pobierz plik

Finansowanie budownictwa mieszkaniowego
dla seniorów
Warszawa, 2014-03-25
1
Spis treści
Warunki finansowania budownictwa mieszkaniowego dla seniorów .................................................... 3
Postulaty i wnioski - Warunki finansowania budownictwa dla seniorów ........................................... 3
Potrzeby mieszkaniowe osób starszych .............................................................................................. 6
Warunki zaspakajania potrzeb mieszkaniowych osób starszych ........................................................ 7
Czynniki kształtujące popyt na mieszkania dla niezależnych seniorów ............................................ 10
Załącznik nr 1. Programy rządowe wspierające budownictwo dla seniorów ....................................... 12
Priorytetowe kierunki interwencji publicznej ................................................................................... 12
Priorytety Krajowego Programu Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020 ...... 12
Priorytet IV. Bezpieczeństwo i aktywność osób starszych ................................................................ 16
Priorytet V. Zapobieganie niepewności mieszkaniowej i przeciwdziałania bezdomności ................ 18
Załącznik nr 2. Fundusze unijne wspierające budownictwo dla seniorów............................................ 23
Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020............................................................... 23
Załącznik nr 3.Polityka mieszkaniowa Wielkiej Brytanii wobec mieszkalnictwa senioralnego ............. 24
2
Warunki finansowania budownictwa mieszkaniowego dla seniorów
Postulaty i wnioski - Warunki finansowania budownictwa dla seniorów
Rozważając możliwe rozwiązania problemów budownictwa dla osób w wieku senioralnym, powinno
się uwzględniać następujące kwestie:
(1)
Niezbędny jest udział zarówno samorządów, jak i organizacji pozarządowych w kształtowaniu
środowiska mieszkaniowego dla osób starszych, szczególnie biorąc pod uwagę przywiązanie seniorów
do miejsca zamieszkania – „aging in place” jest preferowanym wyborem życia w okresie senioralnym.
(2)
Niektóre samorządy w Polsce rozwiązują swoje (na skalę możliwości) problemy
mieszkaniowe, tworząc partnerstwo albo ze spółkami gminnymi (funkcjonującymi np. w formule
towarzystwa budownictwa społecznego), albo z partnerami prywatnymi – fundacjami o charakterze
non-profit.
(3)
Poprawa jakości życia powinna iść w kierunku przeprojektowania i przebudowy budynków
dla osób o ograniczonej sprawności fizycznej i biologicznej, a także infrastruktury (miejsca
odpoczynku), komunikacji (warunki przemieszczania się osób starszych). Taki program promowany
jest przez Światową Organizację Zdrowia - „Miasto przyjazne wiekowi”.
(4)
Poprawa jakości życia to dostępność mieszkań dla seniora oraz wysoka jakość domów
spełniających wymogi energetyczne. Powinno to być podstawowym celem działania tych organizacji.
(5)
Poprawa jakości życia wymaga pozyskania do współdziałania ekspertów specjalizujących się
w budownictwie dla seniorów – urbanistów, architektów, dekoratorów, operatorów zajmujących się
różnymi formami pomocy społecznej, a przede wszystkim inwestorów, którzy będą zainteresowani
współdziałaniem z samorządem lokalnym, organizacjami pożytku publicznego, wolontariatem.
(6)
Poprawa jakości życia powinna wynikać z chęci realizacji zwiększających się aspiracji ludzi
starszych, którzy chcą mieszkać w domach o wysokiej jakości i przyjaznych środowisku.
(7)
Poprawa jakości życia powinna wynikać ze zrozumienia możliwości tworzonych dzięki
stosowaniu innowacyjnych rozwiązań architektonicznych przy budowie domów i kształtowaniu ich
otoczenia.
(8)
Aktywność społeczna ludzi w wieku senioralnym oznacza szczególnie duże oszczędności
wydatków na leczenie, zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych, najbardziej kosztowych.
Utrzymanie aktywności społecznej nie jest kosztem dla społeczeństwa, a więc powinno być
podstawowym działaniem wszystkich.
(9)
Istnieje potrzeba realizacji projektów budownictwa mieszkaniowego dla seniorów w formule
PPP. Oczekiwania inwestora komercyjnego co do dochodowości inwestycji nie muszą spotkać się
oczekiwaniami innych uczestników rynku, w tym zwłaszcza samorządu, instytucji porządku
publicznego organizujących takiego rodzaju przedsięwzięcia, czy też samych seniorów. W tej sytuacji
powinno się poszukiwać rozwiązań, które uwzględniają apetyt na zyski oraz możliwość realizacji tych
projektów, w których uczestnikami są zainteresowani różni interesariusze: gminy, deweloperzy,
organizacje non-profit, otwarte fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe na życie,
fundusze inwestycyjne.
(10)
Z punktu widzenia samorządu w obecnych warunkach gospodarczych trudno jest oczekiwać
od samorządów realizacji projektów dla seniorów, gdy istnieją podstawowe ograniczenia w
zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych innych grup społecznych. Co, oczywiście nie oznacza, iż
jakakolwiek grupa społeczna powinna mieć priorytet w tym zakresie. Tym samym zaproszenie do
3
współtworzenia warunków mieszkaniowych dla seniorów, skierowane także do innych uczestników
rynku, jest podstawą do potencjalnego sukcesu.
(11)
Budownictwo dla seniorów nie musi być oparte wyłącznie o dopłaty lub inwestycje
bezzwrotne i obejmować tylko domy pomocy społecznej dla osób potrzebujących opieki 24/7. Może i
powinno być budownictwem mieszkaniowym wychodzącym naprzeciw oczekiwaniom osób w wieku
senioralnym.
(12)
Z punktu widzenia seniora i zapewnienia sobie godnych warunków mieszkaniowych istotne
jest, aby taki projekt zapewniał możliwość realizacji oczekiwań związanych z aktywnością społeczną,
realizacją aspiracji kulturalnych, towarzyskich i rodzinnych, a także aby wynikał z możliwości
finansowych. Możliwości finansowe seniora odnoszą się do możliwości ponoszenia kosztów
utrzymania takiego mieszkania, a także do możliwości wyboru warunków zamieszkiwania w
połączeniu z inwestycją (własnością nieruchomości). Inwestycją, która zwiększa potencjał finansowy
seniora, a tym samym polepsza warunki codziennego życia, co także może spotkać się ze wsparciem
ze strony rodziny seniora, mogącej dziedziczyć wartości materialne.
(13)
Z punktu widzenia inwestora istotne jest znalezienie partnerów, których kontrybucja w
projekcie będzie wpływała na obniżenie obciążeń budżetu seniora, czyli zwiększy dostępność takich
mieszkań. Jednocześnie będą mogły być realizowane projekty społecznie istotne. Ważne jest
określenie potencjalnego popytu na tego rodzaju mieszkania przy określonych kosztach realizacji
inwestycji oraz kosztach związanych z zapewnieniem opieki w zależności od potrzeb każdego seniora.
(14)
Wykorzystanie unijnych funduszy zwrotnych np. w formule funduszu JESSICA powinno
prowadzić do sytuacji, w której zarządzający miastami w większym stopniu będą kontrolowali zmiany
w strukturze socjalnej, a także na rynku pracy, w celu właściwej rewitalizacji i podjęcia działań
skierowanych do odpowiednich grup społecznych. W obecnej sytuacji gospodarczej w Europie nie
jest wystarczającym wykorzystanie funduszy strukturalnych – niezbędna jest dalsza ekspansja we
współfinansowaniu i tworzeniu specyficznych produktów udziałowych dla sektora bankowego, aby
finansować potrzeby także potrzeby mieszkaniowe seniorów.
(15)
Odwrócony kredyt hipoteczny stwarza warunki seniorowi wzmocnienia jego pozycji
finansowej. Jednakże zbyt długo trwa dyskusja nad założeniami do projektu ustawy, która miałaby
regulować zarówno zasady funkcjonowania odwróconego kredytu hipotecznego, jak również model
sprzedażowy. Uchwalenie przepisów regulujących funkcjonowanie odwróconego kredytu
hipotecznego i usługi świadczeń dożywotnich (renty dożywotniej) jest koniecznością.
(16)
Budowanie pozycji finansowej, szczególnie wzmacniającej pozycję osoby starszej, gdy
naturalnie zmniejszają się jej dochody w okresie senioralnym, wskazuje na potrzebę rozwiązań
systemowych. Jednym z takich rozwiązań może być system oszczędzania na mieszkanie w ramach kas
oszczędnościowo-budowlanych, także właśnie w celu wykorzystania posiadanej nieruchomości do
zwiększenia dostępności do środków finansowych w wieku senioralnym. Na przykład poprzez
odwrócony kredyt hipoteczny, z którego skorzystanie nie musi wiązać się pełną utratą tytułu
własności w ramach rodziny beneficjenta. Warto oszczędzać na mieszkanie, aby móc wykorzystać
swoje aktywa na uzupełnienie potrzeb finansowych w wieku senioralnym.
(17)
Należy uwzględnić szersze wykorzystanie ulgi z tytułu darowizn w finansowaniu projektów
budownictwa dla seniorów: podstawą prawną tej ulgi jest art. 26 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych. Od 2005 roku wynosi ona 6 % dochodu wysokość darowizn na
określone cele pożytku publicznego, cele krwiodawstwa oraz kultu religijnego.
(18)
W związku z przepisami Ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i
o zmianie Kodeksu cywilnego, w tym szczególnie art. 11 ust. 12 (możliwość wypowiedzenia najmu
lokalu osobie poniżej 75 roku życia), art. 14 ust. 4 pkt. 4 (uprawnienie do otrzymania lokalu
socjalnego w postępowaniu sądowym przez emerytów i rencistów spełniających kryteria do
otrzymania świadczenia z pomocy społecznej), a także art. 13 (rozwiązanie przez sąd stosunku
4
prawnego uprawniającego do używania lokalu i nakazanie jego opróżnienia), oraz w związku z
nowelizacją w 2011 roku art. art. 1046 par. 4 kodeksu postępowania cywilnego (wskazującego na
procedury uniemożliwiające eksmisji „na bruk”), należałoby przygotować, w ramach programu
budownictwa senioralnego, w tym socjalnego, propozycje przepisów, uwzględniających opinię
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie problematyki związanej z definicją
mieszkalnictwa socjalnego jako usługi świadczonej w ogólnym interesie gospodarczym (opinia z
inicjatywy własnej) (2013/C 44/09) „6.2 Starzenie się społeczeństwa również stanowi duże wyzwanie
wymagające dostosowania zasobów mieszkań socjalnych do potrzeb osób starszych i zależnych oraz
do rozwoju nowych zintegrowanych usług umożliwiających osobom zależnym pozostanie we własnym
domu i dostępność mieszkań socjalnych.”.
5
Potrzeby mieszkaniowe osób starszych 1
Dostrzeganie prognozowanej sytuacji społeczno-ekonomicznej i demograficznej społeczeństwa oraz
podejmowanie przez poszczególne kraje inicjatywy budowania szerokiej płaszczyzny służącej
tworzeniu godnych warunków zamieszkiwania przez osoby w wieku emerytalnym wskazuje, iż wiele
państw, zwłaszcza rozwiniętych, musi podjąć wyzwanie, jakim jest zorganizowanie systemu
budownictwa dla seniorów.
W Polsce sytuacja w zakresie zwiększających się potrzeb mieszkaniowych seniorów praktycznie nie
różni się od innych krajów. Na przykład prognozy dla Stanów Zjednoczonych mówią o podwojeniu się
liczby osób zaliczanych do wieku senioralnego (65+) w ciągu najbliższych 30 lat - do 88 milionów
(wzrost o 120 proc.). Prognozy polskiego Głównego Urzędu Statystycznego mówią o zwiększeniu się
liczby seniorów do 2035 roku do 25 proc. całej populacji (prawie o 2 mln), co oznacza, iż co czwarta
osoba w Polsce będzie w wieku uznanym za poprodukcyjny (65+)2.
Na koniec 2010 r. liczba osób w wieku poprodukcyjnym (60+/65+) wyniosła 6,44 mln. GUS
prognozuje, że liczba ta wyniesie 9,62 mln w 2035 r. (wzrost o 49 proc.), a największy wzrost będzie
obserwowany pomiędzy latami 2015 i 2020 (1,0 mln osób)3. Należy jednak pamiętać, że prognoza
GUS nie uwzględnia nowego wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn. W związku z tym wzrost
liczby osób w wieku poprodukcyjnym będzie nieznacznie odłożony w czasie. Wraz ze zmieniającą się
strukturą populacji Polski, zmieni się również struktura osób w wieku poprodukcyjnym. Do 2035 r., w
porównaniu z 2010 r., wzrośnie udział osób w przedziałach wieku 60/65-74, 75-79, 80-84, 85-89, 90+,
a największą dynamikę wzrostu zaobserwować będzie można wśród osób będących w wieku 90+ (ok.
2,5-krotny wzrost), 85-89 (2-krotny wzrost). Liczba osób w wieku 75+ wyniesie ok. 4,5 mln w 2035 r.
(w 2010 r. ta liczba wynosiła 2,4 mln).
Charakteryzując jednocześnie strukturę wyżu demograficznego, który będzie stanowił poważny udział
w grupie osób starszych w latach 2015-2030, należy zwrócić uwagę, iż:
1. Większa niż dotychczas grupa osób w wieku 65+ będzie miała wyższe wykształcenie.
2. Większa niż dotychczas grupa osób w wieku 65+ będzie posiadała samodzielnie mieszkanie (dom
jednorodzinny).
3. Większa niż dotychczas grupa osób w wieku 65+ będzie miała wyższe przeciętne dochody (w
większości z tytułu świadczeń emerytalnych) przypadające na gospodarstwo domowe.
4. Większa niż dotychczas grupa osób w wieku 65+ będzie, z tytułu warunków pracy i
funkcjonowania w społeczeństwie, miała dostęp do internetu, a tym samym komputer.
5. Większa niż dotychczas grupa osób w wieku 65+ będzie bardziej świadoma potrzeby utrzymania
aktywności społecznej osób starszych.
6. Większa niż dotychczas grupa osób w wieku 65+ będzie, także z uwagi na wymienione czynniki,
dłużej żyła i mniej korzystała z całodobowej opieki zdrowotnej.
Próbując zatem nakreślić potencjalne rozwiązania w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych
osób w wieku senioralnym, należy wziąć pod uwagę także inną niż dotychczas grupę docelową.
Nie znaczy to, że zjawisko ujęte statystycznie w badaniu GUS4 z 2011 r., a odnoszące się do badania
ubóstwa społeczeństwa, w tym gospodarstw, których głównym źródłem dochodu są świadczenia
1
Opracowano na podstawie artykułu B. Meluch, Budownictwo mieszkaniowe dla seniorów – warunki realizacji
przez fundusze inwestycyjne (część 1), Finansowanie Nieruchomości, marzec 2013 r.
2
W materiale nie ma próby odniesienia się do wieku emerytalnego z uwagi na odmienne podejście w różnych
krajach do spełnienia kryterium wieku emerytalnego.
3
Rządowy Program na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013, Warszawa, sierpień
2012 r.
6
emerytalne, zaniknie. Zwiększające się koszty utrzymania5 (podatki, wydatki na utrzymanie
mieszkania, wydatki zdrowotne) będą powodowały, iż poziom ubóstwa nie obniży się, a wprost
przeciwnie. Wynikać to będzie także z coraz niższej dzietności rodzin, a biorąc pod uwagę liczbę
gospodarstw domowych jednoosobowych w wieku powyżej 65 lat (prawie 50 proc.), koszty
utrzymania się dla takich rodzin będą wyjątkowo obciążające ich budżet.
Zjawiska o charakterze demograficznym powodują, że Polska stoi przed wyzwaniami w obszarze
aktywności społecznej osób starszych, w tym zwłaszcza w mieszkalnictwie.
Istotną konsekwencją demograficznego starzenia się społeczeństwa jest coraz częstsze samotne
zamieszkiwanie osób starszych. Wzrośnie liczba jednoosobowych gospodarstw domowych. Według
prognoz GUS w 2030 r. ogółem 53,3 proc. gospodarstw jednoosobowych będzie prowadzona przez
osoby w wieku co najmniej 65 lat, w tym 17,3 proc. przez osoby w wieku 80 lat i więcej. W liczbach
bezwzględnych wynosi to 2.740 tys. jednoosobowych gospodarstw domowych prowadzonych przez
osoby w wieku 65 lat i więcej, w tym 887 tys. gospodarstw, w których pozostawać będą samotnie
osoby w wieku 80 lat i więcej. Należy podkreślić, że znacznie częściej w jednoosobowych
gospodarstwach pozostają kobiety.6
Warunki zaspakajania potrzeb mieszkaniowych osób starszych
Jakość życia ludzi starszych uwarunkowana jest możliwością życia w dotychczasowym mieszkaniu tak
długo, jak tylko jest to możliwe, a także posiadaniem swobody wyboru miejsca i formy zamieszkania.7
Cytując tę publikację można zauważyć, iż „mieszkanie dla każdego człowieka jest podstawowym
punktem odniesienia. Dla osób starszych ma ono szczególne znaczenie, stanowi bowiem miejsce
zaspokajania większości potrzeb. Zmniejszanie się wydolności fizycznej i psychicznej, narastające
ograniczenia wynikające z niepełnosprawności, trudności w przestrzennej mobilności, poczucie
zagrożenia bezpieczeństwa publicznego powodują, że ludzie starsi coraz więcej czasu spędzają w
mieszkaniu i jego najbliższej okolicy. Istotną zatem kwestią jest, czy zajmowane przez ludzi starszych
mieszkania umożliwiają im zaspokajanie potrzeb i tworzą warunki zapewniające niezależne i godne
życie. Rozpatrując sytuację mieszkaniową ludzi starszych, należy zwrócić uwagę na dwa aspekty tego
zagadnienia. Pierwszym są obiektywne warunki mieszkaniowe, mierzone przy pomocy wskaźników
takich, jak powierzchnia mieszkania, zaludnienie, standard mieszkania. Jednakże dla ludzi starszych
ważne są także aspekty jakościowe, niemierzalne, jednakże często dla nich istotniejsze. Chodzi tu
bowiem o lokalizację mieszkania względem instytucji infrastruktury społecznej, poczucie
przynależności do społeczności lokalnej, więzi sąsiedzkie, poczucie bezpieczeństwa, dostępność
przestrzeni, skomunikowanie z innymi obszarami miasta itp.”
Aby podejmować skuteczne działania na rzecz poprawy warunków mieszkaniowych ludzi w wieku
senioralnym, niezbędna jest wiedza o ich sytuacji mieszkaniowej i jej ocenie. Do tego niezbędna jest:
4
Dochody i warunki życia ludności Polski (raport z badania EU-SILC 2011), GUS, Warszawa 2012.
Gospodarstwa domowe emerytów, podobnie jak innych grup społeczno-ekonomicznych, największą część
domowego budżetu przeznaczają na żywność i napoje bezalkoholowe (27,4 proc. wydatków ogółem) oraz
użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii (24,5 proc.). Kolejnymi największymi grupami wydatków
gospodarstw domowych emerytów są te związane ze zdrowiem (8,1 proc.), transportem (6,2 proc.) oraz
rekreacją i kulturą (6,1 proc.). Warto zauważyć, że wydatki na zdrowie są najwyższe spośród wszystkich grup
społeczno-ekonomicznych. Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 20122013, Warszawa, sierpień 2012 r.
6
P. Błędowski: Starzenie się jako problem społeczny. Perspektywy demograficznego starzenia się ludności
Polski do roku 2035 w: P. Błędowski, M. Mossakowska, A. Więcek: Aspekty medyczne, psychologiczne,
socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce (PolSenior), Termedia Wydawnictwa Medyczne,
Poznań 2012.
7
Maria Zrałek, Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych osób starszych. Dylematy i kierunki zmian. O sytuacji
ludzi starszych. Rządowa Rada Ludnościowa, pod redakcją Józefiny Hrynkiewicz, Warszawa 2012.
5
7
1. Pełna i wiarygodna informacja dotycząca warunków mieszkaniowych osób starszych. Dane te
powinny odnosić się do grup wiekowych mieszkańców, uwzględniając datę wybudowania
budynku, jego warunki techniczne i poprawę ich funkcjonalności przeprowadzoną przez osoby
zamieszkujące w danym lokalu.
2. Wiedza o kosztach utrzymania mieszkania w odniesieniu do środków będących do dyspozycji, a
także podstawowej struktury kosztów, w tym zwłaszcza kosztów opieki zdrowotnej.
3. Wiedza o strukturze własnościowej mieszkań i domów zarówno osób już będących w wieku
senioralnym, jak i też reprezentujących wyż demograficzny, który będzie kształtował strukturę
demograficzną osób 65+ w okresie do roku 2030. Niezbędna jest wiedza o osobach, które
zamieszkują (nie są głównymi najemcami lub właścicielami) z innymi osobami. A także wiedza o
sytuacji mieszkaniowej ludności na wsi.
4. Stworzenie systemu oceny skutków zmiany wielkości gospodarstwa domowego w wieku
senioralnym (większość gospodarstw to gospodarstwa jednorodzinne – 50 proc.), związanej z
tym zmiany wysokości dochodów rozporządzalnych, związanym z tymi dochodami spełnieniem
warunków przy najmie komunalnym, spełnienia warunków wielkości lokalu w zależności od
wielkości gospodarstwa domowego, a w konsekwencji spełnienie wymogów do uzyskania
dodatku mieszkaniowego, zgodnie z ustawą z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach
mieszkaniowych. Potrzebna jest wiedza o istocie dodatków mieszkaniowych we wspomaganiu
osób starszych. A także o osobach starszych, które nie pobierają świadczeń emerytalnych.
5. Wiedza o subiektywnym odczuciu tych gospodarstw domowych na temat własnych warunków
mieszkaniowych.
Tabela 1. Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według wieku głowy gospodarstwa
oraz tytułu zajmowania mieszkania.
Wiek głowy gospodarstwa domowego (w latach)
60-69
Wyszczególnienie
Ogółem
70-79
80 i więcej
Razem
W tym z
osobą w
wieku 1539
Razem
W tym z
osobą w
wieku 1539
W procentach
Razem
100,0
48,4
39,1
6,4
12,5
1,3
Jednoosobowe
zamieszkujące z tytułu:
100,0
37,5
43,6
X
18,9
X
Własności
100,0
34,1
46,4
X
19,5
X
Spółdzielczego prawa do
lokalu
100,0
49,5
38,2
X
12,3
X
– własnościowego
100,0
47,9
39,2
X
12,9
X
– lokatorskiego
100,0
56,2
34,0
X
9,8
X
Najmu mieszkania
100,0
39,3
42,7
X
18,0
X
Wieloosobowe
zamieszkujące z tytułu:
100,0
55,2
36,3
10,4
8,5
2,3
Własności
100,0
54,2
37,1
11,3
8,7
2,2
Spółdzielczego prawa do
lokalu
100,0
67,6
27,5
6,8
4,9
1,3
– własnościowego
100,0
65,9
28,9
6,4
5,2
1,4
– lokatorskiego
100,0
72,9
23,2
8,2
3,9
1,3
Najmu mieszkania
100,0
49,4
40,4
14,8
10,2
3,7
8
Źródło: Obliczenia własne8 na podstawie: Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin,
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002, GUS, Warszawa 2003, Tab. 8 (10).
Opierając się dotychczasowych wynikach badań GUS, warto podkreślić, iż:
1. Powierzchnia użytkowa mieszkania osoby w wieku emerytalnym przypadająca na jedną osobę
wynosi 35,1 m2, podczas gdy średnia powierzchnia użytkowa dla wszystkich gospodarstw
domowych wynosi 25,4 m2.9
2. Z uwagi na wielkość gospodarstw domowych ludzi starszych, mieszkania przez nich zajmowane
charakteryzują się mniejszym zagęszczeniem – nieuniknione jest występowanie, w miarę
osiągania coraz bardziej zaawansowanego wieku, gospodarstw jednorodzinnych.
3. W rodzinach wieloosobowych, a właściwie wielopokoleniowych, 30 proc. gospodarstw mieszka w
pokojach gęsto zaludnionych lub wręcz przeludnionych.10
Wniosek jest następujący: obie grupy wymagają wsparcia w poprawie sytuacji mieszkaniowej –
pierwsza grupa z uwagi na rosnące koszty utrzymania, w tym mieszkania, a druga grupa, z uwagi na
uciążliwość warunków mieszkaniowych.
Jeśli chodzi o strukturę własności mieszkań, to można by, z uwagi na ich wagę w analizie sytuacji
mieszkaniowej osób starszych, wyróżnić dwie kategorie;
1. Mieszkania nabyte na podstawie Ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o zasadach zbywania mieszkań
będących własnością przedsiębiorstw państwowych, niektórych spółek handlowych z udziałem
Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych oraz niektórych mieszkań będących własnością
Skarbu Państwa, na podstawie przepisów Ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz na
podstawie nowelizacji Ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Często mieszkania nabyte po
wielce preferencyjnych cenach, a więc wywołujące duże zainteresowanie samego lokatora i,
czasami, jego rodziny. Jednakże bez uwzględnienia konsekwencji finansowych uczestnictwa w
finansowaniu nieruchomości przez wspólnotę mieszkaniową – zwiększenie obciążenia budżetu
rozporządzalnego gospodarstwa emeryckiego o koszty remontu nieruchomości i utrzymania
części wspólnych.
2. Mieszkania (w wielu przypadkach całe budynki) zostały wykupione przez osoby prywatne lub
prawne, które nie były lokatorami w momencie ich sprzedaży. Nowy właściciel może i często, z
uwagi na potrzeby (w tym remontowe), podnosi opłaty z tytułu kosztów eksploatacyjnych, co
także przyczynia się do zwiększenia obciążeń budżetów gospodarstw ludzi starszych.
Zmiana miejsca zamieszkania, która miałaby poprawić warunki mieszkaniowe, nie jest jednak prosta.
Oferty rynkowe mieszkań małych cieszą się dużym popytem ze strony osób młodych, także
nabywających takie mieszkania w ramach zakończonego właśnie programu „Rodzina na Swoim”.
Programu, który praktycznie nie był dostępny dla ludzi w wieku emerytalnym (chociaż, jak wskazują
statystyki BGK, kilka osób skorzystało z kredytu z dopłatą do odsetek). Mieszkań komunalnych
praktycznie nie przybywa. Poszczególne miasta zaoferowały platformy wymiany mieszkań między
lokatorami, umożliwiając w ten sposób dostosowanie wielkości mieszkania do potrzeb i możliwości
finansowych wynajmującego. Także mieszkania spółdzielcze są relatywnie drogie, nie mówiąc o
ofertach deweloperskich.
Podejmując działania poprawy sytuacji mieszkaniowej osób w wieku senioralnym, należy także brać
pod uwagę wyniki badania CBOS o preferencjach zorganizowania sobie życia w wieku 65+.
Tabela 2. Plany respondentów związane z zorganizowaniem swojego życia na stare lata.
8
Maria Zrałek, Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych osób starszych…, tamże.
Budżety gospodarstw domowych w 2010 r., GUS, Warszawa 2011, s. 46.
10
Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań
2002, GUS, Warszawa 2003, Tabl. 11(13).
9
9
Jak chciał(a)by Pan(i) zorganizować swoje życie na stare lata, kiedy będzie Pan(i)
potrzebował(a) pomocy?
Czy przede wszystkim chciał(a)by Pan(i):
Wskazania respondentów według
terminów badań
XI 2000
(N=1094)
XI 2009
(N=1022)
w%
- mieszkać we własnym mieszkaniu, korzystając z doraźnej pomocy osób bliskich –
rodziny, przyjaciół, sąsiadów
57
66
- mieszkać we własnym mieszkaniu, mając zapewnioną opłaconą przez siebie stałą
pomoc osób zajmujących się opieką nad ludźmi starymi
8
9
- mieszkać we własnym mieszkaniu, mając zapewnioną bezpłatną stałą pomoc, np.
opieki społecznej, Czerwonego Krzyża, Caritasu lub innych wolontariuszy
3
3
- dzielić mieszkanie z dziećmi, wnukami lub dalszą rodziną
20
12
- wynająć komuś obcemu pokój lub część mieszkania w zamian za opiekę
1
- mieszkać wspólnie z innymi starszymi ludźmi w celu wzajemnego wspomagania się
2
1
- zamieszkać w prywatnym domu spokojnej starości
2
1
- zamieszkać w państwowym domu spokojnej starości
1
2
0,2
1
6
4
- inne rozwiązanie
- nie wiem, nie zastanawiałem(am) się nad tym
Źródło: Polacy wobec ludzi starszych i własnej starości, CBOS, Komunikat z badań, BS/157/2009,
Warszawa, listopad 2009, s. 11.
Czynniki kształtujące popyt na mieszkania dla niezależnych seniorów11
W pracy tej wskazuje się, iż obiecującym segmentem niszowym w Polsce wydaje się być niezależne
mieszkalnictwo dla seniorów. Jednakże zwraca sięuwagę na następujące aspekty:
1. W Polsce nie poświęca się dużo miejsca na dyskusję publiczną o warunkach budowania
mieszkań dla seniorów. Brak jest badań, które odpowiadałaby na podstawowe pytania: co
seniorzy chcą mieć w swoich domach/mieszkaniach? Według autorki „społeczne i kulturowe
obyczaje zmieniają się w polskim społeczeństwie, kształtując popyt na nowy rodzaj mieszkań
dla roczników demograficznych wchodzących w wiek senioralny. Podczas, gdy gminy i
deweloperzy skupiają się na budowie kolejnych domów opieki oraz mieszkań socjalnych,
rośnie grupa seniorów niepasujących do tego rodzaju mieszkań. Ci seniorzy są nadal zdrowi i
aktywni, ale często mieszkają w zbyt dużych domach i mieszkaniach, których nie chcą nadal
zajmować.” Autorka zwraca uwagę, iż „niezależni seniorzy należą przeważnie do grupy
wiekowej 55-75 i są zdolni zamieszkiwać samodzielnie przy minimalnej codziennej asyście,
skategoryzowanej wg indeksu ADL - codzienne czynności zamieszkiwania (ang. Activities of
Daily Living)”.
2. Brak jest w Polsce mieszkań dla seniorów, którzy nie chcą i nie potrzebują usług oferowanych
w domach opieki lub mieszkaniach socjalnych.
3. Zmienia się model opieki nad osobą starszą – model wsparcia i opieki zapewniany przez
dorosłe dzieci. Nie zawsze jest miejsce dla osoby starszej w domu dzieci. Nie zawsze dzieci
czy rodziny dysponują wystarczającymi środkami do zapewnienia opieki. Zmienia się
11
Greta Garniss, Czynniki kształtujące popyt na mieszkania dla seniorów, Fulbright Scholar Uniwersytet
Jagielloński - Instytut Ekonomii i Zarządzania, na zaproszenie Europejskiego Instytutu Nieruchomości, Property
Journal 12-1/13.
10
geografia zamieszkania dzieci, często mieszkają one poza granicami Polski. A przede
wszystkim rośnie świadomość osób wchodzących w wiek senioralny co do tego, jak chciałyby
spędzić jesień swojego życia. Samodzielność osób w wieku senioralnym jest ich priorytetem.
4.
Model domu opieki (być może będzie on zmieniany w miarę poznawania potrzeb i
możliwości seniorów) obecnie nie jest przychylny zamieszkaniu w nim przez samodzielne
osoby w wieku senioralnym. Korzystanie z tego modelu wynika z potrzeby zdrowotnej, a nie
oczekiwania zamieszkania w godnych warunkach.
5. Mieszkania socjalne w większym stopniu dostępne są dla rodzin wielodzietnych z uwagi na
kryterium dochodowe.
6. Warunki architektoniczne budownictwa mieszkaniowego nie uwzględniają potrzeb osób
starszych, często z dysfunkcją ruchową.
7. Aktywność społeczna, umożliwienie dalszego rozwoju, przyczyniają się do zapobiegania
pogorszeniu się sytuacji zdrowotnej tych grup społecznych. Wspieranie aktywności
społecznej, umożliwienie samorealizacji w wieku senioralnym, przyczynia się do ograniczenia
wydatków na opiekę zdrowotną przez budżet państwa. Ten rachunek społeczny i
ekonomiczny należy wziąć pod uwagę w tworzeniu lokalnych i krajowych programów
realizacji budownictwa mieszkaniowego dla osób w wieku senioralnym. „Samodzielni
seniorzy będą potrzebowali mniej świadczeń i publicznej pomocy społecznej, ponieważ będą
dłużej niezależni - systemy opieki i pomocy społecznej są i tak już coraz bardziej obciążone”. –
twierdzi Greta Garniss.
Opracował: Bolesław Meluch
11
Załącznik nr 1. Programy rządowe wspierające budownictwo dla seniorów
Priorytetowe kierunki interwencji publicznej
W Strategii Rozwoju Kraju 202012 w jednym z trzech obszarów strategicznych, odnoszącym się do
spójności społecznej i terytorialnej wskazano priorytetowe kierunki interwencji publicznej13:
(…) III.1.1. Zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym
•
(…)
•
zmiany w systemie świadczeń społecznych (stymulowanie aktywności, zintegrowane bazy
danych różnych służb itp.) – lepsze dopasowanie wsparcia
•
zwiększony dostęp do rehabilitacji (Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego, strategie rozwoju
województw);
•
ekonomię społeczną (Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Strategia Rozwoju Kapitału
Społecznego);
•
tworzenie warunków dla rozwoju oraz promocja aktywności zawodowej i społecznej
seniorów Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego, strategie rozwoju województw;
III.1.2. Zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej nim zagrożonych
•
(…)
•
inwestycje infrastrukturalne pozwalające niepełnosprawnym na obecność w przestrzeni
publicznej
•
stworzenie efektywnego systemu wynajmu mieszkań, rozwój budownictwa socjalnego,
racjonalizacja zasad gospodarowania publicznym zasobem mieszkaniowym oraz zasobami
towarzystw budownictwa społecznego itp.
•
pierwszy etap tworzenia nowego systemu opieki nad osobami niesamodzielnymi i w
podeszłym wieku - uszczelnienie i poprawa efektywności systemu
•
tworzenie warunków dla rozwoju oraz promocja aktywności zawodowej i społecznej
seniorów – wdrażanie modelu „srebrnej gospodarki”.
Zidentyfikowano w diagnozie podstawowych problemów związanych z ubóstwem, oraz zapisów
Strategii Rozwoju Kraju wyzwania związane z:
•
Wyzwaniami demograficznymi i zdrowotnymi społeczeństwa związanymi z solidarnością
pokoleń (usługi na rzecz dzieci, usługi wobec osób starszych, polityka senioralna)
Priorytety Krajowego Programu Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu
Społecznemu 202014
Priorytet I. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży
12
Strategia rozwoju kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo.
Program przyjęty uchwałą Nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. (M.P. z 2012 r. Nr poz. 882).
13
W niniejszym materiale przedstawione są przede wszystkim aspekty budownictwa dla seniorów.
14
Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020 jest programem rozwoju, w
rozumieniu art. 15, ust. 4 pkt. 2 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.
U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.1) i stanowi tym samym dokument o charakterze operacyjnowdrożeniowym, ustanowiony w celu realizacji średniookresowej strategii rozwoju kraju – „Strategii Rozwoju
Kraju 2020” oraz Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Społecznego, Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego,
Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz innych strategii rozwoju.
12
Priorytet II. Zapewnienie spójności działań edukacyjnych, społecznych i zawodowych dzieci i
młodzieży
Priorytet III. Aktywna integracja w społeczności lokalnej
Priorytet IV Bezpieczeństwo i aktywność osób starszych
Priorytet V Zapobieganie niepewności mieszkaniowej i przeciwdziałania bezdomności
Priorytet VI. Zarządzanie i zmiany strukturalne systemu integracji społecznej
w Krajowym Programie Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu proponuje się
określenie następującego celu głównego programu i celów operacyjnych:
Celem głównym zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym o 1,5 mln
osób oraz wzrost spójności społecznej
Cel Operacyjny 1:
Usługi dla aktywności i profilaktyki –
ograniczenie wykluczenia dzieci i
młodzieży
Cel Operacyjny 2:
Gwarancje dla przyszłości młodzieży –
stworzenie szansy dla młodzieży wejścia w
rynek pracy i tworzeniu rodzin
Cel Operacyjny 3:
Aktywna osoba, zintegrowana rodzina
„odpowiedzialne lokalne środowisko
Cel Operacyjny 4:
Zapobieganie niepewności mieszkaniowej
Cel Operacyjny 5:
Seniorzy – bezpieczni, aktywni i potrzebni
Zapewnienie rodzinom z dziećmi dostępu do wysokiej
jakości usług społecznych, który zwiększy szanse na
aktywizację rodziców oraz umożliwi kompleksowa
profilaktykę zapobiegania ubóstwu.
Stworzenie spójnego systemu działań edukacyjnych,
społecznych i zawodowych umożliwiających młodzieży
przygotowującej się od wejścia na rynek pracy, zdobycia
niezbędnych kompetencji i umiejętności ułatwiających
włączenie społeczne, aktywność zawodową i rozwój rodziny.
Rozwój systemu aktywnej integracji, działającej na rzecz
aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym
osób, rodzin i środowisk zagrożonych wykluczeniem oraz
umożliwiając łączenie ról społecznych i zawodowych i
rodzinnych oraz udział w społeczności lokalnej opartych o
zasadę partnerstwa publiczno-społecznego.
Zapewnienie dostępu do niedrogich mieszkań na wynajem
umożliwiających stabilność rodzin i aktywizację zawodową
rodzin, oraz zapobieganie utracie mieszkania i bezdomności
powodującej wykluczenie społeczne.
Zapewnienie osobom starszym, niepełnosprawnym,
zależnym objęcie przyjaznymi formami opieki oraz formami
aktywnego spędzania czasu oraz aktywnego włączania się
osób starszych w życie publiczne i zawodowe.
Cele operacyjne w odniesieniu do poszczególnych rezultatów oraz kierunków interwencji publicznej
przedstawiają się następująco:
13
Cel operacyjny 4: Zapobieganie niepewności mieszkaniowej
Cel
strategiczny
Rezultat
nadrzędny
Rezultaty
niższego
rzędu
Celem głównym zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem I wykluczeniem
społecznym o 1,5 mln osób oraz wzrost spójności społecznej
Zapewnienie dostępu do niedrogich mieszkań na wynajem umożliwiających stabilność
rodzin i aktywizację zawodową rodzin, oraz zapobieganie utracie mieszkania i
bezdomności powodującej wykluczenie społeczne
Przygotowanie i wdrożenie do 2015
działań rozwojowych obejmującego
kompleksowy rozwój mieszkalnictwa
społecznego oraz uporządkowanie
odpowiedzialności gmin za jego rozwój
Wdrożenie do 2015 rozwiązań
koordynujących działania służb
społecznych wobec osób zagrożonych
eksmisjami mającymi na celu prewencję
oraz działania aktywizacyjne
umożliwiające spłatę zadłużenia
Zwiększenie dostępności i podwojenie
środków i poziomu dofinansowania w
rządowym programie wsparcia
budownictwa socjalnego
finansowanego z Funduszu Dopłat
tworzenia lokali socjalnych, mieszkań
chronionych, noclegowni i domów
bezdomnych
Wprowadzenie kwestii problematyki
bezdomności we wszystkich lokalnych
strategiach polityki społecznej
Rozwój partnerstwa społecznopublicznego dla tworzenia mieszkań
społecznych
Działania
Działanie V.1. Rozwój mieszkalnictwa i
budownictwa społecznego
Działalnie VI. 1. Uporządkowanie
systemu programowania polityki
społecznej
Działanie V. 2. Reforma budownictwa
komunalnego (mieszkania na wynajem,
socjalne, mieszkania kontraktowe)
Działanie V. 5. Rozwiązywanie problemu
bezdomności
Działalnie V. 4. Diagnozowanie i
mierzenie problemu wykluczenia
społecznego
14
Cel Operacyjny 5: Seniorzy – bezpieczni, aktywni i potrzebni
Cel
strategiczny
Celem głównym zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem I
wykluczeniem społecznym o 1,5 mln osób oraz wzrost spójności społecznej
Rezultat
nadrzędny
Zapewnienie osobom starszym niepełnosprawnym, zależnym objęcie
przyjaznymi formami opieki oraz formami aktywnego spędzania czasu oraz
aktywnego włączania się osób starszych w życie publiczne i zawodowe
Rezultaty
niższego
rzędu
Działania
Wdrożenie
rozwiązań
promujących
aktywność
zawodową osób
starszych
Wdrożenie do 2016
systemu
finansowania oraz
systemu usług
opiekuńczych
opartego o PPP
Wdrożenie do 2015 rozwiązań
koordynujących działania służb
społecznych wobec osób
zagrożonych eksmisjami mającymi
na celu prewencję oraz działania
aktywizacyjne umożliwiające spłatę
zadłużenia
Promocja
projektowania dóbr
i usług dla starszych
pracowników z
zakresu poprawy
ergonomii pracy
oraz wdrażania ich
w miejscu pracy
Rozwój dziennych
środowiskowych
form opieki nad
osobami starszymi
Wprowadzenie kwestii
problematyki bezdomności we
wszystkich lokalnych strategiach
polityki społecznej
Działanie IV.1.
Promocja
aktywności
zawodowej i
społecznej seniorów
– „srebrna
gospodarka”
Działanie IV.2.
Stworzenie
nowego systemu
opieki nad osobami
niesamodzielnymi i
w podeszłym wieku
Działanie IV.3.
Działanie III.3.
Rozwój
społecznych usług
użyteczności
publicznej,
zwłaszcza usług
środowiskowych
Działanie IV.4.
Zwiększenie dostępności i jakości
opieki zdrowotnej oraz rehabilitacji
medycznej dla osób starszych
Rozwój środowiskowych form
pomocy i samopomocy seniorów.
Rozwój aktywności wolontariatu
seniorów.
15
Priorytet IV. Bezpieczeństwo i aktywność osób starszych
Działanie IV.1. Promocja aktywności zawodowej i społecznej seniorów – „srebrna gospodarka”;
1) Stworzenie modelu aktywności społecznej i zawodowej osób starszych opartego na
wykorzystaniu ich potencjałów i zapobieganiu wykluczeniu społecznemu poprzez stworzenie
miksu dochodowego opartego na świadczeniach emerytalnych oraz wynagrodzeniu z pracy, tak
aby zapobiegać wykluczeniu społecznemu osób starszych (dostęp do opieki zdrowotnej i
długoterminowej na odpowiednim poziomie) oraz zbyt szybkiej rezygnacji z zatrudnienia poprzez
wzrost jej opłacalności
2) Promocja projektowania dóbr i usług dla starszych pracowników z zakresu poprawy ergonomii
pracy oraz wdrażania ich w miejscu pracy;
3) Promowanie zachowań prozdrowotnych, w tym aktywności fizycznej i zdrowego trybu życia
wśród pracowników dla wydłużenia aktywności zawodowej i utrzymania dobrego stanu zdrowia,
4) Badania nad starzeniem się oraz sytuacją osób starszych (np. w ramach badań SHARE), badanie
współzależności między aktywnością a zdrowym starzeniem się
5) Badanie aktywności osób 50+ (współzależność aktywności zawodowej, społecznej, obywatelskiej)
6) Rozwój świadomości społecznej na temat potencjału osób starszych oraz współpracy
międzypokoleniowej
a) Promocja pozytywnego wizerunku starszych pracowników oraz rozwoju ról społecznych 50+,
a także promocja dobrych praktyk w tym zakresie
b) Wypracowanie i wdrożenie rozwiązań realizujących ideą mainstreaming ageing (w ramach
projektowanych instrumentów wsparcia w polityce rynku pracy)
c) Wypracowanie standardów dla włączenia w sferze oceny skutków regulacji wpływu
podejmowanych działań na sytuację demograficzną kraju.
Działanie IV.2. Stworzenie nowego systemu opieki nad osobami niesamodzielnymi i w podeszłym
wieku
1) wsparcie merytoryczne i finansowe dla rozwoju i tworzenia dziennych domów pomocy dla osób
starszych w środowiskach lokalnych poprzez:
a) zapewnienie niezbędnej liczby miejsc w dziennych domach pomocy w regionie, określonej
na podstawie diagnozy potrzeb pomocy społecznej; co z jednej strony obniży koszty obsługi
opieki jak również zapewni wyższy komfort dla osób potrzebujących;
b) zapewnienie realizacji usług otwartych (terenowych) przez dzienne domy pomocy – np. w
formie dowożenia posiłków do potrzebujących bądź świadczenia usług opiekuńczych;
c) rozwój sieci placówek całodobowych okresowego pobytu zapewniających możliwość
okresowej opieki dla niepełnosprawnej osoby w przypadku choroby lub innego okresowego
braku możliwości sprawowania opieki ze strony rodziny lub konieczności odpoczynku od
sprawowania stałej opieki nad osobą niepełnosprawną
d) wsparcie finansowe dla budowy, przebudowy, rozbudowy i modernizacji obiektów poprzez
dokonanie i wdrożenie zmian w przepisach dotyczących finansowego wsparcia tworzenia
lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych, poprzez
wprowadzenie możliwości dofinansowania budowy, remontu, kupna lokali z
przeznaczeniem na dzienne domy pomocy do 50%, wraz z prowadzeniem możliwości
współfinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Działania
te powinny być kompatybilne z działaniami Priorytetu III odnoszącego się do działań
środowiskowych.
16
2) przyjęcie i wdrożenie do 2016 ustawy o pomocy osobom niesamodzielnym obejmującą:
c) rodzaje świadczeń, kryteria i zasady ich przyznawania, zakładające prawo wyboru formy i
rodzaju świadczenia opiekuńczego albo świadczenia finansowego przez osoby
niesamodzielne, lub ich opiekunów prawnych lub faktycznych. Osobom niesamodzielnym
przysługiwać będą:
•
usługi zwiększających autonomię i bezpieczeństwo osób niesamodzielnych (prawo do
korzystania z usług elektronicznego monitoringu zabezpieczenia opiekuńczego. pomoc w
dostosowaniu mieszkania do potrzeb osoby niesamodzielnej)
•
domowe usługi opiekuńcze świadczone przez osoby prawne prowadzące działalność w
formie świadczeń opiekuńczych dla osób niesamodzielnych, w tym: podmioty ekonomii
społecznej (w tym organizacje obywatelskie) realizujące zadania w trybie działalności
pożytku publicznej, mające w swym statucie pomoc osobom niesamodzielnym, gminne
lub powiatowe jednostki organizacyjne lub opiekunowie osób niesamodzielnych;
•
stała lub okresowa pomoc instytucjonalna świadczona w formie pobytu w ośrodkach
wsparcia dziennego lub pobytu w ośrodkach wsparcia całodobowego świadczone przez
osoby prawne prowadzące działalność w formie świadczeń opiekuńczych dla osób
niesamodzielnych, w tym: podmioty ekonomii społecznej (w tym organizacje
obywatelskie) realizujące zadania w trybie działalności pożytku publicznej, mające w
swym statucie pomoc osobom niesamodzielnym, gminne, powiatowe i wojewódzkie
jednostki organizacyjne.
d) sposób finansowania ze środków budżetu państwa poprzez państwowy fundusz celowy
Fundusz Zabezpieczenia Opiekuńczego, zadań zleconych samorządowi oraz system czeków
opiekuńczych.
3) W zakresie przebudowy opieki instytucjonalnej domów pomocy społecznej
a) wprowadzenie rozwiązań zrównujących uprawnienia osób mieszkających w domach pomocy
społecznej i placówkach ochrony zdrowia,
b) wprowadzenie nowego typu domu pomocy społecznej dla osób ze zmodyfikowaną
świadomością wynikających z uzależnienia od środków psychoaktywnych – poziom
regionalny;
c) zmiana sposobu dofinansowania pobytu w dps przez gminy poprzez wprowadzenie
świadczenia (zasiłku) na częściowe pokrycie utrzymania w dps (zamiana dotychczasowego
sposobu partycypacji gminy), które ułatwiłoby osobie swobodny dostęp do miejsca w
zarówno publicznym jak i prywatnym domu pomocy społecznej;
d) wyrównanie deficytów finansowych dla dps, w których przebywają mieszkańcy na starych
zasadach (ewentualnie etapowo: w pierwszej kolejności dla domów pomocy społecznej dla
dzieci);
e) zmodyfikowanie sposobu odpłatności członków rodziny za pobyt w domu pomocy społecznej
w przypadku gdy członkowie rodziny uchylają się od zawarcia umowy o odpłatności za dps,
bądź też nie zgadzają się na ujawnienie swoich dochodów, to planuje się wprowadzenie trybu
administracyjnego ustalania odpłatności lub gmina dochodzi swoich roszczeń (zastępcze
zawarcie umowy przez sąd), od członków rodziny zobowiązanych do odpłatności w
przypadku uchylania się od zawarcia umowy o opłatności;
f)
umożliwienie domom pomocy społecznej pozyskiwania środków finansowych z zewnątrz
(wyodrębniony rachunek dochodów własnych);
17
g) wprowadzenie odpłatności za pobyt mieszkańca w dps rozumiana jako partycypacja
mieszkańca, rodziny i gminy stanowi „dochód” domu pomocy społecznej i nie może być
przeznaczona na inne cele niż utrzymanie dps;
h) wprowadzenie pięcioletniej kadencyjności dyrektorów dps (powołanie, konkurs, możliwość
kierowania w kolejnej kadencji po wygraniu konkursu).
4) wypracowanie i wdrożenie systemów szkolenia dla opiekunów oraz wśród pracowników innych
branż (np. członków rodziny sprawujących opiekę nad osobami niesamodzielnymi) z zakresu
pomocy osobom starszym (w tym pilotaż) oraz wypracowanie standardów szkolenia dla
opiekunów i wolontariuszy z zakresu pomocy osobom starszym
2014
Termin realizacji
zadań
2015
2016
2017
2018
2019
2020
1
2
3
4
Źródła finansowania
Budżet jednostek samorządu terytorialnego (1a i 1b)
Bank Gospodarstwa Krajowego, Regionalne Programy Operacyjne Cel 9. Priorytet 9.1.
(1d)
Regionalne Programy Operacyjne, Cel 9, Priorytet 9.7. (1c, 4) ,
Budżet ministra właściwego spraw zabezpieczenia społecznego (2, 3)
Koordynacja
Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego,
Priorytet V. Zapobieganie niepewności mieszkaniowej i przeciwdziałania
bezdomności
Polityka społeczna przeciwdziała i rozwiązuje problem bezdomności oraz wspiera rozwój
mieszkalnictwa społecznego jako istoty bezpieczeństwa socjalnego umożliwiającego aktywność
społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem.
Działanie V.1. Rozwój mieszkalnictwa i budownictwa społecznego
1) Przyjęcie i wdrożenie prawa do mieszkania i strategii rozwoju mieszkalnictwa społecznego
a) Przygotowanie i wdrożenie programu rozwoju obejmującego kompleksowy rozwój
mieszkalnictwa społecznego, przygotowana i implementowana przez Ministerstwo
odpowiedzialne za budownictwo, lokalne planowanie i zagospodarowanie przestrzenne oraz
mieszkalnictwo i inne ministerstwa odpowiedzialne za pracę, rodzinę i zabezpieczenie
społeczne oraz kreujące politykę społeczną, m.in. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. W ramach strategii zostaną:
•
zdefiniowane cele i zadania związane z rozwojem budownictwa społecznego
•
wskazane źródła finansowania i harmonogramy realizacji zadań,
•
przypisane instytucje odpowiedzialne za realizację poszczególnych zadań.
Zostanie również ujednolicona terminologia, stworzone i wdrożone definicje m.in.
mieszkalnictwa społecznego oraz stworzona długofalowa strategia jego rozwoju w Polsce,
obejmująca regulacje związane z tworzeniem mieszkań społecznych i naprawą sytuacji
mieszkaniowej.
2) Stworzenie i wdrożenie nowego modelu mieszkalnictwa społecznego
18
a) Przygotowanie i wdrożenie spójnej definicji mieszkalnictwa społecznego obejmującego m.in.
mieszkalnictwo komunalne, w tym socjalne, mieszkalnictwo spółdzielcze (bez
własnościowych form), zasoby TBS, mieszkania na wynajem, inne.
b) Uspójnienie i uporządkowanie istniejących zapisów prawnych, mające na celu jasne i
przejrzyste zdefiniowanie roli i odpowiedzialności poszczególnych organów administracji
publicznej (rządowej i samorządowej) w zakresie mieszkalnictwa w stosunku do mieszkańców
wspólnot lokalnych.
c) Wprowadzenie sankcji za nierealizowanie obowiązków nałożonych na poszczególne
podmioty. Wprowadzenie czytelnego i przejrzystego zadania publicznego w zakresie
tworzenia i realizacji polityki mieszkaniowej służącej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych
obywateli, w szczególności dla tych którzy nie są w stanie samodzielnym staraniem uzyskać
mieszkania.
d) Umożliwienie tworzenia i zarządzania mieszkaniami społecznymi przez różnego rodzaju
podmioty, w tym: organizacje obywatelskie, prywatne agencje mieszkaniowe.
3) Reforma mieszkalnictwa i budownictwa społecznego.
a) Zreformowanie, zwiększenie dostępności i zwiększenie ogólnej puli środków i poziomu
dofinansowania w rządowym programie wsparcia budownictwa socjalnego finansowego z
Funduszu Dopłat tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla
bezdomnych. Między innymi rozszerzenie zakresu programu na całe mieszkalnictwo
społeczne, potrzeba zwiększenia możliwości dofinansowania powyżej 50% kosztów inwestycji
czy zwiększenie całkowitej puli dostępnych środków, uproszczenie procedur aplikowania i
rozliczania.
b) Rozszerzenie formuły programu wsparcia budownictwa socjalnego o inwestowanie w
remonty i adaptacje zdekapitalizowanej substancji mieszkaniowej w tym w szczególności
wypracowanie systemu wspierania gmin, spółdzielni, innych podmiotów w podnoszeniu
jakości i standardów mieszkań publicznych i społecznych.
c) Umożliwienie łączenia środków strukturalnych z Unii Europejskiej ze środkami na
finansowe wsparcie w tworzeniu lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i
domów dla bezdomnych pochodzących z Funduszu Dopłat umiejscowionego w Banku
Gospodarstwa Krajowego.
d) Zreformowanie, wypromowanie oraz wdrożenie mechanizmów finansowania rozwoju
mieszkalnictwa społecznego dla marginalizowanych społeczności i przeciwdziałania
bezdomności z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego a w szczególności łączenie
tych środków z działaniami realizowanymi ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego na realizację działań dla marginalizowanych społeczności oraz
przeciwdziałania bezdomności.
e) Wykorzystywanie środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na rozwój
mieszkalnictwa socjalnego w ramach programów rewitalizacyjnych, a także analiza ingerencji
środków UE na ten cel także poza projektami rewitalizacyjnymi.
f)
Stworzenie wytycznych i wskazówek, przez działające w porozumieniu z partnerami
społecznymi Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, dla samorządów wojewódzkich
odpowiadających za Regionalne Programy Operacyjne w zakresie uwzględnienia perspektywy
mieszkaniowej, problematyki bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego w okresie
finansowania 2014-2020.
g) Włączenie Towarzystw Budownictwa Społecznego w proces tworzenia mieszkań społecznych,
także jako konieczność oddawania mieszkań społecznych bez wkładu partycypacyjnego (lub
minimalnego wkładu) ze strony mieszkańców.
19
h) Rozwój partnerstwa społeczno-publicznego dla tworzenia mieszkań społecznych. Włączenie
sektora prywatnego (deweloperów) w tworzenie mieszkań społecznych w zamian za
preferencje budowlane m.in. program mieszkania za grunt czy wdrożenie programu
tworzenia mieszkań społecznych w budynkach z mieszkaniami na sprzedaż).
i)
Realizacja działań w obszarze komunikacji i edukacji społecznej w zakresie przedefiniowania
w świadomości społecznej funkcji systemu mieszkalnictwa społecznego, w szczególności jego
celu, praw i obowiązków beneficjentów, zasad funkcjonowania, zrozumienia typu własności,
celem: uniknięcia stygmatyzacji lokatorów/niewłaściwej percepcji typu własności (mieszkanie
jako własność lokatora)/zdobycia poparcia społecznego dla rozwoju mieszkalnictwa
publicznego, m.in. poprzez szeroko zakrojoną kampanię informacyjną i medialną.
j)
Identyfikacja lub wypracowanie i promocja wykorzystania najbardziej efektywnych metod
uzyskania przejrzystości działania instytucji i decydentów mieszkalnictwa publicznego , reguł
dialogu społecznego i partycypacji środowiska lokatorskiego w podejmowaniu decyzji, oraz
stworzenie umocowania prawnego dla rozwiązań zapewniających partycypację w
zarządzaniu.
2014
Termin realizacji
zadań
2015
2016
2017
2018
2019
2020
1
2
3
Źródła finansowania
Koordynacja
Funduszu Dopłat (BGK)
•
Budżet ministra właściwego ds. mieszkalnictwa
•
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020, Cel 9. Priorytet inwestycyjny 9.2.
•
Regionalne Programy Operacyjne, Cel 9, działanie 9.2.
•
Budżety jednostek samorządów terytorialnych
minister właściwy do spraw mieszkalnictwa
minister właściwy ds. rozwoju regionalnego (3 d, ef)
Jednostki samorządu terytorialnego,
Działanie V.2. Reforma budownictwa komunalnego (mieszkania na wynajem, socjalne mieszkania
kontraktowe).
1) Wprowadzenie przepisów umożliwiających weryfikowanie wysokości dochodów gospodarstw
domowych zamieszkujących lokale komunalne, a także dokonywanie ich weryfikacji przy
sprzedaży lokali mieszkalnych.
2) Urealnienie kryteriów dostępu do mieszkań komunalnych i ustawowe umocowanie ich w postaci
kryteriów minimalnych.
3) Wprowadzenie do zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu
gminy, obowiązku dokonywania przez gminę – w trakcie trwania umowy najmu – okresowych
weryfikacji uprawnień do zajmowania lokalu w zakresie wysokości dochodu gospodarstwa
domowego i posiadania tytułu prawnego do innego lokalu.
4) Ustalenie kryteriów wyjścia z systemu mieszkalnictwa komunalnego dla beneficjentów, których
sytuacja dochodowa uległa znaczącej długotrwałej poprawie pozwalającej na usamodzielnienie w
zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, ze szczególnym uwzględnieniem długotrwałości czasu
weryfikacji (koniecznej w dynamicznie zmieniającej się sytuacji charakterystycznej dla gospodarki
rynkowej).
20
5) Zabronienie tworzenia w jednym skupisku kompleksów mieszkań socjalnych i innych o podobnym
charakterze.
6) Stworzenie społecznych standardów funkcjonowania mieszkań komunalnych i socjalnych.
7) Zmniejszenie skali prywatyzacji mieszkań. Zwiększenie odsetka mieszkań społecznych adekwatnie
do lokalnych potrzeb.
8) Wdrożenie w systemie mieszkalnictwa komunalnego komórek organizacyjnych odpowiedzialnych
za błyskawiczne reagowanie na te sytuacje kryzysowe rozgrywające się w czasie teraźniejszym,
wynikających z nieprawidłowego działania instytucji prawnych, posiadających kompetencje do
czasowego wstrzymywania niektórych działań, negocjacji z instytucjami prawnymi, opiniowania
w odpowiedzi na pytania policji czy komorników, pomocy stwierdzonych działań bezprawnych
(np. pomoc ofiarom bezprawnych eksmisji wykonanych przez współmieszkańców, które stanowią
część zjawiska przemocy domowej).
9) Stworzenie odpowiedniego pakietu narzędzi pozwalających na sprawne reagowanie w sytuacji
zmiany sytuacji dochodowej beneficjenta, w szczególności działań pomocowych w obliczu spadku
dochodu czy sytuacji kryzysowej oraz dywersyfikacji czynszów w przypadku polepszenia sytuacji
materialnej lokatora, tak aby uczestnictwo w systemie mieszkaniowym uzależnione było od
realnych możliwości korzystających; działania realizowane we współpracy z podmiotami pomocy
i integracji społecznej.
2014
Termin realizacji
zadań
2015
2016
2017
2018
2019
2020
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Źródła finansowania
Koordynacja
•
Program wsparcia budownictwa socjalnego ze środków Funduszu Dopłat (BGK)
•
Budżet ministra właściwego ds. mieszkalnictwa
•
Budżety jednostek samorządu terytorialnego
Minister właściwy do spraw mieszkalnictwa
Jednostki samorządu terytorialnego ,
Działanie V.3. Zintegrowane działania na rzecz zapobiegania utraty mieszkania, zadłużeniom
czynszowym, eksmisjom i bezdomności.
1) Reforma przepisów prawnych w zakresie:
a) Zmiana w ustawie o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie
Kodeksu cywilnego oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego, uniemożliwiająca realizację
eksmisji do placówki dla osób bezdomnych, bez zapewnienia pomieszczenia tymczasowego.
21
b) Wprowadzenie w rozwiązania legislacyjne definicji mieszkań wspieranych: mieszkań o
różnym statusie prawnym (m.in. wynajmowane prywatnie, chronione, instytucji publicznych
czy organizacji obywatelskich) będących w dyspozycji i objętych wsparciem instytucji pomocy
i integracji społecznej w celu zapobiegania bezdomności.
c) Wprowadzenie w ustawie o pomocy społecznej możliwości realizacji pracy socjalnej z
osobami osadzonymi w zakładach penitencjarnych na 6 miesięcy przed wyjściem na wolność.
2) Zintegrowanie działań zapobiegających zadłużeniom, eksmisjom i bezdomności.
a)
2014
Termin realizacji
zadań
Źródła finansowania
Koordynacja
2015
2016
2017
2018
2019
2020
1
2
•
Program wsparcia budownictwa socjalnego ze środków Funduszu Dopłat (BGK)
•
Budżet ministra właściwego ds. mieszkalnictwa
•
Budżet ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego
•
Program Wspierający Powrót Osób Bezdomnych do Społeczności
•
Program „Aktywne Formy Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu”
•
Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie
•
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020,
•
Regionalne Programy Operacyjne, Cel 9, Priorytet 9.2. oraz 9.7.
•
Budżety samorządów terytorialnych
Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, przy współpracy z
wymienionymi poniżej ministrami (1b-c, 2)
Minister właściwy do spraw mieszkalnictwa (1a-b, 2a, e-i, h, n)
Minister właściwy do spraw wymiaru sprawiedliwości (2d, j-l, n)
Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania (2n)
Minister właściwy do spraw zdrowia (2n, j-k)
Minister właściwy do spraw wewnętrznych (2n, l, )
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (2a, e-f, n)
Jednostki samorządu terytorialnego
22
Załącznik nr 2. Fundusze unijne wspierające budownictwo dla
seniorów
Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020
CEL TEMATYCZNY 9
Priorytet inwestycyjny 9.8 wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w
przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwiania dostępu do
zatrudnienia
CELE SZCZEGÓŁOWE PI 9.8
(…) Poprawa warunków dla rozwoju ekonomii społecznej
OCZEKIWANE EFEKTY PI 9.8
Wzmocnienie kondycji ekonomicznej podmiotów ekonomii społecznej
OPIS PRZEDSIĘWZIĘĆ PLANOWANYCH DO REALIZACJI W RAMACH PI 9.8
Przykładowymi typami operacji realizowanymi w ramach PI 9.8 będą:
Cel Poprawa warunków dla rozwoju ekonomii społecznej
(…) - Wypracowanie i wdrożenie zwrotnych instrumentów finansowanych na rzecz rozwoju ekonomii
społecznej i przedsiębiorczości społecznej (np. systemy pożyczkowe i poręczeniowe), a także
innowacyjnych instrumentów finansowych (np. social venture capital)
Potencjalnymi beneficjentami w PI 9.8 będą:
- minister właściwy ds. pracy, rodziny i zabezpieczenia społecznego
- Bank Gospodarstwa Krajowego
- podmioty ekonomii społecznej
Potencjalnymi grupami docelowymi działań realizowanych w PI 9.8 będą:
- instytucje wspierające rozwój sektora ekonomii społecznej, w tym Ośrodki Wsparcia Ekonomii
Społecznej
- podmioty ekonomii społecznej i przedsiębiorstwa społeczne
- organizacje pozarządowe
OPIS PLANOWANEGO WYKORZYSTANIA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
Planowane jest wykorzystanie instrumentów finansowych na rzecz rozwoju i wzrostu zatrudnienia w
podmiotach ekonomii społecznej, w tym w przedsiębiorstwach społecznych. Planowany jest rozwój
systemu pożyczkowego (uruchomionego pilotażowo w perspektywie finansowej 2007-2013) oraz
wprowadzenie systemu poręczeniowego, a także innowacyjnych instrumentów finansowych (np.
social venture capital). Menadżerem funduszu funduszy zarządzającego instrumentami finansowymi
będzie Bank Gospodarstwa Krajowego. Obecnie prowadzone jest badanie dotyczące luki finansowej.
23
Załącznik nr 3.Polityka mieszkaniowa Wielkiej Brytanii wobec
mieszkalnictwa senioralnego15
Potrzeba opieki dla seniorów
Specjalna
opieka dla osób
z demencją
Dodatkowa
opieka
Mieszkania
zaadaptowan
e
dom opieki
Bliska opieka
Mieszkania
ogólnej
potrzeby
Wioska
emerycka
Domy
/mieszkania
“na całe życie
Dom
rezydencjonalny
Mieszkanie z
asystą
Emeryckie
domy/mieszka
nia
wspomagane
Hospicjum
Szpital
Wobec rosnącej liczby starszych ludzi oraz oczekiwanego zwiększonego udziału tych odseparowanych
od rodzin oraz/lub w złym zdrowiu, istnieje widoczny i znaczący deficyt właściwych domów/mieszkań,
zarówno nowych jak też istniejących. Spośród ludności w wieku 65+ tylko 11% korzysta z domów
opieki lub mieszkalnictwa senioralnego. Wyzwaniem jest zamieszkanie pozostałych 89%, większość
których nie będzie się chciała przeprowadzić. Aby sprostać zmianom demograficznym, mieszkalnictwo
w formie domów rezydencjalnych i domów opieki musiałoby wzrosnąć o 115% w ciągu następnych 30
lat, a wydatki na opiekę długo-terminową o 325% w ujęciu realnym. rognozowany wzrost liczby
starszych ludzi będzie wymagał zwiększenia dedykowanych zasobów mieszkaniowych rzędu 40-70% w
ciągu następnych 20 lat.
Kilka przeszkód po stronie podażowej determinuje rządową politykę mieszkaniową wobec
mieszkalnictwa senioralnego.
Jedną z nich są generalne ograniczenia finansowe wynikające ze zmian demograficznych: stosunek
liczby ludności w wieku produkcyjnym do ludności w wieku emerytalnym spadnie z 3,3 w roku 2006
do 2,9 w roku 2031, osłabiając możliwości zarówno państwa jak i członków rodziny do pomocy
finansowej dla rosnącej liczby seniorów.
Inną przeszkodą jest częsty “nadmetraż” w mieszkaniach zajmowanych przez seniorów (mają więcej
pokoi niż potrzebują). Chociaż można dyskutować o definicji “nadmetrażu”, oficjalne dane wykazują
nadmetraż wśród 57% ludności 55+ podczas, gdy dla reszty wskaźnik ten wynosi 27%. Z tego powodu
seniorzy są postrzegani jako zajmujący często powierzchnie, które mogłyby zostać lepiej wykorzystane
przez większe rodziny tym bardziej, że tak duży metraż wymaga więcej ogrzewania i utrzymania co
pociąga za sobą dodatkowe koszty.
15
„Mieszkalnictwo senioralne w Anglii”, autor: Michael Lee, ekonomista miasta, [email protected]
24
Ważniejsze dla krajowej polityki, jednakże, są wyliczenia ponoszonych kosztów publicznych w związku
z pozostawaniem seniorów w swoich domach w ich obecnym stanie. Są to kwoty uderzające.
Przykładowo, każdego roku ma miejsce 1,25 mln upadków, głównie ludzi starszych, prowadzących do
hospitalizacji; roczny koszt hospitalizacji i opieki społecznej na zajmowanie się złamaniami bioder
(głównie z powodu upadków) ocenia się na 10 mld zł (w przeliczeniu z funtów brytyjskich).
Stare zasoby mieszkaniowe w Zjednoczonym Królestwie są słabo izolowane, co tworzy ryzyko, że przy
niewystarczającym ogrzewaniu starsi ludzie mogą cierpieć na hipotermię. Kilkaset zgonów rocznie
przypisuje się niedogrzaniem domów zajmowanych przez seniorów nie mających środków na paliwo.
W kilku badaniach podjęto próbę kwantyfikacji korzyści z niższych opieki osobistej potrzebnej w
mieszkalnictwie “wspomaganym” w porównaniu ze zwykłym mieszkalnictwem; wyniki są mieszane,
ale większość potwierdza znaczące oszczędności publiczne jeśli starsi ludzie mieszkają w
domach/mieszkaniach zgodnie ze swoimi potrzebami.
Podstawowym wyzwaniem jest więc, aby pozwolić starszym ludziom utrzymać niezależność i dobre
samopoczucie, po niższym koszcie własnym oraz dla państwa, we właściwie dostosowanych lub
nowych formach mieszkaniowych. Politycy są teraz pod wpływem nowoodkrytego uznania, że starsi
ludzie często nie chcą lub nie ufają decyzjom podejmowanym za nich, nawet przez dobrze życzących
usługodawców; natomiast są często w pełni sprawni aby uczestniczyć w decyzjach o swojej przyszłości
mieszkaniowej.
W roku 2008 rządowy raport o tym wyzwaniu dla polityki oparł się na trzech kluczowych założeniach:
•
•
•
specjalistyczne (dedykowane) mieszkalnictwo dla starszych ludzi nie powinno tylko polegać na
mieszkaniach socjalnych, ale obejmować wszelkie formy mieszkaniowe nadające się dla
starszych ludzi;
jeśli więcej seniorów ma pozostać w swoich domach to będzie to wymagać zintegrowanych
działań samorządów lokalnych i służby zdrowia; oraz
pozostawanie w społeczności lokalnej jest czym więcej niż zamieszkaniem: oznacza to rozwój
społeczności, w których seniorzy dobrze się odnajdują.
Wiele obecnych i proponowanych programów obejmuje wsparcie dla agencji zajmujących się
umożliwianiem starszym ludziom pozostawanie w swoich domach na dłużej: wspieranie działań
adaptujących domy do potrzeb mniej sprawnych mieszkańców i pomoc finansową dla seniorów, aby
mogli utrzymać własne domy/mieszkania by żyć w nich dłużej, oraz porady kiedy jest właściwy czas na
przeprowadzkę. Nacisk jest położony na prewencyjne usługi mieszkaniowe (porady, informacja,
adaptacja, naprawy).
Okrętem flagowym polityki ostatnich rządów jest rozwój domów “na życie” oraz “osiedli na życie”.
Domy na życie – standard, który miał obowiązywać dla wszystkich nowych domów do roku 2013, ale
jest stosowany dobrowolnie – zawiera wysokie normy projektowe pozwalające na zamieszkanie ludzi
o wszelkich formach sprawności na całe życie, od dzieciństwa aż do niepełnosprawności lub starości
(przykładowo, zawierające miejsca dla używania wózków inwalidzkich w domu, łatwy dostęp do
regulatorów i urządzeń, przewidując dodanie rampy na schodach).
Osiedla na życie - podlegają podobnym zasadom. Mają być zrównoważone w znaczeniu wpływu na
środowisko i życie społeczne. Jednocześnie, mają być projektowane tak, aby uznawać zmieniające się
potrzeby i aspiracje mieszkańców przechodzących przez pokolenia: “witające, dostępne, zachęcające
dla każdego, bez względu na wiek lub zdrowie lub niepełnosprawność ... osiedla na życie ma być
(zaprojektowane) możliwe dla pełnego życia mieszkańców włącznie z udziałem w życiu społeczności
lokalnej wokół nich”. Są więc stosownie projektowane od początku, aby pozwolić spełnić potrzeby
starszych i niepełnosprawnych mieszkańców, umożliwiając im kontynuację życia w “mieszanej”
społeczności.
Diagnoza problemu, od Ministerstwa Społeczności Lokalnych i Samorządu Terytorialnego (2008)
25
Problemy
usługi nie dosięgają
właściwych ludzi we
właściwym czasie
skąpa informacja i
ograniczony odzew
rynkowy
brak właściwych opcji
mieszkaniowych
brak wsparcia ze strony
rodziny
(spadkobierców)
Rozwiązania
dobrze adresowane
prewencyjne usługi
lepsza informacja dla
starszych ludzi i rynku
lepsza podaż opcji
mieszkaniowych
model aktywnie
starzejącego się
konsumenta
Nowa oferta
krajowa służba
informacji i doradztwa
więcej
“mainstreamowych”
opcji mieszkaniowych
krajowe usługi
doraźnych napraw i
adaptacji
więcej opcji
mieszkaniowych
włącznie ze
specjalistycznym
mieszkalnictwem,
monetyzacją majątku,
“homeshare” itd.
26