogólne wrażenie262.
W sytuacji, gdy jeden ze wzorów przedstawiać będzie całość produktu, zaś drugi tylko
pewną część, nie będzie podstaw do uznania, iż wzory wywierają takie samo ogólne
wrażenie, nawet jeśli części wspólne będą podobne. Będzie tak, bowiem przedmioty ochrony
tych wzorów będą inne. Podczas, gdy w jednym chroni się tylko pewien element, w drugim
chronić się będzie całości produktu. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie Plantillas, której
przedmiotem było obuwie. Wydział stwierdził, że wzór całości produktu i wzór jednego
elementu - podeszwy, który dodatkowo nie stanowi najbardziej charakterystycznego elementu
takiego wzoru, powodują różne ogólne wrażenie, gdyż porównując oba wzory, różnice
pomiędzy całością produktu, a jednym jej elementem są oczywiste263.
Podobna sytuacja może zachodzić, gdy porównywane wzory różnią się między sobą w
taki sposób, iż jeden z nich zawiera element, który w drugim jest nieobecny. Również w
takim przypadku, z powodu braku tożsamej właściwości wzorów, należy stwierdzić, że
wywołują one różne ogólne wrażenie. W sprawie Aniceto Wydział stwierdził, że mimo iż w
przypadku obu wzorów główna ich część pozostaje podobna, późniejszy wzór zawiera
element tj. nakrętkę, której nie posiadał wcześniejszy i jego dwuczęściowa konfiguracja
sprawia, że ogólne wrażenie będzie inne264.
259
260
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Retch Porzellan z 20/02/06, RCD 000212907-0005
261
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Pavel Blata z 27/04/07, RCD 000456421-0001
262
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Holey Soles Holdings z 12/12/07, RCD 000257001-0001
263
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Plantillas Rosmar z 15/02/08, RCD 000666938-0006
264
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Aniceto Canamasas Puigbo z 28/02/08, RCD 000180997-0001
47
Jeżeli pewien element, który obecny jest w obu wzorach wykazuje różnice na ich tle, a
nie jest on zarejestrowany jako osobny wzór przemysłowy, należy porównywać zawsze
całość wzoru. Może się bowiem okazać, iż w przypadku porównania tego konkretnego
elementu różnice mogłyby być na tyle istotne, iż świadczyłyby o tym, że ogólne wrażenie
tych wzorów się różni. Jednakże, w przypadku porównywania go jako integralnej części
produktu należy mieć na uwadze jego wpływ na całość wzoru. To może oznaczać z kolei, iż
różniące się elementy nie będą na tyle znaczące, aby odpowiednio wpłynąć na ogólne
wrażenie wzoru. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku uchwytów montowanych w
skuterach podwodnych. W sprawie Daka Reasearch Inc., stwierdzono, że mimo, iż ich
kontury są różne to konfiguracja na tle całego urządzenia sprawia takie samo ogólne
wrażenie265.
Należy rozstrzygnąć czy w kontekście badania całościowego wrażenia wzorów należy
uwzględniać produkty wprowadzone na rynek266, czy też ocena taka powinna być dokonana
wyłącznie na podstawie dokumentacji rejestracyjnej. Izba w sprawie Grupo Promer, uznała,
że podczas dokonywania oceny indywidualnego charakteru wzoru należy wziąć pod uwagę
egzemplarze produktów faktycznie sprzedawanych, nie tylko zaś same wzory zgłoszone w
rejestracji, gdyż właśnie te produkty determinują ogólne wrażenie wywoływane przez wzory
na poinformowanym użytkowniku267. Należy jednak zaznaczyć, że takie ujęcie sprawy
przenosi normatywny model poinformowanego użytkownika na płaszczyznę empiryczną.
Poza tym ochrona prawna przyznawana jest na wzór, a nie produkt. Wydaje się więc, że to nie
produkt powinien być przedmiotem porównania, lecz wzór przemysłowy. Z decyzją, Izby w
tym zakresie, kontrastuje w pewnym stopniu również orzeczenie w sprawie Proctor &
Gamble v. Reckitt Benckiser, gdzie Sąd uznał, że dokonując porównania ogólnego wrażenia
nie należy uwzględniać tych części, które zostały pominięte w rejestracji268. Tym samym to
dokumentacja zgłoszenia rejestracyjnego powinna stanowić podstawę do oceny ogólnego
wrażenia. Należy jednakże zaznaczyć, iż czasem konieczna może się okazać analiza
egzemplarza produktu. Nie zawsze bowiem poprzez fotografie, szkice i opisy oddać istoty
265
Zob. decyzje Izby, w sprawach R 196/2006-3 „underwater motive device” z 22/11/06, R0887/2008-3
„colanders” z 11/08/09
266
Tak np. wyroku NSA z 20 marca 2007 (II GSK 276/06): „wytworu, w którym wzór został zastosowany lub
jest zawarty, w takiej postaci, w jakiej występuje on na rynku podczas prezentacji i przed nabyciem wytworu.‖
267
Zob. decyzję Izby w sprawie, R1001/2005-3 „metal rappers” z 27/10/06
268
48
danego wzoru, gdyż przykładowo trójwymiarowy egzemplarz produktu, może różnić się od
jego dwuwymiarowego wizerunku ujętego na zdjęciu269.
3. Wskazania preambuły
Jak wskazują preambuły do Rozporządzenia i Dyrektywy, przy dokonywaniu oceny
indywidualnego charakteru wzoru należy mieć na uwadze relewantny sektor, do którego
należy dany produkt270. Choć pojęcie to nie pojawia się w dalszej części tych tekstów, jest
ono przydatne podczas ich interpretacji. W orzeczeniu w sprawie Green Lane Products Ltd v.
PMS International Group Ltd, Sąd stwierdził, że relewantny sektor odnosi się do sektora
wcześniej udostępnionego wzoru, nie ogranicza się zaś do tego wskazanego przy
rejestracji271. Ustalenie branży do jakiej należy produkt, w którym inkorporowany został
wzór, jest niezwykle istotne, gdyż od jej specyfiki zależny będzie poziom odpowiednich
różnic. W dziedzinach, w których występuje wiele produktów i wzorów, wysokie wymagania
względem różnic uniemożliwiałyby ochronę niektórych wzorów272. Wskazanie na sektor
przemysłu sugeruje, że ochrona wzoru odnosić się może nie tylko do samego produktu, lecz
również do szerszego zakresu towarów wewnątrz jednej, lub kilku ich kategorii 273.
Zgodnie ze wskazaniami zawartymi w owych preambułach porównywane wzory
powinny różnić się wyraźnie. Jednakże, w dalszej części akty te nie wymagają już, aby ogólne
wrażenia wzorów różniły się wyraźnie274. Pozostaje więc pytanie, czy ogólne wrażenia
wywoływane na poinformowanym użytkowniku przez porównywane wzory muszą się różnić
w sposób wyraźny? Propozycją uporządkowania tej kwestii jest rozstrzygnięcie sądu
brytyjskiego, który stwierdził, że o ile w przypadku rejestracji wzoru, wymóg wyraźnej
różnicy jest uzasadniony, o tyle jeśli zaś chodzi o kazus naruszenia prawa do wzoru, nie jest
wtedy konieczne wykazywanie, iż wzory się między sobą wyraźnie różnią 275. Za wymogiem
wyraźnych różnic wypowiedziano się w polskim orzecznictwie (XII GWwp 9/08): „Wrażenie
to musi być wyraźnie odmienne. Bez znaczenia jest, że wzór różni się od wcześniejszego wzoru
269
impression, E.I.P.R. 2007, 29(8), 336-339
270
Zob. tezę 13 preambuły do Dyrektywy oraz tezę 14 preambuły do Rozporządzenia
271
Zob. Green Lane Products Ltd v. PMS International Group Ltd, [2007] EWHC 1712 (Pat)
272
273
274
275
49
pewną, nawet dużą liczbą określonych szczegółów, jeśli mimo wszystko zorientowany
użytkownik (…) odnosi wrażenie, że widział już taki wzór‖276.
Należy jednak zaznaczyć, że z oryginalnego tekstu projektu Dyrektywy usunięte
zostały zapisy, iż zarówno w kontekście oceny indywidualnego charakteru, jak i zakresu
ochrony przyznanej wzorowi ogólne wrażenia wzorów powinny różnić się w sposób
znaczący277
278
. Wydaje się jednak, iż określenie, iż wzory powinny różnić się wyraźnie
(clearly differ) jest łagodniejsze od wymogu znaczących różnic (differ significantly)279.
Niektórzy autorzy sugerują nawet, iż wystarczające w kontekście odmienności ogólnego
wrażenia, będzie stwierdzenie jakiejkolwiek różnicy280. Takie ujęcie sprawy wydaje się być
jednak nietrafne. Nie powinno wszakże to oznaczać, że wystarczające są proste, nieistotne
różnice, ale, że stopień odpowiednich różnic nie powinien być wygórowany. Niewątpliwie w
takich sytuacjach dochodziłoby do zagrożenia monopolizacji pewnych rozwiązań281.
4. Znaczenie generalnego wyglądu
Przy określaniu ogólnego wrażenia nie są brane pod uwagę kwestie inne niż wygląd
wzoru. Jak zaznaczył Wydział w sprawie Aktiebolaget, której przedmiot dotyczył lalek, cechy
odnoszące się do działania produktu podczas używania nie są częścią wyglądu produktu, a co
za tym idzie nie są brane pod uwagę w ocenie indywidualnego charakteru wzoru 282. Z kolei w
polskim orzecznictwie zaznaczono, że o wzorze, czyli postaci wytworu (produktu) stanowi
„wygląd
zmysłem
nadany
wzroku
przez
i
283
oglądania wytworu‖
przez
określone
to
cechy
wywołujący
czy
określone
elementy
wrażenie
postrzegane
ogólne
podczas
.
W kontekście oceny ogólnego wrażenia liczą się więc nie tyle poszczególne różnice
pomiędzy elementami produktu, lecz wyłaniający się z nich generalny obraz wzoru
276
Zob. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Wydział XXII Sąd Wspólnotowych Znaków Towarowych i
Wzorów Przemysłowych z dnia 31.03.2009, Sygn. XXII GWwp 9/08
277
Legislacyjna rezolucja zawierająca opinię Parlamentu w sprawie projektu Dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady w sprawie prawnej ochrony wzorów przemysłowych (COM(93)0344 - C30513/93 - 00/0464(COD)) (Procedura współdecyzji: pierwsze czytanie) Dz. Urz. C 287, 30.10.1995, s.
157.
278
Na znaczące różnice wskazuje również art. 25 ust. 1 TRIPS, który stanowi, iż członkowie mogą uznać, że
wzory nie są nowe lub oryginalne jeśli nie różnią się znacznie od wzorów znanych, lub kombinacji cech znanych
wzorów.
279
280
Szczepanowska – Kozłowska K., Zdolność rejestracyjna wzoru, PPH 2005/03, s.48
281
282
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Aktiebolaget Design z 20/12/05, RCD 000093356-0003
283
Zob. wyrok NSA z 20 marca 2007 (II GSK 276/06)
50
pozostawiający konkretne wrażenie w umyśle poinformowanego użytkownika. W sprawie
Audi, dotyczącej budynków, różne ogólne wrażenie zostało stwierdzone m.in. na podstawie
dachu, którego wygląd był nowoczesny i lekki w porównaniu ze wcześniejszym wzorem,
będącym bardziej klasycznym i ciężkim284. Podobnie w sprawie dotyczącej silników o
spalaniu wewnętrznym, różne ogólne wrażenie wzorów determinowała złożona struktura
jednego i jednolita drugiego285. Tak samo w sprawie Punch, tym co rozróżniało porównywane
wzory zegarków było to, iż jeden z nich sprawiał wrażenie wzoru nowoczesnego i
minimalistycznego, drugi z nich zaś bardziej udekorowanego i antycznego 286.
Ocena ogólnego wrażenia wzoru powinna być dokonywana niezależnie od kryterium
estetyki. Nie oznacza to jednak, że na wrażenie to nie wpływają przeżycia estetyczne
użytkownika. Jak twierdzi Szczepanowska – Kozłowska: „Nie podlega on [wygląd wzoru –
przyp. aut.] również ocenie w płaszczyźnie ocen estetycznych opartych o poczucie piękna.
Ocenie podlega jedynie fakt, jaki (…) dostrzeżone zmiany wywierają na zorientowanym
użytkowniku w płaszczyźnie poznawczej. (…) Jednakże mimo, że sama ocena w kategoriach
piękna jest irrelewantna, to wydaje się, iż ogólne wrażenie nie jest kategorią oderwaną od
przeżyć estetycznych, które są efektem ogólnego odmiennego wrażenia, jakie wywołuje dany
wzór. W tym sensie wiążą się one nierozerwalnie z wrażeniem, jakie wzór wywołuje, lecz nie
są one istotne dla oceny jego odmienności.‖287.
5. Istotne elementy
W kontekście porównywania ogólnych wrażeń wzorów, zorientowany użytkownik
będzie zwracał uwagę na te ich części, które są najbardziej znaczące, np. przednie strony
opakowania na herbatę (czyli te na których powierzchnia do umieszczenia elementów
identyfikujących
jest
największa)288.
Różnice
pomiędzy porównywanymi
wzorami
przemysłowymi muszą być istotne, gdyż nieznaczące odmienności są niewystarczające dla
przyznania indywidualnego charakteru wzorowi289. Jeśli wzory mają podstawowe cechy
podobne np. kształt, a różnią się jedynie w niewielkim stopniu to różnice te będą
284
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Audi z 20/01/06, RCD 000027826-0001
286
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Punch z 31/03/08, RCD 000325949-0001
287
Szczepanowska – Kozłowska K., Wzór przemysłowy między funkcjonalnością a estetyką. Wersja dostępna
na: http://www.uprp.pl/NR/rdonlyres/325C06D9-3EB1-446C-95DBC85643672E5B/1043/KrystynaSzczepanowskaKoz%C5%82owska.pdf
288
Zob. decyzję Wydziału w sprawie Hołdrowicz z 14/03/07, RCD 000413125-0001. Należy jednak w tym
miejscu zaznaczyć, iż rolą wzoru przemysłowego (w przeciwieństwie do znaku towarowego) nie jest
identyfikacja pochodzenia produktu.
289
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Eredu S. Coop z 27/04/04, RCD 000003595-0001
285
51
niewystarczające, aby stwierdzić, że ogólne wrażenia tych wzorów są inne290. Kombinacja
kliku elementów charakterystycznych, odróżniających go od porównywanego wzoru, będzie z
kolei powodowała różne ogólne wrażenie291. Dokonując porównania należy zatem pominąć
elementy banalne lub te, które obecne są jako standardowe we wszystkich wzorach danej
grupy produktów, takie jak np. cztery koła w samochodzie. Poinformowany użytkownik
pominie tego typu oczywiste podobieństwa i skupi się na elementach, które są niezwyczajne
w porównaniu z innymi wzorami292. Samo oznaczenie produktu na wzorze również
niekoniecznie musi wpływać na ogólne wrażenie, gdyż w porównaniu z innymi cechami
może okazać się nieistotne293.
Poinformowany użytkownik dokonując oceny indywidualnego charakteru, podczas
porównywania ogólnych wrażeń wywoływanych na nim przez wzory, będzie zwracał uwagę
przede wszystkim na podobieństwa tych cech, które nie są związane z elementami
koniecznymi danego produktu294. Będzie tak, gdyż celem wzoru przemysłowego jest
podniesienie atrakcyjności wizualnej produktu, a elementy, które nie są niezbędne mają zaś
zazwyczaj głównie dekoracyjny charakter, mający nakłonić konsumentów do dokonania
zakupu. A zatem taki użytkownik doceni przede wszystkim te cechy, które nie wynikają
wprost z funkcji produktu295. Użytkownik ten będzie więc zwracał uwagę na te elementy, co
do których, projektant miał znaczną swobodę – takie jak kształt, elementy dekoracyjne i ich
ułożenie296. Charakterystyczny element o znaczeniu dekoracyjnym może tym samym istotnie
wpływać na ogólne wrażenie297. Zwłaszcza w sytuacji, gdy forma danego produktu jest
standardowa na rynku, tym co będzie istotne dla poinformowanego użytkownika będą
elementy dekoracyjne i ozdobne298. Jest tak, ponieważ elementy ozdobne nigdy nie są
związane wymogiem spełniania funkcji danego produktu i mają wyłącznie charakter
upiększający.
Dużego znaczenia w kontekście oceny indywidualnego charakteru nie będą posiadały
również te różnice, które wynikają wprost z technicznego celu produktu299. W sprawie
290
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Grupo PromerMon – Graphic z 01/07/05, RCD 000074463-0003
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Euro Fire z 11/12/07, RCD 000434782-0001
292
Zob. decyzje Izby, w sprawach R1001/2005-3 „metal rappers” z 27/10/06, R0887/2008-3 „colanders” z
11/08/09
293
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Retch Porzellan z 20/02/06, RCD 000212907-0005
294
295
296
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Wen Sung Lee z 21/06/07, RCD 000316310-0001, Crocs z 05/12/07,
RCD 000694492—0001, Vapesol z 29/09/2008, RCD 000764600-0001
297
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Kamil Korhan, Katagülle z 18/05/2009, RCD 000757547-0003
298
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Siaco z 24/07/07, RCD 000638309-0001
299
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie RH Alurad Höffken z 31/01/08, RCD 000119623-0001
291
52
Normann Copenhagen, Izba stwierdziła, że otwory na dnie zarejestrowanego wzoru durszlaka
pełnią czysto techniczną funkcję, zaś użytkownik zdając sobie sprawę z tego, że w łatwy
sposób może dokonać zmiany dna, koncentruje się na kształcie innego elementu300. Inaczej
jednak stwierdzono w sprawie SGM Technology for Lightning S.p.A., gdzie uznano, że duże
znaczenie mogą mieć również różnice w elemencie o stricte funkcjonalnym przeznaczeniu301.
Podobnie w sprawie Jaterporssi, dotyczącej pojemników na śmieci, Wydział uznał, że o
różnym wrażeniu mogą świadczyć różnice pomiędzy elementami, także w ich funkcjonalnych
aspektach302.
Istotne jest również to, gdzie zlokalizowane są elementy odmienne. Żeby można było
stwierdzić, iż wzory nie wywołują takiego samego ogólnego wrażenia, różnice powinny
uwidaczniać się w głównych elementach. Niewystarczające zatem będą różnice w elementach
o niewielkim znaczeniu303. Przykładowo może się okazać, iż mimo, że wzory różnią się
między sobą, to te odmienności uwidaczniają się tylko z jednej strony, a jeśli nie jest to ta
strona, której zwykle dokonuje się oglądu, to owe różnice mogą zostać uznane za
niewystarczające, aby mogły wywołać różne ogólne wrażenie na zorientowanym
użytkowniku. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie Eredu, w której przedmiotem sporu
były wzory taboretów, i gdzie Wydział uznał, iż niewystarczające są różnice widoczne tylko z
ich boku. Dodatkowo, ponieważ wygląd przedni taboretów był podobny, zaś tylni niemal
identyczny, Wydział stwierdził, że wzory te nie wywołują na poinformowanym użytkowniku
odmiennego ogólnego wrażenia304.
Nie wystarczy jednak do uznania różnego ogólnego wrażenia zwyczajna obecność
istotnych odmienności, lecz liczyć się będzie także czas ich uwidaczniania. Ponieważ
poinformowany użytkownik będzie zainteresowany praktycznym wykorzystaniem danego
produktu, istotne dla niego różnice powinny ujawniać się w czasie normalnego użytkowania
produktu. Jeśli zatem różnice będą widoczne, ale będą ulegały zatarciu podczas używania
produktu, wtedy taki użytkownik stwierdzi, że wzory wywołują takie samo ogólne
wrażenie305. Dlatego też, w sprawie Honda v. Kwang Yang, okazało się, że relewantny dla
oceny ogólnego wrażenia będzie widok górnej części urządzenia (silnika), gdyż to ona jest
300
Zob. decyzję Izby, w sprawie R0887/2008-3 „colanders” z 11/08/09
Zob. decyzję Izby, w sprawie R1592/2008-3 „light projectors” z 05/11/09
302
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie JÄTEPÖRSSI OY z 31/07/2009, RCD 000808555-0001
303
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie SGM Technology For Lighting SPA z 02/09/2008, RCD 000774948-0001
304
305
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Built NY Inc. z 03/05/06, RCD 000387584-0002
301
53
widoczna podczas zwykłego użytkowania306. Irrelewantny jest więc, w kontekście
dokonywania takiej oceny, moment dokonania zakupu produktu307.
Tak jak jedna dodatkowa cecha może świadczyć o odmiennym ogólnym wrażeniu
wzorów, tak też brak pewnej charakterystycznej cechy może stanowić o tym, że ogólne
wrażenia są inne. Z kolei zaś takie samo ogóle wrażenie powstawać będzie, w sytuacji, gdy
większość zasadniczych cech produktu będzie obecne w obu wzorach308. Zwyczajne
podobieństwa lub różnice pewnego elementu nie będą istotnie wpływały na ogólne wrażenie.
Liczyć się zaś będzie cały zespół różnic bądź podobieństw np. elementów graficznych, układu
i rozłożenia kolorów309. Jak wynika z analizy decyzji w sprawie Austrotherm, gdy dwie
główne cechy danego wzoru są takie same, będzie to wskazywało takie samo ogólne
wrażenie, jakie wywołują porównywane wzory310.
Jednakże może się okazać, iż w niektórych przypadkach poinformowany użytkownik
będzie zwracał uwagę na elementy, które z pozoru mogą wydawać się nieznaczące. Kiedy
poinformowany użytkownik będzie profesjonalistą działającym na danym rynku produktów,
jego znajomość dostępnych wzorów będzie na tyle duża, iż dokonując oglądu będzie on
wiedział na co zwrócić uwagę i dostrzeże różnice, niedostrzegalne dla zwykłego
użytkownika: (…) „They are aware that a multiplicity of such abstract fabric designs are
available on the market and therefore they are also receptive to subtle differences which at
first glance may possibly have optical common features.‖311.
Dobrym podsumowaniem tego co stanowi istotne różnice wpływające na ogólne
wrażenie i niwelujące podobieństwa między wzorami jest uzasadnienie decyzji Wydziału w
sprawie Silverlit, której przedmiotem były zabawki przypominające helikoptery. W niej
Wydział stwierdził, że cechy takie jak: kształt kokpitu, jego graficzne ozdobienie, boczne
wypukłości, różny gatunek przeznaczenia helikoptera (np. cywilny lub wojskowy) czy też
dodatkowy element, są na tyle ważne, iż determinują ogólne wrażenie312. Pewne różnice,
które nie wpływają w sposób znaczący na ogólne wrażenie mogą być wystarczające dla testu
nowości wzoru, ale w kontekście oceny indywidualnego charakteru mogą okazać się
306
Abstrakcyjność takiej oceny powoduje również, że cechy wewnętrzne produktu mogą podlegać ochronie.
Zob. Szczepanowska – Kozłowska K., Wzór przemysłowy między funkcjonalnością a estetyką. Wersja dostępna
na: http://www.uprp.pl/NR/rdonlyres/325C06D9-3EB1-446C-95DBC85643672E5B/1043/KrystynaSzczepanowskaKoz%C5%82owska.pdf
308
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Flir Systems z 16/02/07, RCD 000380811-0001, Cinders Barbecues z
20/02/07, RCD 000036645-0001
309
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Hołdrowicz z 14/03/07, RCD 000413125-0001
310
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Austrotherm z 19/10/2009, RCD 000150917-0004
311
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Antecuir z 10/10/07, RCD 000603543-0002
312
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Silverlit Toys Manufactory z 03/03/2009, RCD 000664115-0001
307
54
nieistotne313. W orzecznictwie wyrażony został pogląd, iż ponieważ kwestia ogólnego
wrażenia i niezbędnych różnic jest bardzo nieprecyzyjna, pozwalająca na dużą uznaniowość,
nie należy w tym kontekście rozważać wyłącznie dokładnych imitacji, lecz również to, co
zbliża się w wyglądzie do porównywanego wzoru314.
W kontekście oceny wpływu poszczególnych elementów na całościowe wrażenie
wzoru liczyć się będzie ich ekspozycja. Dla poinformowanego użytkownika najbardziej
interesujące będą cechy elementów, które pozostają najbardziej widoczne w momencie
normalnego korzystania z produktu315. W sprawie Henkel, dotyczącej opakowań na proszki
do prania okazało się, iż odmienne ogólne wrażenie wzorów powstało na skutek tego, iż te
elementy, które były najbardziej widoczne (rozłożenie kolorów, elementy dekoracji i
graficzne) różniły się między sobą, zaś ogólna kolorystyka produktu, która przecież także
może kształtować ogólne wrażenie wzoru, nie wpływała na nie w takim stopniu, aby je
zmienić316.
Poinformowany użytkownik będzie zatem zwracał uwagę na te elementy, w których
różnice będą się w sposób charakterystyczny wyróżniały na tle wcześniejszych wzorów.
Przykładowo, w sprawie dotyczącej świateł samochodowych, Wydział uznał, iż różnice w ich
zewnętrznych konturach nie są na tyle podkreślone, ażeby zmienić takie samo całościowe
wrażenie wywołane głównie przez bliźniaczy układ liniowy i rozkład powierzchni części 317.
Zatem podobne ogólne wrażenie powstawać będzie w sytuacji, gdy wzory nie tylko są
identyczne, lecz również, gdy najbardziej istotne wizualnie części są na tyle podobne, iż
pozostałe różnice muszą być uznane za niewystarczające318. Gdy swoboda projektanta będzie
ograniczona naturą danego produktu, wtedy odmienne ogólne wrażenie może powstawać
kiedy zauważalne są różnice poszczególnych elementów, mimo, że całość wzorów pozostaje
podobna319. Z kolei zaś w przypadku, gdy mimo różnic pomiędzy wzorami, ich najbardziej
widoczne elementy pozostają podobne, wywoływać będą one takie samo ogólne wrażenie320.
Nawet ważna cecha musi być odpowiednio widoczna, aby mogła istotnie wpłynąć na
ogólną perspektywę wzoru. W decyzji, w sprawie Bosch, Izba uznała, że różnice, które są
trudno dostrzegalne, czyli te których nie widać „na pierwszy rzut oka‖ nie są wystarczające,
aby mogły odpowiednio wpłynąć na wywoływane ogólne wrażenie. Nie są odpowiednie w
313
315
Zob. decyzję Izby, w sprawie R1437/2006-3 „communications equipment” z 11/02/08
316
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Henkel z 20/12/07, RCD 000687900-0003
317
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie VIGNAL SYSTEMS z 19/05/05, RCD 000057492-0001
318
319
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Unistraw z 10/03/2009, RCD 000598693-0003
320
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Stak Plast z 20/02/08, RCD 000321302-0002
314
55
tym kontekście też różnice elementów w izolacji, w oddzieleniu od całości, gdyż liczy się to
jaki nadają efekt wzorowi. W związku z tym ocena ogólnego wrażenia, nie powinna być
dokonywana na podstawie bardzo dokładnej analizy dwóch wzorów, lecz łatwo zauważalnych
i charakterystycznych cech321. Zatem niewielkie różnice, które zauważyć można dopiero po
dokładnej obserwacji wzoru, zwłaszcza z bardzo bliskiej odległości, będą niewystarczające322.
Również różnice, które co prawda nie są banalne, ale należą do elementów marginalnych
wzoru mogą być niewystarczające, by uznać, iż wzory wywołują różne ogólne wrażenie.
Poinformowany użytkownik musiałby dokładnie przebadać produkty, ażeby znaleźć takie
różnice, pozwalające mu na dokonanie rozróżnienia323.
Widoczność pewnych charakterystycznych cech jest również o tyle znacząca dla
poinformowanego użytkownika, iż dla niego jako konsumenta liczą się przede wszystkim
takie właściwości użytkowe produktu, jak smak, skład, czy sposób przyrządzania. Dlatego też
nieistotne różnice, które dodatkowo nie będą łatwo zauważalne dla takiego użytkownika, nie
będą dla niego wystarczająco interesujące324. Podobnie będzie także w przypadku urządzeń
technicznych, w których dla poinformowanego użytkownika najbardziej istotne będą przede
wszystkim kwestie techniczne, operacyjne czy też dotyczące bezpieczeństwa użytkowania.
We wzorach ich doceniać będzie on zatem elementy, które są najbardziej widoczne, a nie
detale wyglądu325. Dla poinformowanego użytkownika liczy się bowiem ogólny widok
produktu, determinowany przez najbardziej charakterystyczne cechy. Ogólne wrażenie będzie
więc zdominowane przez te różnice lub podobieństwa, które są najbardziej charakterystyczne,
np. górna część silnika o spalaniu wewnętrznym326. Niemniej jednak należy przytoczyć w tym
miejscu orzeczenie sądu brytyjskiego, w którym stwierdził on, iż poinformowany
użytkownik, który ma do czynienia z danym produktem będzie umiał dostrzec detale
wystarczające do przyznania indywidualnego charakteru wzorowi: „(…) a user who has
experience of other similar articles will be reasonably discriminatory – able to appreciate
enough detail to decide whether a design creates an overall impression which has individual
character and whether an alleged infringement produces a different overall impression.”327.
Podsumowując, różnice między wzorami powinny być wyraźne, by mogły one
wywoływać inne całościowe wrażenie. Różnice, które nie będą charakterystyczne i widoczne,
321
Zob. decyzję Izby, w sprawie R1437/2006-3 „communications equipment” z 11/02/08
323
Zob. decyzję Izby, w sprawie R0316/2008-3 „fireplaces‖ z 14/10/09
324
Zob. decyzje Izby, w sprawach R1215/2006-3 „meat foodstuffs‖ z 09/11/07, R1080/2008-3 „Bread” z
19/10/09
325
Zob. decyzję Izby, w sprawie R1337/2006-3 „internal combustion engine‖ z 08/10/07
326
Tamże
327
322
56
zwłaszcza w trakcie użytkowania328, nie będą stanowiły dla poinformowanego użytkownika
dużego znaczenia. Dla niego bowiem liczyć się będzie ostateczny rezultat, a nie np. sam
sposób tworzenia329. Jeżeli więc wzory sprawiają podobne ogólne wrażenie poprzez swoją
charakterystyczną cechę, oznacza to, że różnice w nich nie są na tyle istotne, aby mogły
świadczyć o różnym ogólnym wrażeniu.
Ogólne wrażenie wzoru powstaje na podstawie wielu charakterystycznych cech
dostrzegalnych wzrokowo, jak ujęła to Izba w sprawie Mars. Dokonując oceny ogólnego
wrażenia należy mieć na uwadze ogólną perspektywę wzoru, nie zaś
jedną, nawet istotną, jego cechę.330. Ogólne wrażenie będzie zatem tym,
co pozostanie w pamięci poinformowanego użytkownika po uważnym
obejrzeniu wzoru, jak zauważył Sąd w sprawie Procter & Gamble vs.
Reckitt Benckiser. Nie jest to jednak ani ciągła obserwacja obydwu
wzorów w celu ich porównywania, ani katalog podobieństw i różnic
między nimi: „(…) overall impression of a design is what sticks in the
mind after it has been carefully viewed. To that extent the process is not
a constant darting between one design and another. Nor is it simply a
catalogue
(even
a
weighted
catalogue)
of
similarities
and
differences.”331. Jednakże w wyższej instancji, Sąd zwrócił uwagę, iż
Fot. 4 „odświeżacze
powietrza” Źródło:
http://www.bailii.org/ew
/cases/EWHC/Ch/2006/
3154.html
znaczenie ma to, co przykuwa uwagę użytkownika w momencie obserwacji wzoru: „what
matters is what strikes the mind of the informed user when it is carefully viewed.‖332. W
odniesieniu do wzorów, niedoskonała pamięć konsumenta jest dużo mniej istotna, niż w
kontekście oceny odróżniającego charakteru znaku towarowego333.
6. Kształt i inne elementy
Jedną z podstawowych różnic pomiędzy wzorami, która w sposób najbardziej
charakterystyczny determinuje ich wygląd jest ich kształt. Jest to naturalna konsekwencja
istoty wzoru przemysłowego, który obejmuje wygląd produktu. Kształt będzie więc miał
328
Te cechy wzoru, które są widoczne podczas normalnego używania produktu, np. front torebki będą
najbardziej znaczące w kontekście ogólnego wrażenia jakie ono wywołuje. Zob. J CHOO (JERSEY) LIMITED
v. TOWERSTONE LIMITED & OTHERS, [2008] EWHC 346 (Ch)
329
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie HK Ruokatalo z 12/09/06, RCD 000003595-0001
330
Zob. decyzję Izby, w sprawie R1391/2006-3 „animal foodstuff” z 25/01/08
331
332
333
Connor I., The design trigger: Case comment on Procter & Gamble v. Reckitt Benckiser, E.I.P.R. 2007,
29(7), 293-298
57
znaczenie fundamentalne, podczas badania całościowego wrażenia wzoru, gdyż na nim
będzie skoncentrowana uwaga poinformowanego użytkownika334. Jeśli więc kształt
determinować będzie w znacznym stopniu postrzeganie całości wzoru, inne nieznaczne
różnice nie będą posiadały dużego znaczenia335.
Odpowiedni kształt może być też niekiedy okazać się niezbędny do zastosowania we
wzorze określonego produktu. Gdy projektant posiada stosunkowo dużą swobodę w
kreowaniu kształtu, to w celu odróżnienia wzoru powinien zastosować inny kształt, gdyż
będzie to decydowało o tym, czy porównywane wzory wywoływać będą różne ogólne
wrażenie336. W przypadku produktów, które nie są aparaturą techniczną twórca ma znaczną
swobodę w projektowaniu ich kształtów337. Nie należy jednak uwzględniać względów
promocyjnych, np. większej powierzchni reklamowej, jako ograniczających swobodę
projektanta w kształtowaniu wzoru338.
Kombinacja form geometrycznych poszczególnych elementów w nietypowy sposób
może powodować różne ogólne wrażenie339. Może ono też powstawać poprzez zastosowanie
innej struktury geometrycznej. Wzór o strukturze 3D będzie znacząco odróżniał się od innego
o płaskim kształcie340. W przypadku rozróżnienia wzorów ze względu na ich ogólny kształt
to, gdy ten jest prosty decydujący wpływ na ogólne wrażenie będą miały cechy kształtu, linii i
konturów341. W sytuacji, gdy swoboda projektanta będzie ograniczona w odniesieniu do
ukształtowania produktu, poinformowany użytkownik będzie zwracał uwagę na te elementy,
które wykraczają poza podstawowy schemat342.
Zorientowany użytkownik będzie zwracał główną uwagę na ogólne kształty
najistotniejszych i najbardziej charakterystycznych elementów danego produktu343. Różnice w
proporcjach, które będą widoczne tylko przy bezpośrednim porównaniu obu wzorów, będą
334
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Punch z 31/03/08, RCD 000325949-0001
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Holey Soles Holdings z 12/12/07, RCD 000257001-0001
336
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Dr Oetker z 15/05/07, RCD 000273644-0001
337
Przeciwdziałanie nieprzyjemnym zapachom w zamkniętych pomieszczeniach nie wymaga zastosowania
określonego kształtu odświeżaczy powietrza. Ponieważ istnieje wiele sposobów do osiągnięcia tego celu,
projektant ma różne możliwości wyboru pomiędzy kształtami, konfiguracjami, kolorami czy materiałami,
których może użyć. Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Julius Samann z 07/11/07, RCD 000413661-0001
338
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Prodir z 28/11/07, RCD 000616107-0013
339
Zob. decyzję Wydziału,w sprawie Castello z 14/06/04, 000022454-0002
340
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Dryson AB z 17/03/06, RCD 000199872-0001
341
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Built NY Inc. z 03/05/06, RCD 000387584-0002, SGM Technology For
Lighting SPA z 02/09/2008, RCD 000774948-0001
342
W przypadku nadmuchiwanych gadżetów dla kibiców przypominających T-shirty, mających charakter
promocyjny, i ograniczających swobodę projektanta w ten sposób, że muszą one przypominać anatomię
człowieka (zatem najistotniejszą cechę – kształt) tacy użytkownicy zwracali będą uwagę na to co wykracza poza
podstawowy kształt. Zob. decyzję Wydziału, w sprawie T-Mobile z 11/03/08, RCD 000246681-0001
343
335
58
natomiast nieistotne w kontekście badania ogólnego wrażenia344. Będzie tak zwłaszcza, gdy
inne cechy sprawiać będą specyficzne wrażenie, co determinować będzie jego odmienność na
tle całościowych wrażeń innych wzorów345. Jednakże czasami może okazać się, że różnice w
proporcjach w kombinacji z inną zmienioną cechą, mogą powodować, iż porównywane wzory
powodować będą odmienne ogólne wrażenie346.
Poza kształtem istotnymi cechami wpływającymi na całościowe wrażenie wzoru mogą
być też m.in. materiał, z którego wykonany jest produkt, specjalne ułożenie poszczególnych
elementów, czy kolorystyka wzoru.
Odmienne ogólne wrażenie wzoru może powstawać więc także w sytuacji, w której
pomiędzy porównywanymi wzorami zachodzi różnica w ilości lub rodzaju materiału
wykończenia. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie Sola, której przedmiotem było
oświetlenie sufitowe („ceiling lights‖). Wydział uznał, że redukcja materiału, w niektórych
elementach produktu, doprowadziła do stworzenia bardziej „lekkiego‖ wzoru, w porównaniu
z wcześniejszym, który sprawiał wrażenia stosunkowo solidnego, stabilnego i materiałowo
intensywnego347. Podobnie, na odmienne ogólne wrażenie wpływać może także inna faktura
tkaniny używanej do tapicerowania mebli348.
Sama obecność pewnych elementów może nie być znacząca w kontekście badania
ogólnego wrażenia, jednakże pewien charakterystyczny rodzaj ich wykonania może okazać
się istotny. Tak uznał Wydział, w sprawie dotyczącej sprzętu komunikacji konferencyjnej:
„the informed user will not focus his attention on the fact that these elements are present, but
on the form in which these elements are realized” 349. Odmienne, aczkolwiek
charakterystyczne, ułożenie istotnej części, w przypadku bazy tego sprzętu, determinowało
całościowe wrażenie350.
Również ubarwienie może w pewnych sytuacjach znacząco wpływać na ogólne
wrażenie wywoływane przez dany wzór. W odniesieniu do gąbek, w sprawie Bumag, Wydział
uznał, że ponieważ układ wielowarstwowych gąbek jest prosty, duże znaczenie będzie miał
rozkład kolorów na nich351. Nie każda zmiana koloru na jakimkolwiek elemencie, będzie
wystarczająca do powstania różnego ogólnego wrażenia, gdyż liczyć się będą tylko
344
Zob. decyzje Wydziału, w sprawach Bumag z 15/05/06, RCD 000288733-0001, Apple z 26/05/08, RCD
000489075--0001
345
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Ljubojevic z 27/04/05, RCD 000016183-0001
346
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie, Personal Print z 04/09/07, RCD 000216692-0002
347
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Miguel Soriano Sola z 03/06/04, RCD 000018148-0001
348
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Antecuir z 10/10/07, RCD 000603543-0002
349
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Bosch Security Systems z 15/09/06, RCD 000214903-0001
350
Tamże
351
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Bumag z 15/05/06, RCD 000288733-0001
59
charakterystyczne zmiany352. Będzie tak zwłaszcza w sytuacji, gdy swoboda projektanta nie
będzie w określonej sytuacji skrępowana353. Gdy zaś będzie ograniczona względami o
charakterze technicznym, ze względu na naturę danego produktu, inny zestaw kolorów może
mieć istotne znaczenie354.
7. Podsumowanie procesu porównania
Podsumowując, należy przywołać orzeczenie sądu brytyjskiego w sprawie Proctor &
Gamble v. Reckitt Benckiser, które zawiera uporządkowaną propozycję procesu porównania
całościowych wrażeń, które wywierane są na poinformowanym użytkowniku przez wzory
podlegające ocenie. Użytkownik ten, dokonując porównania powinien więc na początku
pominąć cechy wyłącznie funkcjonalne oraz rozważyć zakres swobody twórcy w odniesieniu
do tych wzorów. Mając to na uwadze, powinien kolejno porównać poszczególne cechy z
osobna, oraz zdecydować jaki wpływ mają one na całość ogólnego wrażenia wzoru.
Następnie powinna nastąpić identyfikacja podobieństw i różnic oraz najważniejszych cech
(tych, na których użytkownik będzie skupiał swoją uwagę). Jeżeli na tym etapie, nie będzie
wystarczających podstaw do dokonania oceny ogólnego wrażenia, należy ustalić czy
pozostałe elementy są na tyle różne w wyglądzie, bądź w ich znaczeniu, aby mogły
odpowiednio zmienić całościowe wrażenie wzoru355.
Należy jednakże zaznaczyć, iż opisane w tej części pracy cechy determinujące ogólne
wrażenie, nie stanowią żadnego enumeratywnego katalogu. Są raczej wskazówkami
pomocnymi podczas porównywania i oceny ogólnego wrażenia wzorów. Nie można zatem
określić generalnego standardu różnic, adekwatnego w każdym przypadku. O znaczeniu
odpowiednich różnic decydować będą okoliczności danej sprawy, przede wszystkim natura
produktu, sektor przemysłu, do którego należy oraz zakres swobody projektanta.
352
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Tadeusz Kropielnicki z 12/12/06, RCD 000254875-0001
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie, Aroco-Comercio E Distribucao z 26/11/07, RCD 000646690-0001
354
Zob. decyzję Wydziału, w sprawie Unistraw z 10/03/2009, RCD 000598693-0003
355
353
60
Wnioski
Wzorzec „poinformowanego użytkownika‖ zajmuje istotne miejsce w kontekście
ochrony wzoru. Zarówno w odniesieniu do kwalifikowania się wzoru do ochrony (poprzez
badanie indywidualnego charakteru), jak i do oceny, czy doszło do naruszenia prawa do
wzoru, jego rola jest zasadnicza. Ponieważ w Dyrektywie i Rozporządzeniu nie ma legalnej
definicji omawianych w tej pracy pojęć, kluczowe znaczenie będzie miała ich interpretacja.
Ta zaś wpływać będzie bezpośrednio na skuteczność ochrony wzorów na terenie Unii
Europejskiej, a pośrednio na funkcjonowanie konkurencji na wspólnym rynku. Analiza
praktyki OHIM oraz orzecznictwa TS oraz sądów krajowych dostarcza pewnych wskazówek
interpretacyjnych. Brak definicji powoduje jednak, że niekoniecznie wszystkie wskazówki
zawarte w decyzjach czy orzeczeniach będą aktualne w każdej sprawie. Zależeć to będzie od
okoliczności. Należy podkreślić, iż ze względu na identyczność przedmiotu ochrony
rozważania zawarte w pracy, odnoszące się do poinformowanego użytkownika, są aktualne
również w odniesieniu do interpretacji prawa polskiego, w zakresie wzorów przemysłowych.
Dokonując wykładni językowej opisywanego pojęcia już prima facie widać dwie
cechy charakteryzujące tenże wzorzec. Po pierwsze, mowa jest o „użytkowniku‖, a więc
kimś, kto korzysta z określonego produktu, na którym zastosowany został dany wzór (nie
będzie zatem mieścił się w zakresie tego pojęcia ktoś, kto nie jest użytkownikiem danego
produktu). Po drugie zaś, mowa jest o użytkowniku „poinformowanym‖, a więc posiadającym
odpowiedni zasób informacji o wzorze, który pozwala go wyróżnić na tle innych
użytkowników.
Tym samym „poinformowany użytkownik‖ będzie zaznajomiony z dziedziną
określonych wzorów przemysłowych i produktów, w których zostały one inkorporowane.
Będzie więc znał ich konkretne przykłady, ich wygląd oraz elementy charakterystyczne.
Będzie miał też świadomość tego jakie jest przeznaczenie produktu, zaś konieczność
uwzględnienia zakresu swobody twórcy podczas dokonywania oceny indywidualnego
charakteru oraz zakresu ochrony, powoduje, iż będzie on musiał dokonać odpowiedniego
namysłu nad naturą techniczną produktu. Znajomość rynku produktu przejawiać się będzie
świadomością aktualnego stanu wzornictwa w danej dziedzinie, czyli tych wzorów, które
zostały udostępnione publicznie.
Poziom wiedzy, jaką powinien wykazywać się „poinformowany użytkownik‖ zależeć
będzie od natury określonego produktu. Nie powinno jednak ulegać wątpliwości, iż w
61
każdym przypadku wiedza poinformowanego użytkownika powinna być ponadprzeciętna,
wykraczająca poza stan wiedzy zwykłego konsumenta. I choć nie oznacza to, że od takiego
użytkownika powinno wymagać się wiedzy eksperckiej, to w przypadku wzorów dotyczących
produktu o skomplikowanej naturze lub skierowanych do wąskiego grona profesjonalnych
odbiorców, będzie można oczekiwać od niego określonej wiedzy specjalistycznej.
„Poinformowany użytkownik‖ będzie posiadał doświadczenie w wykorzystywaniu
produktu. Regularność w korzystaniu będzie przekładała się bezpośrednio na jego wiedzę o
wzorach. Często poszerzać ją będzie również poprzez wyszukiwanie informacji na temat
produktów. Nie oznacza to jednak, iż będzie on zawsze konsumentem końcowym.
W zakresie omawianego pojęcia mieścić się będą zarówno konsumenci, jak i
profesjonaliści, którzy są użytkownikami danych produktów oraz mają odpowiednią wiedzę
na temat ich wzorów. Nie powinno się jednak utożsamiać tego pojęcia z innymi wzorcami
występującymi w innych działach prawa własności przemysłowej, m.in. z „przeciętnym
konsumentem‖ i „znawcą‖. Mimo, iż w orzecznictwie oraz w literaturze wyrażane są poglądy,
które zbliżają „poinformowanego użytkownika‖ do któregoś z tych wzorców, to słuszne
wydaje się sklasyfikowanie tego pojęcia jako modelu pośredniego pomiędzy nimi.
Wzorzec „poinformowanego użytkownika‖ zajmuje istotne miejsce w europejskim
systemie ochrony wzorów przemysłowych. Od tego, jak zostanie on zinterpretowany, w dużej
mierze zależeć będzie zdolność rejestracyjna nowych wzorów oraz stopień ochrony wcześniej
udostępnionych
publicznie.
Im
większe
wymagania
postawione
zostaną
takiemu
użytkownikowi, tym mniejsze różnice będą niezbędne do uznania indywidualnego charakteru
wzoru, a co za tym idzie, oznaczać to będzie ułatwienia w rozwoju produktów i większe
możliwości ich ochrony.
Zasadnicze znaczenie w kontekście porównywania ogólnego wrażenia wzorów
posiada ustalenie zakresu swobody projektanta podczas kreowania wzoru. Należy zatem
wziąć pod uwagę ograniczenia jego swobody, wynikające przede wszystkim z konieczności
pełnienia funkcji przez dany produkt. Jednakże ograniczenie mogą być różnego rodzaju,
mogą przykładowo wynikać z przepisów prawa. Od tego jaki zakres swobody posiadał
projektant, zależeć będzie stopień wymaganych różnic w ogólnym wrażeniu wzoru. W
sytuacji, gdy swoboda projektanta była ograniczona, nawet z pozoru mało znaczące cechy
mogą okazać się w wystarczającym stopniu wpływające na ogólne wrażenie wzoru, te zaś co
do których projektant był ograniczony, należy wyłączyć z porównania. W przypadku zaś
dużej swobody, należy oczekiwać, iż różnice będą na tyle wyraźne, aby powodowały
odmienne ogólne wrażenie. Należy zaznaczyć, iż w przypadku dużej liczby wzorów na rynku
62
określonego produktu, twórca ma ograniczoną swobodę w projektowaniu nowego wzoru,
gdyż do pewnego stopnia będzie on musiał bazować na wzorach wcześniejszych. Z drugiej
strony jednak wielość wzorów może świadczyć o ich różnorodności i o stosunkowo szerokiej
możliwości nanoszenia zmian w stosunku do nich. Gdy jednak projektant stworzy wzór o
wysokim poziomie indywidualnego charakteru, co będzie oznaczało, iż jest uderzająco nowy
w stosunku do wcześniejszych, będzie on korzystał z dużo większej ochrony, gdyż przestrzeń
dla potencjalnych różnic będzie także większa.
Różne ogólne wrażenie nie powstaje jako suma różnic we wzorach. Całościowe
wrażenie należy ustalać zatem na podstawie podobieństw bądź różnic poszczególnych cech, a
także ich wpływu na wygląd całości wzoru. Nie zmienia to jednak faktu, iż jedna bardzo
charakterystyczna cecha może decydująco wpływać na ogólne wrażenie. Należy
przypomnieć, iż przedmioty porównania powinny mieć tożsame właściwości, dlatego też bazą
do dokonywania oceny wywoływanego całościowego wrażenia powinna być dokumentacja
zgłoszenia rejestracyjnego.
Przy dokonywaniu oceny ogólnego wrażenia należy wziąć pod uwagę wskazówki
zawarte w preambułach do Dyrektywy i Rozporządzenia. Należy zatem w tych analizach,
uwzględnić relewantny sektor przemysłu, który z kolei powinien determinować poziom
wymaganych różnic. Nie powinno się oczekiwać zbyt daleko idących różnic, lecz powinny
one pozostawać wyraźne, a zatem nie powinno się uwzględniać nieistotnych różnic o małym
znaczeniu.
Należy podkreślić, że w kontekście badania ogólnego wrażenia wzoru istotne
wyłącznie będą cechy dotyczące wyglądu. Najważniejszy zapewne będzie kształt wzoru, lecz
również inne cech, takie jak choćby kolorystyka, ozdobienie czy układ elementów, również
mogą mieć niebagatelne znaczenie. Różnice w cechach elementów zaś, aby mogły mieć
znaczenie powinny być charakterystyczne. Oczywiście należy pamiętać, w tym kontekście,
też o zakresie swobody twórcy i o tym kto dokonuje porównania. Ważne też jest, aby
elementy pozostawały widoczne, przede wszystkim w momencie normalnego korzystania z
produktu. Różnice powinny być na tyle widoczne i wyraźne, aby były w stanie przyciągnąć
uwagę poinformowanego użytkownika.
63
Bibliografia
1. Akty normatywne:
a) Designs Act 2003, Nr 147/2003 ze zm., wersja dostępna na:
http://www.comlaw.gov.au/ComLaw/Legislation/ActCompilation1.nsf/framelodgmentattach
ments/8B07084726A256B2CA25775A007EE99A
b) Dyrektywa 98/71/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 października 1998 w sprawie
prawnej ochrony wzorów, Dz.Urz. L 289, 28.10.1998, str. 28
c) Konwencja o udzieleniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim),
sporządzona w Monachium dnia 5 października 1973 r., zmieniona aktem zmieniającym
artykuł 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej
Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20
października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokołami
stanowiącymi jej integralną część, Dz. U. z 2004 nr 79 poz. 737
d) Porozumieniu o Współpracy Gospodarczej pomiędzy państwami CARIFORUM a
Wspólnotą Europejską i jej Państwami Członkowskimi, Dz. Urz. L 289, 30.10.2008, str. 3
e) Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej jako
załącznik do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu, Dz. U. z 1996 r.
Nr 32 poz. 143
f) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 216/96 z dnia 5 lutego 1996 r. ustanawiające regulamin
wewnętrzny izb odwoławczych Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego, Dz.
Urz. L 360, 7.12.2004, s. 8
g) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2245/2002 z dnia 21 października 2002 r. wykonujące
rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych, Dz. Urz. L 341 z
17.12.2002, s. 28
h) Rozporządzenie Komisji (WE) NR 2246/2002 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie opłat na
rzecz Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego w odniesieniu do rejestracji
wzorów wspólnotowych, Dz. Urz. L 193 z 25.07.2007, s. 16
i) Rozporządzenie 6/2002 Rady z 12 grudnia 2001 w sprawie wzorów wspólnotowych, Dz.
Urz. L 3 5.1.2002, str. 1
j) Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym,
Dz. U. 2007 nr 171 poz. 1206
64
k) Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, Dz. U. z 2001 r. Nr 49,
poz. 508 (tekst jednolity – Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.)
2. Literatura:
Bird R., Registered Community Design: Early decisions of OHIM Invalidity Division, E.I.P.R.
2006, 28(5), 297-299
Brazell L., Court defines on designs, Euro. Law. 2007/08, 74, 10-11
Brazell L., Egyptian Goddess Inc. v. Swisa Inc.: Is design law in the US and EU Converging?
The Egyptian Goddess faces up to the snake, E.I.P.R. 2009, 31(11), 576-581
Carboni A., Design validity and infringement: feel the difference, E.I.P.R. 2008, 30(3), 111117
Connor I., The design trigger: Case comment on Procter & Gamble v. Reckitt Benckiser,
E.I.P.R. 2007, 29(7), 293-298
Czub K., Wzory przemysłowe - nowa kategoria dóbr niematerialnych?, GSP 2003/10
Davidson J., People‟s Republic of China: Design Right infringement – comparison with
Italian judgment, E.I.P.R. 2008, 30(12), N91-92
Derclaye E., The British Unregistered Design Right: Will it survive its new Community
counterpart to influence future European case law?, 10 Colum. J. Eur. L. 265
Ghidini G., From here to eternity? On shape trademarks' overlap with design protection.
Wersja dostępna na:
http://www.juridicum.su.se/jurweb/utbildning/master/master_of_european_intellectual_proper
ty_law/Material%202009/Module%201/Ghidini%202.doc
Headdon T., Community Design Right Infringement: An emerging consensus or a different
overall impression, E.I.P.R. 2007, 29(8), 336-339
Horton A., European Design Law and the spare parts dilemma: The proposed regulation and
directive, E.I.P.R. 1994, 16(2), 51-57
Howe M., Russell –Clarke and Howe on industrial designs, Londyn 2005
Kępiński J., Definicja wzoru przemysłowego oraz warunki jego ochrony, PUG 2007/09
Koschtial U., Design Law: Individual Character, Visibility, and Functionality, IIC 2005,
36(3), 297-313
Kostański P., Prawo własności przemysłowej: komentarz, Warszawa 2010
Kotarba W., Ochrona własności przemysłowej w gospodarce polskiej w dostosowaniu do
wymogów Unii Europejskiej i Światowej Organizacji Handlu, Warszawa 2000
65
Kur A., Industrial Design protection in Europe – Directive and Community Design. Wersja
dostępna na: http://www.atrip.org/upload/files/activities/tokyo2003/s05-Kur_art.doc
Laddie H., The modern law of copyright and designs, vol. 1-2, Londyn, Edynburg 2000
Michalak A., Przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz, Warszawa
2008
Miklasiński Z., Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Warszawa 2001
Namysłowska M., Nowa ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, MoP
23/07
Nowińska E., du Vall M., Komentarz do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,
Warszawa 2008
Nowińska E., Naruszenie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, Gazeta Prawna z d.
21.12.2006. Wersja dostępna na:
http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/8044,naruszenie_prawa_z_rejestracji_wzoru_przemysl
owego.html
Nowińska E., Promińska U., du Vall M., Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2008
Podrecki P., Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych i jej implementacja do prawa
polskiego, Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej, 2007, z. 100
Poźniak – Niedzielska M., Ochrona wzorów przemysłowych w prawie europejskim, EPS,
01/07
Poźniak – Niedzielska M., Wzory przemysłowe, w: Promińska U. (red.), Prawo własności
przemysłowej, Warszawa 2005
Rogowski M., Agresywne praktyki handlowe oraz ich implementacja do prawa polskiego,
MoP 2/2008
Salmi H., Community Designs: Update on OHIM Procedural Matters and
Case Law in the Boards of Appeal and the Court of First Instance. Wersja dostępna na:
http://www.fordhamipinstitute.com/ip_conference/documents/HarriSalmi_Community_Desig
ns.pdf
Sieńczyło – Chlabicz J., Ochrona niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego, EPS 2/2008
Sieradzka M., Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz,
Warszawa, 2008
Sieradzka M., Wzorzec "przeciętnego konsumenta" w dyrektywie 2005/29/WE o nieuczciwych
praktykach handlowych i jego implikacje dla prawa polskiego, EPS 6/2008
Stefanicki R., Nieuczciwe praktyki handlowe w świetle prawodawstwa Unii Europejskiej dyrektywa 2005/29/WE, Warszawa 2007
66
Stefanicki R., Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym : komentarz,
Warszawa, 2009
Suthersanen U., Design law in Europe: an analysis of the protection of artistic, industrial and
functional designs under copyright, design, unfair competition and utility model laws in
Europe, including a review of the E. C. design regulation, the E. C. directive and
international design protection, Londyn 2000
Szczepanowska – Kozłowska K., Ochrona wzoru w prawie europejskim, PPH 2005/05
Szczepanowska – Kozłowska K., Wzór przemysłowy między funkcjonalnością a estetyką.
Wersja dostępna na: http://www.uprp.pl/NR/rdonlyres/325C06D9-3EB1-446C-95DBC85643672E5B/1043/KrystynaSzczepanowskaKoz%C5%82owska.pdf
Szczepanowska – Kozłowska K., Zdolność rejestracyjna wzoru, PPH 2005/03
Szwaja J., Tischner A., Implementacja dyrektywy 2005/29/WE o zwalczaniu nieuczciwych
praktyk handlowych do prawa polskiego, MoP 20/2007
Tischner A., Niezarejestrowany wzór wspólnotowy, PPH, 07/2006
Tischner A., Model przeciętnego konsumenta w prawie europejskim, KPP, 2006, z. 1
Tritton G., Intellectual Property In Europe, Londyn 2008
Wernicka K., Nowość i indywidualny charakter wzoru przemysłowego w praktyce Urzędu ds.
Harmonizacji Rynku Wewnętrznego, EPS 08/2008
Wojciechowska A., Treść i zakres prawa z rejestracji wzoru przemysłowego (Uwagi do
ustawy - Prawo własności przemysłowej), Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej
2005, z. 88
Wojciechowska A., Zdolność rejestracyjna wzoru przemysłowego w świetle dyrektywy z 13
października 1998 r. o ochronie prawnej wzorów przemysłowych, Prace Instytutu Prawa
Własności Intelektualnej, 2002, z. 80
Wojciechowska A., Wzory przemysłowe – warunki uzyskania prawa z rejestracji w świetle
ustawy: Prawo własności przemysłowej oraz regulacji wspólnotowej. Radca Prawny, 2004/3
Nr. 72. Wersja dostępna na: http://brzoza.wzks.uj.edu.pl:8080/iwowi/art.php?oid=4
Wybór decyzji Wydziału Unieważnień OHIM356:
Aktiebolaget Design z 20/12/05, RCD 000093356-0003
Ampel 24 z 01/12/2005, RCD 000225073-0001
356
Dostępne na: http://oami.europa.eu/ows/rw/pages/RCD/caseLaw/decisionsOffice/invalidity2.en.do
67
Andrzey Małdrzyk z 23/04/07, RCD 000425608-0015
Aniceto Canamasas Puigbo z 28/02/08, RCD 000180997-0001
Anson Packaging z 25/11/2009, RCD 001004238-0001
Antecuir, z 10/10/07, RCD 000603543-0002
Apple z 26/05/08, RCD 000489075--0001
Aroco-Comercio E Distribucao z 26/11/07, RCD 000646690-0001
Audi z 20/01/06, RCD 000027826-0001
Austrotherm z 19/10/2009, RCD 000150917-0004
Bosch Security Systems z 15/09/06, RCD 000214903-0001
Built NY Inc. z 03/05/06, RCD 000387584-0002
Bumag z 15/05/06, RCD 000288733-0001
Castello z 14/06/04, 000022454-0002
Cinders Barbecues z 20/02/07, RCD 000036645-0001
Crocs z 05/12/07, RCD 000694492—0001
Dr Oetker z 15/05/07, RCD 000273644-0001
Dryson AB z 17/03/06, RCD 000199872-0001
Equipamentos z 19/09/06, RCD 000404728-0001
Eredu S. Coop z 27/04/04, RCD 000003595-0001
Euro Fire z 11/12/07, RCD 000434782-0001
Flir Systems z 16/02/07, RCD 000380811-0001
Grupo PromerMon – Graphic z 01/07/05, RCD 000074463-0003
Hangzhou China Arts z 29/03/2010, RCD 000898408-0001
Henkel z 20/12/07, RCD 000687900-0003
HK Ruokatalo z 12/09/06, RCD 000003595-0001
Holey Soles Holdings z 12/12/07, RCD 000257001-0001
Hołdrowicz z 14/03/07, RCD 000413125-0001
Honda z 30/08/06, RCD 000163290-0002
Honda. z 03/04/07, RCD 000171178-0004
JÄTEPÖRSSI OY z 31/07/2009, RCD 000808555-0001
Julius Samann z 07/11/07, RCD 000413661-0001
Kamil Korhan, Katagülle z 18/05/2009, RCD 000757547-0003
Ljubojevic z 27/04/05, RCD 000016183-0001
Mars z 29/08/06, RCD 000196167-0003
Miguel Soriano Sola z 03/06/04, RCD 000018148-0001
68
Monika Barber z 29/03/06, RCD 000370200-0001
No (L)imitation z 18/06/2008, 000822044-0001
Pavel Blata z 27/04/07, RCD 000456421-0001
Plantillas Rosmar z 15/02/08, RCD 000666938-0006
Presenta Nova, z 10/03/08, RCD 000716907-0001
Prodir z 28/11/07, RCD 000616107-0013
Punch z 31/03/08, RCD 000325949-0001
Retch Porzellan z 20/02/06, RCD 000212907-0005
Rodi Comercial z 30/08/05, RCD 000037189-0010
RH Alurad Höffken z 31/01/08, RCD 000119623-0001
SGM Technology For Lighting SPA z 02/09/2008, RCD 000774948-0001
Siaco z 24/07/07, RCD 000638309-0001
Silverlit Toys Manufactory z 03/03/2009, RCD 000664115-0001
Stak Plast z 20/02/08, RCD 000321302-0002
Stokke z 12/02/08, RCD 000528377-0001
Sunstar Suisse z 20/06/05, RCD 000085311-0001
Svedbergas z 09/11/2009, RCD 001101885-0002
T-Mobile z 11/03/08, RCD 000246681-0001
Tadeusz Kropielnicki z 12/12/06, RCD 000254875-0001
Unistraw z 10/03/2009, RCD 000598693-0003
Vapesol z 29/09/2008, RCD 000764600-0001
Vaasan & Vaasan z 26/05/08, RCD 000636071-0002
VIGNAL SYSTEMS z 19/05/05, RCD 000057492-0001
VINIQUM Kereskedelmi z 10/03/2009, RCD 000628714-0003
Wanzl Metallwarenfabrik z 28/11/2008, RCD 000585609-0002
Wen Sung Lee z 21/06/07, RCD 000316310-0001
Wybór decyzji Izby Odwoławczej OHIM357:
„Animal foodstuff” z 25/01/08, R1391/2006-3
„Automatic machines for games‖ z 13/05/2008, R 135/2007-3
„BOTELLAS” z 09/11/07, R 103/2007-3
357
Dostępne na: http://oami.europa.eu/search/legaldocs/la/EN_boa_index.cfm
69
„Bread” z 19/10/09, R1080/2008-3
„Colanders” z 11/08/09, R0887/2008-3
„Communications equipment” z 11/02/08, R1437/2006-3
“Toy Cars” z 25/01/2008, R 84/2007-3
„Fireplaces‖ z 14/10/09, R0316/2008-3
„Internal combustion engine‖ z 08/10/2007, R 1337/2006-3
“Light projectors” z 05/11/09, R1592/2008-3
„Meat foodstuffs‖ z 09/11/07, R1215/2006-3
„Metal rappers” z 27/10/06, R1001/2005-3
„Packaging for foodstuffs” z 12/11/09, R 1114/2007-3
„Saucepan handles‖ z 02/08/07, R1456/2006-3
„Underwater motive device” z 22/11/06, R 196/2006-3
Wybór orzecznictwa:
J CHOO (JERSEY) LIMITED v. TOWERSTONE LIMITED & OTHERS, [2008] EWHC 346
(Ch)
Green Lane Products Ltd v. PMS International Group Ltd, [2007] EWHC 1712 (Pat)
Green Lane Products Ltd v. PMS International Group Ltd, [2008] EWCA Civ 358
Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, [2006] EWHC 3154 (Ch)
Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser, [2007] EWCA Civ 936
Woodhouse UK v Architectural Lighting Systems, [2006] R.P.C. 1
Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20.05.1992, w sprawie Komisja p.
Niemcy, C-290/90
Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 6.07.1995, w sprawie Verein gegen
Unwesen in Handel und Gewerbe Köln. v. Mars (C-470/93)
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 marca 2007, sygn. II GSK 276/06
Wyrok Sądu z dnia 22.06.2010 w sprawie Shenzhen Taiden Industrial Co. Ltd v. OHIM (T153/08)
Wyrok Sądu z dnia 21.04.2010, w sprawie Peek & Cloppenburg (T-361/08)
Wyrok Sądu z dnia 4.03.2010, w sprawie Weldebräu (T-24/08)
Wyrok Sądu Najwyższego z 23.10.2007, Sygn. II CSK 302/07
Wyrok Sądu Ochrony Konsumentów i Konkurencji z 2.12.2005, Sygn. VI ACa 600/05,
70
Wyrok Sądu Ochrony Konsumentów i Konkurencji z 23.02.2006, Sygn. XVII Ama 118/04
Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Wydział XXII Sąd Wspólnotowych Znaków
Towarowych i Wzorów Przemysłowych z dnia 8 października 2007 r., Sygn. XXII GWwp
2/05
Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Wydział XXII Sąd Wspólnotowych Znaków
Towarowych i Wzorów Przemysłowych z dnia 31.03.2009, Sygn. XXII GWwp 9/08
Wyrok Sądu Pierwszej Instancji z dnia 12.11.2009, w sprawie Spa Monopole, T-438/07
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 2007.03.09, Sygn. VI
SA/Wa 2233/06
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 10.10.2007, Sygn. VI
SA/Wa 1116/07
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 15.12.2009, Sygn. VIII
SA/Wa 332/09
Wybór dokumentów:
Alicante News - European Trade Marks and Designs Newsletter, Nr 7/8 – 2005, 21/07/2005.
Dostępne: http://oami.europa.eu/en/office/newsletter/newsletter8.htm
Decyzja w sprawie wspólnego stanowiska przyjętego przez Radę w celu przyjęcia Dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawnej ochrony wzorów, Dz. Urz. C 339 z
10/11/1997, s.52
Dodatkowa opinia Komitetu Ekonomiczno - Społecznego w sprawie Propozycji Parlamentu
Europejskiego i Rady w sprawie Rozporządzenia dotyczącego wzoru wspólnotowego, Dz.
Urz. C 110 z 02/05/1995, s.12
Dodatkowa opinia Komitetu Ekonomiczno - Społecznego w sprawie Propozycji Parlamentu
Urz. C 110 z 02/05/1995, s.12
Legislacyjna rezolucja zawierająca opinię Parlamentu w sprawie projektu Dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawnej ochrony wzorów
(COM(93)0344 - C3-0513/93 - 00/0464(COD)) (Procedura współdecyzji: pierwsze
czytanie) Dz. Urz. C 287, 30.10.1995, s. 157.
Opinia Komitetu Ekonomiczno - Społecznego w sprawie Propozycji Parlamentu
Europejskiego i Rady w sprawie Dyrektywy w sprawie prawnej ochrony wzorów, Dz. Urz. C
388 z 31/12/1994, s.9
71
Opinia Komitetu Ekonomiczno - Społecznego w sprawie Propozycji Parlamentu
Urz. C 388 z 31/12/1994, s.9
Zielona Księga o prawnej ochronie wzorów przemysłowych, Komisja Wspólnot Europejskich,
Bruksela, Lipiec 1991
72
Aneks
Prezentacja: „Informed user” in the EU legislation on design
„Informed user” in the
EU legislation on
designs
Maciej Hulicki
Jagiellonian University
OHIM Universities Network
„Informed user”
user”:
Directive 98/71 (OJ L 289 , 28/10/1998 p. 28)
Regulation 6/2002 (OJ EC No L 3 of 5.1.2002, p. 1)

Individual character

Article 6 (1) Regulation:
„A design shall be considered to have
individual character if the overall impression
it produces on the informed user differs
from the overall impression produced on
such a user by any design which has been
made available to the public:
(a) in the case of an unregistered Community
design, before the date on which the design
for which protection is claimed has first been
made available to the public;
(b) in the case of a registered Community
design, before the date of filing the
application for registration or, if a priority is
claimed, the date of priority.”
priority.”


Scope of protection

Article 10 (1), Regulation:
„The scope of the protection
conferred by a Community design
shall include any design which does
not produce on the informed user a
different overall impression.
impression.”

Article 9 (1) Directive
Article 5 (1), Directive
73
Role of the „informed user”


comparison of the two designs and their
overall impressions
consequences when the design does not
produce a different overall impression:
»
»
invalidity
infringement
Characteristics of the „informed user”





knowledge
experience
regularity
interest
„particularly observant”
observant” (CJ)
 Identity of the „informed user”
74
Scope of the familiarity with the product






basic features
» component elements
» basic shapes
purpose and function
main elements
ability of distinguishing important elements
knowledge of prior art
product market
Level of knowledge


what level of technical knowledge
Aktiebolaget Design -> product
can serve several functions ->
specialist knowledge is not
necessary


„Archival mind”
mind” or basic
knowledge (Proctor
(Proctor & Gamble v.
Reckitt Benckiser)
Benckiser)?
„existing design corpus”
corpus”
Source:
http://www.bailii.org
/ew/cases/EWHC/Ch/
2006/3154.html
Source:
http://oami.europa.eu/pdf
/design/invaldec/0000933
56-0003.pdf
75
Other characteristics of the „informed user”

experience
»

regularity
»

used it as a consumer or at work (see: Woodhouse UK v
Architectural Lighting Systems)
Systems)
regular usage = familiarity with the product (see: Vassan)
Vassan)
interest
»
»
product directed to the informed user (see: Woodhouse
UK v Architectural Lighting Systems)
Systems)
more interest in the product than the ordinary consumer
(see: Alurad,
Alurad, Silverlit,
Silverlit, Mars)
Mars)
Identity of the „informed user”

Issues to be solved:
» category of products
» consumer, specialist or autonomous
category?
» end user
» liberal or restrictive approach?
76

category of products indicated in the application for
registration

informed user and a consumer
»
»
»

informed user and a specialist
»
»

increased interest in the product
„informed user”
user” – autonomous, specific category
appreciates features, which do not result merely from the function
function
(Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser)
Benckiser)
ordinary usage – not a manufacturer, a designer, or a specialist (see: HK
Ruokatalo)
Ruokatalo)
on the grounds of patent law – not an expert, rather „average
designer”
designer” (Proctor & Gamble v. Reckitt Benckiser)
Benckiser)
informed user and end user
»
not always (see: Mars)
Mars)




Liberal approach:
will not make detailed analysis
of the product
most important are practical
features and attractiveness of
the design (see: Paton Calvert
Housewares Limited)
Limited)
minimal technical knowledge
sufficient - must exist in reality
(see: Proctor & Gamble v.
Reckitt Benckiser)
Benckiser)
it may be a child or a
marketing manager (see:
Grupo Promer MonMon-Graphic,
see also: CJ TT-9/07)
9/07)
Source:
http://www.bailii.org
/ew/cases/EWHC/Ch/
2006/3154.html
Source: http://oami.europa.eu/pdf/design/invaldec/74463-0001.pdf
77







what with more
sophisticated products?
Castello -> skin anticeptic
compostion dispenser
Honda -> internal
combusiton engines
informed user as a
professional
Antecuir -> fabrics
Presenta Nova -> display
units
even small differences
may have impact
Source:http://oami.europ
a.eu/pdf/design/invaldec Source:http://oami.europa.eu/pdf/d
/ICD%204414%20%28EN esign/invaldec/ICD_000001006_deci
sion_%28EN%29.pdf
%29.pdf
Source:http://oami.europa.eu/pdf/design/invaldec/22454-0001.pdf
Summary






informed user can be characterized by several
features
has specific knowledge
not a specialist nor an average consumer
autonomous category
he may be a consumer or a professional
his role is to compare two designs and decide
whether they produce different overall
impression
78
Summary
 liberal
or more restrictive approach?
» which approach means more
effective protection of designs?
» which approach is desirable taking
into account the role of designs in
the European economy?
79

“informed user” in the light of the EU practice - euipo

Transkrypt

Podobne dokumenty