docPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA (PSO) Z CHEMII Beata
download 
Reklamacja Transkrypt
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA (PSO) Z CHEMII Beata
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA (PSO) Z CHEMII Beata Gomułka Gimnazjum Publiczne w Pruchniku 1 Dział 1. SUBSTANCJE CHEMICZNE W NASZYM OTOCZENIU Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • podaje przykłady obecno ci chemii w swoim yciu; • zna szkoln pracowni chemiczn ; • wymienia podstawowe narz dzia pracy chemika; • zna i stosuje zasady bezpiecznej pracy w pracowni chemicznej; • dzieli substancje na stałe, ciekłe i gazowe; • wskazuje przykłady substancji stałych, ciekłych i gazowych ze swojego otoczenia; • wymienia kilka wła ciwo ci substancji; • zna wzór na g sto substancji; • zna podział substancji na metale i niemetale; • wskazuje przedmioty wykonane z metali; • podaje przykłady niemetali; • podaje wła ciwo ci wybranych niemetali; • sporz dza mieszanin substancji; • podaje przykłady mieszanin z ycia codziennego; • wymienia przykładowe metody rozdzielania mieszanin; • definiuje poj cie reakcji chemicznej; • podaje co najmniej trzy objawy reakcji chemicznej; • dzieli poznane substancje na proste i zło one. dostateczn Ucze : • wymienia gał zie przemysłu zwi zane z chemi ; • podaje przykłady produktów wytwarzanych przez zakłady przemysłowe zwi zane z chemi ; • czyta ze zrozumieniem tekst popularnonaukowy na temat wybranych faktów z historii i rozwoju chemii; • rozpoznaje i nazywa podstawowy sprz t i naczynia laboratoryjne; • wie, w jakim celu stosujemy oznaczenia na etykietach z odczynnikami chemicznymi i rodkach czysto ci stosowanych w gospodarstwie domowym; • bada wła ciwo ci substancji; • korzysta z danych zawartych w tabelach (odczytuje g sto oraz warto ci temperatury wrzenia i temperatury topnienia substancji); • zna jednostki g sto ci; • podstawia dane do wzoru na g sto substancji; • odró nia metale od innych substancji i wymienia ich wła ciwo ci; • wie, co to s stopy metali; • podaje zastosowanie wybranych metali i ich stopów; • odczytuje dane tabelaryczne, dotycz ce warto ci temperatury wrzenia i temperatury topnienia metali; • omawia zastosowania wybranych niemetali; dobr Ucze : • wskazuje zawody w wykonywaniu, których niezb dna jest co najmniej podstawowa znajomo zagadnie chemicznych; • wyszukuje w dost pnych ródłach informacje na temat historii i rozwoju chemii na przestrzeni dziejów; • potrafi udzieli pierwszej pomocy w pracowni chemicznej; • okre la zastosowanie podstawowego sprz tu laboratoryjnego; • identyfikuje substancje na podstawie przeprowadzonych bada ; • bada wła ciwo ci wybranych metali (w tym przewodnictwo cieplne i elektryczne metali); • interpretuje informacje z tabel chemicznych dotycz ce wła ciwo ci metali; • zna skład wybranych stopów metali; • wyja nia ró nice we wła ciwo ciach metali i niemetali; • zna poj cia: sublimacja i resublimacja; • planuje i przeprowadza proste do wiadczenia dotycz ce rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych; • montuje zestaw do s czenia; • wyja nia, na czym polega metoda destylacji; • wskazuje w podanych przykładach przemian chemiczn i zjawisko bardzo dobr Ucze : • przedstawia zarys historii rozwoju chemii; • wskazuje chemi w ród innych nauk przyrodniczych; • wskazuje zwi zki chemii z innymi dziedzinami nauki; • bezbł dnie posługuje si podstawowym sprz tem laboratoryjnym; • wyja nia, na podstawie budowy wewn trznej substancji, dlaczego ciała stałe maj na ogół najwi ksz g sto , a gazy najmniejsz ; • wskazuje na zwi zek zastosowania substancji z jej wła ciwo ciami; • wyja nia rol metali w rozwoju cywilizacji i gospodarce człowieka; • tłumaczy, dlaczego metale stapia si ze sob ; • bada wła ciwo ci innych (ni podanych na lekcji) metali oraz wyci ga prawidłowe wnioski na podstawie obserwacji z bada ; • wykazuje szkodliwe działanie substancji zawieraj cych chlor na ro liny; • wyja nia poj cia: sublimacja i resublimacja na przykładzie jodu; • porównuje wła ciwo ci stopu (mieszaniny metali) z wła ciwo ciami jego składników; • opisuje rysunek przedstawiaj cy aparatur do destylacji; 2 • wie, w jakich stanach skupienia niemetale wyst puj w przyrodzie; • sporz dza mieszanin jednorodn i niejednorodn ; • wskazuje przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorodnych; • odró nia mieszaniny jednorodne i niejednorodne; • odró nia substancj od mieszaniny substancji; • wie, co to jest: dekantacja; sedymentacja, filtracja, odparowanie rozpuszczalnika i krystalizacja; • wykazuje na dowolnym przykładzie ró nice mi dzy zjawiskiem fizycznym a reakcj chemiczn ; • przedstawia podane przemiany w schematycznej formie zapisu równania reakcji chemicznej; • wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej; • podaje przykłady przemian chemicznych z ycia codziennego. • wskazuje ró nice mi dzy fizyczne; wła ciwo ciami substancji, a nast pnie • wyja nia, czym jest zwi zek chemiczny; • wykazuje ró nice mi dzy mieszanin stosuje je do rozdzielania mieszanin; a zwi zkiem chemicznym. • projektuje proste zestawy do wiadczalne do rozdzielania wskazanych mieszanin; • sporz dza kilkuskładnikowe mieszaniny, a nast pnie rozdziela je poznanymi metodami; • przeprowadza w obecno ci nauczyciela reakcj elaza z siark ; • przeprowadza rekcj termicznego rozkładu cukru i na podstawie produktów rozkładu cukru okre la typ reakcji chemicznej; • formułuje poprawne wnioski na podstawie obserwacji. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • • • • • • samodzielnie szuka w literaturze naukowej i czasopismach chemicznych informacji na temat historii i rozwoju chemii; a tak e na temat substancji i ich przemian; posługuje si poj ciem g sto ci substancji w zadaniach problemowych; zna skład i zastosowanie innych, ni poznanych na lekcji, stopów (np. stopu Wooda); przeprowadza chromatografi bibułow oraz wskazuje jej zastosowanie; tłumaczy, na czym polega zjawisko alotropii i podaje jej przykłady; samodzielnie podejmuje działania zmierzaj ce do rozszerzenia swoich wiadomo ci i umiej tno ci zdobytych na lekcjach chemii; przeprowadza badania wła ciwo ci substancji; sporz dza mieszaniny ró nych substancji oraz samodzielnie je rozdziela; identyfikuje substancje na podstawie samodzielnie przeprowadzonych bada ; prezentuje wyniki swoich bada w formie wyst pienia, referatu lub za pomoc multimediów (np. w formie prezentacji multimedialnej). 3 Dział 2. BUDOWA ATOMU A UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW CHEMICZNYCH Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • definiuje pierwiastek chemiczny; • wie, e symbole pierwiastków chemicznych mog by jedno- lub dwuliterowe; • wie, e w symbolu dwuliterowym pierwsza litera jest du a; a druga – mała; • układa z podanego wyrazu mo liwe kombinacje literowe – symbole pierwiastków; • wie, e substancje s zbudowane z atomów; • definiuje atom; • wie, na czym polega dyfuzja; • zna poj cia: proton, neutron, elektron, elektron walencyjny, konfiguracja elektronowa; • kojarzy nazwisko Mendelejewa z układem okresowym pierwiastków chemicznych; • zna tre prawa okresowo ci; • wie, e pionowe kolumny w układzie okresowym pierwiastków chemicznych to grupy, a poziome rz dy to okresy; • posługuje si układem okresowym pierwiastków chemicznych w celu odczytania symboli pierwiastków i ich charakteru chemicznego; • wie, co to s izotopy; • wymienia przykłady izotopów; • wymienia przykłady zastosowa izotopów; dostateczn Ucze : • przyporz dkowuje nazwom pierwiastków chemicznych ich symbole i odwrotnie; • tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji; • podaje dowody ziarnisto ci materii; • definiuje pierwiastek chemiczny jako zbiór prawie jednakowych atomów; • podaje symbole, masy i ładunki cz stek elementarnych; • wie, co to jest powłoka elektronowa; • oblicza liczby protonów, elektronów i neutronów znajduj cych si w atomach danego pierwiastka chemicznego, korzystaj c z liczby atomowej i masowej; • okre la rozmieszczenie elektronów na poszczególnych powłokach elektronowych i wskazuje elektrony walencyjne; • wie, jaki był wkład D. Mendelejewa w prace nad uporz dkowaniem pierwiastków chemicznych; • rozumie prawo okresowo ci; • wskazuje w układzie okresowym pierwiastków chemicznych grupy i okresy; • porz dkuje podane pierwiastki chemiczne według wzrastaj cej liczby atomowej; • wyszukuje w dost pnych mu ródłach informacje o wła ciwo ciach i aktywno ci chemicznej podanych pierwiastków; • wyja nia, co to s izotopy; • nazywa i zapisuje symbolicznie izotopy pierwiastków chemicznych; dobr Ucze : • wymienia pierwiastki chemiczne znane w staro ytno ci; • podaje kilka przykładów pochodzenia nazw pierwiastków chemicznych; • odró nia modele przedstawiaj ce drobiny ró nych pierwiastków chemicznych; • wyja nia budow wewn trzn atomu, wskazuj c miejsce protonów; neutronów i elektronów; • rysuje modele atomów wybranych pierwiastków chemicznych; • wie, jak tworzy si nazwy grup; • wskazuje w układzie okresowym pierwiastków chemicznych miejsce metali i niemetali; • tłumaczy, dlaczego masa atomowa pierwiastka chemicznego ma warto ułamkow ; • oblicza liczb neutronów w podanych izotopach pierwiastków chemicznych; • wskazuje zagro enia wynikaj ce ze stosowania izotopów promieniotwórczych; • bierze udział w dyskusji na temat wad i zalet energetyki j drowej; • wskazuje poło enie pierwiastka w układzie okresowym pierwiastków chemicznych na podstawie budowy jego atomu. bardzo dobr Ucze : • podaje, jakie znaczenie miało poj cie pierwiastka w staro ytno ci; • tłumaczy, w jaki sposób tworzy si symbole pierwiastków chemicznych; • planuje i przeprowadza do wiadczenia potwierdzaj ce dyfuzj zachodz c w ciałach o ró nych stanach skupienia; • zna histori rozwoju poj cia: atom; • tłumaczy, dlaczego wprowadzono atomow jednostk masy u; • wyja nia, jakie znaczenie maj elektrony walencyjne; • omawia, jak zmienia si aktywno metali i niemetali w grupach i okresach; • projektuje i buduje modele j der atomowych izotopów; • oblicza redni mas atomow pierwiastka chemicznego na podstawie mas atomowych poszczególnych izotopów i ich zawarto ci procentowej; • szuka rozwi za dotycz cych składowania odpadów promieniotwórczych; • tłumaczy, dlaczego pierwiastki chemiczne znajduj ce si w tej samej grupie maj podobne wła ciwo ci; • tłumaczy, dlaczego gazy szlachetne s pierwiastkami mało aktywnymi chemicznie. 4 • odczytuje z układu okresowego pierwiastków chemicznych podstawowe informacje niezb dne do okre lenia budowy atomu: numer grupy i numer okresu oraz liczb atomow i liczb masow . • wyja nia, na czym polegaj przemiany promieniotwórcze; • charakteryzuje przemiany: , i ; • omawia wpływ promieniowania j drowego na organizmy; • okre la na podstawie poło enia w układzie okresowym budow atomu danego pierwiastka i jego charakter chemiczny. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • • • • zna ciekawe historie zwi zane z pochodzeniem lub tworzeniem nazw pierwiastków chemicznych; przedstawia rozwój poj cia: atom i zało enia teorii atomistyczno-cz steczkowej; przedstawia inne, ni poznane na lekcji, sposoby porz dkowania pierwiastków chemicznych; ledzi w literaturze naukowej osi gni cia w dziedzinie bada nad atomem i pierwiastkami promieniotwórczymi; bezbł dnie oblicza mas atomow ze składu izotopowego pierwiastka chemicznego; oblicza skład procentowy izotopów pierwiastka chemicznego; zna budow atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych wi kszych od 20; uzasadnia, dlaczego lantanowce i aktynowce umieszcza si najcz ciej pod główn cz ci tablicy. 5 Dział 3. Ł CZENIE SI ATOMÓW Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • zapisuje w sposób symboliczny aniony i kationy; • wie, na czym polega wi zanie jonowe, a na czym wi zanie atomowe; • odczytuje warto ciowo z układu okresowego pierwiastków chemicznych; • nazywa tlenki zapisane za pomoc wzoru sumarycznego; • odczytuje masy atomowe pierwiastków z układu okresowego pierwiastków chemicznych; • zna trzy typy reakcji chemicznych: ł czenie (syntez ), rozkład (analiz ) i wymian ; • podaje po jednym przykładzie reakcji ł czenia (syntezy), rozkładu (analizy) i wymiany; • podaje tre prawa zachowania masy; • podaje tre prawa stało ci składu. dostateczn Ucze : • rozró nia typy wi za przedstawione w sposób modelowy na rysunku; • rysuje modele wi za jonowych i atomowych na prostych przykładach; • rozumie poj cia oktetu i dubletu elektronowego; • wyja nia sens poj cia: warto ciowo ; • oblicza liczby atomów poszczególnych pierwiastków chemicznych na podstawie zapisów typu: 3 H2O; • definiuje i oblicza masy cz steczkowe pierwiastków i zwi zków chemicznych; • wyja nia, na czym polega reakcja ł czenia (syntezy), rozkładu (analizy) i wymiany; • podaje po kilka przykładów reakcji ł czenia (syntezy), rozkładu (analizy) i wymiany; • zapisuje przemiany chemiczne w formie równa reakcji chemicznych; • dobiera współczynniki stechiometryczne w równaniach reakcji chemicznych; • wykonuje bardzo proste obliczenia oparte na prawie zachowania masy; • wykonuje bardzo proste obliczenia oparte na stało ci składu. dobr Ucze : • tłumaczy mechanizm tworzenia jonów i wi zania jonowego; • wyja nia mechanizm tworzenia si wi zania atomowego (kowalencyjnego); • podaje przykład chlorowodoru i wody jako cz steczki z wi zaniem atomowym (kowalencyjnym) spolaryzowanym; • okre la warto ciowo pierwiastka na podstawie wzoru jego tlenku; • ustala wzory sumaryczne i strukturalne tlenków niemetali oraz wzory sumaryczne tlenków metali na podstawie warto ciowo ci pierwiastków; • podaje sens stosowania atomowej jednostki masy; • układa równania reakcji chemicznych zapisanych słownie; • układa równania reakcji chemicznych przedstawionych w zapisach modelowych; • uzupełnia podane równania reakcji chemicznych; • wykonuje proste obliczenia oparte na prawach zachowania masy i stało ci składu w zadaniach ró nego typu; • rozumie znaczenie obu praw w codziennym yciu i procesach przemysłowych. bardzo dobr Ucze : • wyja nia, od czego zale y trwało konfiguracji elektronowej; • modeluje schematy powstawania wi za : atomowych, atomowych spolaryzowanych i jonowych; • oblicza warto ciowo pierwiastków chemicznych w tlenkach; • układa równania reakcji chemicznych przedstawionych w formie prostych chemografów; • rozumie istot przemian chemicznych w uj ciu teorii atomistyczno-cz steczkowej; • analizuje reakcj elaza z tlenem (lub inn przemian ) w zamkni tym naczyniu z kontrol zmiany masy. 6 Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • • • tłumaczy, dlaczego konfiguracja elektronowa helowców stanowi stabilny układ elektronów; samodzielnie analizuje charakter wi za w podanych przykładach cz steczek zwi zków chemicznych (na podstawie danych uzyskanych z tablicy elektroujemno ci); rozwi zuje proste zadania z uwzgl dnieniem mola; rozwi zuje zło one chemografy: ustala, jakie substancje kryj si pod wskazanymi oznaczeniami, zapisuje równania reakcji; w podanym zbiorze reagentów dobiera substraty do produktów, a nast pnie zapisuje równania reakcji, okre laj c ich typ; interpretuje równania reakcji chemicznych pod wzgl dem ilo ciowym; wykonuje obliczenia stechiometryczne uwzgl dniaj ce poznane w trakcie realizacji działu poj cia i prawa. 7 Dział 4. POWIETRZE I INNE GAZY Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • przedstawia dowody na istnienie powietrza; • wie, z jakich substancji składa si powietrze; • opisuje na schemacie obieg tlenu w przyrodzie; • definiuje tlenek; • podaje, jakie zastosowania znalazł tlen; • wyja nia znaczenie azotu dla organizmów; • podaje podstawowe zastosowania azotu; • odczytuje z układu okresowego nazwy pierwiastków nale cych do 18. grupy; • zna wzór sumaryczny i strukturalny tlenku w gla(IV) [dwutlenku w gla]; • wymienia podstawowe zastosowania tlenku w gla(IV); • przeprowadza identyfikacj tlenku w gla(IV) przy u yciu wody wapiennej; • omawia podstawowe wła ciwo ci wodoru; • wymienia praktyczne zastosowania wodoru; • wymienia ródła zanieczyszcze powietrza; • wyja nia skutki zanieczyszcze powietrza dla przyrody i człowieka. dostateczn Ucze : • bada skład oraz podstawowe wła ciwo ci powietrza; • tłumaczy, dlaczego bez tlenu nie byłoby ycia na Ziemi; • ustala na podstawie układu okresowego pierwiastków chemicznych podstawowe informacje o budowie atomu tlenu; • wskazuje ródła pochodzenia ozonu oraz okre la jego znaczenie dla organizmów; • podaje podstawowe zastosowania praktyczne kilku wybranych tlenków; • proponuje sposób otrzymywania tlenków na drodze spalania; • ustala nazwy tlenków na podstawie wzorów; • ustala wzory sumaryczne tlenków na podstawie nazwy; • oblicza masy cz steczkowe wybranych tlenków; • uzupełnia współczynniki stechiometryczne w równaniach reakcji otrzymywania tlenków na drodze utleniania pierwiastków; • omawia wła ciwo ci azotu (barw , zapach, smak, palno ); • przedstawia, na podstawie układu okresowego pierwiastków chemicznych, budow atomu azotu; • wymienia ródła tlenku w gla(IV); dobr Ucze : • oblicza obj to poszczególnych składników powietrza w pomieszczeniu o podanych wymiarach; • rozumie, dlaczego zmienia si naturalny skład powietrza; • zbiera tlen do probówki w wyniku wypierania wody lub wypierania powietrza; • okre la na podstawie obserwacji zebranego gazu podstawowe wła ciwo ci tlenu (stan skupienia, barw , zapach, rozpuszczalno w wodzie); • otrzymuje tlenki w wyniku spalania, np. tlenek w gla(IV); • ustala wzory tlenków na podstawie modeli i odwrotnie; • zapisuje równania reakcji otrzymywania kilku tlenków; • odró nia na podstawie opisu słownego reakcj egzotermiczn od reakcji endotermicznej; • tłumaczy, na czym polega obieg azotu w przyrodzie; • omawia wła ciwo ci i zastosowanie gazów szlachetnych; • zalicza tlenek w gla(IV) do tzw. gazów cieplarnianych; • tłumaczy na schemacie obieg tlenku w gla(IV) w przyrodzie; bardzo dobr Ucze : • oblicza, na ile czasu wystarczy tlenu osobom znajduj cym si w pomieszczeniu, (przy zało eniu, e jest to pomieszczenie hermetyczne i jest mu znane zu ycie tlenu na godzin ); • konstruuje proste przyrz dy do badania nast puj cych zjawisk atmosferycznych i wła ciwo ci powietrza: wykrywanie powietrza w „pustym” naczyniu, badanie składu powietrza, badanie udziału powietrza w paleniu si wiecy; • otrzymuje pod nadzorem nauczyciela tlen podczas reakcji termicznego rozkładu manganianu(VII) potasu; • wie, kiedy reakcj ł czenia si tlenu z innymi pierwiastkami nazywa si spalaniem; • przedstawia podział tlenków na tlenki metali i tlenki niemetali oraz podaje przykłady takich tlenków; • uzasadnia, dlaczego zaleca si stosowanie nazwy helowce w odniesieniu do gazów szlachetnych; • podaje skład j der atomowych i rozmieszczenie elektronów na poszczególnych powłokach dla czterech helowców (He, Ne, Ar, Kr); • podaje przyczyn , dla której wzrost zawarto ci tlenku w gla(IV) w atmosferze jest niekorzystny; 11 • wyja nia znaczenie tlenku w gla(IV) dla organizmów; • rysuje na podstawie wzoru sumarycznego i informacji zawartych w układzie okresowym wzór sumaryczny i model cz steczki tlenku w gla(IV); • wie, jaka wła ciwo tlenku w gla(IV) zadecydowała o jego zastosowaniu w po arnictwie; • przedstawia budow atomu wodoru; • bezpiecznie obchodzi si z substancjami i mieszaninami wybuchowymi; • podaje, we wskazanych przykładach, jakie wła ciwo ci wodoru zdecydowały o jego zastosowaniu; • podaje przyczyny i skutki smogu; • wyja nia powstawanie efektu cieplarnianego i konsekwencje jego wzrostu na ycie mieszka ców Ziemi; • wymienia przyczyny i skutki dziury ozonowej. • przeprowadza i opisuje do wiadczenie otrzymywania tlenku w gla(IV) w szkolnych warunkach laboratoryjnych; • bada do wiadczalnie wła ciwo ci fizyczne tlenku w gla(IV); • uzasadnia konieczno wyposa enia pojazdów i budynków u yteczno ci publicznej w ga nice pianowe lub proszkowe; • otrzymuje wodór w reakcji octu z wiórkami magnezowymi; • opisuje do wiadczenie, za pomoc którego mo na zbada wła ciwo ci wybuchowe mieszaniny wodoru i powietrza; • podaje znaczenie warstwy ozonowej dla ycia na Ziemi; • sprawdza eksperymentalnie, jaki jest wpływ zanieczyszcze gazowych na rozwój ro lin; • bada stopie zapylenia powietrza w swojej okolicy. • uzasadnia, przedstawiaj c odpowiednie obliczenia, kiedy istnieje zagro enie zdrowia i ycia ludzi przebywaj cych w niewietrzonych pomieszczeniach; • wyja nia, jak mo e doj do wybuchu mieszanin wybuchowych, jakie s jego skutki i jak przed wybuchem mo na si zabezpieczy ; • porównuje g sto wodoru z g sto ci powietrza; • przeprowadza do wiadczenie udowadniaj ce, e dwutlenek w gla jest gazem cieplarnianym; • proponuje działania maj ce na celu ochron powietrza przed zanieczyszczeniami. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • • • • • • • wie, kto po raz pierwszy i w jaki sposób skroplił powietrze; rozumie proces skraplania powietrza i jego składników; zna szersze zastosowania tlenu cz steczkowego i ozonu; zna i charakteryzuje wła ciwo ci wi kszo ci znanych tlenków; charakteryzuje kilka nadtlenków; do wiadczalnie sprawdza wpływ nawo enia azotowego na wzrost i rozwój ro lin; rozumie natur biochemiczn cyklu azotu w przyrodzie; wyja nia, czym spowodowana jest mała aktywno chemiczna helowców; rozumie i opisuje proces fotosyntezy; zna fakty dotycz ce bada nad wodorem; podejmuje si zorganizowania akcji o charakterze ekologicznym. 12 Dział 5. WODA I ROZTWORY WODNE Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • wymienia rodzaje wód; • wie, jak funkcj pełni woda w budowie organizmów; • podaje przykłady roztworów i zawiesin spotykanych w yciu codziennym; • wymienia czynniki przy pieszaj ce rozpuszczanie ciał stałych; • wie, co to jest st enie procentowe roztworu; • zna wzór na st enie procentowe roztworu; • wskazuje znane z ycia codziennego przykłady roztworów o okre lonych st eniach procentowych; • wie, co to jest rozcie czanie roztworu; • wyja nia, co to jest zat anie roztworu; • podaje ródła zanieczyszcze wody; • zna podstawowe skutki zanieczyszcze wód. dostateczn Ucze : • tłumaczy obieg wody w przyrodzie; • tłumaczy znaczenie wody w funkcjonowaniu organizmów; • wyja nia znaczenie wody w gospodarce człowieka; • wyja nia, na czym polega proces rozpuszczania si substancji w wodzie; • bada rozpuszczanie si substancji stałych i ciekłych w wodzie; • bada szybko rozpuszczania si substancji w wodzie; • podaje ró nic mi dzy roztworem nasyconym i nienasyconym; • przygotowuje roztwór nasycony; • wyja nia, na czym polega ró nica mi dzy roztworem rozcie czonym a st onym; • potrafi stosowa wzór na st enie procentowe roztworu do prostych oblicze ; • przygotowuje roztwory o okre lonym st eniu procentowym; • wie, na czym polega rozcie czanie roztworu; • podaje sposoby zat ania roztworów; • tłumaczy, w jaki sposób mo na pozna , e woda jest zanieczyszczona. dobr Ucze : • wyja nia, jakie znaczenie dla przyrody ma nietypowa g sto wody; • wykrywa wod w produktach pochodzenia ro linnego i w niektórych minerałach; • tłumaczy, jaki wpływ na rozpuszczanie substancji stałych ma polarna budowa wody; • wskazuje ró nice we wła ciwo ciach roztworów i zawiesin; • tłumaczy, co to jest rozpuszczalno substancji; • odczytuje rozpuszczalno substancji z wykresu rozpuszczalno ci; • oblicza st enie procentowe roztworu, znaj c mas substancji rozpuszczonej i rozpuszczalnika (lub roztworu); • oblicza mas substancji rozpuszczonej w okre lonej masie roztworu o znanym st eniu procentowym; • oblicza mas rozpuszczalnika potrzebn do przygotowania roztworu okre lonym st eniu procentowym; • oblicza, ile wody nale y doda do danego roztworu w celu rozcie czenia go do wymaganego st enia; • oblicza mas substancji, któr nale y doda do danego roztworu w celu zat enia go do okre lonego st enia procentowego; bardzo dobr Ucze : • uzasadnia potrzeb oszcz dnego gospodarowania wod i proponuje sposoby oszcz dzania; • oblicza procentow zawarto wody w produktach spo ywczych na podstawie przeprowadzonych samodzielnie bada ; • wyja nia, co to jest emulsja; • otrzymuje emulsj i podaje przykłady emulsji spotykanych w yciu codziennym; • korzystaj c z wykresu rozpuszczalno ci, oblicza rozpuszczalno substancji w okre lonej masie wody; • wyja nia, od czego zale y rozpuszczalno gazów w wodzie; • omawia znaczenie rozpuszczania si gazów w wodzie dla organizmów; • oblicza st enie procentowe roztworu, znaj c mas lub obj to i g sto substancji rozpuszczonej i mas rozpuszczalnika (lub roztworu); • oblicza mas lub obj to substancji rozpuszczonej w okre lonej masie lub obj to ci roztworu o znanym st eniu procentowym; • oblicza obj to rozpuszczalnika (o znanej g sto ci) potrzebn do przygotowania roztworu okre lonym st eniu procentowym; 13 • oblicza, ile wody nale y odparowa z danego roztworu w celu zat enia go do wymaganego st enia procentowego; • omawia zagro enia rodowiska naturalnego spowodowane ska eniem wód; • omawia sposoby zapobiegania zanieczyszczeniom wód. • przygotowuje roztwór o okre lonym st eniu procentowym przez zmieszanie dwóch roztworów o danych st eniach; • oblicza masy lub obj to ci roztworów o znanych st eniach procentowych potrzebne do przygotowania okre lonej masy roztworu o wymaganym st eniu; • wyja nia, jak działa oczyszczalnia cieków; • tłumaczy, w jaki sposób uzdatnia si wod . Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • zna poj cie piany; bada, jaki jest wpływ emulgatora na stabilizowanie piany; prezentuje swoje pogl dy na temat ekologii wód w Polsce i na wiecie; zna i rozumie definicj st enia molowego; wykonuje proste obliczenia zwi zane ze st eniem molowym roztworów. 14 Dział 6. WODOROTLENKI A ZASADY Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • definiuje wska nik; • wyja nia poj cie: wodorotlenek; • wskazuje metale aktywne i mniej aktywne; • wymienia dwie metody otrzymywania wodorotlenków; • stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia si ze st onymi zasadami (ługami); • wymienia przykłady zastosowania wodorotlenków sodu i potasu; • definiuje zasad na podstawie dysocjacji jonowej. dostateczn Ucze : • wymienia rodzaje wska ników; • podaje przykłady tlenków metali reaguj cych z wod ; • pisze wzór ogólny wodorotlenku oraz wzory wodorotlenków metali; • nazywa wodorotlenki na podstawie wzoru; • podaje zasady bezpiecznego obchodzenia si z bardzo aktywnymi metalami i zachowuje ostro no w pracy z nimi; • pisze schematy słowne równa otrzymywania wodorotlenków; • opisuje wła ciwo ci wodorotlenków sodu, potasu, wapnia i magnezu; • tłumaczy, czym ró ni si wodorotlenek od zasady; • tłumaczy dysocjacj jonow zasad. dobr Ucze : • sprawdza do wiadczalnie działanie wody na tlenki metali; • zna zabarwienie wska ników w wodzie i zasadach; • pisze równania reakcji tlenków metali z wod ; • sprawdza do wiadczalnie działanie wody na metale; • pisze równania reakcji metali z wod ; • bada wła ciwo ci wybranych wodorotlenków; • interpretuje przewodzenie pr du elektrycznego przez zasady; • pisze równania dysocjacji jonowej przykładowych zasad; • pisze ogólne równanie dysocjacji jonowej zasad. bardzo dobr Ucze : • przedstawia za pomoc modeli przebieg reakcji tlenków metali z wod ; • potrafi zidentyfikowa produkty reakcji aktywnych metali z wod ; • tłumaczy, w jakich postaciach mo na spotka wodorotlenek wapnia i jakie on ma zastosowanie; • przedstawia za pomoc modeli przebieg dysocjacji jonowej przykładowych zasad. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • zna kilka wska ników słu cych do identyfikacji wodorotlenków; wie, jak zmienia si charakter chemiczny tlenków metali wraz ze wzrostem liczby atomowej metalu; zna poj cie alkaliów; zna przykłady wodorotlenków metali ci kich; rozwi zuje zadania problemowe zwi zane z tematyk wodorotlenków i zasad. 15 Dział 7. KWASY Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • podaje przykłady tlenków niemetali reaguj cych z wod ; • zna wzory sumaryczne trzech poznanych kwasów; • podaje definicje kwasów jako zwi zków chemicznych zbudowanych z atomu (atomów) wodoru i reszty kwasowej; • podaje przykłady kwasów beztlenowych: chlorowodorowego i siarkowodorowego; • zapisuje wzory sumaryczne poznanych kwasów beztlenowych; • zna nazw zwyczajow kwasu chlorowodorowego; • podaje metody unikania zagro e ze strony kwasów beztlenowych; • wymienia wła ciwo ci wybranych kwasów; • podaje przykłady zastosowa wybranych kwasów; • wie, co to jest skala pH; • rozumie poj cie: kwa ne opady; • wymienia skutki kwa nych opadów. dostateczn Ucze : • definiuje kwasy jako produkty reakcji tlenków kwasowych z wod , • nazywa kwasy tlenowe na podstawie ich wzoru; • zapisuje równania reakcji otrzymywania trzech dowolnych kwasów tlenowych w reakcji odpowiednich tlenków kwasowych z wod ; • wskazuje we wzorze kwasu reszt kwasow oraz ustala jej warto ciowo ; • zapisuje wzory strukturalne poznanych kwasów; • zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne kwasów beztlenowych oraz podaje nazwy tych kwasów; • zapisuje równania otrzymywania kwasów beztlenowych; • wymienia wła ciwo ci wybranych kwasów; • wyja nia zasady bezpiecznej pracy z kwasami, zwłaszcza st onymi; • zachowuje ostro no w pracy z kwasami; • zapisuje równania dysocjacji jonowej poznanych kwasów; • definiuje kwas jako zwi zek o budowie jonowej; • wskazuje kwasy w produktach spo ywczych i rodkach czysto ci w swoim domu; dobr Ucze : • zapisuje równania reakcji otrzymywania pi ciu kwasów (siarkowego(IV), siarkowego(VI), fosforowego(V), azotowego(V) i w glowego w reakcji odpowiednich tlenków kwasowych z wod ; • podaje, jakie barwy przyjmuj wska niki w roztworach kwasów; • rysuje modele cz steczek poznanych kwasów (lub wykonuje ich modele przestrzenne); • ustala wzory kwasów (sumaryczne i strukturalne) na podstawie ich modeli; • zna truj ce wła ciwo ci chlorowodoru, siarkowodoru i otrzymanych (w wyniku ich rozpuszczenia w wodzie) kwasów; • sprawdza do wiadczalnie zachowanie si wska ników w rozcie czonym roztworze kwasu solnego; • zna i stosuje zasady bezpiecznej pracy z kwasami: solnym i siarkowodorowym; • bada pod kontrol nauczyciela niektóre wła ciwo ci wybranego kwasu; • bada działanie kwasu siarkowego(VI) na elazo; • bada przewodzenie pr du elektrycznego przez roztwory wybranych kwasów; • wymienia nazwy zwyczajowe kilku kwasów organicznych, które mo e znale w kuchni i w domowej apteczce; bardzo dobr Ucze : • przeprowadza pod kontrol nauczyciela reakcje wody z tlenkami kwasowymi: SO2, SO4, P4O10, N2O5, CO2; • oblicza na podstawie wzoru sumarycznego kwasu warto ciowo niemetalu, od którego kwas bierze nazw ; • tworzy modele kwasów beztlenowych; • wyja nia metody otrzymywania kwasów beztlenowych; • układa wzory kwasów z podanych jonów; • przedstawia za pomoc modeli przebieg dysocjacji jonowej wybranego kwasu; • opisuje wspólne wła ciwo ci poznanych kwasów; • rozumie podział kwasów na kwasy nieorganiczne (mineralne) i kwasy organiczne; • sporz dza list produktów spo ywczych b d cych naturalnym ródłem witaminy C; • wyja nia, co oznacza odczyn roztworu; • tłumaczy sens i zastosowanie skali pH; • przygotowuje raport z bada odczynu opadów w swojej okolicy; • proponuje działania zmierzaj ce do ograniczenia kwa nych opadów. 16 • rozumie potrzeb spo ywania naturalnych produktów zawieraj cych kwasy o wła ciwo ciach zdrowotnych (kwasy: jabłkowy, mlekowy i askorbinowy); • wie, jakie warto ci pH oznaczaj , e rozwór ma odczyn kwasowy, oboj tny lub zasadowy; • wyja nia pochodzenie kwa nych opadów; • wie, w jaki sposób mo na zapobiega kwa nym opadom; • bada odczyn opadów w swojej okolicy. • bada zachowanie si wska ników w roztworach kwasów ze swojego otoczenia; • bada odczyn (lub okre la pH) ró nych substancji stosowanych w yciu codziennym; • omawia, czym ró ni si od siebie formy kwa nych opadów: sucha i mokra; • bada oddziaływanie kwa nych opadów na ro liny. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • • zna kilka wska ników słu cych do identyfikacji kwasów; zna wzory i nazwy innych kwasów tlenowych i beztlenowych ni poznanych na lekcjach; wie, jakie s wła ciwo ci tych kwasów; zna zastosowanie wi kszo ci kwasów mineralnych; przedstawia metody przemysłowe otrzymywania poznanych kwasów; proponuje do wiadczenie maj ce na celu opracowanie własnej skali odczynu. 17 Dział 8. SOLE Wymagania na ocen : dopuszczaj c Ucze : • • • • • • • • • • definiuje sól; podaje budow cz steczki soli; wie jak tworzy si nazwy soli; wie, e sole wyst puj w postaci kryształów; wie, co to jest reakcja zoboj tniania; wie, e produktem reakcji kwasu z zasad jest sól; podaje definicj dysocjacji jonowej; wie, e istniej sole łatwo rozpuszczalne w wodzie i sole trudno rozpuszczalne w wodzie; podaje przykłady soli obecnych i przydatnych w codziennym yciu (w kuchni i łazience); wie, w jakim celu stosuje si sole jako nawozy mineralne. dostateczn Ucze : • przeprowadza pod nadzorem nauczyciela reakcj zoboj tniania kwasu z zasad wobec wska nika; • pisze równania reakcji otrzymywania soli w reakcji kwasów z zasadami; • podaje nazw soli, znaj c jej wzór; • pisze równania reakcji kwasu z metalem; • pisze równania reakcji metalu z niemetalem; • rozumie definicj dysocjacji jonowej; • wie, jak przebiega dysocjacja jonowa soli; • podaje nazwy jonów powstałych w wyniku dysocjacji soli; • pisze cz steczkowo równania reakcji otrzymywania soli wybranymi metodami; • sprawdza do wiadczalnie, czy sole s rozpuszczalne w wodzie; • korzysta z tabeli rozpuszczalno ci soli i wskazuje sole łatwo rozpuszczalne i sole trudno rozpuszczalne w wodzie; • pisze cz steczkowo równania reakcji soli z kwasami oraz soli z zasadami; • podaje nazwy soli obecnych w organizmie człowieka; • podaje wzory i nazwy soli obecnych i przydatnych w yciu codziennym. dobr Ucze : • pisze równania reakcji tlenków zasadowych z kwasami; • pisze równania reakcji tlenków kwasowych z zasadami; • pisze równania reakcji tlenków kwasowych z tlenkami zasadowymi; • pisze cz steczkowo i jonowo równania reakcji zoboj tniania i reakcji soli z kwasami; • ustala wzór soli na podstawie nazwy i odwrotnie; • przeprowadza w obecno ci nauczyciela reakcje tlenków zasadowych z kwasami, tlenków kwasowych z zasadami oraz tlenków kwasowych z tlenkami zasadowymi; • przeprowadza w obecno ci nauczyciela reakcje metali z kwasami; • bada, czy wodne roztwory soli przewodz pr d; • pisze równania dysocjacji soli; • w sposób jonowy i jonowy skrócony pisze i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli wybranymi metodami; • ustala na podstawie tabeli rozpuszczalno ci wzory i nazwy soli łatwo rozpuszczalnych i soli trudno rozpuszczalnych w wodzie; • przeprowadza reakcj str cania; • do wiadczalnie wykrywa w glany w produktach pochodzenia zwierz cego bardzo dobr Ucze : • planuje do wiadczalne otrzymywanie soli z wybranych substratów; • przewiduje wynik do wiadczenia; • zapisuje wzór ogólny soli; • przewiduje wyniki do wiadcze (reakcje tlenku zasadowego z kwasem, tlenku kwasowego z zasad , tlenku kwasowego z tlenkiem zasadowym); • weryfikuje zało one hipotezy otrzymania soli wybran metod ; • interpretuje równania dysocjacji soli; • interpretuje równania reakcji otrzymywania soli wybranymi metodami zapisane cz steczkowo, jonowo i jonowo w sposób skrócony, • omawia przebieg reakcji str cania; • do wiadczalnie wytr ca sól z roztworu wodnego, dobieraj c odpowiednie reagenty, • wyja nia, w jakich warunkach zachodzi reakcja soli z zasadami i soli z kwasami; • tłumaczy, na czym polega reakcja kwasów z w glanami i identyfikuje produkt tej reakcji; • tłumaczy rol mikro- i makroelementów (pierwiastków biogennych); • wyja nia rol nawozów mineralnych. 18 (muszlach i ko ciach zwierz cych); • omawia rol soli w organizmach; • podaje przykłady zastosowania soli do wytwarzania produktów codziennego u ytku. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • • • • korzysta z ró nych ródeł informacji dotycz cych soli, nie tylko tych wskazanych przez nauczyciela; stosuje wiadomo ci w sytuacjach problemowych; formułuje problemy i dokonuje analizy/syntezy nowych zjawisk dotycz cych soli; zna i rozumie poj cie miareczkowania; zna nazwy potoczne kilku soli; podaje wła ciwo ci poznanych soli; [zna poj cie katoda i anoda; wie, na czym polega elektroliza oraz reakcje elektrodowe]; F rozumie, na czym polega powlekanie galwaniczne. 19 Dział 9. SUROWCE MINERALNE I ENERGETYCZNE Wymagania na ocen : dopuszczaj c Ucze : • • • • • • • • • • • • • • • wie, co to jest skorupa ziemska; wymienia rodzaje skał; zna skład chemiczny i struktur gleby; wymienia ródła zanieczyszczenia gleby wynikaj ce z działalno ci człowieka; wymienia nazwy co najmniej dwóch metali szlachetnych; wymienia czynniki atmosferyczne i chemiczne powoduj ce zmian wygl du metali; wymienia rodzaje skał wapiennych i podaje ich wła ciwo ci; zna główny składnik skał wapiennych; zapisuje wzór sumaryczny tlenku krzemu(IV); podaje, w jakich postaciach wyst puje w przyrodzie tlenek krzemu(IV); wymienia odmiany w gla; wymienia rodzaje w gli kopalnych; zna wła ciwo ci ropy naftowej i gazu ziemnego; omawia zastosowanie paliw kopalnych; wymienia alternatywne ródła energii. dostateczn Ucze : • podaje przykłady kamieni szlachetnych; • omawia znaczenie gleby dla organizmów; • zna sposoby otrzymywania metali z rud; • zna przykładowe rudy najbardziej rozpowszechnionych metali ( elaza, miedzi, ołowiu, cynku); • wymienia sposoby zabezpieczania metali przed korozj ; • wymienia rodzaje materiałów budowlanych; • rozumie poj cia: gips i gips palony; • wyja nia, z czego produkuje si szkło; • omawia wła ciwo ci szkła; • wskazuje wła ciwo ci odmian w gla; • bada niektóre wła ciwo ci ropy naftowej; • zapisuje wzory sumaryczne poznanych substancji. dobr Ucze : • podaje skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej; • wyja nia podobie stwa i ró nice w budowie biosfery i litosfery; • tłumaczy pochodzenie skał, • wie, co to s kamienie szlachetne; • bada wła ciwo ci gleby; • proponuje metody ochrony gleb przed ska eniem; • wskazuje, w jakiej postaci wyst puj metale szlachetne w przyrodzie; • podaje definicj korozji; • podaje wzory i wła ciwo ci wapna palonego i wapna gaszonego; • pisze równania reakcji otrzymywania wapna palonego i wapna gaszonego; • podaje wzór i omawia wła ciwo ci gipsu i gipsu palonego; • wyja nia ró nic w procesie twardnienia zaprawy gipsowej i zaprawy wapiennej; • wyja nia, co to s krzemiany i wskazuje ich znaczenie; • podaje rodzaje szkła; • wyja nia rol ropy naftowej i gazu ziemnego we współczesnym wiecie; • omawia zagro enia dla rodowiska wynikaj ce ze stosowania tradycyjnych ródeł energii; • omawia alternatywne ródła energii, ich zalety i celowo ich wykorzystywania. bardzo dobr Ucze : • sporz dza diagramy, wykresy, itd., dotycz ce składu pierwiastkowego gleby na podstawie danych liczbowych; • wyja nia proces powstawania gleby; • tłumaczy procesy powoduj ce niszczenie gleby; • omawia otrzymywanie elaza z rud metod hutnicz ; • omawia otrzymywanie miedzi z rud metod elektrolityczn ; F • odczytuje informacje o metalach na podstawie szeregu aktywno ci metali; • identyfikuje do wiadczalnie skał wapienn ; • wyja nia, w jaki sposób produkuje si szkło; • wyja nia pochodzenie w gli kopalnych; • omawia proces suchej destylacji w gla; • omawia pochodzenie ropy naftowej i gazu ziemnego; • wyja nia, dlaczego niektóre ródła energii s odnawialne, a inne nie. 18 Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • • • • rozpoznaje ró ne skały, minerały oraz kamienie szlachetne (na podstawie obserwacji lub ich opisu); zna ró ne typy gleby (np. gliniaste, piaszczyste itd.) oraz podaje ich wła ciwo ci u yteczne (zdolno zatrzymywania zwi zków chemicznych, zwi zło zna poj cie pasywacji; inicjuje dyskusj na temat opłacalno ci odzyskiwania metali ze złomu; zna składniki ró nych rodzajów szkła; wie, sk d si wzi ła nazwa fuleren; podaje nazwiska noblistów – odkrywców fulerenów; opisuje procesy utworzenia pokładów karbo skich. czy napowietrzenie); 19 Dział 10. W GLOWODORY Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • rozumie poj cia: chemia nieorganiczna/chemia organiczna; • pisze wzory sumaryczne, zna nazwy czterech pocz tkowych w glowodorów nasyconych; • zna poj cie szereg homologiczny • zna ogólny wzór alkanów; • wie, jakie niebezpiecze stwo stwarza brak wystarczaj cej ilo ci powietrza podczas spalania w glowodorów nasyconych; • wskazuje ródło wyst powania etenu w przyrodzie; • pisze wzór sumaryczny etenu; • zna zastosowanie etenu; • pisze ogólny wzór alkenów i zna zasady ich nazewnictwa; • pisze ogólny wzór alkinów i zna zasady ich nazewnictwa; • pisze wzór sumaryczny etynu (acetylenu); • zna zastosowanie acetylenu; • wskazuje ródła wyst powania w glowodorów w przyrodzie; • wymienia produkty przeróbki ropy naftowej; • zna zasady obchodzenia si z cieczami łatwo palnymi. dostateczn Ucze : • wyja nia, które zwi zki chemiczne nazywa si zwi zkami organicznymi; • pisze wzory strukturalne i półstrukturalne dziesi ciu pocz tkowych w glowodorów nasyconych; • wyja nia poj cie: szereg homologiczny; • tłumaczy, jakie niebezpiecze stwo stwarza brak wystarczaj cej ilo ci powietrza podczas spalania w glowodorów nasyconych; • opisuje wła ciwo ci fizyczne etenu; • bada wła ciwo ci chemiczne etenu; • opisuje wła ciwo ci fizyczne acetylenu; • omawia wła ciwo ci produktów przeróbki ropy naftowej i ich zastosowanie; • wyja nia zasady obchodzenia si z cieczami łatwo palnymi. dobr Ucze : • podaje przykład do wiadczenia wykazuj cego obecno w gla w zwi zkach organicznych; • pisze równania reakcji spalania w glowodorów nasyconych przy pełnym i ograniczonym dost pie tlenu; • buduje model cz steczki i pisze wzór sumaryczny i strukturalny etenu; • pisze równania reakcji spalania alkenów oraz reakcji przył czania wodoru i bromu; • wyja nia, na czym polega reakcja polimeryzacji; • buduje model cz steczki oraz pisze wzór sumaryczny i strukturalny etynu; • opisuje metod otrzymywania acetylenu z karbidu; • pisze równania reakcji spalania alkinów oraz reakcji przył czania wodoru i bromu; • omawia proces destylacji ropy naftowej. bardzo dobr Ucze : • tłumaczy, dlaczego w giel tworzy du o zwi zków chemicznych; • wyja nia, w jaki sposób wła ciwo ci fizyczne alkanów zale od liczby atomów w gla w ich cz steczkach; • bada wła ciwo ci chemiczne alkanów; • uzasadnia nazw w glowodory nasycone; • podaje przykład do wiadczenia, w którym mo na w warunkach laboratoryjnych otrzyma etylen; • wykazuje ró nice we wła ciwo ciach w glowodorów nasyconych i nienasyconych; • zapisuje przebieg reakcji polimeryzacji na przykładzie tworzenia si polietylenu; • bada wła ciwo ci chemiczne etynu; • wskazuje podobie stwa we wła ciwo ciach alkenów i alkinów; • omawia wła ciwo ci i rodzaje benzyny, wyja nia poj cia: liczba oktanowa, benzyna bezołowiowa. F 20 Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • • • • • • wie, co to oznacza, e atom w gla jest tetraedryczny; zna wzory sumaryczne i nazwy alkanów o liczbie atomów w gla 11–15; wie, co to s cykloalkany; rozumie i wyja nia poj cie izomerii; zapoznaje si z mechanizmem reakcji chlorowania alkinów; wie, na czym polega kraking. 21 Dział 11. POCHODNE W GLOWODORÓW Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • definiuje alkohol i podaje ogólny wzór alkoholi jednowodorotlenowych; • wymienia wła ciwo ci alkoholu metylowego i alkoholu etylowego; • zapisuje wzór grupy karboksylowej; • wymienia wła ciwo ci kwasów tłuszczowych; • definiuje mydła jako sole kwasów tłuszczowych; • zna budow mydła; • wie, co to s detergenty, • definiuje ester. dostateczn Ucze : • pisze wzory sumaryczne i strukturalne alkoholi o krótkich ła cuchach; • wyja nia poj cia: grupa karboksylowa i kwas karboksylowy; • pisze wzory i omawia wła ciwo ci kwasu octowego i kwasu mrówkowego; • podaje przykłady nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych i pisze ich wzory; • stosuje nazwy chemiczne mydeł; • dzieli mydła na rozpuszczalne i nierozpuszczalne w wodzie. dobr Ucze : • wyja nia poj cie: grupa funkcyjna; • omawia wła ciwo ci alkoholu metylowego i alkoholu etylowego; • pisze równania reakcji spalania alkoholi; • omawia truj ce działanie alkoholu metylowego i szkodliwe działanie alkoholu etylowego na organizm człowieka; • omawia wła ciwo ci kwasu octowego i kwasu mrówkowego; • pisze równania reakcji spalania i równania dysocjacji jonowej kwasów: mrówkowego i octowego; • pisze równania reakcji spalania kwasów tłuszczowych; • wyja nia, czym ró ni si tłuszczowe kwasy nasycone od nienasyconych; • pisze równania reakcji kwasu oleinowego z wodorem i z bromem; • pisze równanie reakcji otrzymywania stearynianu sodu; • porównuje zachowanie si mydła w twardej i mi kkiej wodzie; • wie, na czym polega mechanizm usuwania brudu, • wie, jaki jest wpływ detergentów na rodowisko; • wskazuje wyst powanie estrów; bardzo dobr Ucze : • wyja nia proces fermentacji alkoholowej; • podaje przykłady alkoholi wielowodorotlenowych – glicerolu (gliceryny, propanotriolu) oraz glikolu etylenowego (etanodiolu) F; • pisze wzory sumaryczne i strukturalne alkoholi wielowodorotlenowych; • omawia wła ciwo ci fizyczne alkoholi wielowodorotlenowych i podaje przykłady ich zastosowania; • bada wła ciwo ci rozcie czonego roztworu kwasu octowego; • pisze w formie cz steczkowej równania reakcji kwasów karboksylowych (mrówkowego i octowego) z metalami i z zasadami; • wyprowadza wzór ogólny kwasów karboksylowych; • bada wła ciwo ci kwasów tłuszczowych; • omawia warunki reakcji kwasów tłuszczowych z wodorotlenkami i pisze równania tych reakcji; • otrzymuje pod nadzorem nauczyciela mydło sodowe i potasowe; • opisuje mechanizm usuwania brudu; • opisuje do wiadczenie otrzymywania estrów w warunkach pracowni szkolnej; 22 • pisze wzory, równania reakcji otrzymywania i stosuje poprawne nazewnictwo estrów; • omawia wła ciwo ci fizyczne estrów; • wymienia przykłady zastosowania wybranych estrów. • pisze równania reakcji hydrolizy estrów. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • zna wzory i nazwy wybranych fluorowcopochodnych; • zna izomery alkoholi; • zna wzory innych kwasów, np. wzór kwasu szczawiowego. 23 Dział 12. ZWI ZKI ORGANICZNE W YWNO CI Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • definiuje tłuszcze; • podaje przykłady wyst powania tłuszczów w przyrodzie; • wie, e aminokwasy s podstawowymi jednostkami budulcowymi białek; • podaje skład pierwiastkowy białek; • omawia reakcj charakterystyczn (rozpoznawcz ) białek; • zna wzór glukozy; • wyja nia, z jakich surowców ro linnych otrzymuje si sacharoz ; • pisze wzór sumaryczny skrobi; • wymienia co najmniej trzy przykłady substancji uzale niaj cych; • wskazuje miejsce wyst powania substancji uzale niaj cych. dostateczn Ucze : • omawia pochodzenie tłuszczów i ich wła ciwo ci fizyczne; • odró nia tłuszcze ro linne od zwierz cych oraz stałe od ciekłych; • omawia procesy hydrolizy i zmydlania tłuszczu; • wie, jak odró ni tłuszcz od oleju mineralnego; • omawia rol tłuszczów w przemy le; • zna proces produkcji margaryny; • omawia rol białek w budowaniu organizmów; • omawia wła ciwo ci fizyczne białek; • pisze równanie reakcji otrzymywania glukozy w procesie fotosyntezy; • wyja nia poj cia: cukier i w glowodany; • pisze wzór sumaryczny sacharozy; • omawia wyst powanie i rol skrobi w organizmach ro linnych; • wymienia sposoby konserwowania ywno ci; • podaje przykłady rodków konserwuj cych ywno ; • podaje przykładowe barwniki stosowane w przemy le spo ywczym; • podaje przykłady substancji zapachowych stosowanych w produkcji ywno ci; dobr Ucze : • pisze wzór cz steczki tłuszczu i omawia jego budow ; • wyja nia, na czym polega próba akroleinowa; • tłumaczy poj cie: reakcja rozpoznawcza; • wyja nia rol tłuszczów w ywieniu; • pisze równanie reakcji zmydlania tłuszczu; • wyja nia rol aminokwasów w budowaniu białka; • wyja nia poj cia: koagulacja i denaturacja białka; • bada wła ciwo ci glukozy; • pisze równanie reakcji spalania glukozy i omawia znaczenie tego procesu w yciu organizmów; • bada wła ciwo ci sacharozy; • pisze równanie hydrolizy sacharozy i omawia znaczenie tej reakcji dla organizmów; • analizuje etykiety artykułów spo ywczych i wskazuje zawarte w nich barwniki, przeciwutleniacze, rodki zapachowe, zag szczaj ce konserwuj ce; • wie, jaka jest pierwsza litera oznacze barwników, przeciwutleniaczy, rodków zag szczaj cych i konserwantów; bardzo dobr Ucze : • wykazuje do wiadczalnie nienasycony charakter oleju ro linnego; • tłumaczy proces utwardzania tłuszczów i pisze równanie reakcji tłuszczu ciekłego (trioleinianu glicerolu) z wodorem; • do wiadczalnie sprawdza skład pierwiastkowy białek; • wyja nia, na czym polega wi zanie peptydowe; • wyja nia przemiany, jakim ulega spo yte białko w organizmach; • bada działanie temperatury i ró nych substancji na białka; • wykrywa białko w produktach spo ywczych, stosuj c reakcj charakterystyczn ; • wykrywa glukoz w owocach i warzywach, stosuj c reakcj charakterystyczn (rozpoznawcz ) – prób Trommera; • bada wła ciwo ci skrobi; • przeprowadza reakcj charakterystyczn (rozpoznawcz ) skrobi i wykrywa skrobi w produktach spo ywczych; • tłumaczy, w jaki sposób niektóre substancje wpływaj na organizm człowieka i co powoduje, e człowiek si ga po nie kolejny raz. 24 • podaje przykłady rodków zag szczaj cych i ich oznaczenia, wymienia produkty spo ywcze, w których s stosowane; • wymienia podstawowe skutki u ycia substancji uzale niaj cych; • zna przyczyny, dla których ludzie si gaj po substancje uzale niaj ce. • wymienia co najmniej sze przykładów substancji uzale niaj cych, wskazuj c ich miejsce wyst powania i skutki po za yciu; • zna społeczne, kulturowe i psychologiczne ródła si gania po rodki uzale niaj ce. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • zna technologi wytwarzania tłuszczów; • wie, co to s aminy; • wie, co to jest glikogen. 25 Dział 13. WŁÓKNA I TWORZYWA Wymagania na ocen dopuszczaj c Ucze : • zna wzór celulozy; • wymienia wła ciwo ci celulozy; • wymienia ro liny b d ce ródłem pozyskiwania włókien celulozowych; • wskazuje zastosowania włókien lnianych i bawełnianych; • omawia pochodzenie i pozyskiwanie jedwabiu naturalnego; • podaje przykłady przedmiotów wykonanych z tworzyw sztucznych. dostateczn Ucze : • omawia rol celulozy w organizmach ro linnych; • wyja nia budow cz steczki celulozy; • omawia wła ciwo ci celulozy; • omawia zastosowania celulozy (w tym produkcj papieru); • omawia pochodzenie i rodzaje włókien wełnianych; • omawia wady i zalety włókien wełnianych; • omawia wady i zalety jedwabiu naturalnego; • omawia wady i zalety jedwabiu sztucznego; • podaje przykłady zastosowania jedwabiu sztucznego; • omawia wady i zalety włókien poliestrowych i poliamidowych; • podaje przykłady zastosowania włókien poliestrowych i poliamidowych; • wymienia rodzaje tworzyw sztucznych. dobr Ucze : • wyja nia potrzeb oszcz dnego gospodarowania papierem; • omawia wady i zalety włókien celulozowych na podstawie ich składu chemicznego; • uzasadnia konieczno stosowania włókien chemicznie przetworzonych i włókien syntetycznych; • omawia znaczenie tworzyw sztucznych dla gospodarki człowieka; • uzasadnia potrzeb zagospodarowania odpadów tworzyw sztucznych. bardzo dobr Ucze : • proponuje do wiadczenie pozwalaj ce zbada wła ciwo ci celulozy; • identyfikuje włókna celulozowe; • identyfikuje włókna białkowe; • wyja nia ró nice mi dzy włóknami otrzymanymi w wyniku przetworzenia celulozy a włóknami syntetycznymi; • wie, w jaki sposób mo na zidentyfikowa jedwab sztuczny; • wie, w jaki sposób mo na zidentyfikowa włókna poliestrowe i poliamidowe. Przykłady wymaga nadobowi zkowych Ucze : • zna pochodne celulozy; • zna wzory i nazwy wszystkich polimerów, które wska e mu nauczyciel, omawia ich wła ciwo ci i zastosowania. 26
