ARTYKUŁY Błotniszek wełnisty Helodium blandowii

ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 241–243, 2013
Błotniszek wełnisty Helodium blandowii (Bryophyta, Helodiaceae)
w Polsce Środkowej
Helodium blandowii (Bryophyta, Helodiaceae) in Central Poland
GRZEGORZ J. WOLSKI1, EMILIA GRABOWSKA2, LESZEK KUCHARSKI3
1
Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin
Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki
90–237 Łódź, ul. St. Banacha 12/16
e-mail: [email protected]
Łódź 91–172, ul. Zimna Woda 56 D
e-mail: [email protected]
2
3
Katedra Ochrony Przyrody
Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki
90–237 Łódź, ul. St. Banacha 1/3
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: Helodium blandowii, relikt glacjalny, ochrona gatunkowa roślin, Polska Środkowa.
Błotniszek wełnisty Helodium blandowii (F.Weber & D.Mohr) – mech charakterystyczny dla siedlisk oligotroficznych, uznany w Polsce za relikt glacjalny i objęty ochroną ścisłą – dotychczas odnotowany na dwóch stanowiskach w Polsce Środkowej. Niniejsza notatka prezentuje dwa dalsze stanowiska z tego obszaru – na torfowiskach niskich w Kolonii Grabostów, w dolinie rzeki Pilsi (dopływ Widawki), w gminie Zelów i w Bęczkowicach, w dolinie Luciąży (gmina Łęki
Szlacheckie, woj. łódzkie).
Błotniszek wełnisty Helodium blandowii
(F.Weber & D.Mohr) Warnst. to mech charakterystyczny dla siedlisk oligotroficznych, związany głównie z roślinnością torfowisk przejściowych, choć spotyka się go także w lasach
i zaroślach bagiennych, wykształcających się
na ubogich siedliskach. Jest to gatunek subarktyczno-borealny, uznany w Polsce za relikt
glacjalny (Ochyra i in. 1988). W naszym kraju błotniszek wełnisty objęty jest ochroną ścisłą (Rozporządzenie 2012), a w najnowszej polskiej czerwonej liście mchów (Żarnowiec i in.
2004) zaliczony został do kategorii gatunków
zagrożonych (E).
W Polsce Środkowej błotniszek wełnisty znany był dotychczas z dwóch stanowisk
(ryc. 1: nr 1, 2) (Ochyra i in. 1988), a dwa dalsze nowe stanowiska (ryc. 1: nr 3, 4) z tego regionu podano w niniejszym opracowaniu:
1. Wzniesienia Południowomazowieckie, powiat
brzeziński, gmina Rogów, 51°49′N, 19°54′E, kwadrat
ATMOS Dd69, około 189 m n.p.m. Zbiorowisko
olsu w lasach doświadczalnych SGGW, 1968–1975
(Mickiewicz 1980).
2. Nizina Południowowielkopolska, powiat zgierski, gmina Aleksandrów Łódzki, 51°48′N, 19°18′E,
ATMOS Dd75, około 185 m n.p.m. Łąka na torfie,
31.07.1980 r., leg. M. Mamiński (LOD).
241
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 3, 2013
Ryc. 1. Rozmieszczenie błotniszka wełnistego
Helodium blandowii w Polsce Środkowej: a – dotychczas podawane stanowiska, b – nowe stanowiska dla
regionu łódzkiego
Fig. 1. Distribu�on of Helodium blandowii in Central
Poland: a – previously reported loca�ons, b – new loca�ons
3. Nizina Południowowielkopolskia, powiat
bełchatowski, gmina Zelów, Kolonia Grabostów,
51°27′N oraz 19°32′E, kwadrat ATMOS Ed05, około 200 m n.p.m. Zbiorowisko z bobrkiem trójlistkowym Menyanthes trifoliata na torfowisku niskim
w dolinie rzeki Pilsi (dopływ Widawki), 5.06.1986 r.,
leg. W. Pisarek (KRAM, LOD).
4. Wyżyna Przedborska, powiat piotrkowski,
gmina Łęki Szlacheckie, Bęczkowice, 51°12′N oraz
19°42′E, kwadrat ATMOS Ed37, około 207 m n.p.m.
Torfowisko niskie, 28.06.2009 r., leg. E. Kil (LOD).
Błotniszek wełnisty na stanowisku w gminie Zelów (stanowisko nr 3, ryc. 1) znaleziono
na mokrej łące, budowanej przez gatunki typowe dla torfowisk niskich i przejściowych. Były
wśród nich m.in.: bobrek trójlistkowy, siedmiopalecznik błotny Comarum palustre i sit członowaty Juncus articulatus. Stanowisko w gminie Łęki Szlacheckie (nr 4, ryc. 1) charakteryzuje się silnie zróżnicowaną szatą roślinną. Jej
najcenniejszym składnikiem są niskoturzycowe łąki bagienne, z dobrze rozwiniętą warstwą
242
mszystą, nawiązujące florystycznie do zbiorowisk ze związku Caricion davallianae (klasa Scheuchzerio-Caricetea nigrae). Wyłączone
z użytkowania fragmenty torfowiska pokrywają zarośla wierzby łozy Salicetum pentandro-cinereae oraz roślinność ziołoroślowa. Na tym
stanowisku błoniszek wełnisty odnotowano
w płatach niskoturzycowej łąki bagiennej. Jej
ruń budują m.in. ostrożeń błotny Cirsium palustre, komonica błotna Lotus uliginosus, tojeść
pospolita Lysimachia vulgaris, krwawnica pospolita Lythrum salicaria, bobrek trójlistkowy,
dziewięciornik błotny Parnassia palustris, kozłek dwupienny Valeriana dioica i fiołek błotny Viola palustris (Kil 2010).
Do najważniejszych przyczyn odpowiedzialnych za zanikanie torfowisk, jak i związanych z nimi mszaków, należą m.in. zmiany stosunków wodnych, zanieczyszczenie wód
powierzchniowych oraz eksploatacja torfu.
Doprowadza to do sytuacji, w której torfowiskowe i bagienne gatunki mszaków należą do najbardziej zagrożonych składników szaty roślinnej naszego kraju (Ochyra 1992, Szweykowski
1992, Żarnowiec 2003, Klama 2004).
Ze względu na ustabilizowane stosunki
wodne na obu opisanych wyżej stanowiskach,
błotniszek wełnisty nie jest obecnie gatunkiem
tu zagrożonym. Stwarza to nadzieję na przetrwanie tego rzadkiego gatunku w regionie
łódzkim. Jedynym czynnikiem mogącym niekorzystnie wpłynąć na populacje tego mchu
na wymienionych stanowiskach jest naturalna sukcesja zachodząca w płatach roślinności,
w których ten gatunek występuje po zaprzestaniu jej tradycyjnego użytkowania.
Podziękowania
Autorzy pragną podziękować recenzentom za
cenne uwagi i sugestie.
PIŚMIENNICTWO
Kil E. 2010. Waloryzacja przyrodnicza torfowiska
Bęczkowice. Katedra Ochr. Przyr. UŁ, Łódź
(praca magisterska).
G.J. Wolski i in.
Klama H. 2004. Zagrożenia i ochrona wątrobowców
w Polsce. Inżynieria Włókiennicza i Ochrona
Środowiska, Zesz. Nauk. ATH 14 (5): 62–80.
Mickiewicz J. 1980. Mszaki w zespole Carici elongatae-Alnetum Koch 1926 w Polsce. Monographae
Botanicae 61: 1–96.
Ochyra R. 1992. Czerwona lista mchów zagrożonych
w Polsce. W: Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich
Z. (red.). Lista roślin zagrożonych w Polsce, wyd.
2. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Kraków: 79–85.
Ochyra R., Szmajda P., Bednarek H., Bocheński
W. 1988. M. 484. Helodium blandowii (Web. &
Mohr) Warnst. W: Tobolewski Z., Wojterski T.
(red.). Atlas of the Geographical Distribution of
Spore Plants in Poland. Seria V: Mosses (Musci),
Część: III: 27–33.
Rozporządzenie 2012. Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 roku w spra-
SUMMARY
Błotniszek wełnisty w Środkowej Polsce
wie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. Nr 151, poz. 1220.
Szweykowski J. 1992. Czerwona lista wątrobowców
zagrożonych w Polsce. W: Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. (red.). Lista roślin zagrożonych w Polsce, wyd. 2. Inst. Bot. im. W. Szafera,
PAN, Kraków: 75.
Żarnowiec J. 2003. Różnorodność gatunkowa
– mchy. W: Andrzejewski R., Weigle A. (red.).
Różnorodność biologiczna Polski. Drugi polski raport – 10 lat po Rio. Narodowa Fundacja
Ochrony Środowiska, Warszawa: 59–65.
Żarnowiec J., Stebel A., Ochyra R. 2004. Threatened
moss species in the Polish Carpathians in the
light of a new Red list of mosses in Poland. W:
Stebel A., Ochyra R. (red.). Bryological Studies in the Western Carpathians. Sorus, Poznań:
9–28.
Chrońmy Przyrodę Ojczystą 69 (3): 241–243, 2013
Wolski G.J., Grabowska E., Kucharski L. Helodium blandowii (Bryophyta, Helodiaceae) in Central Poland
Helodium blandowii (F.Weber & D.Mohr) Warnst., a rare peatland moss which is considered to be a glacial
relict of the bryoflora in Poland, has so far been known from two localities in Central Poland. Two additional
localities of this species from this region are presented in the present report. The first site is situated in a fen
in the village of Bęczkowice, in the valley of the Pilsia river (a tributary of the Widawka river), in the Zelów
commune (latitude 51°27′N, longitude 19°32′E) where the species was discovered in 1986, whereas the second
site is located in a fen in the settlement Kolonia Grabostów in the Łęki Szlacheckie commune (lat. 51°12′N, long.
19°42′E) where the moss was discovered in 2009 (Fig. 1).
243