Zakład wielkopiecowy w Bobrzy - swietokrzyskie.org.pl

Zakład wielkopiecowy w Bobrzy
Wpisany przez Karol Wójcik
poniedziałek, 07 lipca 2008 00:00 - Poprawiony poniedziałek, 10 grudnia 2012 16:45
Wieś Bobrza znajduje się w gminie Miedziana Góra, niewiele ponad 10 km
na północny-zachód od granic Kielc przy drodze krajowej nr 74 Kielce –
Piotrków Trybunalski. Nazwę zawdzięcza
rzece, nad którą jest położona
, a ta z kolei swoją nazwę wzięła od żyjących w niej bobrów. Pierwsze
pisemne wzmianki o Bobrzy pochodzą z 3 lutego 1390 roku. Jan Długosz w
Księdze uposażeń opisał Bobrzę jako wieś należącą do parafii Kielce. Od
roku 1603 w Bobrzy funkcjonował browar i karczma.
W 1598 r. Jan Hieronim Caccia założył w Bobrzy – za zgodą biskupa Jerzego Radziwiłła –
kuźnicę. Około roku 1610 Jan Caccia zmarł i do Krakowa przybyli z Bergamo we Włoszech,
jednego z najprężniej działającego wówczas ośrodka metalurgicznego Europy, jego synowie –
Wawrzyniec i Jan Andrzej. Dostali oni od ówczesnego biskupa krakowskiego Piotra Tylickiego
przywilej na budowę w Bobrzy wielkiego pieca – pierwszego w Polsce – oraz kilku fryszerek w
okolicznych wsiach. Przedsięwzięcie to zyskało również akceptację króla Zygmunta III Wazy.
Prace postępowały bardzo szybko i już w 1612 roku wielki piec został ukończony, a Cacciowie
podarowali Królowi wykonane w swojej manufakturze pałasze, szyszaki, pancerz oraz armatę –
bombarde. Król nadał hutnikom prawo do wznoszenia na ziemiach polskich i litewskich wielkich
pieców na 15 lat oraz zwolnił ich z cła na 20 lat. Od 1625 roku Cacciowie mieli prawo
wydobywać rudy miedzi i ołowiu w starostwie chęcińskim, a w 1616 roku zakupili Humer,
kuźnice Światełko i Suchyniówek, wybudowali Ślofarnię, gdzie gładzono lufy i obtaczano
pociski. W 1627 roku zakład w Bobrzy przeszedł w ręce Jakuba Gianotti, Bernarda Serwalli i
Jana Gibboni. W 1636 roku ten ostatni nabył również kuźnicę w Samsonowie i Humrze oraz
wsie: Bobrzę, Światełko, Kołomań, Suchyniówek, Ślofarnię i Szypówkę, odlewnie dział Cacciów
oraz wójtostwo Kołomań. W roku 1641, za zgodą biskupa Zadzika, w
Samsonowie
postawił kolejny wielki piec, a w Kostomłotach i Niewachlowie huty do wytopu ołowiu. Oprócz
tego wybudował kuźnicę w Ćmińsku i Rurarnię koło
Samsonowa
oraz dzierżawił kuźnicę w Szałasie i Kaniowie i hutę szkła Łuków koło Kołomani. W swoich
zakładach wytwarzał on broń, którą dostarczał do polskiej armii, za co został mianowany przez
króla Władysława IV wojewodą chęcińskim. W Bobrzy w latach 1647 – 1648 odlano około 5000
kul do dział, a w roku 1657 – 6000. W 1658 roku król Jan Kazimierz wydał uniwersał:
1/3
Zakład wielkopiecowy w Bobrzy
Wpisany przez Karol Wójcik
poniedziałek, 07 lipca 2008 00:00 - Poprawiony poniedziałek, 10 grudnia 2012 16:45
Wszem wobec i każdemu z osobna, komu to wiedzieć należy, a mianowicie: pułkownikom,
oberszterom, oberszterlejtnantom, rotmistrzom, kapitanom, porucznikom i wszystkim oficjerom i
pieszym chorągwi polskiego i cudzoziemskiego narodu w jakimkolwiek zaciągu będącym
oznajmiamy […], ażeby się żaden nie ważył w Bobrzy, Ćmińsku, Kołomaniu, Tumlinie i
Zagnańsku stawać, stancyj wybierać, noclegów, pokarmów odprawiać ani najmniejszej krzywdy
poddanym i rzemieślnikom tamecznym czynić, ponieważ ustawicznie dla nas armatę robią, a
żadnej intraty pod ten czas nie biorą. Upewniamy przeto każdego, jeżeliby który przeciw temu
naszemu uniwersałowi wykroczył […], iż za najmniejszą skargę surowie go sądzić i na gardle
karać każemy a w niestaniu informować. Na co dla lepszej wiary, przy podpisie ręki naszej,
pieczęć koronną przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Warszawie, dnia XX, miesiąca lutego, roku
Pańskiego MDCLVIII
Oprócz uzbrojenia wyrabiano tu także siekiery, łopaty, rydle, kotły oraz stal na handel w postaci
lasek i sztab. Duża produkcja wymagała dużej ilość opału, a to nie podobało się właścicielom
okolicznych lasów – biskupom krakowskim. W 1660 roku biskup Trzebnicki wydał nakaz
likwidacji wielkiego pieca w Bobrzy. Jan Gibboni wypełnił ten nakaz trzy lata później – po
przebudowie pieca w Samsonowie i budowie nowego w Humrze.
W roku 1656 Bobrzę – podobnie jak wiele innych okolicznych wsi – spustoszyły oddziały
szwedzkie. Najeźdźcy zrabowali cały majątek i żywy inwentarz. Od tego czasu nad Bobrzą
pracowały tylko 2 fryszerki przerabiające żelazo z wielkich pieców w Humrze i
Samsonowie
oraz okolicznych dymarek. W roku 1662 wieś liczyła zaledwie 13 gospodarstw. Mieszkańcy
cieszyli się spokojem zaledwie 40 lat – w 1702 roku wieś znów została ograbiona przez
Szwedów. Dopiero za panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w drugiej połowie
XVIII wieku sytuacja zaczęła się poprawiać. Prawdopodobnie w 1775 roku został wzniesiony
nowy browar, karczma i młyn. W 1709 roku
zakłady hutnicze nad Bobrzą
zostały wykupione przez biskupów krakowskich, a pod koniec XVIII wieku w Bobrzy, w miejscu
dawnego wielkiego pieca pracowała tylko mała kowalicha.
2/3
Zakład wielkopiecowy w Bobrzy
Wpisany przez Karol Wójcik
poniedziałek, 07 lipca 2008 00:00 - Poprawiony poniedziałek, 10 grudnia 2012 16:45
W
pieca,
Polskiego),
zLampego,
pieców,
12
ogień
największych
roku
w
zgruntów,
1824
które
inicjatywy
piecach
wykładowcy
3śmierci
rozpoczęła
pieców
w
miały
na
Bobrzy,
napędzane
Stanisława
ziemiach
produkować
się
Szkoły
około
prażenia
budowa
Królestwa
miały
1.Staszica
Akademiczno-Górniczej
km
rudy,
zakładu
w
180
kołem
Polskiego
2(w
ramach
rzeki
tysięcy
wielkopiecowego.
wodnym,
od
zakład
4
jego
centarów
miejsca
węgielni
dla
z1833
planu
hutniczy
Kielc,
potrzeb
lokalizacji
surówki
iAutomatyki
uprzemysłowienia
Projekt
giserni.
zakładał,
składający
którego
rocznie
Niemca
pierwszego
Miechy
na
powstanie
(tj.
się
podsycające
–ją
około
Fryderyka
zKrólestwa
5później
wielkiego
9roku
tu
mln
jeden
kg),
Bobrzy
budowano
zabezpieczał
wysokości
osiedle
fabryczne
15
12-metrową
wzgórze,
m,
długości
oraz
baraki
na
tamę.
blisko
którym
Ruda
dla
500
pracowników
planowano
iw
m
opał
itkalnię.
szerokości
do
pieców
umieścić
zakładu.
przy
ładowane
budynki
podstawie
miała
huty.
5
Mur
być
m.
Obok
ziten
muru,
stoi
zakładu
do
który
dziś
powstało
iwoni
ma
Dziewiarskim
Budową
górnym
węgielnie,
1831
pokrzyżowały
materiałem
wielkopiecowego
Kieleckiego
byli
obok
tkackie.
bracia
muru
roku,
iPo
kierował
dolnym,
3
Płazińscy,
młyn,
jednak
opałowym
Urzędu
piece
„Elekta”
te
plany.
którego
inżynier
działała
mur
do
powódź
braci
Powiatowego
którzy
prażenia
zoporowy
jakim
Przyczyniło
Płazińskich
gwoździarnia.
Jan
1828
urządzili
był
Stahler.
rudy
dla
koks
roku
podłączona
ibyć
terenu
przeszedł
się
tu
10
iigórę
węgiel.
Do
wybuch
do
budynków
W
tego
fabrycznego,
roku
roku
była
w
W
również
powstania
1830
Na
ręce
1884
latach
do
potrzeby
osiedla.
Skarb
prywatne.
wykonano
prądnicy
cały
zastąpienie
na
Państwa
listopadowego
teren
którym
Budowa
swojego
–
ipo
1863
Jednymi
w
staw
przestał
ten
stanęły
izabytkowej
drewna
przekazał
miała
w
zapasowy
zakładu
sposób
budynkach
zże
być
dwa
kolejnych
2zakończyć
wydajniejszym
składy
własnością
zasilała
wybudowali
lata
wraz
Zakładom
zakładu
na
właścicieli
maszyny
rudę,
kanałem
4
Kielc
Wyrobów
pod
PKP.
szyldem
Papierowych,
Federacji
Związków
które
utworzyły
Młyn
Zawodowych
itkalnię
część
tu
ośrodek
terenów
Pracowników
rekreacyjno–wypoczynkowy
został
sprzedany
Kieleckim
Telekomunikacji
działający
dziś
Przez
Wojewódzki
wykupiła
nowoczesny
wykup
ścieżki
informacyjne
sięgają
zostaną
kompleks
piwnicach,
pole
terenu
ambitne
biwakowe,
wiele
ma
przy
jednak
chodniki
plany,
teren
sportowo-rekreacyjny,
również
taras
lat
wysokich
Konserwator
obiekt
wokół
od
dużo
ruiny
wytyczyć
a
ogrodzić
widokowy
dla
być
właścicieli
Lokalna
turystyczno-rekreacyjny.
obiektu
dalej.
w
wygody
może
Bobrzy
iturbina
Zabytków
uporządkować
Zabytek
na
również
prywatnych
przy
zwiedzających.
koronie
stały
iokoło
w
koronie
drogach
Działania
którym
ma
niezagospodarowane
hotel
muru,
Kielcach
zostać
iskładów,
muru
teren.
rozpoczęto
lub
znaleźć
dojazdowych.
„Dorzecze
W
ścianka
Na
pensjonat.
podświetlony,
latach
oraz
wpadł
Wykonano
utrzymanie
się
ustawiono
wspinaczkowa
realizację
2005
na
mają
Bobrzy”.
Plany
Swoją
pomysł
iZabytków
niszczały.
drewniane
–
podziemne
części
aDokumentacja
2006
nowych
tablice
koncepcję
przeobrażania
Jeśli
ożywienia
całym
udało
na
uda
barierki
murze,
włodarzy
trasy
terenie
się
się
zagospodarowania
obiektu.
sfinalizować
w
zrealizować
w
zabezpieczające
ruin
boiska
zarabiać
zakładowych
wyłożone
2005
obiektu
wwielkich
Gmina
izsię
sportowe,
ma
te
szlaki
lub
mogą
rowerem
stać
się
oraz
jedną
odpowiednią
zdo
największych
promocję,
atrakcji
to
,przejął
regionu.
już
którymi
wkrótce,
będzie
jeszcze
można
niedawno
dotrzeć
niszczejące
do
obiektu
pieszo
ruiny,
Opracowano
na
podstawie:
--młotów,
Archiwum
Wojewódzkiego
Urzędu
Ochrony
Zabytków,
Historyczno-Architektoniczna
Zakładu
Przemysłowego
w
Bobrzy
, Rejestr
zabytków
nr
89
H.
Kmieć,
wieku
Technika
zbrojeniowa
nad
rzeką
Bobrzą
oraz
w
jej
okolicach
od
XVI
do
XIX
,piwnicach
Kielce
1998
wielkopiecowego
Koncepcja
udostępnienia
w
Bobrzy
ziGrupa
monumentalnym
iturystyczne
zagospodarowania
murem
na
oporowym
cele
publiczne
zabytkowego
zakładu
COMPURBA,
Archiwum
Wojewódzkiego
Urzędu
Ochrony
wDopiero
,ostrzegawcze
Kielcach,
Pracownia
Kielce
projektowa
2005
E.
Kosik,
R.
Żelazny,
gminy
Miedziana
Góra
W
miedzianogórskiej
gminie
Monografia
historyczno-gospodarcza
,
Urząd
Gminy
Miedziana
Góra,
Kielce
2001
J.
Mityk,
W
Góry
Świętokrzyskie,
Wydawnictwa
Szkolne
i
Pedagogiczne,
Warszawa
1995
M.
Starz,
Dąb
Bartek,
Zagnańsk
i
okolice,
Agencja
wydawnicza
JP,
Kielce
1998
Google Map
3/3