FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 41
AN TRO PO MO TO RY KA
2008
ZWIĄZKI MIĘDZY PRÓBAMI
SIŁOWO-SZYBKOŚCIOWYMI O ODMIENNEJ
STRUKTURZE RUCHU. CZĘŚĆ III
CONNECTIONS BETWEEN STRENGTH-SPEED TASK
WITH DIFFERENT STRUCTURE OF MOVEMENT.
PART III
Adam Haleczko*, Leszek Korzewa**, Ewa Misiołek**, Urszula Włodarczyk**
** dr, Wrocław, ul. Kotsisa 21/4
** dr, Katedra Lekkoatletyki i Gimnastyki, AWF Wrocław, ul. Witelona 25a
Słowa kluczowe: zdolności siłowo-szybkościowe, skok w dal z miejsca, skok dosiężny,
pchnięcie piłką lekarską, rzut piłką lekarską, wskaźnik siły zrywowej, wskaźnik Sargenta,
dymorfizm płciowy
Key words: strength-speed ability, standing broad jump, vertical jump, medicine ball put,
medicine ball throw, explosive strength indices, Sargent index, sexual dimporphism
– 29 –
-
-
-
Wstęp. Opracowanie jest trzecią częścią cyklu poświęconego działaniom ruchowym uwarunkowanym siłą
i szybkością. Omówiono wpływ różnic międzypłciowych na wyniki. Dla przejrzystego przedstawienia zależności między strukturą a funkcją analizę ograniczono do podstawowych cech somatycznych – wysokości i masy
ciała. Dokonano przeglądu prac, w których na podstawie wymiarów ciała określono możliwości siłowe kobiet
i mężczyzn oraz cechy anatomiczne wpływające na słabsze osiągnięcia kobiet w biegach, skokach i rzutach.
Cel pracy. Poznanie zależności prób siłowo-szybkościowych od budowy ciała, głównie w aspekcie różnic
międzypłciowych z uwzględnieniem pozycji (do rzutów i pchnięć) przed ich wykonywaniem i ciężaru stosowanego sprzętu. Ponadto określenie wartości diagnostycznych zastosowanych wskaźników przeznaczonych do
oceny zdolności siłowo-szybkościowych.
Materiał i metody. Zbadano 98 studentów i 79 studentek AWF we Wrocławiu (ich dane somatyczne i wyniki
pomiarów motorycznych przedstawiono w części I i II; gdzie również zamieszczono instrukcje przeprowadzonych prób i opisy konstrukcji wskaźników). Opracowane statystycznie dane posłużyły do określenia różnic
międzypłciowych. Zastosowano trzy metody: Mollisona, Fishera i Penrose’a. Posługując się korelacją Spearmana wyeliminowano najmniej wiarygodną metodę Mollisona. Dwie pozostałe uzupełniono o wyniki proporcji
(w formie odsetek) rezultatów kobiet odniesionych do rezultatów uzyskanych przez mężczyzn.
Wyniki. Największą różnicę w odległości rzutów odnotowano w rzucie jednorącz piłką o ciężarze 1 kg.
Niskie osiągnięcia kobiet w rzutach są konsekwencją ich uwarunkowań genetycznych, które wywołały zmiany
anatomiczne, utrudniające uzyskanie dobrych wyników. Znaczną przewagę mężczyzn zauważono również
w wynikach pchnięć piłek sprzed klatki piersiowej i z pozycji bocznej.
Na podstawie interkorelacji między wynikami rzutów i pchnięć, przez obliczenie wartości przeciętnych
określono próby najbardziej reprezentatywne dla danej płci. Najwyższą ocenę uzyskały próby wykonane
najcięższą piłką o ciężarze 3 kg, a następnie rezultaty pchnięcia sprzed klatki piersiowej oraz plasujące się na
ostatnich miejscach rzuty do przodu. We wszystkich ujęciach zauważa się ściślejsze więzi w grupach kobiet,
dla których najbardziej „korzystne” są rzuty do tyłu; w przypadku mężczyzn – oba pchnięcia. Dogodne dla obu
płci jest pchnięcie sprzed klatki piersiowej. Odnotowano umiarkowany wpływ cech somatycznych na wyniki
-
STRESZCZENIE • SUMMARY
Adam Haleczko, Leszek Korzewa, Ewa Misiołek, Urszula Włodarczyk
prób. Wyższe wartości wysokości ciała sprzyjały kobietom w skoku w dal, a mężczyznom – w pchnięciach
piłek sprzed klatki piersiowej. Silniejsze umięśnienie idące w parze z większą masą ciała wpływało na uzyskane przez mężczyzn odległości w skoku w dal. Nieco starszym studentkom większe możliwości stworzyły
pchnięcia sprzed klatki piersiowej i rzuty do przodu. Zestawienie współczynników korelacji wskaźników
oceniających motorykę umożliwiło określenie ich skuteczności. Więcej informacji dostarczyły wskaźniki siły
zrywowej, osiągające najwyższe związki w grupie kobiet; najwartościowszą próbą było pchnięcie sprzed
klatki piersiowej najcięższą piłką.
Wnioski. Z testowanych metod definiowania różnic międzypłciowych najbardziej wiarygodna okazała się metoda współczynników dyskryminacji Fishera. Ze względu na uwarunkowania anatomiczne do oceny możliwości
siłowo-szybkościowych kobiet nie powinno się stosować rzutów piłkami jednorącz. Najprzydatniejsze do oceny
sprawności motorycznej są próby wykonywane piłkami najcięższymi. Do oceny sprawności kobiet dogodne są
rzuty z obu pozycji, a mężczyzn – pchnięcia. Uniwersalna jest pozycja wyrzutna sprzed klatki piersiowej.
-
-
-
-
-
Introduction. Presented paper is the third part of a series study concerning the sexual dimorphism of motor
activities conditioned by strength and speed. Striving for simplicity in presentation of relationships between function and structure the analysis was limited to the basic somatic traits as the body mass and height. The review
of many reports devoted the evaluation of strength abilities of men and women determined by their body size as
well as anatomic condition causing the weaker women’s results in runs, jumps and throws was done.
Aim. The basic objective of this study is to recognize the relations between the strength-speed tasks performance and the body build, first of all with reference to the sexual differences with simultaneous consideration of the
weight of used equipment and the position (in throws and pushes) by their execution. Additionally to determine
the diagnostic values of the indices which are designed for evaluation of the strength-speed abilities.
Sample and methods. Data used were several somatic and motor measures of 98 men and 79 women,
students of University School of Physical Education in Wrocław, which were presented in first and second part
of this study, where also description of motor exercises and calculation of indices was done.
Results of statistical data analysis were useful in determination of sexual differences. Three methods by Mollison, Fisher and Penrose were applied. Spearman correlation analysis led to elimination of Mollison’s method
as being the least credible. The remaining two methods were completed by percentage proportion of men and
women scores.
Results. The greatest difference in throw distances were find for one-hand throw of 1 kg ball. Such low
scores in women are caused by genetic factors which manifest in anatomic features making difficult to obtain
good results in throws. Distinct advantage of men was also noted in ball pushes from in front of chest and from
side position.
Taking into account the correlations between results of throws and pushes, the gender’s most representative
exercises were found by calculation of average values. The highest assessment get exercises performed with
the heaviest 3 kg ball. Amid the throw positions the pushes from a chest took top places while forward throws
were located among the last places. In all depictions, closer connections were found in women, who preferred
the backwards throws. In men, both pushes were preferred, while push from chest occurred convenient for both
sexes. It turned out that the scores were influenced moderately by somatic traits. The greater body height was
conductive to gain better results of long jump in women and of ball pushes from in front of chest in men. Greater
muscularity, connected with bigger body mass, influenced the distance gained in long jump. An increased ability in persons from higher age categories was observed in pushes from in front of chest and forward throws.
Comparison of correlation coefficients made possible to evaluate their efficacy. More efficient were indices of
spurt force with the highest connections in women. Most valuable exercise was ball push from in front of chest
performed with the heaviest ball.
Conclusion. From among the used methods of determination of between gender differences, the method
of Fisher’s discrimination coefficients seems to be the most reliable. In evaluation of the strength-speed abilities
in women the one-hand throws of ball has not to be used because of women’s anatomic conditions. The most
valuable in motor ability assessment are exercises with use of the heaviest balls. In women profitable are throws
from both positions, while in men such are the pushes. The universal from that point of view for both sexes is
a push from in front of chest.
Wstęp
Opracowanie poniższe jest trzecią częścią cyklu poświęconego działaniom ruchowym, które są uwarunkowane przez dwie podstawowe zdolności motoryczne
– siłę i szybkość. W części I [1] przedstawiono wyniki
badań mężczyzn, a w części II [2] kobiet. Trzecia i zrazem ostatnia część opracowania zawiera omówienie
różnic międzypłciowych budowy somatycznej i wpływu, jaki wywierają one na motorykę.
– 30 –
-
-
-
-
-
Związki między próbami siłowo-szybkościowymi o odmiennej strukturze ruchu. Część III
Różnice w budowie ciała oraz funkcji fizjologicznych, psychicznych i motorycznych należy uznać za
przyczynę kształtowania się wyników sportowych na
korzyść mężczyzn we wszystkich wspólnych dla obu
płci sportach wymiernych [3]. Dotyczy to również testów motorycznych, a więc także omawianych tu prób
siłowo-szybkościowych. W opracowaniu wzięto pod
uwagę przede wszystkim wpływ, jaki różnice budowy
somatycznej kobiet i mężczyzn wywierają na motoryczne osiągnięcia obu płci.
Dymorfizm płciowy pod kątem biologicznych podstaw różnic ze szczególnym uwzględnieniem cech budowy ciała przedstawiła Promińska [4]. W opracowaniu
Skibińskiej [5] odnajdujemy z kolei przegląd metod niezbędnych do ich definiowania.
Zdaniem Ważnego [6] w pracach poświęconych
motoryce ograniczenie liczby cech somatycznych
upraszcza analizę, dając tym samym przejrzysty obraz zależności między strukturą a funkcją. Podstawę
większości analiz wpływu czynnika somatycznego na
motorykę stanowi wysokość oraz masa ciała. Często
spotykane wyodrębnianie ciała szczupłego lub beztłuszczowego może być przydatne głównie w opracowaniach poświęconych zagadnieniom teoretycznym. W badaniach ukierunkowanych na praktykę
takie podejście zaciemnia ocenę sprawności fizycznej [7, 8].
Dane o przewadze somatycznej mężczyzn podawane przez autorów omawiających to zagadnienie różnią
się w zależności od badanej populacji i okresu badań.
Iwanowa [9] masę ciała kobiet określa na 58 kg, w tym
ciężar mięśni na 35%; mężczyzn na 67 kg i 40–45%
mięśni. Według Nowakowskiej i Wojcieszak [10] kobiety są o 8–12 cm niższe od mężczyzn, a ważą o 10–15
kg mniej od nich, przy czym mięśnie mężczyzn stanowią przeciętnie 40%, a kobiet około 33% masy ciała.
Rożynek-Łukanowska [11], za Rubnerem, określa ilość
tkanki mięśniowej kobiet na 35,8% ogólnej masy ciała,
zaś mężczyzn na 41,8%. Według Rubnera udział tkanki tłuszczowej w składzie ciała wynosi u kobiet 28,2%,
a u mężczyzn tylko 12,2%. W związku z tym siła mięśni
kobiet waha się przeciętnie pomiędzy 55% a 80% siły
mężczyzn. Względna siła mięśnia określona na 1 cm2
przekroju poprzecznego mięśni kończyn jest u obu płci
zbliżona i wynosi około 6,4 kG. Zdaniem autorki w literaturze przedmiotu szacuje się absolutną siłę mięśni
kobiet jako o około 20–25% mniejszą od mężczyzn.
Niżej, gdyż na 60–75%, możliwości siłowe kobiet ocenia Gajewski [12]. Tenże sam autor różnice międzypłciowe masy ciała określa na 17%, a różnice wysokości
na 10%. Tkankę tłuszczową u dojrzałych kobiet ocenia
na około 27%, a mężczyzn na około 15%.
Proporcje te w biegach i skokach działają na niekorzyść kobiet, gdyż muszą one przemieszczać większą
masę tłuszczu mniejszą (około 30%) niż mężczyźni
masą mięśni (około 45%). Gajewski [13] w wywiadzie
opublikowanym w „Sporcie Wyczynowym” podkreśla,
iż większość badaczy uznaje kobiety za niższe o 13–14
cm od mężczyzn i lżejsze o około 15 kg. Oceniając
zdolności siłowe kobiet stwierdza, iż jeżeli chodzi
o górne części ciała, kobiety ustępują mężczyznom
o 43–63%. Sytuacja ulega natomiast poprawie przy
porównaniu dolnych części ciała; różnica wynosi tutaj
tylko 25–30%. Jeśli zaś wyrazić dyspozycje siłowe za
pomocą wskaźnika względnego, różnice zmniejszają
się nawet do 5–15%.
Niezależnie od różnic dotyczących podstawowych
cech somatycznych wypada podkreślić, iż budowa
miednicy i szersze rozstawienie stawów biodrowych
oraz szpotawość kończyn górnych i dolnych – to powody, dla których kobiety są gorzej przystosowane do
uprawiania biegów, skoków i rzutów [11]. W jednym
z własnych opracowań podjęto próbę oceny różnic międzypłciowych w sprawności motorycznej po wyeliminowaniu przewagi somatycznej mężczyzn [14]. W całości
tego materiału wysokość kobiet wynosiła 165,9 cm,
masa ciała – 57,8 kg, a w jej składzie tłuszcz stanowił
19,9%. U mężczyzn parametry te uzyskały następujące
wartości: wysokość – 179,2 cm, masa ciała – 72,5 kg;
tłuszcz – 10%.
W utworzonych grupach kobiet i mężczyzn o podobnych wymiarach ciała sprawność motoryczną oceniono za pomocą siedmiu prób. Cechą somatyczną najsilniej dyskryminującą okazała się odsetkowa wartość
tłuszczu w ogólnej masie ciała. Bardziej wrażliwi na
przejawy dymorfizmu płciowego byli mężczyźni, głównie z powodu tłuszczu, który – jako naturalny nawet
w większych ilościach składnik organizmów żeńskich
– destrukcyjnie oddziaływał na sprawność motoryczną
mężczyzn nawet o niewielkim stopniu otłuszczenia.
W poszczególnych próbach wyniki kobiet wyrażone
w odsetkach rezultatów męskich osiągały wartości
wyższe nawet o około 17%.
Cel
Rzuty i skoki należą do tych prób motorycznych, w których za podstawowe zdolności decydujące o wyniku
uważa się siłę i szybkość. Ze względu na wpływ tych
dwóch zdolności motorycznych na końcowy efekt prób
– 31 –
Adam Haleczko, Leszek Korzewa, Ewa Misiołek, Urszula Włodarczyk
należy określić ich oddziaływanie, z równoczesnym
zaznaczeniem różnic międzypłciowych. Ze względu na
fakt, że zastosowano dwie formy skoków, uzależnione
od siły względnej, a także rzuty i pchnięcia piłkami lekarskimi, uwarunkowane siłą absolutną i wykonywane
z czterech pozycji za pomocą sprzętu o zmiennym ciężarze, nasuwa się pytanie: Jak ukształtują się zależności tych prób od wysokości i masy ciała oraz wskaźnika
wyrażającego ich proporcje? Jednym z zadań będzie
również określenie wartości diagnostycznych wskaźników służących do oceny badanych zdolności motorycznych.
-
-
-
-
-
Materiał i metody
Na materiał badawczy składały się pomiary podstawowych cech somatycznych i wyniki prób motorycznych 79 studentek i 98 studentów pierwszego roku
Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu,
które przeprowadzono w semestrze letnim 2007 r. Na
podstawie wysokości i masy ciała obliczono wskaźnik Rohrera. W ramach prób siłowo-szybkościowych
przeprowadzono skoki dosiężne i w dal z miejsca oraz
rzuty i pchnięcia piłkami lekarskimi o ciężarze 3, 2 i 1
kg. Na podstawie tych pomiarów obliczono wskaźnik
Sargenta i wskaźniki siły zrywowej [1]. Zarówno opisy pomiarów, jak i konstrukcji wskaźników zostały
szczegółowo przedstawione w części I opracowania.
Matematyczne przekształcenie cech składających się
na wskaźniki iloczynowe i ilorazowe, zapewniające
ich równorzędny udział w ocenie badanych zjawisk,
ze względu na różnice w wartości potęg w tej części
wyłączono z analizy.
Obliczenia dotyczące podstawowych danych statystycznych badanych mężczyzn przedstawiono w części I, w części II skoncentrowano się na przedstawieniu wyników kobiet, a równocześnie poszerzono
analizę o określenie różnic międzypłciowych w sferze
somatycznej i motorycznej. W tym celu wykorzystano trzy kryteria: odchylenie względne Mollisona [15],
współczynnik dyskryminacji Fishera w modyfikacji
Olikiewicza [16] i indeks Penrose’a [17]. Ta ostatnia
metoda – będąca właściwie różnicą unormowaną na
średnie arytmetyczne obu odchyleń standardowych –
w jednym z wcześniej przeprowadzonych badań w sposób znaczący wpłynęła na ocenę różnic (tj. zwiększyła
duże, a zmniejszyła małe). Z tego też względu obliczono metodą Spearmana korelacje ocenionych wcześniej trzema sposobami różnic. Na podstawie wartości związków (Mollisona i Penrose’a – .84, Mollisona
i Fishera – .91, Fishera i Penrose’a – .97) wyeliminowano tworzącą niższe korelacje najstarszą metodę
Mollisona. Jej mankamentem jest uwzględnienie tylko
odchylenia standardowego grupy męskiej, podczas gdy
indeks Penrose’a ujmuje średnie arytmetyczne dyspersji obu grup. Teoretycznie najwiarygodniejsze powinny
być współczynniki dyskryminacji Fishera, uwarunkowane wielkością odchylenia standardowego obu połączonych grup kobiet i mężczyzn, a ponadto uwzględniające ich liczebność. Można więc uznać wyższość tej
oceny nad pozostałymi.
Te dwa wybrane kryteria uzupełniono spotykanymi często w piśmiennictwie odsetkami wartości
wyniku kobiet w stosunku do rezultatów mężczyzn
(x /x )100. I tak np. Socha [18] możliwości kobiet w stosunku do osiągnięć mężczyzn określiła w pływaniu na
88,57–92,00%, w lekkoatletyce na 84,64–89,59%,
a w podnoszeniu ciężarów na 64,42–81,60%. Należy
jednak pamiętać, iż są to rezultaty kobiet odniesione
do wyników mężczyzn, a nie statystyczna ocena różnic
międzypłciowych. Miary powstałe na podstawie średnich arytmetycznych, a takimi są wartości odsetkowe,
należy traktować w większości wypadków jedynie
orientacyjnie, mogą one natomiast służyć do porównań w ramach tej samej cechy [7, 14, 19]. Podobnie jak
w poprzednich częściach tego opracowania rezultaty
prób ujęto w iloczyny, dla przejrzystości zastępując wyniki prób jednoimiennych z kilku tabel (pozycje wyrzutne lub ciężar piłek) ich sumą, a cechy nieznaczące pod
względem merytorycznym wykreślono.
Aby umożliwić porównanie tych trzech sposobów
oceny różnic międzypłciowych, w pierwszym rzędzie
przekształcono w różnice odsetki wyrażające osiągnięcia motoryczne kobiet w stosunku do wyników
mężczyzn. Obliczenie sum wartości oceniających dymorfizm w poszczególnych metodach i sumy ogólnej (3
metod) pozwoliło określić ich wzajemne proporcje, te
zaś można już było przeliczyć w dowolnej skali na jednostki umowne umożliwiające ich porównanie (ryc. 1).
Wyniki
Na rycinie 1 przedstawiono kształtowanie się różnic
międzypłciowych w wynikach skoków oraz sum rzutów
i pchnięć piłkami lekarskimi przedstawione za pomocą
trzech metod i wyrażone w jednostkach umownych.
Na podstawie ryciny 1 oraz tabel 1 i 2 można ocenić
różnice międzypłciowe ujawniające się zarówno w zastosowanych kryteriach, jak i bezpośrednio w wynikach
uzyskanych przez kobiety i mężczyzn. W rezultatach
– 32 –
-
– 33 –
-
-
-
j.u./c.u.
rw
fo
d
ar
ll
ba
30
40
50
60
70
80
90
w
ro
th
s
ow
hr
t
ll
ba
ew
id
s
of
s
s
ay
ts
pu
es
ch
f
o
s
ut
tp
kg
w
ro
th
.
b
s
kg
b.
w
ro
th
s
kg
b.
ws
ro
th
d
oa
br
p
m
ju
/
d
3
ng
y
f2
f1
di
ar
m
of
o
o
n
u
w
żn
a
s
k
ę
t
m
m
m
i
c
/
u
u
s
u
um
/s
ej
ba
/s
/s
of
do
/s
/s
w
ca
u
g
of
k
o
g
g
i
s
k
m
k
j
o
k
k
s
n
u
m
3
ie
2
1
sk
er
ru
/s
su
m
ą
ą
pi
ką
ie
/
k
k
u
.
z
s
l
k
s
s
r
d
l
k
łu
ar
ar
zo
ka
do
ty
da
ed
le
ek
ek
pr
o
l
l
w
z
.
m
r
d
p
e
p.
p.
do
w
ok
sp
ki
w
w
c
tó
ów
sk
bo
t
ó
ó
ę
ów
u
t
i
t
t
u
ć
u
u
u
rz
rz
hn
ię
rz
rz
rz
a
a
pc
a
hn
a
a
m
m
c
u
a
m
m
m
p
s
su
m
su
a
su
su
su
m
u
s
Odsetki
Penrose
Fisher
j
al
tic
r
ve
Fig. 1. The sexual differentiation of results of jumps and medicine ball throws and puts established by means of three methods express by conventional units
Ryc. 1. Różnice międzypłciowe w wynikach skoków oraz sum rzutów i pchnięć piłkami lekarskimi, ocenione trzema metodami, wyrażone w jednostkach umownych
-
p
um
Związki między próbami siłowo-szybkościowymi o odmiennej strukturze ruchu. Część III
-
-
-
-
– 34 –
Skok w dal z miejsca [cm]
Standing broad jump
Skok dosiężny [cm]
Vertical jump
17
Pchnięcie piłką
sprzed klatki piersiowej [m]
Chest ball put
Rzut piłką jednorącz [m]
One hand ball throw
Pchnięcie piłką
z pozycji bocznej [m]
Sideways ball put
Rzut piłką do tyłu [m]
Backward ball throw
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
Rzut piłką do przodu [m]
Forward ball throw
3 kg
1 kg
2 kg
3 kg
1 kg
2 kg
3 kg
1 kg
2 kg
3 kg
1 kg
2 kg
57,4
246,5
13,49
10,58
8,83
20,34
13,93
11,33
22,16
16,94
13,59
16,92
12,37
9,88
1,277
Wsk. Rohrera
Rohrer index
3
4
75,56
Masa ciała [kg]
Body mass
2
180,82
–
x
Wysokość ciała [cm]
Body height
Cechy
Traits
1
Lp.
7,2
19,7
1,85
1,38
1,13
3,54
2,37
1,84
3,47
3,02
2,48
2,39
1,80
1,46
0,138
10,61
7,63
S
42,6
202,8
8,86
6,85
5,74
12,02
9,09
7,23
14,45
10,50
8,18
11,11
7,95
6,32
1,271
60,06
167,84
–
x
5,2
15,1
1,14
0,87
0,75
2,65
1,23
0,91
2,56
1,94
1,58
2,09
1,44
1,15
0,136
7,49
6,48
S
14,8
43,7
4,63
3,73
3,09
8,32
4,84
4,10
7,71
6,44
5,41
5,81
4,42
3,56
0,006
15,50
12,98
D
Table 1. Mean values of body build and motor tests and the differences between women and men established by means of three methods
0,7529
0,7735
0,8248
0,8426
0,8438
0,7922
0,7760
0,8054
0,7773
0,7769
0,7839
0,7868
0,7988
0,7970
0,0213
0,6361
0,6706
Fisher
Tabela 1. Średnie arytmetyczne cech budowy ciała i wyników prób motorycznych oraz różnice między kobietami i mężczyznami oceniane trzema metodami
-
2,39
2,51
3,10
3,32
3,29
2,69
2,69
2,98
2,56
2,60
2,67
2,59
2,73
2,73
0,04
1,71
1,84
Penrose
74,2
82,3
65,7
64,7
65,0
59,1
65,3
63,8
65,2
62,0
60,2
65,7
64,3
64,0
95,5
79,5
92,8
– –
(x /x 100
Adam Haleczko, Leszek Korzewa, Ewa Misiołek, Urszula Włodarczyk
-
-
-
-
l
m
w
h
p
– 35 –
45,60
32,90
43,63
53,81
72,91
Suma pchnięć i rzutu jednorącz [m]
Sum of sideways ball puts and one hand ball throw
Suma pchnięć sprzed klatki [m]
Sum of chest ball puts
Suma rzutów i pchnięć piłkami 3 kg [m]
Sum of 3 kg ball throws and puts
Suma rzutów i pchnięć piłkami 2 kg [m]
Sum of 2 kg ball throws and puts
Suma rzutów i pchnięć piłkami 1 kg [m]
Sum of 1 kg ball throws and puts
9
10
11
12
13
– wynik skoku w dal z miejsca / result of standing broad jump;
– masa ciała / body mass;
– wysokość ciała / body height;
– wynik skoku dosiężnego / result of vertical jump;
– wynik rzutu piłką 2 kg w przód znad głowy /result of forward, overhead 2 kg ball throw;
52,69
Suma rzutów do tyłu [m]
Sum of backward ball throws
8
7,13
30,58
23,94
43,40
102,87
186,60
39,17
h × p / 100
l × p / 100
h×m/w
h × m / 100
l×m/w
l × m / 100
–
x
Suma rzutów do przodu [m]
Sum of forward ball throws
Wsk. siły zrywowej
Explosive
strength index
Sargent index
Wsk. Sargenta
Wskaźniki
Indices
9,02
7,40
6,07
4,21
7,04
8,63
5,44
1,54
5,64
4,14
8,33
15,02
32,67
S
46,43
34,38
27,47
21,45
28,33
33,12
25,37
3,42
16,22
15,26
25,67
72,57
122,10
–
x
7,31
4,98
4,00
2,66
4,49
5,89
4,56
0,92
3,72
2,74
5,06
10,16
19,69
S
Mean values of defined indices and the differences between women and men established by means of three methods
7
6
5
4
3
2
1
Lp.
Table 2.
Tabela 2. Średnie arytmetyczne utworzonych wskaźników oraz różnice między kobietami i mężczyznami ocenione trzema metodami
-
26,48
19,43
16,16
11,45
17,27
19,57
13,80
3,71
14,36
8,68
17,73
30,30
64,50
D
0,8445
0,8310
0,8357
0,8443
0,8167
0,7901
0,8031
0,8159
0,8251
0,7690
0,7798
0,7545
0,7568
Fisher
3,24
3,14
3,21
3,33
3,00
2,70
2,76
3,02
3,07
2,52
2,65
2,41
2,46
Penrose
63,7
63,9
63,0
65,2
62,1
62,9
64,8
48,0
53,0
63,7
59,1
70,5
65,4
– /x– )100
(x
Związki między próbami siłowo-szybkościowymi o odmiennej strukturze ruchu. Część III
Adam Haleczko, Leszek Korzewa, Ewa Misiołek, Urszula Włodarczyk
skoków określonych za pomocą odsetek widać wyraźnie nieadekwatne (w porównaniu do zastosowanych
klasycznych ocen dymorfizmu płciowego) oceny różnic
międzypłciowych. Zarówno w skali Penrose’a, gdzie
krytycznym poziomem wskazującym na istotny podział zmienności jest wartość indeksu równa 3,0 [17],
jak i w dyskryminacji Fishera wartość współczynnika
0,8160, która odpowiada ocenie Penrose’a, wskazują na maksymalne dysproporcje w osiągach pchnięć
sprzed klatki piersiowej. Nieco mniejsze różnice zaznaczają się w pchnięciach ciężkimi piłkami z pozycji
bocznej. Natomiast na wartość wskaźnika dymorfizmu prób ujętych w sumy (w tabelach 1 i 2, pozycje
w lp. 9–13), wpłynęła komasacja, której skutkiem było
zwiększenie przewagi mężczyzn, powodujące przekroczenie krytycznych poziomów w dwóch zastosowanych
kryteriach. W rzucie jednorącz piłką o ciężarze 1 kg
odnotowano największą różnicę w odległości – 8,32 m
i w zmienności (min.–maks. 7,4–21,5 m, v – 22,0%)
między kobietami a mężczyznami. W wypadku tego
rzutu wyrażona w odsetkach proporcja pomiędzy wynikami uzyskanymi przez mężczyzn i przez kobiety była
spośród wszystkich prób najniższa (59,1%).
Wprawdzie kryteria Fishera i Penrose’a wyraźnie obniżają bardzo wysokie odchylenia standardowe
w mianownikach obu wskaźników ilorazowych, niemniej tę formę rzutu u kobiet można traktować jako
ich „piętę achillesową”. Przyczyną są uwarunkowania
genetyczne, które sięgają okresu zróżnicowania podstawowych funkcji życiowych w zbieracko-łowieckim
trybie życia [20]. W ich konsekwencji powstały różnice
w układzie kostnym w obrębie kończyn górnych [21].
Wyjaśnia to w swej wypowiedzi Poplewski [22], stwierdzając, iż: „nieco odmienny kształt obojczyka kobiety
sprawia, że nie jest ona w stanie wykonać podobnego
ruchu jak mężczyzna w technice rzucania jakimkolwiek
przedmiotem”. Sugestię tę potwierdzają wyniki analizy Jasińskiego [23], które ujawniają znaczące różnice między wynikami rzutu piłką palantową dziewcząt
a chłopców. W sporcie wyczynowym zjawisko to obserwuje się w rzucie oszczepem, w której to konkurencji
zawodniczki, mimo nieco korzystniejszej relacji masy
ciała do ciężaru sprzętu, uzyskują stosunkowo gorsze
wyniki niż mężczyźni [19, 24, 25].
Iloczyny skoków i rzutu oceniające siłę zrywową –
to wskaźniki, które przyjmują skrajnie różne wartości
dla obu płci. Mimo wysokiej zmienności, obniżającej
wartość kryteriów, co widać szczególnie w grupie żeńskiej (v – 22,9 i 26,9), osiągają one krytyczny poziom
(Penrose – 3,0, Fisher – 0,8160).
Zamieszczone w części I i II opracowania tabele
opatrzone numerem 3 zawierają interkorelacje między
wszystkimi rzutami i pchnięciami. Obliczenie średnich
arytmetycznych współczynników korelacji, jakie dany
rzut lub pchnięcie tworzy z pozostałymi próbami, pozwala na wybór najbardziej wartościowych prób reprezentujących cechy całej dwunastki. Obliczenie średnich
arytmetycznych przeciętnych wartości współczynników
korelacji uzyskanych w obu grupach umożliwia z kolei –
niezależnie od płci badanych – wybór prób najbardziej
wszechstronnych pod względem ocenianych zdolności
motorycznych. Kolejność w tej hierarchii przedstawia
tabela 3. Najwyższe notowania uzyskały próby przeprowadzone za pomocą najcięższego sprzętu (z wyjątkiem rzutu do tyłu, a to z powodu niskiej korelacji
w grupie męskiej), najniższe – przy zastosowaniu jednokilogramowych piłek lekarskich. Tak jak to się dzieje
w wypadku tabeli 3, uszeregowanie współczynników
Tabela 3. Przeciętne wartości współczynników korelacji rzutów i pchnięć piłkami lekarskimi w grupach kobiet i mężczyzn informujące
o reprezentatywności prób
Table 3. Average correlation coefficients of medicine ball throws and puts in groups of women and men that provides information
regarding representative tasks
-
Lp.
Rzuty i pchnięcia
piłkami lekarskimi
Medicine ball throws
and puts
Boczne jednorącz
Sideways and one
hand
Do tyłu
Backward
Sprzed klatki piersiowej
In front of chest
3 kg
2 kg
1 kg
3 kg
2 kg
1 kg
3 kg
2 kg
1 kg
3 kg
2 kg
1 kg
1
–r
79,0
79,4
74,2
80,0
79,6
75,2
78,5
78,3
71,0
78,8
79,3
77,3
2
–r
67,9
65,2
59,2
70,3
72,3
68,6
74,8
72,1
60,4
73,8
72,5
70,6
3
–r
73,5
72,3
66,7
75,2
76,0
71,9
76,7
75,2
65,7
76,3
75,9
74,0
-
Do przodu
Forward
Wszystkie współczynniki korelacji przemnożono przez 100
All correlation coefficients multiplied by 100
– 36 –
Związki między próbami siłowo-szybkościowymi o odmiennej strukturze ruchu. Część III
korelacji może wskazywać na większe znaczenie siły
niż szybkości w analizowanych działaniach ruchowych.
Jeśli wziąć pod uwagę próby wykonane wszystkimi piłkami (1–3 kg), wyróżniają się pchnięcia sprzed klatki
piersiowej. Ostatnie miejsce w tej klasyfikacji zajmują
rzuty do przodu. W tabelach nr 4 w części I i II ujęto związki między wynikami prób przeprowadzonych
piłkami lekarskimi o tej samej wadze, które wyrażono
za pomocą iloczynów, z rezultatami poszczególnych
rzutów i pchnięć. Stosując podobne jak w tabeli 3 działania, obliczono przeciętne wartości współczynników
korelacji dla wierszy (pozycje wyrzutne) i dla kolumn
(ciężar piłek lekarskich). We wszystkich przypadkach
średnie arytmetyczne współczynników korelacji kobiet
uzyskały wyższe wartości (tabela 4). Najściślejsze więzi w grupie żeńskiej można dostrzec w rzutach piłkami
do tyłu. Wysoką zgodność korelacyjną w grupie mę-
skiej obserwuje się w obu pchnięciach ciężkimi piłkami
z pozycji bocznej, natomiast wyjątkowo niskie są więzi
rzutów do przodu z próbami wykonywanymi piłkami
o różnym ciężarze; ich iloczyny zdecydowanie obniżają
wartości rzutów z tej pozycji.
Na ogół najwyższe korelacje uzyskiwane w trakcie
prób z najcięższym sprzętem przemawiają za ich stosowaniem pod warunkiem, iż będą prowadzone w zbiorowości osobników w podobnym wieku i o zbliżonym do
badanych grup poziomie sprawności. Mężczyznom
wyraźnie bardziej odpowiadają pchnięcia niż rzuty,
dla kobiet najkorzystniejsza jest pozycja rzutów do
tyłu. Współczynniki korelacji ilustrujące związki cech
budowy ciała z wynikami prób niewiele różnią się
między grupami (tabela 5 na podstawie tabel 5 z cz.
I i II). Wyższe wartości wysokości ciała sprzyjają mężczyznom w obu pchnięciach, szczególnie sprzed klatki
Tabela 4. Korelacje poszczególnych rzutów i pchnięć piłkami lekarskimi z iloczynami prób wykonywanych sprzętem o jednakowym
ciężarze w grupach kobiet i mężczyzn
Table 4. Correlations of the results of considered throws and puts the medicine ball with the products of tasks performed with use
equal weight balls in groups of women and men
Lp.
Cechy
Traits
1
2
3 kg
Rzut piłką do przodu
Forward ball throw
1 kg
4
3 kg
Rzut piłką do tyłu
Backward ball throw
6
7
8
-
9
-
-
12
13
87
71
83
90
Pchnięcia piłką z pozycji
bocznej
Sideways ball put
88
Rzut piłką jednorącz One
hand ball throw
–
r
87
86
87
86,0
85,7
85,3
84,3
77
83
1 kg
87,8
83,0
88
2 kg
i
86,7
81
90
1 kg
88
72,7
90
2 kg
3 kg
Pchnięcia piłką sprzed
klatki piersiowej
Chest ball put
86,0
72
85
82
85
–
r
83
2 kg
3 kg
–
r
75
1 kg
10
11
88
2 kg
3
5
-
Iloczyn rzutów
Iloczyn rzutów
Iloczyn rzutów
i pchnięć piłkami
i pchnięć piłkami
i pchnięć piłkami
3 kg
2 kg
1 kg
Product of 3 kg ball Product of 2 kg ball Product of 1 kg ball
throws and puts
throws and puts
throws and puts
84,0
Wszystkie współczynniki korelacji przemnożono przez 100
All correlation coefficients multiplied by 100
– 37 –
87,3
82,3
81
82
83,0
78,0
Adam Haleczko, Leszek Korzewa, Ewa Misiołek, Urszula Włodarczyk
Tabela 5. Korelacje cech i wskaźnika budowy ciała z rzutami oraz pchnięciami piłkami lekarskimi i skokami w grupach kobiet
i mężczyzn
Table 5. Correlation coefficients between somatic traits and indice and medicine ball throws and puts and jumps in groups of women
and men
Wysokość
ciała
Body height
Cechy
Traits
Lp.
Masa
ciała
Body mass
Wsk. Rohrera
Rohrer index
Skok w dal
z miejsca
Standing
broad jump
Skok dosiężny
Vertical jump
1
Wysokość ciała
Body height
–
–
59
67
–37
–33
40
31
26
11
2
Masa ciała
Body mass
59
67
–
–
53
48
26
56
25
06
3
Wsk. Rohrera
Rohrer index
–37
–33
53
48
–
–
–11
–16
02
–04
3 kg
47
45
65
60
26
22
49
31
51
25
2 kg
46
39
65
55
27
23
48
26
47
27
1 kg
37
29
55
42
25
20
44
28
41
26
3 kg
39
49
52
55
20
13
60
62
59
53
2 kg
37
42
55
48
25
12
66
68
64
59
1 kg
36
34
47
41
16
11
63
65
61
62
3 kg
42
48
57
59
23
18
48
57
54
52
2 kg
37
51
52
58
23
12
49
55
56
51
1 kg
22
42
42
55
26
21
38
27
42
30
3 kg
43
56
62
67
28
18
56
57
54
47
2 kg
40
57
59
62
27
11
51
59
54
47
1 kg
39
56
60
56
30
04
51
62
54
53
4
5
Rzut do przodu
Forward throw
6
7
8
Rzut do tyłu
Backward throw
9
10
11
12
Pchnięcia z pozycji
bocznej
Sideways put
Rzut jednorącz
One hand throw
13
14
15
Pchnięcie sprzed klatki
piersiowej
In front of chest put
-
-
-
-
-
Wszystkie współczynniki korelacji przemnożono przez 100
All correlation coefficients multiplied by 100
r0,05 – 22 r0,01 – 28
r0,05 – 20 r0,01 – 25
piersiowej. Ta pozycja wyrzutna okazuje się również
najkorzystniejsza dla kobiet, gdy końcowy efekt uzależniony jest od masy ciała. Nieco wyższy wpływ tej cechy
uwidacznia się w wynikach kobiet w rzutach piłkami do
przodu. Inaczej jest w wypadku związku wskaźnika
Rohrera z wynikami w grupie żeńskiej – są bowiem
niskie, ale niemal we wszystkich przypadkach przekraczające poziom istotności, podczas gdy w grupie męskiej strefa znaczenia utrzymuje się jedynie w rzutach
do przodu. W skokach w dal z miejsca korzystniejszy
dla kobiet – poprzez długość dźwigni i położenie ogól-
nego środka ciężkości ciała – jest pomiar jego wysokości. W pozostałych przypadkach oddziaływanie masy
ciała zaznacza się jedynie związkiem na pięcioprocentowym poziomie statystycznej istotności. Mężczyznom
w skoku w dal ta cecha, na którą składają się w większych proporcjach niż u kobiet mięśnie, ułatwia pokonanie grawitacji, efektem czego jest stosunkowo wysoka korelacja (.56). Proporcje obu cech somatycznych
określone wskaźnikiem Rohrera okazały się w tych
próbach całkowicie nieznaczące. Spośród umiarkowanych związków skoków z rzutami godne odnotowania
– 38 –
Związki między próbami siłowo-szybkościowymi o odmiennej strukturze ruchu. Część III
Tabela 6. Korelacje cech somatycznych, skoków i rzutu w przód piłką 2 kg ze wskaźnikami przez nie utworzonymi w grupach kobiet i
mężczyzn
Table 6. Correlations of somatic traits, jumps and forward throw of the 2 kg ball with indices created as the function of them in
groups of women and men
Lp.
Wskaźniki
Indices
2
3
Wsk. Sargenta
Sargent index
1
5
6
Wsk. siły zrywowej
Explosive strength index
4
–r
i
Wysokość
ciała
Body
height
Masa
ciała
Body
mass
Wsk. Rohrera
Rohrer index
Skok w dal
z miejsca
Standing
broad jump
Skok dosiężny
Vertical jump
Rzut piłką
2 kg
w przód
Forward
2 kg ball
throw
l × m/100
64
69
89
88
35
30
67
61
52
36
72
56
l × m/w
46
52
86
84
52
45
66
63
53
41
70
55
h × m/100
53
54
79
75
35
32
61
57
79
71
71
56
h × m/w
37
36
74
66
47
43
58
56
81
76
68
53
l × p/100
49
45
59
51
17
11
72
65
61
50
95
90
h × p/100
43
31
55
39
19
14
66
58
79
76
91
82
48,7
47,8
73,7
67,2
34,2
29,2
65,0
60,0
67,5
58,3
77,8
65,3
l – wynik skoku w dal z miejsca / result of standing broad jump;
m – masa ciała / body mass;
w – wysokość ciała / body height;
h – wynik skoku dosiężnego / result of vertical jump;
p – wynik rzutu piłką 2 kg w przód znad głowy / result of forward, overhead 2 kg ball throw;
-
-
-
-
-
Wszystkie współczynniki korelacji przemnożono przez 100/ All correlation coefficients multiplied by 100
r0,05 – 22
r0,01 – 28
r0,05 – 20
r0,01 – 25
są ścisłe więzi z rzutami do tyłu zarówno u kobiet, jak
i u mężczyzn, co potwierdzają omówione w części II
relacje Stockbruggera i Haennela [2, 26].
Współczynniki korelacji zamieszczone w tabelach 6
w części I i II określają udział cech składowych somatycznych i motorycznych w ocenach diagnostycznych
obu wskaźników. Ze względu na mało się różniące wartości związków, w obu grupach obliczono przeciętne
wartości współczynników korelacji, określające wpływ
poszczególnych składników (tabela 6). We wszystkich
przypadkach zaznacza się silniejsze oddziaływanie
cech wykorzystanych do konstrukcji wskaźników. W
grupie żeńskiej uwydatnia się ono najbardziej w skoku dosiężnym i rzucie piłką. Bardziej wnikliwą ocenę
wartości wskaźników, jak i rzutów oraz pchnięć dostar-
czają korelacje przedstawione w tabelach 7 w części
I i II. Z podobnych jak poprzednio przyczyn obliczono
przeciętne wartości współczynników korelacji w wierszach i kolumnach. Pierwsze informują o skuteczności
wskaźników, drugie zaś pozwalają wyróżnić najbardziej
wszechstronne próby (por. tabela 7). W obu przypadkach dotyczy to przede wszystkim różnic międzypłciowych. Wyższe oceny wskaźnika Sargenta w wariancie
ze skokiem w dal, lecz bez wysokości ciała, uzyskali
mężczyźni. Natomiast po uwzględnieniu tej cechy oceny zrównały się.
Sprzyjające kobietom były oba wskaźniki siły zrywowej i Sargenta w wersji ze skokiem dosiężnym.
W rzutach obie pozycje „wspierają” osiągnięcia kobiet,
przy czym w próbach skierowanych do przodu można
– 39 –
Adam Haleczko, Leszek Korzewa, Ewa Misiołek, Urszula Włodarczyk
Tabela 7. Związki rzutów i pchnięć piłkami lekarskimi z utworzonymi wskaźnikami w grupach kobiet i mężczyzn
Table 7. Correlation coefficients between medicine ball throws and puts and defined indices in groups of women and men
Wskaźniki
Indices
Lp.
Rzut do przodu
Forward throw
Rzut do tyłu
Backward throw
Pchnięcia boczne
i rzut jednorącz
Sideways put and
one hand throw
Pchnięcie sprzed
klatki piersiowej
–
r
In front of chest put
i
3 kg
2 kg
1 kg
3 kg
2 kg
1 kg
3 kg
2 kg
1 kg
3 kg
2 kg
1 kg
73
72
62
68
73
65
65
63
49
74
69
70
66,9
62
56
47
74
72
64
75
73
57
81
78
75
67,8
71
70
62
68
74
65
64
62
51
73
68
70
66,5
60
55
47
73
72
65
74
71
55
79
75
72
66,5
73
71
60
71
75
68
70
68
53
73
71
72
68,8
59
56
48
75
75
70
77
76
60
78
75
75
68,7
70
68
59
69
75
67
68
68
53
72
70
71
67,5
8
54
53
46
71
72
69
73
70
56
72
69
69
64,5
9
92
95
89
80
80
76
70
72
65
83
78
78
79,8
86
90
83
67
73
69
72
71
53
71
69
71
72,9
89
91
84
80
80
76
72
75
66
81
78
78
79,2
76
82
76
64
70
69
69
69
53
65
63
68
68,7
1
l × m/100
2
4
5
Wsk. Sargenta
Sargent index
3
l × m/w
h × m/100
6
7
10
11
12
Wsk. siły zrywowej
Explosive strength index
h × m/w
l × p/100
h × p/100
13
–r
78,0
77,8
69,3
72,7
76,3
69,5
68,2
68,0
56,2
76,0
72,3
73,2
14
–r
66,2
65,3
57,8
70,7
72,3
67,7
73,3
71,7
55,7
74,3
71,5
71,7
15
–r
72,1
71,6
63,6
71,7
74,3
68,6
70,8
69,9
56,0
75,2
71,9
72,5
-
-
-
-
-
Opis tabeli 7 taki sam jak tabeli 6 / Description table 7 like table 6.
nawet mówić nie tyle o ich dominacji, ile o niedogodnej dla mężczyzn formie ruchu. W pchnięciach z pozycji bocznej górują mężczyźni. Jest to jedyna pozycja
wykazująca ich wyższość, gdyż we wszystkich trzech
pchnięciach piłek sprzed klatki piersiowej wartości
związków świadczą na korzyść kobiet. W obu grupach
niespodziewanie wyższe korelacje miały rzuty piłkami
2 kg do tyłu niż najcięższymi, co odnotowano w pozostałych pozycjach. Skomasowanie współczynników
korelacji obu grup i wyciągnięcie średnich arytmetycznych pozwoliło wyłonić próby najbardziej adekwatne
dla obu płci. W tej hierarchii najwyższą ocenę uzyskało
pchnięcie piłki o ciężarze 3 kg sprzed klatki piersiowej,
nieco niższe – rzut piłką 2 kg do tyłu i pchnięcie piłki
1 kg sprzed klatki piersiowej.
Wnioski
Spośród zastosowanych metod definiowania różnic
międzypłciowych najbardziej wiarygodne wydają się
współczynniki dyskryminacji Fishera, co potwierdzają
korelacje wskazujące na ich ścisły związek z indeksem
Penrose’a. Niezgodnie z zasadami statystyki stosowane
odsetki odnoszące wyniki kobiet do mężczyzn, w wyjątkowych wypadkach mogą się okazać przydatne. Ze
względu na różnice w budowie anatomicznej do oceny
możliwości siłowo-szybkościowych kobiet, w porównaniach do mężczyzn, nie powinno stosować się rzutów
piłkami jednorącz, wykonywanymi w sposób zbliżony
do techniki rzutów piłką palantową lub oszczepem. Do
najbardziej wartościowych w ocenie sprawności siło-
– 40 –
Związki między próbami siłowo-szybkościowymi o odmiennej strukturze ruchu. Część III
wo-szybkościowej należą próby w trzech pozycjach
wykonywane najcięższymi piłkami o ciężarze 3 kg,
a w rzutach do tyłu – 2 kg, pod warunkiem stosowania
ich w grupach osób zbliżonych pod względem wieku
i sprawności motorycznej do badanych studentów wychowania fizycznego. Dla kobiet korzystniejsze w oce-
nie sprawności są rzuty z obu pozycji, dla mężczyzn
– pchnięcia. Uniwersalną pod tym względem dla obu
stron jest pozycja wyrzutna sprzed klatki piersiowej.
Praktyczne znaczenie mają ścisłe więzi rzutu do tyłu
z obu skokami, wynikające z podobnej struktury ruchu
i pracy tych samych grup mięśniowych.
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
[14] Haleczko A: Różnice międzypłciowe w sprawności
motorycznej po wyeliminowaniu przewagi somatycznej
mężczyzn. Antropomotoryka, 2003; 25: 39–46.
[15] Mollison Th: Technik und Methoden der physischen Antropologie. Leipzig–Berlin, Kultur der Gegenwart. B.G.
Teubner, 1923.
[16] Olekiewicz M: Klasyczna i sekwencyjna metoda dyskryminacji. Materiały i Prace Antropologiczne, 1962; 61: 5–46.
[17] Michałowska A: Zastosowanie wybranych metod statystycznych do określenia różnic dymorficznych; w Socha
S (red.): Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie.
Katowice, AWF, 1997: 123–129.
[18] Socha T: Wybrane aspekty treningu kobiet; w Gajewski
A (red.): Kobieta, Sport, Zdrowie. Warszawa, Polskie
Stowarzyszenie Sportu Kobiet, 1998: 191–203.
[19] Haleczko A: Różnice między kobietami a mężczyznami
w wynikach konkurencji sportowych uwarunkowanych siłą
maksymalną. Antropomotoryka, 2006; 33: 81–91.
[20] Wierciński A: Symboliczna rola dymorfizmu płciowego
w archaicznych światopoglądach. Przegląd Antropologiczny, 1981; 47, 2: 285–295.
[21] Bochenek A, Reicher M: Anatomia człowieka. Warszawa,
PZWL, 1990: 1.
[22] Poplewski R: Anatomia ssaków. T. 1, cz. Ogólna, wyd. II,
Warszawa, Czytelnik, 1947.
[23] Jasiński R: Różnice płciowe w rozwoju cech mierzalnych ręki. Studia i Monografie, Wrocław, AWF, 1993; 36:
109–122.
[24] Haleczko A: Analiza rzetelności wyników w wielobojach
lekkoatletycznych; w Socha S (red.): Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. Katowice, AWF, 1995: 63–69.
[25] Haleczko A, Socha T: Przejawy dymorfizmu płciowego
w wielobojach lekkoatletycznych; w Socha S (red.): Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. Katowice, AWF,
1994; 163–172.
[26] Stockbrugger BA, Haennel RG: Validity and Reliability of
a Medicine Ball Explosive Power Test. Journal of Strength
and Conditioning Research, 2001; 15(4): 431, 438.
-
-
-
-
-
[1] Haleczko A, Korzewa L, Misiołek E, Włodarczyk U: Związki
między próbami siłowo-szybkościowymi o odmiennej
strukturze ruchu. Część I. Antropomotoryka, 2007; 39:
41–50.
[2] Haleczko A, Korzewa L, Misiołek E, Włodarczyk U: Związki
między próbami siłowo-szybkościowymi o odmiennej
strukturze ruchu. Część II. Antropomotoryka, 2007; 40:
53–62.
[3] Drabik J: Dymorfizm płciowy a wyniki sportowe. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1982; 1: 71–78.
[4] Promińska E: Płeć człowieka. Biologiczne podstawy
różnic. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
1987.
[5] Skibińska A: Dymorfizm cech somatycznych młodzieży
dojrzałej. Materiały i Prace Antropologiczne, 1964; 65:
19–90.
[6] Ważny Z: Związek między budową somatyczną a sprawnością w wybranych konkurencjach lekkoatletycznych.
Wychowanie Fizyczne i Sport, 1963; 7: 429–446.
[7] Haleczko A: Siła mięśniowa – względna i „właściwa”.
Wskazania metodologiczne. Antropomotoryka, 2004; 27:
63–72.
[8] Januszewski J, Mleczko E: Jeszcze raz o somatycznych
uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi metodologiczne dotyczące obliczeń siły względnej. Antropomotoryka, 2004; 27: 37–49.
[9] Iwanowa ŁS i wsp.: Biologiczne cechy organizmu kobiety.
Sport Wyczynowy, 1970; 6: 6–10.
[10] Nowakowska A, Wojcieszak I: Kobieta – inna sprawność,
inna skala możliwości. Sport Wyczynowy, 1975; 12:
5–8.
[11] Rożynek-Łukanowska W: Specyfika wydolności fizycznej
kobiet. Kultura Fizyczna, 1979; 8: 4–6.
[12] Gajewski A: Wybrane zagadnienia treningu sportowego
kobiet. Trening, 2000; 4: 35–50.
[13] Gajewski A: Granice i konsekwencje dymorfizmu płciowego w sporcie. Rozmowa z red. Sportu Wyczynowego.
Sport Wyczynowy, 1998; 9–10: 75–81.
– 41 –