Pobierz - mikroekonomia.net

Janusz Rosiek
ROZDZIAŁ 13
BARIERY ROZWOJOWE POLSKIEGO EKSPORTU DO UNII EUROPEJSKIEJ A MOŻLIWOŚCI ICH SKUTECZNEGO OGRANICZANIA
Wprowadzenie
Konkurencyjność przedsiębiorstw dotyczy procesu ich wzajemnej rywalizacji w zdobywaniu udziałów w rynku światowym (krajowym, zagranicznym). Pojęcie to może być również rozpatrywane w kontekście dążenia podmiotów gospodarczych do osiągania określonych
rezultatów (efektów) w zestawieniu z innymi podmiotami działającymi na danym rynku lokalnym (jest to zdecydowanie węższe ujęcie). Konkurencyjność firmy stanowi podstawowy
cel wyznaczający jej strategię rozwojową (Systemy…, 2005). W skali mikro, przy ocenie
konkurencyjności przedsiębiorstw uwzględnia się przede wszystkim wskaźniki efektywności
mikroekonomicznej, określające wynik ekonomiczno-finansowy oraz źródła (możliwości)
poprawy konkurencyjności (opłacalność eksportu, stopień innowacyjności w zakresie wprowadzanych na rynek produktów oraz organizacji procesu produkcyjnego (dystrybucyjnego),
efektywność inwestycji, wielkość wydatków na badania i rozwój (B+R) (Kołodziejczyk,
Pawłowska, 2006, s.11). Według definicji OECD, konkurencyjność oznacza: zdolność firm,
przemysłów, regionów, narodów lub ponadnarodowych ugrupowań do sprostania międzynarodowej konkurencji oraz do zapewnienia relatywnie wysokiej stopy zwrotu od zastosowanych czynników produkcji i relatywnie wysokiego poziomu zatrudnienia na trwałych podstawach. Konkurencyjność przedsiębiorstw jest pojęciem używanym zarówno w kontekście ich
współzawodnictwa w zdobywaniu określonego udziału na rynku światowym, jaki i w kontekście mikro - uzyskiwania określonych rezultatów w zestawieniu z innymi podmiotami gospodarczymi działającymi na lokalnym rynku. Konkurencyjność przedsiębiorstwa stanowi podstawowy cel wyznaczający strategię rozwoju firmy, a więc musi być przedmiotem troski kierownictwa każdej firmy niezależnie od obszaru jej działalności. Pozycja konkurencyjna firmy
na rynku jest rezultatem działania wielu skomplikowanych mechanizmów oraz czynników
wewnętrznych i zewnętrznych, krótkookresowych i długookresowych. W związku z pojawieniem się nowych technologii informacyjnych i globalizacją rynku różnicuje się znaczenie
poszczególnych źródeł przewagi konkurencyjnej firm. Za podstawowe źródła przewagi konkurencyjnej firmy uważa się: architekturę, reputację przedsiębiorstwa, reputację produktu
oraz markę, zasoby strategiczne oraz innowacje. Tradycyjne ujęcie pojęcia konkurencyjności
zostało rozwinięte te przez M.E. Portera (Porter, 2001, s.191-244), który stworzył koncepcję
tzw. diamentu przewagi konkurencyjnej. Z kolei J.Schumpeter (Schumpeter, 1960, s.104)
zwrócił uwagę na konieczność szerokiego podejścia do procesu innowacji, które musi
uwzględniać nie tylko nowoczesne produkty (ujęcie techniczno-technologiczne), ale także
ulepszenia organizacyjno-produkcyjne. Zgodnie z podejściem tradycyjnym zasadniczym źródłem postępu w zakresie procesu innowacyjnego są wydatki na badania i rozwój. Jednakże
zgodnie z najnowszą teorią działalności innowacyjnej, opartą na tzw. modelu systemowym
(systemic model) (Wysokińska, Witkowska, 2004, s.10), innowacje są efektem wielu skomplikowanych sprzężeń zwrotnych pomiędzy jednostkami, organizacjami i środowiskiem. Zasadniczo, innowacja oparta jest na nieustannym procesie badawczym, którego celem jest wykorzystanie nowych źródeł wiedzy i technologii oraz zastosowania ich w produktach i procesach produkcyjnych. W praktyce wyodrębnianie koncepcji innowacji powinno odbywać się
142
Janusz Rosiek
poprzez analizę rozwijających się potrzeb rynkowych, powstających nowych technologii,
konkurencyjnego środowiska oraz wewnętrznych możliwości ograniczonych zewnętrznymi
uwarunkowaniami (Kołodziejczyk, Pawłowska, 2006, s.16).
Rodzaje barier eksportowych
W swojej działalności polskie przedsiębiorstwa eksportowe, pomimo zniesienia lub znaczącego ograniczenie barier celnych nakładanych na import z Polski przez kraje UE (dzięki
uzyskaniu przez nasz kraj członkostwa w tym ugrupowaniu), napotykają wiele bardzo poważnych barier. Do najważniejszych z niuch można zaliczyć (Chojna, Duchnowska, 2007,
s.66-88):
a) Bariery popytowe – zasadniczą barierą w tej kategorii jest niedostateczny popyt krajowy.
W latach 1994-2005 wskazywało na nią 2/3 eksporterów Wskaźnik intensywności w
przypadku tej bariery wykazywał trend wzrostowy do 1999 r., natomiast od roku 2002 jego poziom spadał. Maksymalną wartość (79%) osiągnął w latach 1999 i 2001.
b) Inną barierę stanowił niedostateczny popyt zagraniczny, na który w latach 1994-2005
wskazywała połowa firm eksportujących, przy czym najmniejszy odsetek takich przedsiębiorstw występował w latach 1994-1995. Stopień intensywności tej bariery był silnie skorelowany z barierą niedostatecznego popytu krajowego. Podobnie jak w przypadku tej
ostatniej bariery, wskaźnik intensywności był najwyższy w latach 1999 i 2001. W całym
analizowanym okresie były cztery lata wzrostu odczuwalności obydwóch barier (lata:
1996, 1998, 1999 i 2001) oraz siedem lat ich spadku. Największy wzrost wskaźnika bariery niedostatecznego popytu zagranicznego (o 14%) miał miejsce w 1998 r., co stanowiło
konsekwencję wpływu kryzysu w krajach Azji Południowo-Wschodniej (od października
1997 r.) oraz w Rosji (od sierpnia 1998 r.) na obniżenie popytu importowego w krajach
europejskich. Z kolei najsilniejszy spadek tej bariery związany był z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej.
c) Trzecią najważniejszą barierę stanowił konkurencyjny import. W grupie przedsiębiorstw
eksportowych jej uciążliwość narastała do 1999 r., w którym osiągnęła poziom 41%, a następnie, w latach 2000-2005 następował jej spadek. Amplituda wahań tej bariery była relatywnie najmniejsza w porównaniu z pozostałymi.
d) Bariery podażowe – wśród tych barier najważniejsza była bariera przestarzałego parku
maszynowego, na którą wskazało 30% eksporterów. Poczynając od roku 1994 można zaobserwować tendencję spadkową tego wskaźnika, przede wszystkim dzięki modernizacji
sprzętu maszynowego, która była związana z procesem postępującej restrukturyzacji
przedsiębiorstw oraz rosnącym zaangażowaniem kapitału zagranicznego. W latach 20032005 na barierę tę wskazywało 15% eksporterów. Kolejną barierą typu podażowego był
brak odpowiednio wykwalifikowanych pracowników. W latach 1994-2005 wskazywało
na nią prawie 12% eksporterów. W okresie 1994-1997 wskaźnik odczuwalności tej bariery zwiększył się z 14% do 16%. W latach 1998 – 2001 problemy te miały mniejsze znaczenie (wskazywało na nie tylko 6% eksporterów), głównie ze względu na rosnącą stopę
bezrobocia. Ponowne nasilenie oddziaływania tej bariery można zaobserwować w latach
2003-2005. Barierą podażową o relatywnie najmniejszym znaczeniu była bariera niedoboru surowców, materiałów i półfabrykatów z przyczyn pozafinansowych. Największe problemy surowcowe występowały na samym początku analizowanego okresu. Następnie, w
latach 1994-1998, odczuwalność tej bariery systematycznie obniżała się , w latach 19992002 zmieniała się w niewielkim stopniu, natomiast od 2003 r. mamy do czynienia z jej
systematycznym wzrostem.
e) Bariery finansowe – zasadniczą barierą o charakterze finansowym była bariera relatywnie wysokich obciążeń budżetowych, na którą wskazywało 59% eksporterów. Wskaźnik
Bariery rozwojowe polskiego eksportu do Unii Europejskiej a możliwości ograniczania ...
143
intensywności odczuwania tej bariery w okresie 1997-1999, a w kolejnych czterech latach
(2000-2003) były okresem jego ponownego wzrostu. Po przystąpieniu Polski do UE
wpłynął na obniżenie wartości tego wskaźnika (lata 2004-2005). Na natężenie oddziaływania bariery obciążenia budżetowego (pomimo systematycznego zmniejszania stopy podatku dochodowego od osób prawnych) wpływały przede wszystkim wysokie składki
ZUS oraz pogarszająca się koniunktura gospodarcza. Ponadto w latach 1994-2002 silnie
odczuwalnymi przez eksporterów barierami były: bariera niekorzystnych warunków kredytowych (wykazywała wyraźną tendencje spadkową w latach 1994-1999, a następnie
zwyżkową (2000-2001) i ponownie spadkową (2002-2005) oraz bariera trudności w uzyskaniu kredytu (jej odczuwalność malała w latach 1994-1999, po czym rosła w latach
2000-2002. Od roku 2003 zamiast dwóch wyżej przedstawionych barier badano oddziaływanie ogólnej bariery obciążeń finansowych, której odczuwalność systematycznie spadała.
f) Bariery systemowe i ogólnogospodarcze – wśród tych barier, najbardziej uciążliwą stanowiła niepewność sytuacji gospodarczej, która w latach 2002-2005 dotyczyła 52% eksporterów. Jej odczuwalność wzrosła w roku 2003, a następnie spadła w latach 2004-2005.
Drugą istotną barierą były niejasne i niespójne przepisy prawne
g) Relatywnie niewielkie było znaczenie bariery niekonsekwentnego procesu prywatyzacyjnego (wskazywało na nią tylko około 8% respondentów w latach 1994-2001). Problemy
związane z występowaniem tej bariery w latach 1994-2005 miało około 33% eksporterów. Wskaźnik ten wykazywał tendencję spadkową w okresie 1995-2000, a następnie
wzrostową w latach 2001-2005. Wzrost odczuwalności tej bariery w latach 2002-2004
wynikał z istotnych zmian legislacyjnych, których celem było dostosowanie polskiego
prawodawstwa do wymogów unijnych.
Wpływ zmian koniunktury gospodarczej na sytuację polskich eksporterów
Istotne znaczenie dla pozycji i zdolności konkurencyjnej polskich eksporterów ma
kształtowanie się podstawowych wskaźników koniunktury gospodarczej oraz wzajemnych
powiązań (korelacji) pomiędzy nimi (zostały one przedstawione na wykresie 1).
Wykres 1. Powiązania między wybranymi wskaźnikami koniunktury
źródło: J.Chojna, E.Duchnowska (2007), Sytuacja koniunkturalna i bariery działalności polskich eksporterów – wyniki badań metodą testu koniunktury, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa, s.102
144
Janusz Rosiek
Dane zawarte w tabeli 1 wskazują na silną dodatnią korelację między wskaźnikiem
ogólnej sytuacji gospodarczej a wartością wskaźników o charakterze szczegółowym, takich
jak na przykład: popytu łącznego i zagranicznego, produkcji sprzedanej, zatrudnienia, zobowiązań i wyrobów gotowych. Zależność między wskaźnikiem ogólnej sytuacji gospodarczej a
Tabela 1. Związki korelacyjne między wybranymi wskaźnikami koniunktury sektora prywatnego w latach 1994-2003 (dane kwartalne)
Wyszczególnienie
OSG
PŁ
PZ
PS
Z
ZWG
ZF
N
OSG
1
0,8264
0,8341
0,8118
0,8577
0,5143
0,8524
-0,5054
PŁ
PZ
PS
Z
ZWG
ZF
N
1
0,9144
0,9641
0,7786
0,6377
0,9206
-0,6152
1
0,8867
0,8780
0,8013
0,8252
-0,7029
1
0,7519
0,5466
0,9361
-0,6782
1
0,7623
0,7585
-0,6043
1
0,4495
-0,5959
1
-0,5358
1
uwaga: wartości bezwzględne współczynników korelacji wyższe niż 0,3125 są statystycznie
istotne na poziomie α=0,05
źródło: J.Chojna, E.Duchnowska (2007), Sytuacja koniunkturalna i bariery działalności polskich eksporterów – wyniki badań metodą testu koniunktury, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa, s.103
objaśnienia skrótów zamieszczonych w tabeli:
OSG – ogólna sytuacja gospodarcza
PŁ - popyt łączny
PZ – popyt zagraniczny
PS – Produkcja sprzedana
Z - zatrudnienie
ZWG – zapasy wyrobów gotowych
ZF – zobowiązania finansowe
N - należności
zobowiązaniami była z kolei ujemna, gdyż poprawa sytuacji gospodarczej wiąże się ze zwiększeniem ilości zawieranych transakcji i narastaniem nieściągalnych lub trudno ściągalnych
należności. Z kolei wskaźnik popytu zagranicznego był silnie dodatnio powiązany ze wskaźnikiem zapasów, przy czym zależność była silniejsza niż w przypadku wskaźnika popytu
łącznego. Wynika z tego, że polskie przedsiębiorstwa eksportowe stawiały raczej na rynek
krajowy, a rynki zagraniczne stanowiły jedynie uzupełnienie krajowej ekspansji.
Należy podkreślić, że istotny wpływ na konkurencyjność polskich eksporterów na
rynkach UE mają również zmiany kursu walutowego, czyli relatywnie trwała tendencja aprecjacyjna złotego w stosunku do kluczowych walut rozliczeniowych w eksporcie (euro i dolara
amerykańskiego).
Wpływ przystąpienia Polski do Unii Europejskiej na konkurencyjność polskiego eksportu
a) Uwarunkowania zewnętrzne
Dane zamieszczone w tabeli 2 pokazują, że warunki działania firm z udziałem kapitału
zagranicznego uległy znacznie większej poprawie niż warunki funkcjonowania firm z kapitałem krajowym na obszarze Wspólnoty. W przypadku wpływu krajowego otoczenia biznesowego (por. tabela 3) największą wartość przyjmował wskaźnik dotyczący infrastruktury telekomunikacyjnej, który został oceniony znacznie wyżej niż w 2004 r.. Wyżej oceniono też
Bariery rozwojowe polskiego eksportu do Unii Europejskiej a możliwości ograniczania ...
145
dostęp do finansowania kredytowego. W obydwóch latach (2004 i 2005) odnotowano bardzo
niskie wartości (mniejsze niż jeden, co oznacza przewagę ocen negatywnych nad pozytywnymi) wskaźników: infrastruktury kolejowej i drogowej, kontaktu z urzędami, prawa gospodarczego oraz sądownictwa gospodarczego. Bardziej krytyczne w stosunku do krajowego
otoczenia gospodarczego były firmy zagraniczne.
Tabela 2. Otoczenie globalne w ocenie przedsiębiorstw eksportujących w 2005 r. w podziale
wg własności kapitału (wskaźniki zmian otoczenia globalnego wyrażające stosunek ocen pozytywnych i negatywnych)
Wybrane
elementy Firmy bez udziału
otoczenia globalnego kapitału zagranicznego (A)
Rynek krajowy
Rynek „starych”
członków UE
Rynek „nowych”
członków UE
Rynki wschodnie
Rynki pozostałe
Firmy z udziałem
kapitału zagranicznego (B)
0,90
5,75
1,5
26
Różnica między
wskaźnikami zmian
otoczenia globalnego
(A-B)
-0,6
-20,25
7,20
24
-16,8
0,53
1,75
0,7
6,0
-0,17
-4,25
Źródło: M.E.Jagiełło, K.Marczewski, A.Wysocka, Aktywność eksportowa polskich przedsiębiorstw przemysłowych – wyniki badań ankietowych, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i
Koniunktur, Warszawa 2007, s.72
Tabela 3. Krajowe otoczenie biznesowe w ocenie przedsiębiorstw eksportujących w 2005 r.
wg własności kapitału (wskaźniki wpływu otoczenia wyrażające stosunek ocen pozytywnych
i negatywnych)
Wybrane
elementy Firmy bez udziału
krajowego otoczenia kapitału zagranicznebiznesowego
go (A)
Infrastruktura telekomunikacyjna
Współpraca z JBR
System kształcenia
zawodowego
Dostęp do finansowania kredytowego
Infrastruktura drogowa i kolejowa
Kontakt z urzędami
Prawo gospodarcze
Sądownictwo gospodarcze
7,68
4,89
Różnica między
wskaźnikami zmian
krajowego otoczenia
biznesowego (A-B)
2,79
3,71
2,23
3,50
1,81
0,21
0,42
1,19
1,94
-0,75
0,76
0,50
0,26
0,58
0,60
0,39
0,65
0,51
0,25
-0,07
0,09
0,14
JBR – jednostki badawczo-rozwojowe
źródło: jak przy tabeli 2, s.73
Firmy z udziałem
kapitału zagranicznego (B)
146
Janusz Rosiek
b) Uwarunkowania wewnętrzne
Jeśli chodzi o przewidywane przez eksporterów korzyści akcesji Polski do Unii Europejskiej (por. tabela 4) to w praktyce okazały się one mniej równomiernie rozłożone. Najbardziej odczuwalne okazały się korzyści ze zniesienia odpraw celnych, natomiast pozostałe
(ujednolicenie norm technicznych, obniżenie ryzyka transakcji handlowych, brak groźby postępowań antydumpingowych) okazały się mniejsze niż się spodziewano.
Tabela 4. Konfrontacja oczekiwań i ocen ex post eksporterów odnośnie korzyści związanych
z wejściem Polski do Unii Europejskiej (% odpowiedzi w warunkach porównywalności)
Wyszczególnienie
Zniesienie odpraw
celnych
Ujednolicenie
norm technicznych
Obniżenie ryzyka
transakcji handlowych
Brak groźby postępowań antydumpingowych
Ogółem
Przed wejściem do UE
2001
2002
34
34
Po wejściu do UE
2004
2005
72
73
27
23
11
9
27
28
12
14
12
15
5
4
100
100
100
100
źródło: jak przy tabeli 2, s.77
Zasadnicze znaczenie po stronie przewidywanych ponoszonych przez eksporterów
kosztów akcesji Polski do UE miały: zwiększenie konkurencji na rynku krajowym, wzrost
kosztów pracy związany z emigracją siły roboczej do krajów UE, także zaostrzenie wymogów
socjalnych i norm ochrony środowiska. Prognozy te sprawdziły się w praktyce po uzyskaniu
przez Polskę członkostwa w UE.
Rynki i wybrane strategie (koncepcje) eksportowe
a) Strategie produktowe
Generalnie aktywne przedsiębiorstwa eksportowe stosuję dwa rodzaje strategii konkurencji: cenową i pozacenowe (czyli w zakresie jakości wzornictwa, marki produktu, renomy
producenta, terminowości i warunków dostaw). Przedsiębiorstwa pasywne dostosowują się
jedynie biernie do zmian w rynkowym otoczeniu zewnętrznym (zwłaszcza zagranicznym).
Analiza danych w okresie 1994-2003 (por. tabela 5) wykazuje, że konkurencja cenowa
stanowiła zasadniczy element rywalizacji polskich eksporterów na rynkach międzynarodowych (około 60-70%), przy czym w badanym okresie zmniejszył się udział przedsiębiorstw
eksportowych stosujących wyłącznie konkurencję cenowa, na rzecz tych, którzy stosują obydwie jej formy. Tylko 9% do 15% przedsiębiorstw preferowało pozacenowe formy konkurencji, prowadząc równocześnie procesy dostosowawcze w zakresie cen i kosztów. W analizowanych latach (z wyjątkiem roku 2002) systematycznie malał udział przedsiębiorstw eksportowych nie posiadających żadnej strategii konkurowania na rynkach zagranicznych (tzw.
biernych).
147
Bariery rozwojowe polskiego eksportu do Unii Europejskiej a możliwości ograniczania ...
Tabela 5. Metody konkurowania polskich przedsiębiorstw eksportowych na rynkach zagranicznych w latach 1994-2003 (% respondentów)
wyszczególnienie
1994
Konkurencja cenowa
64
- wyłącznie konkurencja cenowa
21
- konkurencja cenowa z elementami konku- 43
rencji pozacenowej
Konkurencja pozacenowa
14
- wyłącznie konkurencja cenowa
3
- konkurencja cenowa z elementami konku- 11
rencji pozacenowej
Brak wyraźnej strategii konkurencji
22
1995
60
18
42
1996
60
18
42
1997
66
17
49
1998
64
16
48
1999
66
15
51
2000
62
13
49
2001
66
13
53
2002
68
12
56
2003
70
13
57
13
1
12
14
3
11
9
2
7
12
2
10
15
2
13
14
2
12
14
0
14
15
1
14
14
0
14
27
26
25
24
19
24
20
17
16
źródło: jak przy tabeli 2, s. 19
b) Strategie związane ze sposobem (źródłem) pozyskiwania informacji
Eksporterzy polscy najczęściej spośród badanych czynników wykorzystywali informacje o cenach stosowanych przez konkurencję na podobnych lub porównywalnych rynkach
eksportowych (por. tabela 6).
Tabela 6. Częstotliwość korzystania z informacji dotyczących działalności eksportowej w
latach 1994-2003 (intensywność odpowiedzi respondentów w procentach)
Wyszczególnienie –
Informacje o:
- specyfice rynku danego kraju
- zróżnicowaniu potrzeb poszczególnych grup
nabywców
- cenach uzyskiwanych przez konkurencję
- różnicach pozacenowych między konkurującymi towarami
- postępie technologicznym
w reprezentowanej branży
- zmianach koniunktury na rynkach eksportowych
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
68
66
52
73
53
52
52
34
50
40
49
46
57
47
51
43
55
51
54
48
75
50
66
51
72
47
66
42
65
41
69
48
69
48
71
45
73
56
72
57
53
58
58
55
56
62
50
67
68
60
50
46
62
56
57
62
60
61
67
65
źródło: jak przy tabeli 2, s.23
Relatywnie często wykorzystywali również informacje o zmianach koniunktury na rynkach
eksportowych, a także o postępie technologicznym w swojej branży. Z kolei najrzadziej korzystały z informacji w zakresie pozacenowych różnic między konkurującym produktami oraz
na temat zróżnicowania potrzeb poszczególnych grup konsumentów (tzw. segmentacji rynku). Trudno jednakże zauważyć jakąś wyraźną tendencję w zakresie czasowych zmian przedstawionych powyżej preferencji. Uzyskane wyniki potwierdzają tezę, że główną metodą konkurowania polskich firm eksportowych jest rywalizacja cenowa.
c) Strategie dostosowań polskich eksporterów do aprecjacji kursu złotego
Utrzymująca się tendencja aprecjacyjna kursu złotego powoduje określone reakcje dostosowawcze ze strony polskich eksporterów, przy czym można zauważyć, że dostosowania
kosztowe i po stronie zysków zdecydowanie dominują nad dostosowaniami cenowymi i wolumenowymi oraz polegających na przesunięciu sprzedaży (czyli dostosowania w zakresie
struktury geograficznej). Jest to spowodowane przede wszystkim większą elastycznością tego
rodzaju dostosowań. Ponadto dostosowania wolumenowe wymagają relatywnie dużo czasu,
dostosowania cenowe – również są z reguły długotrwałe, a ponadto odpowiedniej siły prze-
148
Janusz Rosiek
targowej w negocjacjach z kontrahentami zagranicznymi. Jeśli chodzi przesuwanie sprzedaży,
to siła jego oddziaływania zależy od oceny popytu krajowego na towary wcześniej eksportowane. Rozkład typów dostosowań polskich eksporterów zaprezentowano w tabeli 7.
Tabela 7 - Reakcje na aprecjację złotego w ocenach polskich eksporterów w latach 1997-2000
(% odpowiedzi)
Typ reakcji
Dostosowanie
cenowe
Dostosowanie
wolumenowe
Przesunięcie
sprzedaży
Dostosowanie
kosztowe
Dostosowanie po
stronie zysków
Razem
1997
19
1998
11
1999
10
2000
9
Srednia
12
15
16
15
13
15
24
21
16
15
19
21
24
34
31
28
21
28
25
32
26
100
100
100
100
100
źródło: M.E.Jagiełło, K.Marczewski, A.Wysocka, Aktywność eksportowa polskich przedsiębiorstw przemysłowych – wyniki badań ankietowych, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i
Koniunktur, Warszawa 2007, s.32
Dostosowania kosztowe są pozytywne z punktu widzenia efektywności funkcjonowania
przedsiębiorstwa, jednakże powodują równocześnie wzrost bezrobocia.
W związku z wahaniami kursu walutowego duże znaczenie ma umiejętność zabezpieczania się eksporterów przed ich konsekwencjami. Na początku analizowanego okresu najbardziej rozpowszechnioną formą zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym było wyrównywanie sald należności i zobowiązań w walutach obcych. W miarę upływu czasu firmy eksportowe (zwłaszcza duże) zaczęły coraz częściej stosować terminowe transakcje walutowe.
Relatywnie straciło natomiast na znaczeniu manewrowanie terminami płatności (dominowało
jedynie w przypadku małych przedsiębiorstw). Nie uległo znaczącej zmianie znaczenie fakturowania eksportu w złotych oraz wewnętrznych rozliczeń w ramach korporacji międzynarodowych. Znaczenie tych ostatnich zaczyna jednakże obecnie również wzrastać (Ceny…(2004).
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 8, istotny statystycznie związek występuje
jedynie pomiędzy wielkością przedsiębiorstw oraz pochodzeniem ich kapitału a sposobem
zabezpieczania się przez nie przed ryzykiem kursowym.
Nie występują natomiast istotne statystycznie różnice między sposobami zabezpieczania się
firm o różnym udziale eksportu w sprzedaży oraz o odmiennych kierunkach rozdysponowania
eksportu.
Bariery rozwojowe polskiego eksportu do Unii Europejskiej a możliwości ograniczania ...
149
Tabela 8. Współczynniki korelacji między grupowaniami eksporterów a sposobami
zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym
Grupowanie według:
Wielkości firm
Udziału eksportu
w sprzedaży
Kierunku eksportu
Pochodzenia kapitału
Współczynnik C Pearsona**
0,314*
0,207
Skorygowany współczynnik
C Pearsona**
0,444*
0,292
0,091
0,326*
0,129
0,461*
uwaga: gwiazdką oznaczono wartości współczynników korelacji istotne na poziomie α=0,05
** metodologię obliczania tych wskaźników można znaleźć w przytoczonej poniżej publikacji
źródło: M.E.Jagiełło, K.Marczewski, A.Wysocka, Aktywność eksportowa polskich przedsiębiorstw przemysłowych – wyniki badań ankietowych, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i
Koniunktur, Warszawa 2007, s.51
Podsumowanie
Na podstawie przedstawionych powyżej rozważań można sformułować następujące wnioski dotyczące sytuacji polskich eksporterów:
• silna interakcja czynników wewnętrznych i zewnętrznych powoduje, że polscy eksporterzy działają w warunkach wysokiej niepewności, którą pogłębiają wahania koniunktury na rynkach krajowych i zagranicznych,
• zasadniczym sposobem konkurowania polskich eksporterów jest konkurencja cenowa,
ale mamy do czynienia ze wzrostem konkurencji jakościowej,
• aprecjacja złotego bardziej uderza w wyniki finansowe przedsiębiorstw oraz poziom
zatrudnienia i wynagrodzeń niż w wolumen eksportu, natomiast deprecjacja powoduje
wzrost wolumenu eksportu i poprawę wyników finansowych firm eksportowych,
• duża część eksporterów nie zabezpiecza się przed ryzykiem kursowym (wśród pozostałych: małe firmy manewrują terminami płatności, a duże – stosują, w coraz większym zakresie, terminowe transakcje walutowe oraz ubezpieczają kredyty w KUKE
S.A.,
• zasadnicze wewnętrzne czynniki poprawy koniunktury to polepszenie koniunktury na
rynkach zagranicznych oraz polityka proeksportowa państwa,
• zasadnicze zewnętrzne czynniki poprawy koniunktury to aktywizacja działań marketingowych i unowocześnianie majątku produkcyjnego,
• sytuacja eksporterów po przystąpieniu Polski do UE poprawiła się w znacznie większym stopniu niż oczekiwali eksporterzy, na tomista na rynkach pozaunijnych nie nastąpiła poprawa,
• nastąpiła reorientacja w zakresie działań prokonkurencyjnych wśród polskich eksporterów – przeszli oni od działań opartych przede wszystkim na rozpoznawaniu rynków
do poczynań wykorzystujących pozyskiwane informacje do podejmowania decyzji
inwestycyjnych
150
Janusz Rosiek
W celu poprawy konkurencyjności polskiego eksportu na rynkach UE należy w szczególności
podjąć następujące działania (por. także: Jagiełło, Marczewski, Wysocka, 2007, s.89-90):
• obniżka stawek podatkowych i uproszczenie systemu podatkowego,
• zapobiegających realnej aprecjacji kursu walutowego,
• przyznawanie ulg podatkowych oraz obniżanie stóp procentowych od kredytów (i obniżenie kosztów ich ubezpieczeń) w strategicznych sektorach eksportowych,
• uproszczenie procedur celnych, zwłaszcza na wschodnich granicach Polski (a zarazem
Unii Europejskiej),
• wprowadzenie innych ułatwień dla eksporterów na rynki wschodnie,
• zwiększenie przejrzystości przepisów prawnych,
• rozwój infrastruktury komunikacyjnej kraju,
• ograniczenie biurokracji,
• walka z nieuczciwą konkurencją firm z krajów azjatyckich.
• dążenie do osłabienia często szkodliwej konkurencji pomiędzy polskimi eksporterami
na rynkach zagranicznych.
Poza tym należy realizować odpowiednią politykę na forum Komisji Europejskiej w Brukseli
w zakresie pięciu zasadniczych obszarów (bloków) tematycznych:
a) Blok A - stosunki traktatowe:
- ułatwienia w wejściu na rynki Europy Środkowo-Wschodniej,
b) Blok B - ochrona rynku przed importem z krajów spoza Unii Europejskiej:
- ochrona rynku przed nieuczciwą konkurencją z krajów azjatyckich,
- ograniczenie importu z Chin i Turcji,
- opracowanie strategii obrony firm przemysłu tekstylnego w Unii Europejskiej,
- wspólna polityka gospodarcza krajów UE wobec rynków wschodnich
c) Blok C - środki finansowe:
- uproszczenie procedur i zapewnienie łatwiejszego dostępu do funduszy celowych i strukturalnych,
- zwiększenie środków pomocowych z funduszy na rozwój infrastruktury,
- powiększenie funduszy na promocję i szkolenia
d) Blok D - procedury:
- dalsze uproszczenie procedur handlowych,
- postępująca liberalizacja eksportu i importu,
- zwiększenie możliwości zatrudniania własnych pracowników w innych krajach UE,
- zwiększenie przejrzystości i spójności przepisów prawnych i podatkowych
e) Blok E: równość podmiotów
- równe traktowanie dostawców z „nowych” i „starych” krajów członkowskich UE,
- zrównanie subsydiów dla rolnictwa w poszczególnych krajach Wspólnoty,
- wzajemne uznawanie badań homologacyjnych i certyfikacji.
Bariery rozwojowe polskiego eksportu do Unii Europejskiej a możliwości ograniczania ...
151
BIBLIOGRAFIA:
1. Ceny transferowe w Polsce. Raport z badania (2004), Ernst&Young, Warszawa
2. Chojna J., Duchnowska E. (2007), Sytuacja koniunkturalna i bariery działalności polskich
eksporterów – wyniki badań metodą testu koniunktury, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa
3. Jagiełło M.E., Marczewski K., Wysocka A. (2007), Aktywność eksportowa polskich
przedsiębiorstw przemysłowych – wyniki badań ankietowych, Instytut Badań Rynku,
Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa
4. Kołodziejczyk D., Pawłowska M. (2006), Konkurencyjność polskich przedsiębiorstw po
wejściu do Unii Europejskiej – wyniki badania ankietowego, „Materiały i Studia”, zeszyt
nr 206, NBP, Warszawa
5. Porter M.E., Porter o konkurencji (2001), PWE Warszawa
6. Schumpeter J. (1960), Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa
7. Systemy Wspierania Innowacji i Transferu Technologii w krajach Unii Europejskiej i w
Polsce (2003), PARP, Warszawa
8. Wysokińska Z. (2004), Innowacyjność jako źródło przewagi konkurencyjnej firm na jednolitym rynku europejskim w dobie globalizacji gospodarki, w: Wysokińska Z., Witkowska J. (red. naukowa), Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw w procesie integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź