Pełen tekst pdf - Instytut Badawczy Leśnictwa

PRACE INSTYTUTU BADAWCZEGO LEŚNICTWA, Seria A
2000/3
902
Tadeusz ZACHARA
Instytut Badawczy Leśnictwa
Hodowli Lasu
ul. Bitwy Warszawskiej 1920 R. nr 3, 00-973 Warszawa
e-mail : zacharat@ibles .waw.pl
Zakład
WPŁ YW TRZEBIEŻY SELEKCYJNEJ NA STRUKTURĘ
BIOSOCJALNĄ
DRZEWOSTANU SOSNOWEGO
W II KLASIE WIEKU
THE INFLUENCE OF SELECTIVE THINNING ON THE SOCIAL STRUCTURE
OF THE YOUNG SCOTS PINE STAND
Abstraet. The growth ojthe pine stands subjected to difJerent thinning regimes
was żnvestigated on 3 permanent experżmental plots established in the years
1967-70 ·in the ce1Jt~al and northeastern Poland in the random blocle design.
The results oj the three treatments difJerent in thinning intensity (light,
moderate and strong) were compared to the control (without thinning) .
The analysis showęd 'that light thinning (removal oj 10% oj stand basal area)
did not have signijicant influence on stand sodal structure. The minimai
thinning intensity required to obtain selective effect was about 20-30%.
Key worrls: Scots pine, selective thinning, social structure ojstand.
Prac. Inst. Bad. Leś., A, 2000,3(902): 35-61
1. WPROWADZENIE
Trzebież polegająca
na stopniowym usuwaniu drzew w miarę wzrostu drzewostanu stanowi ingerencję w naturalne procesy konkurencji i kooperacji, nie eliminując ich całkowicie, ale ukierunkowując zgodnie z celmni gospodarstwa
leśnego (BERNADZKI i in. 1980). W polskim gospodarstwie leśnyIn, jak również
w krajach sąsiednich, powszechnie uznaje się selekcyjny kielunek cięć
pielęgnacyjnych. Szczegółowe rozwiązania zależą jednak od konkretnych
przesłanek przyrodniczych i ekonomicznych, co decyduje o kierunku doskonalenia i modyfikowania metody selekcyjnej (ABETZ 1970, SZYMAŃSKI 1980,
KROTH 1974,1983, KLOCEK, PŁOTKOWSKI 1986, Huss 1993, BERNADZKI 1993,
ZAJĄCZKOWSKI 1994).
Zmieniający się stan środowiska przyrodniczego oraz warunków społeczno ­
ekonomicznych, a także rosnący zasób wiedzy wymagają dostosowywania zabiegów hodowlanych, w tym i metod cięć trzebieżowych, do nowej sytuacji.
Wzrost kosztów pracy żywej w gospodarstwie leśnym rodzi od dawna tendencje
do upraszczania zabiegów pielęgnacyjnych. Próbuje się więc szukać wyjścia w
rozrzedzaniu więźby początkowej, zlnniejszaniu częstości zabiegów i zwiększa­
niu ich nasilenia (FRIES 1969, ABETZ 1970, BRUNNING i in. 1977, Huss 1983,
STĘPIEŃ 1986, ORUĆ, OCVIREK 1993, BERGMANN 1995) w porównaniu do tradycyjnej wersji trzebieży selekcyjnej (ScHADELIN 1942, LEIBUNDGUT 1972,
1982, 1984, KLEIN 1990, SCHOBER 1990). Z tego między innymi powodu w badaniach nad wzrostem drzewostanu uwaga kongentruje się nie tyle na całkowitej
produkcyjności, co na wybranych elementach, takich jak wzrost drzewostanu panującego lub wybranych drzew dorodnych (ILMURZYŃSKI 1974, ABETZ 1980,
STEFANCIK 1986, SCHOBER 1988, SENNOV 1989, KLADTKE 1990, DITTMAR
1991 , ABETZ, OHNEMUS 1994). Spowodowane jest to z jednej strony dotychczasowymi rezultatami badań, w których nie wykazano związku między nasileniem
cięć a wielkością przyrostu, przynajlnniej, jeśli chodzi o drzewostany sosnowe
(ERTELD 1961, ASSMANN 1968, PIROGOWICZ 1983, GRYNKIEWICZ 1985), z drugiej zaś zmianami na rynku przejawiającymi się w spadku popytu na drewno
małowYlniarowe i gorszej jakości (ABETZ 1970, 1980).
Równocześnie można zaobserwować tendencję do przesuwania się zainteresowania badaczy z zagadnień zwiększania produkcyjności (ERTELD 1961, AssMANN 1968, ZAJĄCZKOWSKI 1978, PIROGOWICZ 1983, WAŻYŃSKI 1987) na
problemy związane ze stabilnością drzewostanów i ekosystemów leśnych
(ABETZ, PRANGE 1976, STĘPIEŃ 1986, ZAJĄCZKOWSKI 1990, 1994). We
współczesnych badaniach trzebieżowych nie lnożna bowiem pominąć elementów
oceny zgodności stosowanych metod z założeniami hodowli lasu bliskiej naturze
(OTTO 1993), ukierunkowanej na minimalizowanie zakłóceń naturalnych procesów zachodzących w ekosystemie leśnym. Istnieje kilka koncepcji realizacji
Wpływ trze bieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drze wostanu sosnowego
37
tego postulatu w odniesieniu do jednowiekowych drzewostanów sosnowych,
często wykluczających się wzajemnie. Jedna z nich polega na stosowaniu silnych
trzebieży, umożliwiających powstawanie i rozwój drugiego piętra liściastego
(HusS 1993, BERGMANN 1995). Inna szkoła rozumie zgodność z naturą' jako
ostrożne prowadzenie zabiegów trzebieżowych, z zachowanielll i wspomaganielll
rozwoju ukształtowanych samorzutnie biogrup (LIEBENEINER 1969, FLEDER
1990, ZAJĄCZKOWSKI 1990, 1994).
O stabilności drzewostanu oraz o Illożliwościach produkcyjnych jego
naj cenniej szych składników decyduje struktura pod względem klas socjalnych
ukształtowanych w wyniku przeIllieszczania się drzew (BUSSE 1930, WECK 1958,
SZYMAŃSKI 1970, ILMURZYŃSKI 1974, KLADTKE 1990). Biorąc pod uwagę
względy hodowlane, pod pojęcielll przemieszczania należy rozumieć nie tylko
zmianę stanowiska socjalnego, ale i jakości (SCHOBER 1990). O wartości drzewostanu decyduje bowielll nie tylko obecność warstwy drzew dobrze przyrastających, lecz również ich struktura sortymentowa.
Nie do kOl1ca poznanym zagadnieniem jest wzajeInny związek między rodzajem i nasilenielll t~'zebieży a stIukturą socjalną drzewostanu (WE CK 1958, BoROWSKI 1968, KOWALSKI 1975, PAREZ 1980, GRYNKIEWICZ 1981 , 1988).
Klasyczna trzebież selekcyjna ingeIuje w naturalne procesy konkurencji, różni­
cowania, przemieszczania i wydzielania się drzew . Według dotychczasowych
doświadczell nie może ona jednak zmienić ich naturalnego kienuiku (BUSSE
1930, MITSCHERLICH 1955, WECK 1958, ERTELD 1960, LIEBOLD 1965,
ILMURZYŃSKI 1974, LEIBUNDGUT 1972, 1984, ZAJĄCZKOWSKI 1991,1994).
Dotychczasowe badania prowadzone w drzewostanach sosnowych
(ILMURZYŃSKI 1974; ILMURZYŃSKI, KOWALSKI 1975) pokazały, że warunkieIll
niezbędnym w przypadku tego gatunku jest wybieranie drzew dorodnych spośród
osobników dominujących w populacji pod względem pierśnicy . Jeśli przewaga w
stosunku do drzewa przeciętnego była Inni ej sza niż 200/0, drzewa dorodne traciły
ją w c,.iągu 10-15 lat, Illimo prowadzonych cięć . Nie sprawdziły się więc koncepcje bezpośredniego przeniesienia metody SCHADEL]NA (1942) opracowanej
głównie na postawiie doświadczeń z drzewostanami bukowymi. Do analogicznych
wniosków doszli też' inni autorzy. LOCKOW (1993) stwierdził niepowodzenie koncepcji popierania w trzebieży sosen typu "a" o lepszej jakości pnia, lecz słabszych
zdolnościach przyrostowych (ERTELD, KRAuTER 1957). Po ponad 20 latach stosowania cięć na ich korzyść , sosny typu "a" przegIyw ały z sosnami typu "b"
konkurencję we wzroście na grubość i wysokość .
Podobne wnioski co do kieIunków rozwoju stIuktury socjalnej drzewostanu
sosnowego wyciągnął PAREZ (1980), opisując negatywny wpływ silnej trzebieży
górnej na tę stiukturę. Systematyczne usuwanie dużej liczby drzew z najwyższej
warstwy (I klasa wg Konsela) spowodowało po 15 latach trwały spadek procentowego udzi~łu tej klasy, gdyż nie nastąpiło jej uzupełnienie drzewami z innych
.
warstw.
38
T Zachara
Odmielmą opinię prezentował
WECK (1958), jednak jego spostrzeżenia o
zastępowaniu drzew gÓlujących przez panujące i współpanujące luiały charakter
ogólny i nie opierały się na badaniach drzewostanów sosnowych.
Jeszcze bardziej rozbieżne opinie panują w kwestii zmian jakości pnia i ich
związków z trzebieżą. W dawniejszych opracowaniach (SUCHECKI 1936, TOMA
1940) podkreślano negatywny wpływ silnej trzebieży na jakość sosny.
Największą liczbę prawidłowo ukształtowanych drzew stwierdzano przy trzebieży słabej. Koresponduje z tą opinią zasada zalecana przez FLEDERA (1990):
"najpielw pozwolić wyrosnąć ładnym pniom, a dopiero później popierać ich
wzrost". Prace te odnosiły się jednak raczej do trzebieży dolnej i przenoszenie
wniosków na drzewostany trzebione selekcyjnie nie może dawać dużej pewności
osiągnięcia zamierzonych celów hodowlanych.
W śród wyników badań prowadzonych nad trzebieżą selekcyjną na uwagę
zasługują dane podawane przez ILMURZYŃSKIEGO i KOWALSKIEGO (1975).
Stwierdz.ili oni spadek udziału drzew I klasy jakości pnia wśród drzew dorodnych
w drzewostanach sosnowych po 24 latach prowadzenia trzebieży selekcyjnej.
Brak jednak porównania tych danych z powierzchnią kontrolną. NatOluiast w badaniach KOWALSKIEGO (1975) stwierdzono zmniejszającą się z wiekiem liczbę
rozpieraczy w drzewostanie sosnowym II klasy wieku poddawanym trzebieży selekcyjnej. Między tymi wynikami nie lua jednak sprzeczności, gdyż pierwszy
wspomniany wniosek dotyczy klas pnia, zaś dlugi - klas korony. Natomiast
wedhlg RUSSA (1983) problemu jakości technicznej surowca nie da się rozwiązać
za pomocą nasilenia trzebieży, gdyż jedynym skutecznylu rozwiązaniem w tym
względzie jest stosowanie podkrzesywania.
Problem ten sprawia trudności ze względu na posługiwanie się szacunkowymi ocenami pozycji socjalnej drzewa. Istniejąjednak prace, w których wyróżnio­
ne klasy socjalne poddano obiektywnej ocenie za pomocą cech mierzalnych.
BOROWSKI (1968) stwierdził znaczące różnice we właściwościach przyrostowych
drzew należących do różnych klas socjalnych oraz wykazał, że jedynie drzewa
klas najwyższych mają znaczący udział w przyroście drzewostanu. LEMKE (1964)
wykazał związek między stopniem rozwoju korony a przyrostem miąższości.
GRYNKIEWICZ (1981, 1988) wyróżnił klasy drzew w drzewostanie sosnowym na
podstawie pozycji socjalnej i stopnia rozwoju korony oraz poddał je z
pozytywnym skutkiem weryfikacji pod względem właściwości przyrostowych
stwierdzając , że klasyfikacja ta może znaleźć zastosowanie w dalszych badaniach
trzebieżowych. Naturalnym zastosowaniem tej klasyfikacj i jest j ej wykorzystanie
do oceny zmian w strukturze drzewostanu w dłuższych okresach badawczych.
Istnieje bowiem potrzeba poszerzenia wiedzy o długofalowych zmianach w
strukturze drzewostanu zachodzących pod wpływem trzebieży . W zakres
niniejszej pracy wchodzi zastosowanie klasyfikacji biologiczno-hodowlanej przy ocenie skutków trzebieży w drzewostanie sosnowym II klasy wieku
(ZACHARA 1998).
Wpływ trze bieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drzewostanu sosnowego
39
2. CEL PRACY
Celem pracy było zbadanie zmian w strukturze socjalnej i jakości drzewostanu sosnowego II klasy wieku, pielęgnowanego metodą trzebieży selekcyjnej z
różnYlnjej nasileniem w porównaniu z analogicznYlni zmianami w drzewostanie
niepielęgnowanym .. Praca obejmuje analizy udziału wyróżnionych klas biologiczno-hodowlanych w całym drzewostanie w ciągu 20-letniego okresu badawczego. Zastosowano tu dwie wersje klasyfikacji. Jedna z nich, nazwana
klasyfikacją biologiczno-przyrostową jest wersją oryginalną GRYNKIEWICZA
(1981, 1988). Druga, olueślonajako klasyfikacja biologiczno-jakościowa, stanowi modyfikację dokonaną przez autora niniejszej pracy w celu wprowadzenia dodatkowej informacji o jakości pnia.
3. METODYKA PRACY
3.1. Obiekty badawcze
3.1.1. Uwagi ogólne
Badania przeprowadzono na stałych powierzchniach doświadczalnych
Zakładu Hodowli Lasu IBL w nadleśnictwach Wyszków (d. Jegieł), Ostrów Mazowieclca (d. Grabownica), Myszyniec (d. Lipniki). Powierzchnie te zostały
założone w latach 1967-70 w drzew.ostanach sosnowych będących na początku II
klasy wieku, w celu testowania wpływu różnych metod trzebieży na przyrost
i jakość drzewostanu. Powierzchnie były podzielone na działlci badawcze ' rozmiesz,Czone przy zastosowaniu metody bloków losowych, oddzielone pasami izolacyjnymi o minimalnej szerokości 10 metrów.
Na każdej działce badawczej wybierano drzewa dorodne, które trwale znakowano. W każdym powtórzeniu znajdowała się jedna działka kontrolna (wariant
O), na której nie wykonywano trzebieży, ajedynie usuwano systematycznie drzewa mariwe i zamierające. Na pozostałych wykonywano trzebież o różnyln nasileniu. Usuwano drzewa szkodliwe z sąsiedztwa drzew dorodnych, a także pewną
liczbę drzew z drzewostanu opanowanego. Przy pierwszej trzebieży jako miarę
nasilenia cięć przyjęto wielkość pola przekroju drzewostanu po trzebieży
w stosunku do wielkości pola przekroju drzewostanu na działce kontrolnej w danyln bloku (powtórzeniu). I tak W. wariancie trzebieży słabej (SI) pozostawiano
drzewostan o polu przekroju równym 0,9 Go, w wariancie trzebieży umiarkowanej
(S2) - 0,8 Go, w wariancie trzebieży silnej (S3) - 0,7 Go. Zgodnie z założeniarni
metodyczńYlni trzebieże powtarzano co 5 lat.
40
T Zachara
3.1.2. Charaktelystyka powierzchni badawczych
Powierzchnia Jegiel (Nadleśnictwo Wyszków, leśnictwo Natalin, oddz.
287d, 292c) założona została w 1967 roku w 22-letnim drzewostanie sosnowyln
bonitacji la, z pojedynczą domieszką brzozy i dębu, powstałyln z sadzenia na
siedlisku boru mieszanego świeżego, wcześniej pielęgnowanym ekstensywnie.
Wielkość działki badawczej wynosiła 0,2 ha. Drzewa dorodne wybierano
w liczbie 500 szt./ha. W trzech powtórzeniach testowano 3 warianty trzebieży
selekcyjnej (S l, S2, S3) oraz wariant kontrolny (O). W 1982 roku, w terminie
czwartej trzebieży nie wykonano właściwego cięcia a jedynie zabieg sanitarny.
Przyczyną był zły stan sanitarny i zdrowotny drzewostanu spowodowany
czynnikami abiotycznymi i biotycznymi, głównie uszkodzenieln przez śnieg
w okresie zimy 1979/80 i infekcjami grzybowymi, które nastąpiły bezpośrednio
po mej.
Powierzchnia Grabownica (Nadleśnictwo Ostrów Mazowiecka, leśnictwo
Turka, oddz. 32a) została założona w 1968 roku w 19-1etnim drzewostanie
sosnowym II bonitacji, powstałym z siewu w pasy na siedlisku boru świeżego.
W drzewostanie tym do momentu rozpoczęcia doświadczenia nie wykonywano
żadnych zabiegów pielęgnacyjnych. Wielkość działki badawczej wynosiła 0,1 ha.
Drzewa dorodne wybierano w liczbie 600 szt./ha. W czterech powtórzeniach testowano 3 warianty trzebieży selekcyjnej (SI , S2, S3) oraz wariant kontrolny (O).
W trakcie przebiegu doświadczenia nastąpiła modyfikacja jego niektórych
założeń. Podjęto bowiem próbę zróżnicowania nawrotu cięć w zależności odjego
nasilenia. W związku z tym przy drugiej trzebieży (w 1973 roku) nie wykonano
cięć w wariantach S2 i S3. Przy następnych nawrotach zrezygnowano z tego
zróżnicowania i wykonywano zabiegi w jednym tenninie na wszystkich
dzi ałkach.
Powierzchnia Lipniki (Nadleśnictwo Myszyniec, leśnictwo Serafin, oddz.
152,153,154, 161,162, 163) została założona w 1970 roku w 21-letniln drzewostanie sosnOwyln I bonitacji, powstałym z sadzenia na siedlisku boru świeżego ,
wcześniej pielęgnowanym ekstensywnie. Wielkość działki badawGzej wynosiła
0, l ha. Drzewa dorodne wybierano w liczbie 500 szt./ha. W pięciu powtórzeniach
testowano 2 warianty trzebieży selekcyjnej (S2 i S3) oraz wariant kontrolnY.
Zabiegi wykonywano bez zakłócell, za wyjątkiem ostatniego (czwartego w 1985 L), kiedy wykonano tylko cięcia sanitarne.
3.2. Prace terenowe
Granice dzi ałek badawczych zostały trwale zaznaczone w terenie . Na każdym
drzewie został umieszczony jego numer oraz zaznaczone stałe miejsce pomiaru
pierśnicy . P i erśnice wszystkich drzew mierzone były w dwóch kierunkach "na
krzyż". Każd e drzewo posiadało kod klasyfikacyjny (***), którym było
Wplyw trzebieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drzewostanu sosnowego
41
oceniane pod względem pozycji socjalnej oraz jakości pnia i korony przy
wykorzystaniu klasyfikacji Ilmurzyńskiego w wersji czterostopniowej .
Cyfra pierwsza kodu klasyfikacyjnego olaeśla pozycję socjalną drzewa:
l - drzewa górujące i panujące (I-II klasa Krafta),
2 - drzewa współpanujące (III klasa Krafta),
3 - drzewa opanowane (IV klasa Krafta),
4 - drzewa przygłuszone (V klasa Krafta).
Cyfra dluga klasyfikuje jakość pnia:
l - pień prosty, rokujący uzyskanie cennych sortylnentów,
2 - pień z niewielką krzywizną, rokujący uzyskanie surowca dobrej jakości,
3 - pień z wyraźną krzywizną lub silnie zbieżysty,
4 - pień o wartości opałowej.
Cyfra trzecia określa jakość korony:
l - korona regularna, dobrze rozrośnięta,
2 - korona ścieśniona, słabo wykształcona,
3 - korona nadmiernie rozrośnięta lub rozwidlona,
4 - korona zamierająca.
Na każdej działce mierzono wysokości 30 drzew dla olaeślenia zależności
między pierśnicą i wysokością. Powyższe prace wykonywane były co 5 lat,
przy każdym wejściu z pOlniarami. Ponadto na początku i na końcu badań dokonano wyb OlU , wycięcia i pomiaIu sekcyjnego drzew próbnych dla określenia zależności lniędzy pierśnicą, wysokością i miąższością. Wybór drzew do usunięcia
w ramach trzebieży dokonywany był w terenie po obliczeniu pola przekroju drzewostanu na każdej działce, zgodnie z założeniaIni, o których była lnowa w podrozdziale 3.1.1.
3.3. Przetwarzanie danych pomiarowych
Wyniki wszystkich pomiarów.zostały Ulnieszczone w komputerowej bazie
danyo.h założonej w prograInie dBase IV. Wprowadzono następujące dane: nazwę
powierzchni, rok p Olni aIU , numer działki, wariant doświadczenia, pierśnicę danego drzewa, jego klasyfikację socjalną, infonnację o wyborze drzewa na dorodne
oraz infonnację o jego eweńtualnYll1 usunięciu. Ponadto wprowadzono dane
obl~czeniowe: pole przekroju, wysokość i miąższość drzewa. Pole przelaoju
obliczone zostało jako koło o promieniu równym połowie pierśnicy określonej
jako średnia z dwóch pomiarów.
Analizę struktury socjalnej wykonano opierając się na pOlniarach pierśnic w
poszczególnych okresach oraz dokonywanej klasyfikacji biologicznej wszystkich
drzew. W tym celu pogrupowano drzewa w syntetyczne klasy biologiczno-hodowlane. W pierwszej wersji (klasyfikacja biologiczno-przyrostowa) skorzystano
z opracowania GRYNKIEWICZA (1981, 1988), który wyróżnił 4 klasy (jak poniżej)
i zweryfikował pod względem właściwości przyrostowych:
42
T. Zachara
A' - drzewa panujące o koronie dobrze lub nadlniernie rozwiniętej (1 *1, 1*3),
A" - drzewa panujące o koronie ścieśnionej (1 *2),
B - drzewa współpanujące za wyjątkiem dl'zew zamierających (2* 1,2*2,2*3),
C - drzewa opanowane i przygłuszone oraz pozostałe o koronie zamierającej (3**,4**, **4).
Za wskaźniki struktury socjalnej uznano udział w drzewostanie klasy A'
(drzewa panujące o silnie rozwiniętych koronach) oraz udział połączonych klas
A' i A" określonych zbiorczo j ako klasa A (wszystkie drzewa panujące za
wyjątkiem drzew zamierających). Udział zbiorczej klasy A świadczy o stopniu
rozwoju struktury drzewostanu, natomiast udział klasy A' o możliwościach przyrostowych drzewostanu. Wartości te wyJiczono dla poszczególnych lat w
jednostkach pola przekroju (w wielkościach bezwzględnych oraz w procentach
całkowitego pola przekroju drzewostanu). Analogiczne wyliczenia przeprowadzono dla wyróżnionej (zgodnie z zaprezentowaną poniżej klasyfikacją biologiczno-jakościową) klasy Al oznaczającej drzewa panujące o dobrej jakości pnia
(ZACHARA 1998):
Al - drzewa panujące o pniu bardzo dobrej lub dobrej jakości i koronie normalnej lub ścieśnionej (111, 112, 121 , 122),
Ar - drzewa panując e o koronie nadmiernie rozwiniętej (1 *3),
A2 - drzewa panujące o pniu złej jakości i koronie normalnej lub ścieśnionej
(131, 132, 141 , 142),
B-- drzewa współpanujące za wyjątkielndrzew zamierających (2*1,2*2,2*3),
C - drzewa opanowane i przygłuszone oraz pozostałe o koronie zamieraj ącej (3**,4**, **4) .
Udział klasy Al jest miernikiem prognozowanej jakości technicznej drzewostanu w wieku rębności. Wyliczone wielkości poddano trójczynnikowej analizie wariancji (warianty, oluesy, powtórzenia). Ze względu na powtarzane
pomiaty w tych samych obiektach skorzystano z lnodelu dla układów zależnych
(split-plot). Przy analizowaniu wskaźników procentowych wartości rzeczywiste
poddano transformacji kątowo-pierwiastkowej (JEFFERS 1960, TADEUSIEWICZ
i in. 1993):
P I,. = arcsin
fP
gdzie:
PIJ' - transformowany wskaźnik procentowy,
p - udział procentowy danej klasy socjalnej.
Do badania istotnoś ci kontrastów używano testu Tukeya.
Wpływ trzebieży selekcyjnej na strukturę b iosocjalną drzewostanu sosnowego
43
4. WYNIKI BADAŃ
4.1. Struktura drzewostanu pod względem klas biologicznych
4.1.1. Klasy biologiczno-przyrostowe
Na powierzchni Jegieł stan początkowy charakteryzował się wyrównanym
poziOlnem liczby drzew i pola przekroju (ryc. 1). Pierwsze ci ęcie spowodowało
znaczną redukcję, także klas A' i Ali, zwłaszcza w wariancie S3 , co było widoczne
jeszcze po 10 latach). Zauważyć można systelnatyczne zlnniejszanie się udziału
klasy C z wiekiem, najwolniejsze w wariancie O.
Na powierzchni Grabownica, gdzie początkowa liczba drzew była niezwykle
wysoka (ponad 10 tys . szt./ha), udział klas wyższych (A' i Ali) był początkowo
bardzo mały i widocznyln skutkiem cięć było przede wszystkim zmniej szanie się
udziału bardzo licznych klas B i C (ryc. 2). Udział klasy C był jednak przez cały
olaes badawczy większy niż na powierzchni Jegiel, co świadczy o dużyln natęże­
niu procesu wydzielania. Podobna sytuacja lniała lniejsce początkowo na
powierzchni Lipriiki, gdzie na początku badań udział klasy C był bardzo wysoki
(ryc. 3), Walto zauważyć , że wariant S3 charakteryzował się w tyln lnomencie
(mimo z założenia losowego rozdziału działek w blokach) lnniejszą ogólną liczbą
drzew i lnniejszym w stosunku do pozostałych udziałeln klas A'- i Ali . Taka
sytuacja musiała rzutować na skuteczność trzebieży selekcyjnej -i utrudniała
porównywanie wariantów. Z upływem czasu różnica ta niwelowała się. Zaniedbanie wykonania trzebieży w ostatnin1 wejściu (36 lat) i ograniczenie się do cięć sanitarnych spowodowało wyraźną zmianę proporcji między klasami A' i Ali na
korzyść tej ostatniej.
4.1.2. Klasy biologiczno-jakościowe
. Na powierzchni Jegiel można zaobselwować stopniowe zlnniejszanie się udziału drzew złej jakości z klasy Ar (a także w pewnyln stopniu A2) w stosunku do
drzew dobrej jakości z klasy Al (ryc. 4). Dotyczy to nie tylko wariantów trzebieży
selekcyjnej, lecz także wariantu kontrolnego.
Na powierzchni Grabownica udział klas panujących złej jakości (Ar i A2) od
początku był znikomy (ryc. 5). Do k0l1ca okresu badawczego niewielki udział
tych klas został zachowany tylko w wariancie O. Na powierzchni Lipniki niewielki udział klas Ar i A2 pozostawał bez większych zmian przez cały okres badawczy
(ryc. 6) .
:::: b··.·. . ·.·: .·: ]
al
co
4000
;j
!!!.c
3000
<E
35
......................_...,........................ j
IZIC
30
~B
25
DA"
<E 20
.A'
co
N
.s 15
2000
1000 , _ _ _ _
(!)
10
I
bl 3000
,
co
2000
~
(\]
.s 15
(!)
5
o
o
o
1600
1400
1200
81
.. " .............. " .................................
81
N 20
E
(; 15
5
o
25
co
<E 20
<E
81
o
82 83
2000
c 1000
500
81
82 83
Ryc. 1. Udział klas biologiczno-przyrostowych na powierzchni doświad­
czalnej Jegiel (Nadl. Wyszków). Liczba drzew (n) i pole przekroju (G) dla
wieku: a) 22 lat, b) 32 lat, c) 42 lat
Fig. 1. Share of biological-incremental classes in the Jegiel study plot
(Wyszków forest district). Number of trees (n) and basa l area (G) for the
age of: a) 22 years, b) 32 years and c) 42 years
o
81
82
83
•.
c'
~
('"')
~
40
35
30
25
~
o
81
82
83
Ryc. 2. Udział klas biologiczno-przyrostowych na powierzchni
doświadczalnej Grabownica (Nad!. Ostrów Maz.). Liczba drzew (n) i
pole przekroju (G) dla wieku: a) 19 lat, b) 29 lat, c) 39 lat
Fig. 2. Share of biological-incremental classes in the Grabownica study
plot (Ostrów Mazowiecka forest district). Numhel' of trees (n) and hasal
area (G) for the age of: a) 19 years, b) 29 years and c) 39 years
0, SI, S2, S - warianty trzebieży, C, B, A", A' - klasy drzew (GRYNKIEWICZ 1988)
O, SI, S2, S - vruiants ofselectivethinrring, C, B, A", A' - tree c1asses (GRYNKIEWICZ 1988)
w..;',
83
o
o
o
82
~ 20
(; 15
10
5
V>
~
o
81
::s-
co
<E
;j 1500
5
:-3
o
2500
10
82 83
~ 25
c) 3000
(!)
81
4000
o
82 83
.s 15
o
82 83
10
N
o
81
40
35
30
1000
35
co
o
6000
c 2000
30
~ 1000
;j 800
~
c 600
400
200
,.J::..
,.J::..
10
82 83
~
o
82 83
DA"
.A'
o
81
;j 3000
10
500
20
5
oE
N
!!!.c 1000
.s
5000
25
<E 20
;j 1500
c)
b)
30
oE
mB
oC
(!)
~C
25
82 83
35
2500
co
81
..... " ................. " ........................
N 15
o
o
81 82 83
................................. " .................
co
-
o
o
30
o
5
o ,... I' " l " ' ! ' " j
11000
10000
9000
8000
co
7000
oC
6000
N 5000
!!!.c 4000
3000
2000
1000
al
a)
10000
8000
CD
tE
;:i
'"c
~
~
III
6000
C>
01 -
o
1- 1- '
52 53
4000
~
111
3000
~
c:
C>
1000
o
o
.s 15
1000
5
o
o
o
C>
o
52 53
b)
35
30
25
m
;:i
~
c:
o
35
2000
30
~ 1500
m
25
;:i
3000
30
2500
25
m
.s 15
C>
500
10
5
o
1-
o
1- 1- '
52 53
o
o
52
52 53
.s 15
C>
1000
10
500
5
o
o
~.
~
iil
~
~.
~.
~
!::l
c.,
o
51 52 53
51 52 53
m
~
25
~
!::l'
c
:i'"
-E 20
g 15
,t::)
~
10
~
5
~
~
S
o
o
o
51 S2 S3
~
30
N
C>
-ł
~
35
1600
1400
1200
~
~
<::J~.
-E 20
1500
S3
51
N
~ 1000
N 800
~
c: 600
400
200
~ 20
o
35
52 53
e)
~
3500
-E 2000
10
. A1
10
51 52 53
o
~ 1000
c:
OA2
. Ar
5
2500
e)
~B
'" 2000
~
o
1- 1- '
52 53
fJC
10
5
'-
35
30
25
~ 20
;:i 3000
.s 15
2000
(11
-E
~ 20
;:i
~
m 4000
DA"
. A'
o
b) 5000
6000
5000
~B
.s 15
4000
a)
Il'3C
~ 20
2000
~
35
30
25
o
S1 S2 S3
...==c.,
~
;::s
Ryc. 3.
Udział
klas biologiczno-przyrostowych na powierzchni .
doświadczalnej Lipniki (NadI. Myszyniec). Liczba drzew i pole
przekroju dla wieku: a) 21 lat, b) 31 lat, c) 41 lat. Oznaczenia jak na
ryc. 1
Fig. 3. Share of biołogical-incrementał classes in the Lipniki study plot
(Myszyniec forest distriet). Number of trees and basał area for the age of:
a) 21 years, b) 31 years and c) 41 years. Description as in Fig. l
na powierzchni do-
c
świadczalnej Jegiel (Nadl. Wyszków). Liczba drzew i pole przekroju dla
~
c
Ryc. 4.
Udział
klas
biologiczno-jakościowych
wieku: a) 22 lat, b) 32 lat, c) 42 lat; Al, Ar, A2, B, C - klasy drzew
(ZACHARA1998), pozostałe oznaczenia jak na ryc. 1
Fig. 4. Share of biołogicał-qualitative classes in the Jegieł study płot
(Wyszków forest disttict). Number oftrees and basał area for the age of: a) 22
years, b) 32 years and c) 42 years; Al, Ar, A2, B, C - tree classes (ZACHARA
1998), other designations as in Fig. 1
~
+::-.
VI
12000,-- - - - ,
a)
~
I
10000
V»I
8000 -W1H%~:3-f.:~
'-la 6000 -W~IH%:3-f.:~
~
'"
~
4000.
2000
O
O
j;j 3000-l~~i
1000
O
N 15
E
(;'10
5
O
.Ar
t.:.: .: : ?.,::
;~::
li
~::
o
::~:
co
~
!!!...
.A1
c
~ 20
(;' 15
10
5
O
N
en
.:.:
~::
t
T
"""""" """" " "''',
8000~A--
6000t~j
4000~
~
O
o
(!)
~
4000
~
N
!!!... 2000
1000
5
3000 WA-WA----J
c
1218
OA2
.
.. . DAr
. A1
~
0\
S2 S3
.s
O
O
o
121 C
35}W
30
!
25
ro
~ 20
15
(!) 10
~
...
o
S2 S3
5000 ~
b)
~~m
25
2000
o
.'. ~
:;~ ::::
co
~
20
E
15
10
5
S2
JfiH·'"
~ 25
<E
!!!...
c 2000
OA2
S2
ro 4000
10000
a)
~8
~ 20
O
:~~~ ~'' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' 'l
b)
121 C
30
25
o
N
en
o S2 S3
S2 S3
~
~
C')
2500
e)
3000
e)
2500~
ro20001~
.c
'-la 1500
'"
~
40
500
O
o S1 S2 S3
--...,
ro 1500
::E
+1·:::~·lł:::::::M;·;·:·:t:
...·:1 ,..•••••, """' .
j;j
~ 25
~ 20
25
.s 15
c
(!)
500
-- 1
ro
.c 20
N
!!!... 1000
",;
m
~~lm"~~"
2000 -tf@-WA--!
~~~i:::'
(;' 15
10
5
O
1000
TI-
10
~;
j
;
5
o
O
o
S2 S3
o
S2 S3
o S1 S2 S3
Ryc. 5. Udział klas biologiczno-jakościowych na powierzchni
doświadczalnej Grabownica (Nad!. Ostrów Maz.). Liczba drzew i pole
przekroju dla wieku: a) 19 lat, b)29 lat, c) 39 lat
Fig. 5.Share ofbiological-qualitative classes in the Grabownica study plot
(Ostrów Mazowiecka forest district). Number of trees and basaJ area for
the age of: a) 19 years, b) 29 years and c) 39 years
6. Udział klas biologiczno-jakościowych na powierzchni
doświadczalnej Lipniki (Nadl. Myszyniec). Liczba drzew i pole
Ryc.
przekroju dla wieku: a) 21 lat, b) 31 lat, 'c) 41 lat
Fig. 6. Share of bio łogicał -quał itative classes in the Lipniki study płot
(Myszyniec forest district). Number of trees and basał area for the age of:
a) 21 years, b) 31 years and c) 41 years
Oznaczenia jak na r yc. 4 Description as in Fig. 4
[
Wpływ trzebieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drzewostanu sosnowego
47
4.2. Poziom pola przekroju wybranych klas biologicznych (klasa A, klasa A',
klasa Al) w wartościach bezwzględnych
4.2.1. Klasa A
Wielkości
pola przekroju klasy A , czyli połączonych klas A' i Ali w poszczególnych latach przed trzebieżą poddano analizie wariancji (ryc. 7, tab. 1).
Na żadnej powierzchni wariant cięć nie wpłynął istotnie na wielkość pola
przekroju klasy A. Wpływ mOlnentu pomiarowego był wysoce istotny na
wszystkich powierzchniach. Pole przekroju na wszystkich powierzchniach wzrastało systematycznie wraz z wiekieln. Jedynie na powierzchni J egiel w wieku 37 lat
nastąpiło jego zmniejszenie związane z intensywnylni wypadami spowodowanymi infekcjami grzybowYlni.
Na powierzchni Jegiel stwierdzono istotność współdziałania wariantu cięć i
mOlnentu pomiarowego. Można zauważyć, że w wieku 22 lat pole przekroju klasy
A w wariancie S2 i S3 było nieco większe niż w pozostałych wariantach. Po jego
zredukowaniu, w ciągu 5 lat nie nastąpiła jego odbudowa, szczególnie w wariancie S3. Różnica między wariantami S3 i O w wieku 27 lat była bliska granicy istotności. Natomiast w kolejnych momentach pOlniat'owych następowało
zanikanie różnic . Przy ostatnim pomiarze największym polem przekroju klasy A
charakteryzował się wariant S2.
Istotności współdziałania nie stwierdzono na powierzchniach G.rabownica i
Lipniki. Na powierzchni Grabownica układ średnich w wariantach wyglądał podobnie we wszystkich lnomentach pOlniarowych. Pod koniec okresu badawczego
największYln poleln przekroju klasy A cechował się wariant S3.
Na powierzchni Lipniki można zaobselwować różnice w układzie średnich
między kolejnym lnomentami pOlniarowymi, jednak są one zbyt małe, aby
wykazać istotność współdziałania dwóch czynników. Na początku oluesu badawczego pole przeluoju klasy A najmniejsze było w wariancie S3 a największe w
war~ancie O. W ciągu 20 lat prowadzenia doświadczenia następowało systelnatyczne zbliżanie się tych wartości.
4.2.2 . Klasa A'
Wariant cięć nie miał istotnego wpływu na przeciętną wielkość pola
przekroju tej klasy w okresie badawczYln (ryc. 8). Jednak na każdej powierzchni
największe przeciętne wartości uzyskano w wariancie S3 . Najbliższe wykazania
istotności były różnice w obiekcie Grabownica.
Moment pomiarowy lniał bardzo istotny wpływ na wielkość pola przeluoju
klasy A' na wszystkich powierzchniach. Na żadnej powierzchni nie stwierdzono
natOlniast istotności współdziałańia wariantu i momentu pomiarowego. Na powierzchni, Jegiel można jednak zauważyć wyraźny zmniejszenie pola przekroju
klasy A' vi wieku 27 lat w porównaniu do wieku 22 lat we wszystkich wariantach,
26 ................_............. ........................................_............. _ ......
24
NIR
.'.
ro 22
:~
oE 20
:::
N
18
.ś 16
=i=
<{ 14
l;~
(9 12
:~
10
22
27
32
37
42
a)
~
~.
.0
17
a)
081
lU
t::282
.c
!SI 83
.ś
C\i
~
Wiek (lata) Age (years)
, .. . . . . . ._
...............
.0
. . . . . . • . . . . . . . . . . _ . . . . . . . . . . . . . . . , " . . . . . . . . H . .. . . . . . . . . . . . . . .
NIR
16
15
14
13
12
11
10
::.
.,
~
,':
OS1
o!:
.~
~.
.~
r-
~~
1~
22
27
~S3
+:>.
00
'.'
"
',:
>
:~ ~:~§ t -
,.
.:: I-
rnS2
f.:~
f:~
.~
~~~
:::
32
37
I-
42
Wiek (lata) Age (years)
30 ,.........................
b)
~
ro
20 ... ".""",."""""." ..,."." "········I.. ···'··,· · ······ · ·~;~ ······· · ·· ··
b)
NIR
25
~ 20
lU 15
E
:;( 15
(9 10
1~1
'.'
'::
19
.ś 10
.-':'
i
5
oE
N
~
J
24
29
~
C)
5
34
::":
39
O
I-
1~J
I;ll
li~~l
19
24
29
'.'
Wiek (lata) Age (years)
""
~~
ł~:
i.t
t-
I-~
~~.::
,.
1 ~~
}-
' .'
-
~:
-
~:.;.
34
39
Wiek (lata) Age (years)
:-'l
~
(')
~
\::)
30
e)
(il
NIR
25
15 ~-----r--------~
e)
~ 20
E
. ~ 15
~ 10 + - - - -
C\i
.ś
C)
~
10
C)
5
5
21
26
31
36
41
Wiek (lata) Age (y.ears)
O
21
26
31
36
41
Wiek (lata) Age (years)
Ryc.7. Pole przekroju klasy A w zależności od wariantu cięć i wieku
drzewostanu: a) Jegiel, b) Grabownica, c) Lipniki
Fig. 7. Basal area of the class A in relation to the intensity of thinning and
stand age in the study plots : a) Jegieł, b) Grabownica and c) Lipniki
Ryc. 8. Pole przekroju klasy A' w zależności od wariantu cięć i wieku
drzewostanu: a) Jegiel, b) Grabownica, c) Lipniki
Fig. 8. Basal area ofthe class A' in relation to the intensity ofthinning and
stand age in the study plots: a) Jegieł, b) Grabownica an~ c) Lipniki
Oznaczenia jak na ryc. 1 Description as in Fig. l
"
~
Wpływ trzebieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drzewostanu sosnowego
49
Tabela 1
Table l
Wyniki analizy wariancji pola przekroju wybranych klas biologicznych (A - wariant; B moment pomiaru; AB interakcja; " - brak istotności; (-) - istotność na poziomie 0,1; ' istotność na poziomie 0,05; " - istotność na pozi~mie 0,01; *** - istotność na poziomie 0,001)
The ANOVA results of the basał area of selected biologicał cłasses (sources of variability: A thinning variant; B - time ofmeasurement AB - interaction; significance levełs : "no significance;
(")- 01
.
, ,' *-005
" ' **-001'***-0001)
"
,
Cecha
Feature
.legiel
A
. GA
GA'
GA
Obiekt Study plot
Grabownica
044"
034"
026"
B
3846'"
7,50'"
8083'"
Linniki
AB
A
B
AB
A
B
AB
2,76'
1, 10"
156"
I,5T
127 57*"
71,39'"
115 76'"
054"
028"
062"
0.81"
041"
131"
8708'"
2697'"
l 38"
008"
099"
2,95(")
065"
64.53'"
nie tylko w wariantach selekcyjnych, gdzie było to spowodowane redukcją tej
klasy przy trzebieży, lecz także w wariancie kontrolnym, w któryln w wyniku intensywnego jeszcże w tyn1 okresie wzrostu na wysokość i ostrej' konkurencj i
międzyosobniczej nastąpiło zepchnięcie częś ci drzew z klasy A' do Ali. Ponowne
zmniejszenie miało miejsce w wieku 37 lat, przy czym dotyczyło ono szczególnie
wariantów O i SI, czyli trzebionych najsłabiej. Na koniec okresu badawczego
największe wartości pola przekroju klasy A' osiągnięto w wariancie S3.
Na powierzchni Grabownica wielkość pola przekroju klasy A' wzrastała systematycznie we wszystkich wariantach przez cały olues badawczy, osiągając na
koniec największą wartość w wariancie S3. Na powierzchni Lipniki różnice międ­
zy wariantami były bardzo niewielkie, wyraźnie lnniejsze niż w wypadku klasy A
jako całości. W ostatnim okresie nastąpiło zmniejszenie pola przekroju tej klasy
we wszystkich wariantach cięć , co można wytłumaczyć nieprzeprowadzenieln zaprojektowanej trzebieży w wieku 36. lat oraz stWierdzonYlni szkodami biotycznymi wwieku 41 lat.
4.2.3. Klasa Al
. Wpływ wariantu na wielkość pola przekroju tej klasy był nieistotny na
wszystkich trzech powierzchniach (lyC. 9). Na powierzchni l egiel największe
przeciętne wartości wykazywał wariant S2, na powierzchni Grabownica wariant
S3, a na powierzchni Lipniki wariant O.
Wielkość pola przekroju klasy Al wzrastała stopniowo przez cały olues badawczy na wszystkich trzech powierzchniach za wyj ątkiem załamania na powierzchni legieł w wieku 37 lat. Nie stwierdzono istotności współdziałania
lniędzy wariantami cięć i momentami pomiaru na żadnej z trzech powierzchni. Na
powierzchn,i legieł, inaczej niż w wypadku klasy A' oraz całej klasy A, nie
50
T. Zachara
nastąpiło
zmniejszenie pola przekroju klasy Al w wieku 27 lat. Wprawdzie w wariancie S3 było ono w tym wieku mniejsze, niż w pozostałych wariantach, ale
większe w porównaniu z poprzednim p OlTIiarem. Na zakOllczenie okresu badawczego najwyższymi wartościami pola przekroju klasy A l charakteryzował się
wariant S2 oraz S3.
Na powierzchni Grabownica wielkość pola przekroju klasy Al rosła systematycznie we wszystkich wariantach, różnice były niewielkie. Największą wartość
badana cecha osiągnęła na koniec badań w wariancie S3 .
Na powierzchni Lipniki lTIOŻna zauważyć (nieistotne wprawdzie statysty- .
cznie) różnice w początkowym poziomie pola przekroju klasy Al, podobnie jak w
wypadku klasy A jako całości . W trakcie przebiegu doświadczenia różnice te
niwelowały się. Na koniec okresu badawczego największą wartość pola przekroju
klasy A l osiągnięto w wariancie S2.
4.3. Transformowane wskaźniki udziału
wyróżnionych
klas biologicznych
4.3.l. Klasa A
Wyniki analizy wariancji wskaźnika udziału klasy A jako całości w polu
przekroju drzewostanu przedstawiono na rycinie 10 i w tabeli 2.
Na powierzchni Jegiel stwierdzono istotność wpływu wariantu cięć na
wartość tego wskaźnika . W wariancie S3 był on istotnie większy, niż w wariancie
O . Na powierzchni Grabownica zależność była słabo istotna. Największe wartości
wskaźnika zanotowano w wariancie S3.Na powierzchni Lipniki różnice między
wariantami były nieistotne. Największe wartości wskaźnika zanotowano w wariancie S3.
Tabela 2
Table 2
Wyniki analizy wariancji wskaźników udziału wybranych klas biologicznych (A - wariant;
B - moment pomiaru, AB - interakcja; -- brak istotności; (-) - istotność na poziomie 0,1; *
- istotność na poziomie 0,05; •• - istotność na poziomie 0,01; *H - istotność na poziomie
0,001)
The ANOVA results of the share coefficients of the selected biological classes (sources
ofvariabi lity: A - thinning variant; B - time ofmeasurement AB - interaction; significance levels:
- - no significance'., (-) - O, l ,' * - O"OS' ** - O"Ol' *** - 0001)
,
Obiel<t Study plot
Cecha
Feature
A
%GA
%G A ,
%G
Grabownica
Jegieł
7,21'
727'
3 15-
Lioniki
AB
A
B
AB
A
B
AB
04T
0,633 81(-)
67.56'"
12Y
93 ,86'"
52,21 '"
9330'"
O 9T
535"
1 030,94-
3 16(-)
1 33-
OOT
61 83""
2302'"
4081'"
3 33"
042l 99(-)
B
2899'"
5 11"
660'
a)
24
.0
NIR
22
~
lO
::::
r
20
~ 18
E
~
«
•
(9
16
14
12
10
'x.. I - -
tłJ.~~lt
22
b)
25
n
~
lO
.:::
:~~
ll-
x;;
27
.:-:-
I
!::::
rnS2
l-
l-
Fi
.:.:.
I-
'::;=
~S3
I-
ffi
~
;;r
::?~
:~I~~
L&
32
37
42
----- rNIR------~---- - - ;----
~
r-t:
55
50
(9
;~~1
';-:
45
r-lf:
~ł
l-
~::
-:.:
~::
::::
':=:
::::
.s 15
:;:
1-
'.:.
;0:.
10
5
ri ~ 1~ł ~ ł ~
19
24
I-
29
;~
34
I-
;;~
H
I
::::
~:;
I-
~~;
'"
':::
r-
'.'
~.
j~ ~'~!
I-
27
22
::::
l-
::::
~~~:::'
I-
rnS2
:~:
~S3
~
1111
::~
::::
::::
:.:.
.:.:
i"
m~
(I:>
I
~~
:.:.
32
37
42
~
t;)~.
~.
Wiek (lata) Aae (vea.rs)
(I:>
1 NIR
~
55
lO
'"
""~
65
b)
-~;;
~::
::::
.:::
OS1
r-'~:
.:.
r-~
,,!:
40
i~
r---,
60
oE
.0
60
fi)
.!:;
'::::
.:.:.
i~~;~
I--
I--
:.:.
o':':
.;<.
20
N
(9
I
:~::
~::
65
NIR
OS1
~:~:
:lili
I- .~..
a)
~
~
'§.
~:
;:s
'-
~ 50
« 45
!:l
""l::~
....l::
(9
40
39
~
35
Wiek (lata) Age (years)
19
29
24
.."
«I:>
39
34
t;)-
Wiek (lata) Age (years)
~.
o
25 ,.............................................. '1" .....................................................·..:........ ·· .. ·· ..·......·.. ·· ..·........·..·.... ·.. ·......·..1
e)
~
lO
20
l
L _ _~----::=-_
e .w
ffi
.s::
N
.s 15
55
'
hl=:
.
-
;50
~ 45
40
35
30
:;:
(9
:~ r ----- ---- ~===
I
5
21
26
31
36
41 .
S--
rl:l
eŃ
(I:>
~
c3
10
~
!:l '
2
13'
;:s
l::
21
26
31
36
41
Wiek (lata) Age (years)
Wiek (lata) Age (years)
""o
""o;:s
~
Ryc. 9. Pole przekroju klasy Al w zależności od wariantu cięć i wieku
drzewostanu: a) Jegiel, b) Grabownica, c) Lipniki
Fig. 9. Basal area ofthe Al class in relation to the intensity ofthinning and
stand age in the study plots : a) Jegieł , b) Grabownica and c) Lipniki
/
Ryc. 10. Transformowane wskaźniki udziału klasy A w polu przekroju
drzewostanu w zależności od wariantu cięć i wieku: a) Jegiel, b)
Grabownica, c) Lipniki
Fig. 10. Transformed coeffic'ients of the class A share in the stand basal
area in relation to the intensity ofthinning and stand age in the study plots :
a) Jegieł , b) Grabownica and c) Lipniki
Oznaczenia jak na ryc. 1 Description as in Fig. 1
~
o
VI
~
52
T Zachara
Wpływ
momentu pomiarowego był wysoce istotny na wszystkich powierzchniach. Na powierzchniach legiel i Grabownica nie stwierdzono istotności
współdziałania wariantów cięć i momentów pomimu. Na powierzchni legiel
mogło to być spowodowane faktem, iż w wariantach S3 i S2 wielkość wskaźnika
była od początku nieco większa niż w pozostałych. Różnice te jednak wzrastały z
upływem doświadczenia: w wieku 37 i 42 lat różnica między warianteln O i S3
była istotna.
Na powierzchni Grabownica stopniowo wzrastała różnica między wartością
wskaźnika wariantu S3 a pozostałymi. W wieku 39 lat była ona już bliska istotności .
Na powierzchni Lipniki współdziałanie było istotne. Na początku
doświadczenia (w wieku 21 lat) wartość wskaźnika . w wariancie S3 była istotnie
niższa niż w wariancie o. W trakcie przebiegu doświadczenia tendencje odwróciły się. Różnice między wariantami pod koniec doświadczenia nie były istotne·, jednak największe wartości wskaźnika zanotowano w wariancie S3.
4.3.2. Klasa A'
Wpływ
wariantu na wielkość tego wskaźnika był istotny na powierzchniach
legiel i Grabownica a na powierzchni Lipniki słabo istotny (ryc. 11).
Na powierzchni legiel wariant S3 różnił się istotnie od wariantu O a na powierzchni Grabownica od wszystkich pozostałych wariantów. Na powierzchni
Lipniki wariant S3 charakteryzował się większym wskaźnikiem od pozostałych,
jednak różnica była zbyt mała, aby wykazać jej istotność.
Istotność wpływu lnomentu pomiarowego wykazano na wszystkich powierzchniach. Na żadnej z powierzchni nie stwierdzono istotności współdziałania
dwóch czynników. Na powierzchni legieł różnice między wariantmni wzrastały
do wieku 32 lat, kiedy to wartość wskaźnika w wariancie S3 była istotnie większa
niż w wariancie O, a następnie zaczęła się zlnniejszać i w wieku 42 lat była już
nieistotna.
Na powierzchni Grabownica począwszy od wieku 24 lat wmiość wskaźnika
w wariancie S3 była większa niż w pozostałych wariant.ach, jednak w żadnym molnencie pomiarowym nie przekraczała najlnniejszej istotnej różnicy.
Na powierzchni Lipniki różnice między wariantami w p.oszczególnych momentach pOlniarowych również nie były istotne. Największe waIiości wskaźnika
notowano w wariancie S3.
4.3.3. Klasa Al
Duża zmienność
tej cechy spowodowała, że na powierzchniach legieł i Lipniki nie udowodniono istotności wpływu wariantu ci ęć na nią (ryc. 12). Wpływ ten
wykazano jedynie na powierzchni Grabownica, gdzie różnice były istotne między
wariantem S3 a wariantami O i S l. Mimo braku udowodnionej istotno ści różnic
a) 55
....... 50
CI)
c
g
45
C
40
«
(9
:::: .':
~łl
....
35
30
-?:l
::::
-m
:r~
-
':::
~~~~
I
DS1
I
'-1:::<
: II
a)
rnS2
~S3
:::: ~
~:~:
42
37
32
27
22
j
It::::
I--
.0
~
.:.:
I--
~:~:
.:.:
::~:
:~::
I NIR
Wiek (lata) Age (years)
bJ
50
45
~40
'-
~35
«30
25
.(9
20
· ~~
r.. ~:~:~
I
b~
19
b)
I
,
.-
~i: l: J~ I
:M: : ""~,
24
'~: :
29
':~:
~
,
~
~
"
~
65
....... 60
~ 55
'- 50
::§!.
;:- 45
<{ 40
(9
35
30
............... . . .. ............. .
I
«
1
-
-
~
27
=~
~
~
i
-
~
~
I~
*~
32
'-1
I
. ~
«
»
37
r
rnS2
I«
r
~S3
~
~
r
»
~
»
~
~
DS1
'-1«
~
......
42
CJ-
~
r
Wiek (lata) Age'{years)
.... . .. . ........ ....... ........ "0'0
,: :
_
N
(\)
~.
~.
., ........."" ....... ,......
c...,
(\)
NIR
~
;::;-
~
'§.
.:.:
~
ł ~
::s
~
c...,
:::;
:;:.
19
Wiek (lata) Age (years)
~
"i:::l
~
I
CI)
39
34
.0
NIR
22
NIR
Ul
65
60
Vi'
55
c
g 50
C 45
C3 40
35
30
24
29
;::
34
39
Wiek (lata) Age (years)
;::;......
~
CJ-
50
e)
Vi'
60
e)
NIR
§.
o
~
....... 55
45
~
CI)
;:s
~ 50
~ 40
C 35
C
<{
(9
~ 30
25
,t:)
45
40
~
N
35
~
(\)
~
8'
30
20
21
26
31
36
' 41
21
26
31
36
41
Wiek (lata) Age (years)
Wiek (lata) Age (years)
::s
;::
c...,
~
::s
o
Ryc. 11. Transformowane wskaźniki udziału klasy A' w polu
przekroju drzewostanu w zależności od wariantu cięć i wieku: a)
Jegiel, b) Grabownica, c) Lipniki
Fig. II , Transformed coefficients of the c\ass A' share in the stand basał
area in relation to the intensity of thinning and stand age in the study plots:
a) Jegiel, b) Grabownica and c) Lipniki
Ryc. 12. Transformowańe wskaźniki udziału klasy Al w polu
'przekroju drzewostanu w zależności od wariantu cięć i wieku: a)
Jegiel, b) Grabownica, c) Lipniki
Fig. 12. Transformed coefficients of the class Al share in the stand basał
area in relation to the intensity ofthinning and stand age in the study plots:
a) Jegieł, b) Grabownica and c) Lipniki
Oznaczenia jak na ryc. 1 Description as in Fig. 1
~
~
o
Ut
t.;.)
54
T Zachara
na powierzchniach Jegiel i Lipniki najwyższe wartości wskaźnika otrzymano w
wariancie S3 , a najniższe w wariancie O.
Wpływ momentu pOlniarowego był wysoce istotny na wszystkich powierzchniach. Istotności współdziałania dwóch czynników nie wykazano na powierzchniach Jegiel i Grabownica. Natomiast na powierzchni Lipniki interakcję lnożna
określić jako słabo istotną. Na powierzchni Jegiel w miarę upływu czasu
doświadczenia wzrastała różnica między wariantami selekcyjnymi a kontrolnYln
- największa różnica była zanotowana w wieku 37 i 42 lat lniędzy wariantmni O i
S3, jednak nie przekraczała ona najlnniejszej istotnej różnicy. Na powierzchni
Grabownica tendencja była podobna, a nawet pod koniec doświadczenia różnica
między wariantami O i S3 okazała się istotna. Na powierzchni Lipniki na początku
doświadczenia wartość wskaźnika była naj niższa w wari,ancie S3, najwyższa
w wariancie O, a w wyniku prowadzonych cięć kolejność średnich zmieniła się.
Przy ostatnim pomiarze (w wieku 41 lat) największą wartością wskaźnika
charakteryzował się wariant S2.
5. PODSUMOWANIE I DYSKUSJA WYNIKÓW
Zestawienia udziału poszczególnych klas w kolejnych momentach pomiarowych potwierdziły ogólną ewolucję struktury socjalnej drzewostanu stopniowe zllli1iejszanie się liczby drzew należących do niższych klas (B i C), a
zwłaszcza spadek ich udziału w polu przekroju drzewostanu (ILMURZYŃSKI 1974,
BERNADZKI i in. 1980). Najwyraźniej rozwój ten można było zaobserwować na
wykresach dotyczących powierzchni Grabownica i Lipniki, gdyż tam na początku
badań drzewa niższych klas stanowiły około 80% ogólnej liczby drzew, a ich udział w polu przekroju sięgał 50%. Zlnniejszanie się udziału tych klas miało
miejsce niezależnie od przeprowadzanych zabiegów, a trzebież jedynie przyspieszała tę naturalną tendencję. Pod koniec II klasy wieku klasa Ajako całość stanowiła w wariancie kontrolnym około 50% liczby drzew i około 65% pola
przelG'oju, natomiast w warunkach trzebieży S3 60% liczby drzew i prawie 80%
pola przekroju.
Trzebież nie wpłynęła w sposób istotny na wielkość pola przelaoju badanych
klas drzew. Jedynie trzebież silna (S3) przeprowadzona po raz pierwszy na powierzchni Jegiel spowodowała okresowe zmniejszenie pola przekroju klasy A w
stosunku do wariantu kontrolnego. Pewien wpływ mogło mieć także wystąpienie
śniegołomów w sezonie 1969170 (GRYNKIEWICZ 1972). Zniwelowanie różnic
nastąpiło po 10-15 latach od silnego zabiegu.
Stwierdzono natomiast bardzo istotne różnice między wielkością pola
przekroju wyróżnionych klas w poszczególnych latach. Pole przekroju klasy A
wzrastało systematycznie na wszystkich powierzchniach, co jest zrozumiałe
Wpływ trzebieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drzewostanu sosnowego
zważywszy
55
na fakt, iż klasa ta jest nośnikiem zdecydowanej większości przyrostu
drzewostanu (LEMKE 1964, BOROWSKI 1968, GRYNKIEWICZ 1981, 1988). Czasowe załamanie wzrostu udziału tej klasy miało jedynie miejsce na powierzchni
Jegiel w wieku 37 lat ws1rutek wystąpienia szkód biotycznych. Można jednak
zauważyć, że załamanie to objęło w większyln stopniu warianty O i S 1 niż S2 i S3 .
Z przedstawionych wyników można więc wysnuć wniosek, iż trzebież selekcyjna, przy której następuje redukcja pola przekroju o 30%, nie powoduje
trwałego zmniejszenie pola przekroju klasy drzew panujących. Należy tu jednak
podkreślić, iż takie nasilenie zabiegu miało miejsce jedynie przy pierwszej trzebieży. W następnych nawrotach, nawet jeśli redukowano zadrzewienie zgodnie z
założeniami do żądanego poziomu, statiowano z niższego pułapu pola przekroju.
Wskutek tego rzeczywiste nasilenie cięcia było lnniejsze.
Mimo braku statystycznej istotności dają się zauważyć pewne różnice między
układem średnich w wariantach jeśli chodzi o wielkość pola przekroju klasy 'A a
analogicznYlni układami w przypadku klas Al i A 1. Dotyczy to zwłaszcza ostatniego pomiaru. W wypadku klasy A jako całości największym polem przekroju
charaktelyzuje się wariant S2 na powierzchniach Jegiel i Lipniki oraz wariant O
na powierzchni Grabownica. Jeśli porównuje się natomiast pole przekroju klasy
A' na powierzchniach
Jegiel i Grabownica sytuacja zmienia się na korzyść wa,
riantu S3. Nieco słabiej widać tę . tendencję na powierzchni Lipniki, gdzie układ
średnich jest bardzo wyrównany. Zauważona tendencja sugeluj~ wzróst klasy
drzewo dobrze rozwiniętych koronach wraz z nasileniem trzebieży . Brak natomiast takjednoznacznej tendencji jeśli chodzi o klasę Al (drzewa o dobrej jakości
pnia). Na powierzchni Grabownica największe wartości pola przekroju osiągnęła
ta klasa w wariancie S3, natomiast na pozostałych powierzchniach - w wariancie
S2. Może to oznaczać, iż na lepszych siedliskach wzrost nasilenia trzebieży od
pewnego lnomentu fawOlyzuje drzewa ekspansywne, o gorszej j, akości pnia.
Istotność różnic między wariantami łatwiej stwierdzić w przypadlru transforlnowanych wskaźników procentO\rych. Jeśli chodzi o \ldział klasy A, największe
różnice lniędzy wariantatni występowały na powierzchni Jegiel założonej na
najsilniejszym siedlis1ru (bonitacja la). W takich warunkach bowiem niewykonywanie zabiegów szybciej skutkuje przechodzeniem drzew do niższych klas, niż
ma to miejsce w drzewostanie trzebionym. Słabą istotność różnic między wariantami stwierdzono ' natOlniast na powierzchni Grabownica (siedliskowo
najsłabszej) . Potwierdza to doniesienia tych autorów, którzy stwierdzają silniejsze
reakcje na trzebież na bogatszych siedliskach (WAŻYŃSKI 1987). Na powierzchni
Lipniki brak istotności różnic między wariantami wynikał z początkowego
zróżnicowania obiektu (niewielki udział klasy A w wariancie S3 na początku badań) oraz z niewykonania zaplanowanej trzebieży za czwartyln razeln, co spowodowało zniwe10wanie- różnic między wariantatni. Wykazana istotność współ­
działania wariantów i lnomentów pomiarowych świadczy jednak o pozytywnyln
wpływie }rzebieży na wzrost udziału tej klasy.
56
T. Zachara
Podobnie kształtował się udział klasy Al w poszczególnych wariantach i momentach pomiarowych. Można jednak zauważyć także różnice. Wpływ wariantu
cięć na procentowy udział tej klasy był silniejszy, niż na udział całej klasy A.
Łatwiej bowiem wskutek trzebieży osiągnąć poprawę formy korony niż pozycji
socjalnej, czyli łatwiej osiągnąć przemieszczenie drzewa z klasy Ali do Al niż z
klasy B do klas wyższych (SZYMAŃSKI 1964, 1970). Spośród tej ostatniej klasy
nie wybierano zresztą na ogół (poza sporadycznymi przypadkami) drzew dorodnych, na których korzyść wykonywano cięcia. Zarazem wzmożona
konkurencja w gęstym drzewostanie powoduje w pierwszym rzędzie ścieśnienie
koron, czyli spadek z klasy Al do Ali. Należy zauważyć jednak, że wzrost udziału
klasy Al nie następował bezpośrednio po cięciu. W pielwszym pięcioleciu wzrost
tej klasy drzew nie rekompensował jeszcze strat związanych z usunięciem jej
części przy trzebieży . Pozytywny wpływ cięcia zaznaczał się dopiero po 10 latach
od dokonanego zabiegu. Podsumowując można stwierdzić, że wysoki procentowy
udział klasy Al jest jeszcze lepszym niż udział całej klasy A wskaźnikiem tenninowości pielęgnacji drzewostanu.
Słabiej zaznaczył się natomiast wpływ trzebieży na wartość trzeciego
wskaźnika - udziału klasy Al, czyli drzew panujących dobrej jakości. Jedynie na
powierzchni Grabownica stwierdzono istotność wpływu wariantu cięć na ten
wskaźnik. Na powierzchni tej udział drzew panujących złej jakości był zresztą
znikomy. Klasy te (Ar i A2) miały natomiast większy udział w drzewostanie na
powierzchni Jegiel (silne siedlisko), mimo usuwania znacznej ich części przy trzebieżach. Można zauważyć, że z wiekiem zanikał tam udział klasy Ar, czyli typu rozpieracza (por. ILMURZYŃSKI 1974, KOWALSKI 1975) natomiast utrzymywał
się udział klasy A2 o złej jakości pnia (ILMURZYŃSKI, KOWALSKI 1975). Pewna
liczba tych drzew przeszła z jednej klasy do dlugiej, gdyż u drzew tych właści­
wość rozpierania (ekspansywność korony) zanika z wiekiem, pozostawiając złą
jakość pnia (zbieżystość i silne usęcznienie) . Ze względu jednak na niższe pole
przekroju w wariancie S3 udział procentowy klasy A 1 był tam w końcu badań
największy, choć różnice były nieistotne statystycznie.
Celem niniejszej pracy było znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy udział
pożądanych z hodowlanego punktu widzenia klas lnożna kształtować poprzez cię­
cia pielęgnacyjne (BOROWSKI 1968). W świetle wyników 20-letnich badań
można stwierdzić, że trzebież selekcyjna słaba, o nasileniu 10% nie wpływa na
procentowy udział wyższych klas socj alnych w drzewostanie. Nasilenie cięcia,
przy którym daje się stwierdzić wpływ trzebieży, waha się w granicach 20-30%. •
Zastosowanie trzebieży selekcyjnej o jednorazoWYln nasileniu do 30% pola
przekroju nie ma negatywnego wpływu na wzrost drzewostanu sosnowego. Okresowo zredukowane w takim zakresie pole przekroju odbudowuje się bowiem w
dalszych fazach rozwoju drzewostanu. Na siedliskach bogatszych (przykład Jegiel) celowe wydaje się stosowanie silniejszej trzebieży, niż na siedliskach
uboższych (przykład Grabownica) oraz wcześniejsze jej rozpoczynanie.
J
Wpływ trzebieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drzewostanu sosnowego
57
Równocześnie różnice
w strukturze socjalnej stwierdzone w końcu II klasy wieku
pozwalają mniemać, że w wariantach umiarkowanej lub silnej trzebieży przyrost
będzie się dalej odkładał na osobnikach cenniejszych z gospodarczego punktu
widzenia. Uzyskanie jednak znaczącej ' poprawy jakości, a w każdym razie
stwierdzenie jej pod koniec II klasy wieku nie jest jeszcze możliwe. Na siedliskach mocniejszyc.h - ze względu na usęcznienie - jest to nawet problelllatyczne. W takich warunkach celowe jest podnoszenie jakości przez
podkrzesywanie drzew dorodnych (PECHMANN 1974, BERNADZKI 1993).
Przedstawione wyniki pozwalają przemyśleć na nowo dotychczasowe zalecenia w kwestii hodowli sosny. Chociaż opinie różnych autorów były niejednolite,
jednak przeważały poglądy o potrzebie stosowania trzebieży słabej, czyli odpowiadającej w przybliżeniu wariantowi SI (ASSMANN 1968, PUCHALSKI 1974,
PIROGOWICZ 1983). Przyczyną takich wniosków było jednak stosowanie, jako
naczelnego kryterium oceny trzebieży maksymalizacji, bieżącego przyrostu 'lub
całkowitej produkcji, co w dzisiejszych realiach gospodarstwa leśnego nie musi
być kryteriUlll decydującYlll (ABETZ 1980). Ukierunkowanie działań hodowlanych na zwiększenie udziału wyższych klas biosocjalnych uzasadnia wzrost nasilenia trzebieży do 'umiarkowanej lub silnej.
Nie jast rzeczą jasną, jakie byłyby rezultaty, gdyby zastosowano trzebież o
nasileniu jeszcze większym, niż występujące w omawianym doświa~czeniu.
Porównanie jednak uzyskanych wyników z pracą PAREZA (198 O), opartą na badani ach zlllian st1uktury socjalnej w drzewostanach sosnowych II i III klasy wieku,
każe podejrzewać, że dalszy wzrost nasilenia cięcia mógłby wpłynąć negatywnie
na strukturę socjalną, zmniejszając udział pożądanych klas.
I
6. WNIOSKI
.· 1. Jednokierunkowy .rozwój struktury drzewostanu sosnowego polegaj ący na
wzroście udziału klas wyższych (Al i Ali) i zlllniejszaniu udziału klas niższych (B
i C) w liczbie drzew i polu przela·oju drzewostanu postępuje niezależnie od wariantu cięć. Trzebież selekcyjna prowadzona w drzewostanie powoduje jedynie
przyspieszenie tego procesu o 5-10 lat.
.2. Zastosowana w badanych drzewostanach sosnowych trzebież selekcyjna z
redukcją pola przela'oju na początku II klasy wieku do 30%, nie zmniejszyła na
trwałe pierśnicowego pola przekroju wyższych klas socjalnych drzewostanu.
3. Trzebież selekcyjna o nasileniu 20-30% usuwanego pola przekroju zwię­
kszyła istotnie udział procentowy wyższych klas socjalnych (klasa Al, klasa A
jako całość), decydujących o zdólnościach przyrostowych drzewostanu. Natollliast trzegież o nasileniu 10% nie wpłynęła w sposób istotny na udział tych klas
drzew.
.
58
T Zachara
4. Zaniechanie trzebieży skutkuje w pierwszyln rzędzie spadkiem udziału
klasy A' (drzewo dobrze rozwiniętych koronach) w polu przekroju drzewostanu.
5. Wpływ trzebieży na wzrost udziału klasy drzew o najwyższej jakości hodowlanej, określonej na podstawie jakości pnia (klasa Al), jest słabo zauważalny
w II klasie wieku.
6. Uzyskane wyniki wskazują, że mimo licznych ograniczeń związanych ze
stosowaniem tej metody, doświadczenia trzebieżowe w układzie bloków losowych pozwalają na ujawnienie różnic między wariantami w zakresie podstawowych mielników stnlktury socjalnej drzewostanu.
Praca została złożona 17 kwietnia 2000 r. i przyjęta przez Komitet Redakcyjny 12 maja 2000 r.
THE INFLUENCE OF SELECTIVE THINNING ON THE SOCIAL STRUCTURE
OF THE YOUNG SCOTS PINE STAND
SUffiluary
The study was perf0n11ed in the pen11anent thinning experimental plots: legieł (Wyszków
forest district), Grabownica (Ostrów Mazowiecka forest district) and Lipniki (Myszyniec forest
district). Three variants of the selective thinning,different in the intensity of stand basal area
removal were applied, white the controi remained without any treatment. In the case of light
thinning intensity (S l variant) the stand basa1 area was decreased only by 10% compared to the
control, while in the moderate thinning intensity (variant S2) - by 20% and in the strong
thinning intensity (variant S3) - by 30%. The stand measurements and tree c1assification of
sociał position, stem and crown quality were perfonned in the 5-year intervals. The stand social
structure was evaluated according to the Grynkiewicz biological-incremental c1assification as
well as original own c1assification of biological-qllalitative character. The following c1asses
were distingllished: A - containing all overtopped and dominant trees, A' - consisting of
overtopped and dominant trees of well-developed crowns) and A l - consisting of overtopped
and dominant trees of good stem quality. The sizes ofbasal area ofthese c1asses as weB as their
shares in the stand basal area (as expressed by the tranSf0n11ed per cents) were subjected to the
analysis of variance.
The resułts of performed anałysis indicated that in spite of the thinning intensity the
decrease of łower sociał c1asses share in the stand structure and the increase of dominant tree
c1asses occurred (Fig. 1- 6). The resllłts ałso reveałed that thinning intensity had no significant
effects as expressed by the absolute size ofthe distinguished c1asses basał area, which seemed
to be related to the stand age in most cases (Tab. l) . The strong thinning (S3 variant) m~y
temporariły decrease the basał area of dominant stand, but in the next periods it is compensated
by the accelerated growth ofthe remaining trees (Fig. 7) . The strong thinning favoured trees of
well-devełoped crowns (from c1ass A') (Fig. 8). In the case oftrees from the c1ass Al there was
no visibłe trend or relationship (Fig. 9).
Greater effects of thinning intensity on growth were observed during per cent anałyzis of
coefficients (Tab. 2). The greatest differences between variants were obtained in the study plot
legieł, characterized by the best site conditions . It was especially obviolls in the case of trees
Wpływ trzebieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drzewostanu sosnowego
59
from A (Fig. 10) and A' (Fig. 11) classes, and in limited extent trees from class Al (Fig. 12). In
the case oftrees from c1ass A' the significant influence ofthinning intensity was also observed
in the two other study plots.
The presented stlldy documented the łack of efficiency of light thinning intensity (about
10% stand basal area), which is contrary to the earlier opinions on Scots pine stands thinning
regimes. The obtaining of significant influence on the stand sociał structure is possibłe with the
thinning of removal intensity of abollt 20-30 % of stand basal area. The most sensitive indicator
of thinning efficiency was, according to the resllłts , the share coefficient of trees from c1ass A'
in the totaJ stand basał area.
(trans!. P. L.)
7. LITERATURA
ABETZ P. 1970: Schwachholzmarkt und waldbauliche Konsequenzen bei BestandesbegrUndung lInd
Jungbestandspflege. AFZ, 18: 368-370.
ABETZ P., PRANGE H.. 1976: Schneebruchschaden vom Marz 1975 in einer Kiefernversuchstlache
mit geometrischen und selektiven Eingriffen in der nordbadischen Rheinebene. AFZ, 28: 583-586.
ABETZ P. 1980: ZlIm Konzept einer Z-Baum-orientierten Kontrollmethode. Allg. Forst-u. Jagd, 4/5:
65-68.
ABETZ P., OHNEMUS K. 1994: Der Z-Baum Bestockungsgrad (Definition, Herleitung,·Anwendung).
Allg.Forst-uJagd., 10/11: 177- I 85.
ASSMANN E. 1968: Nauka o produkcyjności lasu . PWRiL, Warszawa, s.628.
BERGMANN 1. H. 1995 : Zur Disskussion um die Kiefernpflegekonzeption . Der Wald, 1: 18-19.
BERNADZKI E., CZEREYSKI K. , ILMURZYŃSKI E., MARSZAŁEK T., SZYMAŃSKI S. 1980: Trzebieże.
PWRiL, Warszawa, s. 396.
BERNADZKI E. 1993 : Stan obecny i perspektywy uprawy w Polsce. W: Biologia sosny zwycząjnej .
Wyd. Sorus, Poznat'J - Kórnik: 409-428.
BOROWSKI M. 1968: Udzia-ł klas biosocjalnych w przyroście drzewostanu sosnowego. Folia For.
Pol. , 14: 117-134.
BRUNNING E. F. , HEUVELDOP J. , SCHNEIDER T. W. 1977: Produkcyjno-ekologiczne i hodowlane
"wnioski z katastrofy huraganowej w dniu 13 listopada 1972 roku . Sylwan, 4: 15-31 .
BUSSE J. 1930: Vom "Urnsetzen" unserer Waldbaume. Tharandt. Forst. Jahrbuch, 81: 118-130.
DITTMAR O. 1991 : Zur Z-Baum Entwicklung in langfristigen Kieferndurch-forstungsflachen' des
nordostdeutsches Tietlandes. AlIg.Forst-u.Jagd., 7: 121-125 ~
ERTELD W. 1960: Untersuchungen Uber Leistung und Entwicklung der Kiefer bei verschiedener Behand1ung. Arch. Forst., 4: 326-364.
ERTELD W. 1961 : Die Zuwachsleistung der Kiefer im Lichte neurer Unter-suchungen. Arch. Forst.,
4-6 : 383-396.
ERTELD W. , Kriiuter G. 1957: Untersllch ungen Uber dieErkennbarkeit guter und schlechter
Zuwachstriiger bei der Kiefer. Arch. Forst., 5/6: 361-420.
FLEDER W. 1990: Zur Z-Baum-Disskuss ion. AFZ, 32: 828-830.
FRIES .J. 1969: Der Eint111ss extrem starker Durchforstung auf den Ertrag und die Bestandessicherheit von Nadelholzbestanden. AFZ, 39 :760-76 I .
GRYNKIEWI ~Z J. 1972: Wpływ trzebieży selekcyjnej i cięć liniowych na powstawanie szkód ś nie­
gowych w drzewostanach sosnowych. Sylwan, 3: 17-28.
60
T. Zac hara
GRYNKIEWICZ J. 1981 : Badania nad współzależnością między biologiczno-hodowlanymi klasami
drzew a ich miąższością i przyrostem w drzewostanach sosnowych drugiej klasy wieku. Praca
doktorska. IBL, Warszawa.
GRYNKIEWICZ.I. 1985: Badanie wplywu cięć liniowych oraz cięć selekcyjnych na wartość hodowlaną,
jakość i przyrost drzewostanów So, Bk, Db, Św, Jd . Dokument. Inst. Bad. Leś., Warszawa. .
GRYNKIEWICZ J. 1988: Próba weryfikacji biologiczno-hodowlanych klas drzew wyróżnionych
w drzewostanach sosnowych II klasy wieku . Prace Inst. Bad. Leś., 661: 94-129.
Huss.I . 1983 : Durchforstungen in KiefernjungbesUinden. Forstwiss. CentraIbl., 1: 1-17.
Huss .I . 1993 : Waldbau von neuen Herausforderungen bei WaldveljOngung und .Iungbestandsptlege. Forstwiss. CentraIbl., 3: 278-286.
ILMURZYŃSKI E. 1974: Badania nad trafnością wyboru drzew dorodnych w drzewostanach
sosnowych, dębowych i bukowych. Prace IBL, Warszawa, 470: 1-50.
ILMURZYŃSKI E., KOWALSKI M. 1975 : Badania nad trafnością wyboru drzew dorodnych na powierzchniach doświadczalnych w drzewostanach sosnowych w leśnictwie Głuchów. Zesz.
Nauk. SGGW-AR, 22: 61 -86.
JEFFERS J. N. R. 1960: Experimental design and analysis in forest research. IUFRO, Almqvist and
Wiksell, Stockholm .
KLADTK E J. 1990: Umsetzungprozesse linter besonderer BerUcktsichtigung Z-Baum-bezogener
Auslesedurchforstung. Allg.Forst.u..Tagd ,d. 2: 29-36.
KLEIN E. 1990: Abkehr von der Z-Baumauswahl ! Die Ourchforstungszelle reaktivieren. AFZ, nr
32, 830-832.
KLOCEK A., PLOTKOWSKI L. 1986: Problemy optymalizacji nawrotu trzebieży. Sylwan, 9: 9-17 ..
KOWALSKI M. 1975: Wplyw cięcia liniowego na wm10ść hodowlaną drzewostanu na przykładzie powierzchni doświadczaln~i w Lipcach Reymontowskich. Zesz. Nauk. SGGW-AR, 22: 87-110.
KROTH W. 1974: Wirtschaftliche Aspekte der Durchforstung. Forstarchiv, 2/3 : 39-44.
KROTH W. 1983 : Okonomische Aspekte der Kiefernwirtschaft. Forstwiss. CentraIbl., 1: 36-50.
LEIBUNDGUT H. 1972: Pielęgnowanie drzewostanów. PWRiL, Warszawa, s.160.
LElBUNDGUT H. 1982: Ober die Anzahl Auslesebaume bei der Auslesedurchforstung. Schweiz. Z.
Forstw.,2, 115-119.
LElBUNDGUT H. 1984: Oie Waldptlege. 3 Autlage. Verlag Paul Haupt. Bern - Stuttgart, s. 216.
LEMKE J. 1964: Struktura i zmienność przyrostu drzew w klasach biosocjalnych drzewostanu sosnowego. Rocz. WSR Pozn., Leś ., 23 : 13-26.
LIEBENEINER E. 1969: Kiefern-Erstdurchforstung. Forst-u. Holz, 1: 5-9.
LIEBOLD E. 1965 : Bemerkungen Zll den Ursachen des Umsetzens der Einzelbaume in Waldbestanden. Arch. Forst. 6: 611-617.
LOCKOW K. W. 1993 : Zur QlIantifizierllng der Wuchsdynamik der Kiefer und Schlul3folgerungen
fOr die Bestandspflege. Forst-u. Holz. , 13: 357-360.
MITSCHERLICH G. 1955 : Untersuchung Ober das Wachstum der Kiefer in Baden, 1 Teil. Allg. Forstu. Jagdztg., 7: 125-150.
ORLIĆ S. , OCVIREK M. 1995 : Proreda v kulturi obicnog bora (Pinus sylvestris L.). Rad. Sum. Inst.,
I: 11-21.
OTTO H . .J. 1993 : Der dynamische Wald. Okologische Grundlagen des natllr-nahes Waldbaues'!' ler
congres europeen PRO SILVA. Besanyon, 21-24 juin.
PAREZ J. J980 : Fytocenoticke postaveni stromll v borowych tycovim\ch ajeho zmeny. Lesnictvi, 1:
21 -34.
PECHMANN H. von 1974: Der Einfl1113 der Durchforstung auf die Holzqualitat. Forstarchiv, 2/3: 34-38.
PIROGOWICZ T. 1983 : Wplyw trzebieży na produkcyjność i strukturę drzewostanów sosnowych na
przykładzie stulych powierzchni doświadczalnych w nadleśnictwach Ruciane, Krutyń i Ryjewo. Prace Inst. Bad. Leś., 621 : 1-38.
Wpływ trzebieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną drzewostanu sosnowego
61
PUCHALSKI T. 1974: Rola powierzchni przekroju drzewostanów w cięciach pielęgnacyj nyc h i odnowieniowych. Sylwan, 12: 33-40.
SCHADELlN W. 1942: Die Auslesedurchforstung aIs Erziehungsbetrieb hochster Wertleistung. 3
Aufl., Bern-Leipzig
SCHOBER R. 1988: Von Zukunfts- und Elitebaumen. Allg. Forst-u.Jagdztg., 11112: 239-249.
SCHOBER R. 1990: Die Bedeutung des Umsetzens von Waldbtiumen fUr Z-Baum-Durchforstungen.
AFZ, 32: 824-828.
SENNOV S.N . 1989: Wierchovoj metod rubok uchoda. Lesnoj zurnal, nr 4.
STEFANCJK L. 1986: Vol'ba a pestovanie stromov vyberovej kvality pri prebierkach. Zpr. Les.
Vysk., 2: 12-17.
STĘPIEŃ E. 1986: Zwiększanie stabilności drzewostanów przy pracach odnowieniowych. Sylwan, l:
13-2l.
SUCHECKI K. 1936: Trzebież indywidualna w związku ze strukturą drzewostanów sosnowych . Sylwan, seria A, I: 25-46.
SZYMAŃSKI S. 1964: Przebieg procesu naturalnego wydzielania się drzew w niepi~tęgnowanych
młodnikach sosnowych. Sylwan, I: 15-31.
SZYMAŃSKI S. 1970: Uksztahowanie niepielęgnowanych drzewostanów sosnowych [ i II klasy
wieku pod wpływem procesu naturalnego wydzielania się drzew. Pozn. TPN, 30: 289-306.
SZYMAŃSKI S. 1980: Doskonalenie selekcyjnej metody cięć pielęgnacyjnych . Sylwan, 4 : 1-6.
TADEUSIEWICZ R., IZWORSKI A. , MAJEWSKI .T. 1993 : Biometria. Wyd. AGH, Kraków.
TOMA G.T. 1940: KroF1enuntersuchungen in langfristigen Kieferndurch-forstungsflachen. Zeitschr.
Forst. 10/11: 305-340, 12: 379-404.
WAGENKNECHT E. 1940: Das Umsetzen in Kieferndickungen. Zeitschr. Forst., 9: 285 -296.
WAŻYŃSKI P. 1987: Produkcyjność pielęgnowanych i niepielęgnowanych drzewostanów
sosnowych II klasy wieku. Pozn . TPN , 64: 151-157.
WECK 1. 1958: Das Umsetzen unserer Waldbaume. AFZ, 49: 717-720.
WRÓBLEWSKI L. 1975 : Wydąjność koron w drzewostanach sosnowych. Zesz. Nauk. SGGW-AR,
22: 111-126.
ZACHARA T. 1998: Wpływ trzebieży selekcyjnej na strukturę biosocjalną i jakość hodowlaną drzewostanów sosnowych II klasy wieku. Praca doktorska, 1nst. Bad. Le ś., Warszawa.
ZA.lĄCZKOWSKI J. 1978: Wpływ pola przekroju pierśnicowego drzewostanu sosnowego i liczby
drzew na bieżący przyrost pola przekroju oraz przyrost miąższości . FoliaFor. Pol., 23: 67-83.
ZAJĄCZKOWSKI J. 1990: Stabilisieriende Gruppendurchforstung in Kiefernbestanden. Forstarchiv,
I: 39-40.
ZAJĄCZKOWSKI J. 1991: Odporność lasu na szkodliwe działanie wiatru i śniegu . Wyd."Świat" ,
Warszawa, s. 224.
ZA.JĄCZKOWSKI1. 1994: Biogrupy drzew w drzewostanach - możliwości i celowość ich wykorzystania przy prowadzeniu trzebieży. Prace 1nst. Bad. Leś., ser. A, 778 : 1-38.
·c