[rec.] Henryk Ćwięk, Polityczno-militarne przygotowania Trzeciej

PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Dáugosza w CzĊstochowie
Seria: Res Politicae
2009, t. III
Iwona Sterczewska
[rec.] Henryk ûwiĊk, Polityczno-militarne
przygotowania Trzeciej Rzeszy do wojny
w raportach attaché wojskowego w Berlinie
pák. Antoniego SzymaĔskiego, Wydawnictwo
Akademii im. Jana Dáugosza w CzĊstochowie,
CzĊstochowa 2007, ss. 481
Na temat przygotowaĔ Trzeciej Rzeszy do II wojny Ğwiatowej ukazaáy siĊ
liczne opracowania. Wydano takĪe wspomnienia i relacje oraz dokumenty Ĩródáowe. Pomimo to wydarzenia dotyczące tego okresu nadal wywoáują bardzo
duĪe zainteresowanie.
Dokumenty przedstawione przez prof. H. ûwiĊka odsáaniają wiele dotychczas nieznanych zagadnieĔ. Raporty polskiego attaché wojskowego w Berlinie
ppák. Antoniego SzymaĔskiego byáy cennym materiaáem wykorzystywanym
przez analityków Oddziaáu II Sztabu Gáównego, w ramach szeroko rozumianego
rozpoznania zagroĪenia ze strony Trzeciej Rzeszy. Znajdują siĊ w nich gáównie
informacje dotyczące zagadnieĔ militarnych, takich jak: rozbudowa siá zbrojnych, strukturalna modernizacja poszczególnych formacji wojskowych, zmiana
dyslokacji jednostek, polityka kadrowa, wyszkolenie i dyscyplina oraz analiza
wojska niemieckiego. Ponadto są dane dotyczące: policji, organizacji paramilitarnych (SA, SS) i przysposobienia wojskowego máodzieĪy (Hitlerjugend). Poza
tym ppák. Antoni SzymaĔski informowaá kierownictwo Oddziaáu II SG o rozwoju przemysáu wojennego oraz zagadnieniach z zakresu polityki wewnĊtrznej
i zagranicznej Niemiec.
W marcu 1935 r. wprowadzono w Niemczech powszechny obowiązek sáuĪby wojskowej. Rzesza uwalniaáa siĊ jednostronnie od zobowiązaĔ wynikających
z V czĊĞci traktatu wersalskiego. Rozbudowa zbrojeĔ Trzeciej Rzeszy wywoáywaáa zaniepokojenie strony polskiej. Sytuacja taka powodowaáa koniecznoĞü
288
Iwona Sterczewska
zwiĊkszenia siá i Ğrodków Oddziaáu II Sztabu Gáównego Wojska Polskiego na
rozpoznanie wywiadowcze Niemiec. Planowano rozbudowĊ sieci tajnych sáuĪb,
nie tylko na terytorium Niemiec, lecz takĪe w innych krajach, aby mogáy byü
uĪyteczne w czasie przygotowaĔ mobilizacyjnych.
Rozwój siá zbrojnych oraz szybkie tempo przeobraĪeĔ dokonujących siĊ
w Īyciu politycznym i gospodarczym Niemiec hitlerowskich rozszerzaáy zakres
polskich zainteresowaĔ. Kierownictwo Oddziaáu II zdawaáo sobie sprawĊ
z trudnoĞci rozpoznania przez polski wywiad caáoksztaátu przygotowaĔ wojennych Rzeszy. WaĪnym uzupeánieniem informacji dostarczanych przez polski
wywiad byáy raporty i opracowania attaché wojskowego w Berlinie ppák. dypl.
Antoniego SzymaĔskiego. Zadania attaché wojskowego miaáy szczególny charakter, obejmowaáy bowiem problematykĊ wojskowoĞci i dyplomacji. Stąd teĪ
wynikaáo jego podwójne podporządkowanie sáuĪbowe. PrzeáoĪonym A. SzymaĔskiego byá kierujący placówką poseá Alfred Wysocki, a póĨniej w latach
1933–1939 Józef Lipski, poseá, nastĊpnie ambasador Polski w Berlinie. Jednak
z drugiej strony attaché wojskowy podlegaá bezpoĞrednio szefowi sztabu Gáównego – gen. bryg. Januszowi Gąsiorowskiemu, a od poáowy 1935 r. do wybuchu
II wojny Ğwiatowej – gen. bryg. Wacáawowi Stachiewiczowi.
Autor podkreĞliá, Īe wspóápraca attaché wojskowego z centralą w Warszawie ukáadaáa siĊ dobrze. A. SzymaĔski uwaĪaá, Īe mimo zawartej z Niemcami
deklaracji o nieagresji, w okresie Īycia marszaáka Piásudskiego, odczuwaá wyraĨnie nieufnoĞü przedstawicieli najwyĪszych wáadz paĔstwowych Drugiej Rzeczypospolitej wobec Niemiec. Nie podzielaá optymistycznych ocen na temat poprawy w stosunkach polsko-niemieckich. Szef Oddziaáu II SG pák. Tadeusz PeáczyĔski doskonale rozumiaá A. SzymaĔskiego i uwaĪaá, Īe trafne są jego oceny
dotyczące niebezpieczeĔstwa groĪącego Polsce ze strony zachodniego sąsiada.
Raporty polskiego attaché wojskowego w Berlinie, doskonale zorientowanego
w zasiĊgu przygotowaĔ niemieckich, nie spotykaáy siĊ z naleĪytą uwagą najwyĪszych wáadz wojskowych i paĔstwowych Rzeczypospolitej, jak podkreĞliá prof.
Henryk ûwiĊk.
Na uwagĊ zasáuguje duĪy wkáad Autora w opracowanie materiaáów Ĩródáowych, związany z kwerendą oraz doborem dokumentów. Pochodzą one z: Centralnego Archiwum Wojskowego, byáego Centralnego Archiwum Ministerstwa
Spraw WewnĊtrznych oraz Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego
w Londynie.
W pracy przedstawiono siedemnaĞcie niepublikowanych dotychczas raportów ppák. SzymaĔskiego. Dokumenty te zostaáy zamieszczone w ukáadzie chronologicznym. Ingerencja w ich treĞü oraz poprawki stylistyczne ograniczone zostaáy do niezbĊdnego minimum. Zachowano równieĪ niektóre przypisy oznaczone gwiazdkami, które pochodzą od autora raportów. Dokumenty zostaáy opubli-
[rec.] Henryk ûwiĊk, Polityczno-militarne...
289
kowane bez opisów kancelaryjnych. PracĊ wzbogacają dodatkowo biogramy
niektórych osób.
Prof. Henryk ûwiĊk jest znanym badaczem dziejów sáuĪb specjalnych Polski
i Niemiec w okresie miĊdzywojennym oraz II wojny Ğwiatowej. Jest on autorem
wielu wartoĞciowych prac poĞwiĊconych tej problematyce. Omawiana praca ma
niewątpliwie duĪą wartoĞü poznawczą, co umoĪliwia czytelnikowi zrozumienie
skali zagroĪenia ze strony Trzeciej Rzeszy. Opracowanie jest rezultatem wieloletniej kwerendy Autora. Stanowi równoczeĞnie pokáosie jego pasji badawczej.
Publikacja zainteresuje nie tylko historyków–profesjonalistów, ale równieĪ szeroką rzeszĊ pasjonatów tej problematyki. Czytelnik pozna etapy rozwoju militarnego Trzeciej Rzeszy, od momentu objĊcia wáadzy przez Adolfa Hitlera do
wybuchu II wojny Ğwiatowej. Lektura ta uáatwia równieĪ ocenĊ, w jakim stopniu
polscy przywódcy polityczni i wojskowi orientowali siĊ w narastającym zagroĪeniu ze strony Niemiec.