Ginąca cywilizacja. Niszczenie dziedzictwa kulturowego na
Transkrypt
Ginąca cywilizacja. Niszczenie dziedzictwa kulturowego na
GINĄCA CYWILIZACJA Niszczenie dziedzictwa kulturowego na okupowanym Cyprze W orzeczeniu Sądu Apelacyjnego Stanów Zjednoczonych (24 października 1990 r.) nakazującym zwrot mozaik z kościoła Panagia Kanakaria Cyprowi, przewodniczący sądu apelacyjnego, sędzia William J. Bauer, zacytował fragment utworu lorda Byrona „Oblężenie Koryntu”, który opisuje zniszczenie miasta w 1715 roku. A następnie, odnosząc się do Cypru, stwierdził: „Ten Byronowski opis tureckiej inwazji na Korynt w 1715 roku, mógłby równie dobrze odnosić się do kościołów i zabytków, które dziś leżą w gruzach na Cyprze… Jak ubolewa Byron w swym utworze, wojna obraca najwspanialsze i najświętsze przybytki w „kamienne szczątki”. Tylko najpodlejsi z podłych próbują czerpać osobiste zyski z tej wspólnej straty. Kto plądruje kościoły i zabytki na rozdartym wojną Cyprze, ukrywa cenne przedmioty, a potem je szmugluje i sprzedaje za wielkie sumy, jest takim właśnie nikczemnikiem”. Przygotowanie / Tekst: Lefkios Zaphiriou, Costas Nicolaides, Miltos Miltiadou, Marianna Mammidou Redakcja (Wydanie angielskie): Miltos Miltiadou Zdjęcia: Archiwum fotograficzne Biura Prasowego i Informacyjnego Archiwum fotograficzne Cypryjskiego Muzeum Archeologicznego Opracowanie graficzne: Nicos Ierodiaconou Przekład: Ewa T. Szyler Zabrania się sprzedaży lub jakiegokolwiek innego wykorzystania całości lub części publikacji w celach komercyjnych. Dozwolone jest wykorzystanie fragmentów publikacji pod warunkiem podania źródła ich pochodzenia. Publikacje Biura Prasowego i Informacyjnego są bezpłatne. 2 Ginąca cywilizacja Ginąca cywilizacja „Szkody wyrządzone dobrom kultury jakiegokolwiek ludu oznaczają szkodę dla dziedzictwa kulturowego całej ludzkości.” Ze wstępu do Konwencji Haskiej z 1954 r. „O ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego”. Cypr, największa wyspa wschodniego rejonu Morza Śródziemnego, leży na przecięciu szlaków łączących trzy kontynenty – Europę, Azję i Afrykę, w miejscu spotkań wielkich cywilizacji. Umiejscowiony na zbiegu lądów i cywilizacji, Cypr chlubi się ogromem i bogactwem dziedzictwa kulturowego. Położenie geograficzne było jednak dla Cypru tak skarbem, jak przekleństwem. Z jednej strony wspomagało rozwój unikatowych dóbr kultury, z drugiej zaś, strategiczna lokalizacja nierzadko czyniła z wyspy ofiarę najeźdźców. W starożytności i średniowieczu docierały tu cywilizacje: egipska, minojska, asyryjska, perska, grecka, fenicka, hebrajska, rzymska, bizantyjska, osmańska. Bliskie kontakty z nimi, a w konsekwencji mieszanie się wpływów i wzajemne oddziaływania w rozmaitych okresach dziejów, prehistorycznym i późniejszych, kształtowały na wyspie wyjątkową kulturę, by wreszcie przeobrazić ją w osadzone na morzu muzeum. Ginąca cywilizacja 3 Kościół św. Antoniego w Leonarisso, okręg Famagusta W przeciągu swej długiej historii Cypr doświadczał najazdów, grabieży i podbojów ze strony różnych potęg. Przyczyną tak burzliwych dziejów było bogactwo natury i strategiczne położenie wyspy. Od XI w. p.n.e., kiedy utrwalił się jej grecki charakter, zdarzały się okresy niezależności, ale częstsze i dłuższe były okresy obcego panowania: Asyryjczyków, Egipcjan, Persów, Rzymian, Franków, Wenecjan, Turków osmańskich i Brytyjczyków. To jednak, co wydarzyło się w roku 1974, i co wiąże się z turecką inwazją na wyspę, nie ma precedensu. Po zbrojnym ataku Turcja zajęła blisko 40% ziem Republiki Cypryjskiej i od tamtej pory Cypr jest podzielony. Wykorzystując okupację, Turcja dokonała geograficznego podziału ludności według pochodzenia etnicznego: Greków cypryjskich zmuszono do opuszczenia swoich domów na terenie okupowanym; Turków cypryjskich zmuszono do zamieszkania na terenie zajętym przez okupanta. Ponad jedna czwarta ludności Cypru nadal przeżywa dramat wykorzenienia, 4 Ginąca cywilizacja pozbawiona jest najświętszych i niezbywalnych praw człowieka – prawa do życia we własnym domu, doglądania własnej ziemi, odprawiania praktyk religijnych w swoim kościele i opiekowania się grobami bliskich. Ponadto, reżim okupacyjny uprawiał i nadal uprawia politykę nielegalnego sprowadzania z głębi Turcji kolonistów i osiedlania ich na terenach okupowanych, zmieniając tym samym strukturę demograficzną wyspy. Po raz pierwszy w historii Cypru jego ludność została de facto podzielona i rozmieszczona w dwóch odrębnych, jednolitych pod względem rasy i religii, strefach geograficznych. Stało się tak wbrew rezolucjom uchwalanym przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz inne organizacje międzynarodowe; rezolucjom, które potępiły turecką inwazję na Cypr, popierając zarazem niepodległość i integralność terytorialną Republiki Cypryjskiej. Ukartowany w Ankarze podział wyspy został następnie utrwalony w 1983 roku, gdy przywódcy Turków cypryjskich – za zachętą i przy wsparciu Turcji – ogłosili „jednostronną deklarację niepodległości” i ustanowili tak zwaną Turecką Republikę Północnego Cypru. Społeczność międzynarodowa stanowczo potępiła akt secesji. Rada Bezpieczeństwa ONZ orzekła, że jest on „nieważny w świetle prawa” i domagała się uchylenia „deklaracji”. Ostatecznie, nielegalny reżim okupacyjny nie został uznany przez żadne z państw z wyjątkiem okupanta –Turcji. Kościół św. Antoniego w Leonarisso, okręg Famagusta Ginąca cywilizacja 5 Kościół św. Ireny (Agia Irini) w wiosce Agia Irini, okręg Morfou Od roku 1974 Turcja w sposób ciągły dopuszcza się podwójnego przestępstwa wobec Cypru. Zaatakowała zbrojnie oraz dokonała podziału małego i słabego, ale nowoczesnego i niepodległego, państwa europejskiego – od 1 maja 2004 roku członka Unii Europejskiej – i od tamtej pory stara się zmienić strukturę demograficzną wyspy oraz systematycznie niszczyć i eliminować dziedzictwo kulturowe na terenach pozostających pod jej kontrolą. Poza tragicznymi skutkami o wymiarze czysto ludzkim, poza konsekwencjami społecznymi, etnicznymi i gospodarczymi, inwazja oraz okupacja turecka była i jest przyczyną ogromnych szkód dla kultury, które, w wielu wymiarach, są niestety nieodwracalne. Fakt ten stanowi jeden z najtragiczniejszych aspektów problemu cypryjskiego i jest jawnym dowodem na determinację Ankary w zamiarze sturczenia okupowanej części wyspy. Reżim okupacyjny – od roku 1974 po dziś dzień – metodycznie zabiega o wyparcie z okupowanej części Cypru wszystkiego, co wiążę się z jej grecką i chrześcijańską przeszłością. Dlatego greckie nazwy obszarów, miast, wiosek i dróg zastąpiono nazwami tureckimi. Zmiany nazw 6 Ginąca cywilizacja Szkoła podstawowa w Agia Triada, okręg Famagusta dokonano z pogwałceniem prawa międzynarodowego, rezolucji oenzetowskich dotyczących Cypru oraz rezolucji nr 16 przyjętej na trzeciej międzynarodowej Konferencji ONZ w sprawie standaryzacji nazw geograficznych w 1977 roku. Język grecki przetrwał na terenie okupowanym jedynie w kilku ocalonych starożytnych inskrypcjach, na znakach drogowych w zamkniętej części miasta Famagusta, na rozbitych płytach nagrobnych i cmentarnych krzyżach oraz wśród nielicznej grupy Greków cypryjskich zamieszkujących grecką enklawę na półwyspie Karpasia. Dewastacji ulegają neolityczne osady, jak Apostolos Andreas-Kastros (VI w. p.n.e.) położona w najdalej na wschód wysuniętym zakątku Cypru i Unii Europejskiej. Prehistoryczne i późniejsze zabytkowe miasta pozostawiono na pastwę losu, na przykład słynne Enkomi (ok. 1400 p.n.e.) czy starożytne miasta-państwa Salamina i Soli. Kościoły – najlepiej świadczące o tożsamości wyspy – poddawane są brutalnemu i systematycznemu bezczeszczeniu i dewastacji. Ponad 500 kościołów i monasterów ograbiono i doprowadzono do ruiny. Ponad 15000 ikon, niezliczone naczynia liturgiczne, księgi religijne i inne przedmioty wielkiej wartości po prostu zniknęły. Niektóre kościoły przekształcono w meczety, muzea lub miejsca rozrywki, a nawet w hotele – jak kościół Agia Anastasia w Lapitos. Co najmniej trzy monastery zamieniono w baraki dla tureckich żołnierzy (monaster Agios Chrisostomos Ginąca cywilizacja 7 w górach Pentadaktylos, monaster Acheropoiitos w Karavas oraz monaster Agios Panteleimonas w Mirtou). Co gorsza, wspaniałe bizantyjskie malowidła ścienne i bezcenne mozaiki są bezprawnie usuwane ze ścian przez tureckich handlarzy dzieł sztuki i sprzedawane kolekcjonerom w Europie, Ameryce oraz Japonii, a pozbawione opieki bizantyjskie świątynie ulegają nieodwracalnym zniszczeniom. Nie lepszy los spotyka na okupowanych terenach święte miejsca, gdzie odpoczywają umarli - cmentarze. Wiele z nich zniszczono i sprofanowano. Latem 1974 roku działało na Cyprze 17 zagranicznych i 5 cypryjskich misji archeologicznych. Po inwazji, w okupowanej części wyspy, zawieszono wszystkie wykonywane legalnie prace wykopaliskowe. Prowadzi się natomiast – otwarcie i przy współudziale sił okupacyjnych – wykopaliska nielegalne oraz nielegalny handel zabytkowymi przedmiotami. Kościół Archanioła Michała, Levkoniko, okręg Famagusta Tureckie władze okupacyjne wciąż sprawują całkowitą – militarną, finansową i polityczną – kontrolę nad północną częścią wyspy, uniemożliwiając rządowi Republiki Cypryjskiej utrzymywanie i ochronę stanowisk archeologicznych znajdujących się w strefie okupowanej. Nie dopuszczają także, by Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) otoczyła opieką znajdujące się na okupowanym terenie zabytki prehistoryczne i starożytne, a także bizantyjskie i późniejsze, oraz żeby zadbała o ich konserwację tam, gdzie to możliwe i w możliwym ze względu na obecne warunki zakresie. Cmentarz w Gialousa, okręg Famagusta 8 Ginąca cywilizacja Chociaż wiadomo, że upływ czasu pogarsza sytuację, nikt nie potrafi znaleźć sposobu na powstrzymanie postępujących zniszczeń. Wiele osób próbowało unaocznić potworną krzywdę wyrządzaną przez Turcję Cyprowi. Był wśród nich Turek cypryjski, dziennikarz, Mehmet Yasin, który z głębokim smutkiem dokumentował tragedię Cypru serią artykułów w czasopiśmie „Olay” (1982) i ostrzegał: „Cypr wyobcowuje się ze swej prawdziwej natury; jego historyczna, środowiskowa, społeczna i kulturalna tkanka ulega zniszczeniu…”. Stanowisko archeologiczne w Soli, okręg Morfou Dziennikarka i pisarka Michael Jansen chyba lepiej niż ktokolwiek inny streściła istotę cypryjskiego dramatu, który wynika z tureckiej inwazji i nieprzerwanej okupacji: „Faktyczny podział polityczno-demograficzny narzucany Cyprowi od roku 1974, stanowi zagrożenie nie tylko dla jedności i spójności współczesnego państwa, lecz także dla spójności i ciągłości kultury rozwijanej od tysięcy lat w miejscu, gdzie spotykają się cywilizacje wschodniego rejonu Morza Śródziemnego”. Ta niewielka broszura przedstawia w zarysie dokonywaną przez Turcję metodyczną, systematyczną i wieloaspektową destrukcję spuścizny kulturowej ludu cypryjskiego. Zarówno rząd, jak i Kościół cypryjski dokładają ogromnych starań, by położyć kres tej zbrodni i sprowadzić do kraju zagrabione skarby. Walka jest trudna, bo Turcja, okupant, uporczywie ignoruje także te z międzynarodowych konwencji, które sama ratyfikowała. Ginąca cywilizacja 9 KLASZTORY – KOŚCIOŁY Armenomonastero Ormiański monaster Sourp Magar (Agios Makarios) jest jedynym monasterem ormiańskim i najcenniejszą budowlą sakralną na Cyprze. Znajduje się w górach Pentadaktylos, w rejonie Chalefka, i jest poświęcony koptyjskiemu pustelnikowi św. Makariosowi (Agios Makarios) z Aleksandrii (309-404). Przed rokiem 1974, w czasie weekendów i świąt, klasztor tętnił życiem – zwłaszcza w czasie świąt patrona, św. Makariosa, obchodzonych w grudniu i pierwszą niedzielę maja. Monaster, jako zabytek sakralny i archeologiczny, odwiedzany był licznie przez miejscowych i przybyszów z zagranicy. W monasterze przechowywano bogaty zbiór rękopisów o ogromnej wartości historycznej, religijnej i narodowej. Zaledwie 56 tomów przetrwało inwazję turecką - tylko dlatego, że znajdowały się wówczas w katolikosacie Wielkiego Domu Cylicyjskiego w Antelias w Libanie. Po inwazji klasztor opustoszał i powoli obraca się w ruinę. Zawalił się już dach oraz część ścian. KLASZTORY – KOŚCIOŁY 11 Święty Monaster Proroka Eliasza mnichów maronickich Święty Monaster Proroka Eliasza, położony nieopodal wioski Agia Marina Skillouras w okręgu Nikozja, odgrywał istotną rolę w umacnianiu wspólnoty maronickiej na Cyprze. Mnisi maroniccy, wypędzeni wcześniej przez Turków osmańskich, powrócili na Cypr w 1673 r. i osiedli we wsi maronickiej, Metochi, dziś już nieistniejącej, gdzie otrzymali kościół pod wezwaniem proroka Eliasza, zbudowany przez miejscową ludność w 1508 roku. Wzniesiony w roku 1735 klasztor rozrósł się z czasem do kompleksu zabudowań, w skład którego wchodziły: dolny monaster ze starym kościołem oraz górny monaster z ośmioma domami. Monaster był „latarnią” religii i kultury maronitów przez prawie dwa stulecia. Stanowił także ośrodek filantropijny działający na rzecz zarówno wspólnoty maronickiej, jak i społeczności Greków i Turków cypryjskich. W czasie drugiego etapu inwazji w 1974 roku Turcy zbombardowali monaster, który stanął w płomieniach i uległ zniszczeniu. Kościół i budynki klasztorne ograbiono i sprofanowano. Ich ruiny służą za zagrody dla zwierząt. 12 KLASZTORY – KOŚCIOŁY Monaster Antifonitis W obrębie tego bizantyjskiego klasztoru, położonego w wiosce Kalograia (okręg Kirenia), znajduje się kościół z końca XII w. zbudowany na planie ośmiokąta. Jest to jedyny dobrze zachowany ośmiokątny kościół na Cyprze. Wewnętrzne ściany świątyni były w całości pokryte malowidłami z XII i XV w. Tureccy handlarze dzieł sztuki w akcie bezprawia zniszczyli głowy dwóch archaniołów w apsydzie kościoła. Zdejmując po kawałku ze ścian kościoła malowidła przedstawiające sceny biblijne – Sąd Ostateczny oraz Różdżkę Isajego – zniszczyli znaczne partie cennych dzieł. Sześćdziesiąt fragmentów tych malowideł znaleziono w Monachium i część z nich została zwrócona Cyprowi w roku 1997. W tym samym roku policja monachijska odnalazła pozostałe fragmenty; były w posiadaniu działającego bezprawnie tureckiego handlarza dzieł sztuki Aydina Dikmena. Z kościoła usunięto także inne malowidła ścienne oraz ikony i wywieziono je do Holandii. KLASZTORY – KOŚCIOŁY 13 14 KLASZTORY – KOŚCIOŁY Matka Boska Kanakaria (Panagia Kanakaria) Mniejsza fotografia przedstawia resztki wyjątkowo pięknej mozaiki z kościoła Matki Boskiej Kanakaria w Lithrankomi na półwyspie Karpasia. Dzieło pochodzi z I połowy VI w., z czasów cesarza Justyniana. Po brutalnym usunięciu mozaiki ze ściany, w kościele pozostał jedynie jej maleńki fragment. Wyraźne zniszczenia widoczne są także na malowidle ściennym znajdującym się na nadprożu drzwi świątyni (większa fotografia). Uszkodzenia wynikające z zaniedbania będą nieodwracalne, jeśli nie przeprowadzi się prac konserwatorskich natychmiast. To samo dotyczy malowideł wewnątrz kościoła. KLASZTORY – KOŚCIOŁY 15 Kościół św. Themonianosa (Agios Themonianos) XIII-wieczny, jednonawowy bizantyjski kościół sklepiony kopułą, stojący na obrzeżach Lisi w okręgu Famagusta, został zniszczony przez tureckie wojska okupacyjne w pierwszych latach po inwazji (1974-1983). Tamtejsze malowidła ścienne – uznane przez bizantolożkę dr Annemarie Weyl Carr za jedne z największych dzieł epoki – były metodycznie usuwane ze ścian. Znaleziono je w mieszkaniu działającego nielegalnie handlarza dzieł sztuki, Turka, Aydina Dikmena, w Monachium. Malowidła przedstawiają Chrystusa Pantokratora oraz Maryję Dziewicę z rękoma uniesionymi do modlitwy stojącą między archaniołami Gabrielem i Michałem. Dziś malowidła znajdują się w specjalnie dla nich przygotowanej kaplicy Fundacji De Menil w Houston w Teksasie. Zostały wypożyczone Fundacji na czas określony przez cypryjski Departament Dzieł Sztuki oraz Kościół Cypru, który jest ich właścicielem. Konserwacja malowideł trwała ponad trzy lata. 16 KLASZTORY – KOŚCIOŁY Kościół św. Prokopiusza (Agios Prokopios) Kościół bizantyjski z XI lub XII w., znajdujący się w wiosce Synkrasi w okręgu Famagusta, zbudowany na planie krzyża i sklepiony kopułą. Także ten kościół został sprofanowany w 1974 roku przez wojska okupanta. Zniszczono ikonostas, ikony skradziono. Dziś kościół jest schronieniem dla ptaków. KLASZTORY – KOŚCIOŁY 17 Stanowiska archeologiczne Salamina Mozaiki ścienne w Salaminie (koniec III i początek IV w.) ucierpiały w dużym stopniu zarówno wskutek prób ich usunięcia, jak i z powodu zaniedbania. Ogromnym szkodom – co widać na fotografiach – uległa mozaika w apsydzie południowej części Łaźni Gimnazjonu. Mozaika przedstawia siedzącego boga Ewrotasa, wspartego o dzban na wodę. Zniszczenia objęły znaczną powierzchnię mozaiki: postać Ewrotasa oraz dzban. Prawie cała postać boga rzek i cały przewrócony dzban – podobnie jak część zdobień okalających przedstawienie Ledy i łabędzia oraz fragment łabędziego skrzydła – zniknęły na zawsze. 1 2 1. Fotografia wykonana przed inwazją turecką 2. Fotografia wykonana w sierpniu 2005 roku Stanowiska archeologiczne 19 Groby królewskie – Salamina Groby królewskie znajdują się na terenie nekropolii w pobliżu antycznego miasta Salamina. Są to groby komorowe pochodzące z VIII w. p.n.e. (cypryjski okres archaiczny). Osiem grobów odkryto w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych przez archeologa Vasosa Karagiorgisa w latach 1962-1973. Najcenniejszy jest grób oznaczony numerem 79, w którym, poza szkieletami koni, znaleziono słynny kocioł z brązu, cztery trony, łoże i inne bezcenne przedmioty. Starożytne groby niszczeją wskutek braku opieki. 20 Stanowiska archeologiczne Enkomi Enkomi, którego świetność przypada na XIV-XIII w. p.n.e., był jednym z najważniejszych ośrodków prehistorycznego Cypru. Granice miasta dają się wyznaczyć z dużym trudem, a przecinające się pod kątami prostymi ulice w większości już nie istnieją. Po 26 latach wykopalisk prowadzonych przez cypryjskiego archeologa Porfiriosa Dikaiosa (1904-1971), a następnie przez francuską misję archeologiczną, stanowisko zostało opuszczone i zaniedbane. Na szczęście najważniejsze znaleziska (gliniane tablice z pismem cypryjskominojskim, statuetki z brązu przedstawiające boga z brodą i młodego boga z rogami, przedmioty ze złota, itp.) zostały zabezpieczone w Muzeum Cypryjskim, w Luwrze, Muzeum Brytyjskim oraz w innych miejscach. W poemacie „Enkomi” ze zbioru „Dziennik pokładowy III” znakomity poeta grecki Jorgos Seferis pisze o mieście, które odwiedził w okresie prac wykopaliskowych: „To było dawne miasto. Mury, ulice, domy wyłaniały się…” 1 2 1. Stanowisko archeologiczne przed rokiem 1974 2. Stanowisko archeologiczne dzisiaj Stanowiska archeologiczne 21 Cmentarze 1 2 3 Ogarnięci manią niszczenia najeźdźcy i ich poplecznicy nie oszczędzili na okupowanych ziemiach Cypru nawet cmentarzy. Dziennikarz, członek brytyjskiej ekipy telewizyjnej, napisał w „The Guardian” z 6 maja 1976 roku, że ekipa odwiedziła w okupowanej części Cypru 26 wiosek zamieszkanych dawniej przez Greków cypryjskich i nie znalazła ani jednego cmentarza, który nie zostałby sprofanowany. W innej relacji z Cypru, brytyjska gazeta „The Observer” donosi 29 marca 1987 roku, że wandale zbezcześcili ogromną liczbę brytyjskich grobów znajdujących się w okupowanej części Cypru – niektóre z nich były grobami brytyjskich żołnierzy uczestniczących w I wojnie światowej. Na cmentarzu brytyjskim w Famaguście, pisze dalej gazeta, wszystkie krzyże zostały zniszczone, w Kirenii zaś, groby były otwarte, a płyty nagrobne rozbite na kawałki. 1. Cmentarz w Trikomo, okręg Famagusta 2. Cmentarz w Gypsou, okręg Famagusta 3. Cmentarz w Marathovouno, okręg Famagusta Cmentarze 23 Cmentarz w Rizokarpaso Cmentarz w Rizokarpaso położony jest opodal kościoła Panagia Rizokarpasou, w okręgu Famagusta. Przypomina wyglądem teren po nalocie bombowym, chociaż nadal korzystają z niego miejscowi Grecy cypryjscy, którzy w liczbie kilkuset osób zamieszkują tę enklawę greckości na okupowanym terenie. 24 Cmentarze Żydowski cmentarz Margo Historyczny cmentarz Margo, położony na południowy wschód od Nikozji, będący narodowym zabytkiem Żydów został zbezczeszczony i zniszczony przez wojska tureckie w ten sam sposób, co cmentarze chrześcijańskie. Na cmentarzu znajdują się groby Żydów miejscowej diaspory (1885) oraz żydowskich uchodźców przybyłych na wyspę po II wojnie światowej. Cmentarz leży w ściśle strzeżonej strefie wojskowej – na zewnątrz terenu cmentarza trzyma wartę uzbrojony turecki żołnierz. Organizacje żydowskie i zorganizowane grupy Żydów nieustannie zabiegają o dostęp do cmentarza celem odprawienia obrzędów religijnych. Reżim okupacyjny nie spełnia jednak ich próśb. Cmentarze 25 Cmentarz w Kontei Całkowity brak poszanowania greckich prawosławnych miejsc kultu religijnego przez stronę turecką widoczny jest na cmentarzu w miejscowości Kontea w okręgu Famagusta. Charakterystycznym tego przykładem jest profanacja grobu wielkiego cypryjskiego poety Tefkrosa Anthiasa pochowanego na tym cmentarzu. Słowa „Myśl nadała życiu rozciągłość tak wielką, tak wielką, że uczynił człowiek ziemię i wszechświat domem” ze znanego wiersza „Gwizdanie włóczęgi” nadal widnieją na rozbitym nagrobku. 26 Cmentarze Mapa Cypru z zaznaczonymi miejscami na terenie okupowanym, gdzie dziedzictwo kulturowe wyspy podlega niszczeniu od 1974 roku do chwili obecnej. PIO 145/2011 - 2000 (Polish) ISBN 978-9963-50-021-5 Wydawca: Biuro Prasowe i Informacyjne Republiki Cypryjskiej www.moi.gov.cy/pio Druk: Konos Ltd