tutaj

Szanowni Paƒstwo!
Tak wielu artystów,
poetów,
ludzi kultury i nauki odesz∏o...
pozosta∏o po nich puste miejsce i pami´ç...
ta ludzka, ulotna...
JakaÊ czàstka ich samych pozosta∏a jednak w dziele, które
stworzyli. Pomorskie Zaduszki Artystyczne pozwalajà nam
si´ spotkaç i zadumaç nad losem tych, których ˝ycie determinowa∏ imperatyw tworzenia. Mam nadziej´, ˝e ta idea
b´dzie kontynuowana...
„Âpieszmy si´ kochaç ludzi
tak szybko odchodzà
zostanà po nich buty
i telefon g∏uchy...”
ks. Jan Twardowski
2
3
Pawe∏ Adamowicz
Prezydent Miasta Gdaƒska
Pomorskie zaduszki artystyczne
Znaki
Naród to wspólnota pokoleƒ - przesz∏ych, teraêniejszych i przysz∏ych.
Umarli nale˝à do tej wspólnoty. Tak jak i my - sà narodem. Ich ˝ycie
sta∏o si´ sk∏adnikiem naszej to˝samoÊci. Ich praca i twórczoÊç,
trwanie przy KoÊciele, kaszubskim j´zyku, ˝ycie w Gdyni, Starogardzie, Chojnicach, Kartuzach a wczeÊniej w BrzeÊciu, Wilnie,
Stanis∏awowie, Drohobyczu. DoÊwiadczenie wojny, wygnania i emigracji. Nazizm, Stutthoff, PiaÊnica, przemarsz Armii Radzieckiej,
zmiany granic. Zapuszczanie korzeni w domach Pomorzan wysiedlonych do Bremy, Hamburga, Lubeki. Próby o˝ywienia umar∏ych
miast i miasteczek, budowa socjalistycznego przemys∏u i nowych
mieszkaƒ. Grudzieƒ 1970, bunt przeciwko komunizmowi,
"SolidarnoÊç" i wolnoÊç – to pami´ç, którà nosimy w sobie Nie
wszystek umarli, pozosta∏y ich dzie∏a. Spotykamy je codziennie,
cz´sto nie wiedzàc o tym wcale.
4
Gdy staj´ nad trumnà cz∏owieka, który zostawi∏ po sobie
dzie∏a ràk i talentu, gdy przygotowuj´ dla niego s∏owa po˝egnania,
mam w sobie pewien szczególny rodzaj spokoju. Obejmuj´ myÊlà
jego twórczoÊç i próbuj´ z perspektywy zakoƒczonego ˝ywota
zrozumieç znaki, jakie nam zostawi∏. Zawsze jest w nich coÊ, co
prowadzi ku Tajemnicy. Po Êmierci widaç to wyraêniej. Kolejny raz
potwierdza si´ intuicja o pokrewieƒstwie poszukiwaƒ i t´sknot
wspólnych dla twórczej pasji i religijnej ˝arliwoÊci. Brakuje nam s∏ów,
aby wyraziç Niewyra˝alne. Brakuje wyobraêni, aby przeniknàç biblijnà obietnic´: „ani oko nie widzia∏o, ani ucho nie s∏ysza∏o…” A oni?
Wydaje mi si´, ˝e boski dar talentu pozwala∏ im zobaczyç i us∏yszeç
choç odrobin´ Tego. Próbowali zatem wyrzeêbiç, namalowaç,
napisaç, zagraç, wyÊpiewaç… To.
Zosta∏y po nich znaki. My dziÊ chcemy je przyjàç i zrozumieç.
Jeszcze raz. Nie tylko ze wzgl´du na Êwi´tà pami´ç i wieczny
odpoczynek umar∏ych. Chcemy przecie˝, ˝eby nasze oczy wi´cej
widzia∏y, nasze uszy lepiej s∏ysza∏y…
Ka˝dego roku, w Dzieƒ Zaduszny 2 listopada, w Centrum Êw. Jana, b´dziemy o tym przypominaç.
Arkadiusz Rybicki
ks. Krzysztof Nieda∏towski
5
Alina Afanasjew – „Portrety trumienne”
6
Ten pomys∏ mo˝e budziç zdumienie. Wspó∏czesna wersja staropolskiej sztuki nagrobnej? Tak, Alina Afanasjew wydaje si´ mieç
szczególnà wra˝liwoÊç i konsekwencj´ wobec Êwiata umar∏ych. Jej
monumentalna „dolina Êmierci” z wystawy SYBIR PRO MEMENTO
przywo∏ywa∏a t∏umy skrzywdzonych Êmiertelnie ludzi z wielkà
dba∏oÊcià o szacunek dla ka˝dej ofiary osobno, osobowo, zdawaç by
si´ mog∏o osobiÊcie. Nast´pna wizja to Êwiàtynia pe∏na epitafiów –
dzie∏ wspó∏czesnych artystów dedykowanych ofiarom wojen,
zamachów, przeÊladowaƒ. I ogromna Êciana z napisem „nie zabijaj!” we wszystkich j´zykach Êwiata. Ta wizja nie zrealizowana
dotàd w skali pomnikowej przybiera w serii portretów trumiennych
kszta∏t intymnego bilansu najbli˝szych twarzy, dotyków, zapachów,
których ju˝ nie ma. To bardzo zmys∏owa galeria osób nieoboj´tnych.
Oni odeszli, ale pozosta∏y ich fotografie, namalowane twarze,
zapisane myÊli, oswojone przedmioty. To nie jest scenografia do
trenów, to bardzo osobiste zaproszenie do domu. Mo˝e w ten
sposób profetycznie wyra˝a si´ zaproszenie do wielkiego Domu
Ojca, gdzie b´dziemy wszyscy razem, choç ka˝dy we w∏asnym
mieszkaniu? Alina Afanasjew tak mocno identyfikuje si´ z owà
wizjà, ˝e wÊród portretowanych umieszcza samà siebie. Ta sztuka
nie popisuje si´ perfekcjà warsztatu. Jej pora˝ajàca wiarygodnoÊç
ma charakter najskrytszego wyznania. Nie mo˝na dotknàç go beznami´tnie. To zaproszenie domaga si´ równie osobistej odpowiedzi.
Maciej Grochala – „Gdaƒskie cmentarze”
Dlaczego m∏ody cz∏owiek poszukuje miejsc pochówku uzbrojony w aparat fotograficzny? Skàd ta pasja tropiciela nekropolii,
których ju˝ niekiedy nie widaç na powierzchni ziemi? Pytania te
intrygujà tym bardziej, ˝e poszukiwacz nie docieka historii swoichw∏asnych przodków. To raczej bezimienne widma przesz∏oÊci wieloznacznej, niejednorodnej, zawik∏anej. Maciej Grochala szuka chyba
klucza do zrozumienia miejsca, w którym przysz∏o mu mieszkaç i
tworzyç. Wydaje si´, ˝e groby to màdry kod dost´pu do tajemnicy
miasta. Artysta wybra∏ kr´tà Êcie˝k´ pomi´dzy historià Niemców,
Polaków, ˚ydów, Holendrów. Pomi´dzy religiami i wyznaniami,
wÊród wojen i okresów tolerancji. Paradoksalnie w grobach widaç to
najwyraêniej.
Fotografie Macieja Grochali mo˝na by nazwaç çwiczeniami z
archeologii ducha. Âwiat∏o zatrzymane na kamiennych p∏ytach
nagrobnych, zau∏ek przykoÊcielny z latarnià stojàcà w miejscu grobu,
drzewo wyrastajàce w Êrodku zapomnianej mogi∏y. ˚ydzi, luteranie,
prawos∏awni… Po nas te˝ zostanie tylko tyle? Ta bardzo subtelna
przypowieÊç o kruchoÊci ˝ycia i pami´ci nabiera szczególnego
znaczenia w koÊciele, który jest równoczeÊnie cmentarzem,
bolesnym znakiem trudnej historii i przestrzenià nowego ˝ycia.
7
Mieczys∏aw Bary∏ko - artysta
19 grudnia 2002 odszed∏ nagle 79-letni artysta malarz zwiàzany
z Sopotem, mistrz koloru i nastroju. Zajmowa∏y go martwe natury,
portrety i fantazmaty. Rozwija∏ sztuk´ "poza nurtem nowoczesnoÊci
i awangardy". Kocha∏ swojà prac´.
Tomasz Brajer - radiowiec
10 listopada 2002 zginà∏ tragicznie dziennikarz, lat 38, pracownik
Radia Plus od za∏o˝enia, reporter, wspó∏autor wielu programów,
w tym sportowych; ostatnio wspólnie z Przemkiem Dyakowskim
prowadzi∏ audycje jazzowe. Mia∏ w sobie wiele ciep∏a.
Mieczys∏aw Chybicki - naukowiec
22 listopada 2002 zmar∏ emerytowany profesor zwyczajny
Politechniki Gdaƒskiej, wieloletni nauczyciel akademicki. Zajmowa∏
si´ matematykà stosowanà i fizykà cia∏a sta∏ego. Cz∏owiek wiecznie
twórczego zapa∏u. Mistrz.
Ryszard Ciemiƒski - reporta˝ysta
8
24 lutego 2003 odszed∏ po ci´˝kiej chorobie niespe∏na szeÊçdziesi´cioletni reporta˝ysta, dziennikarz sportowy, eseista urodzony
w Kartuzach (tam te˝ spoczà∏). Znawca historii i literatury Kaszub,
Güntera Grassa i ˝ycia. Uroczy poszukiwacz sensu bez oglàdania si´
na fakty.
9
Eugeniusz Dutkiewicz - ksiàdz
11 wrzeÊnia 2002 r. zmar∏ nagle, w wieku 55 lat, prekursor, opiekun
i duszpasterz ruchu hospicyjnego w Polsce, wspó∏za∏o˝yciel gdaƒskiego hospicjum dla nieuleczalnie chorych, cz∏onek Rady ds. Opieki
Paliatywnej Ministerstwa Zdrowia. Cz∏owiek krystalicznego dobra.
Bernard Janowicz - pisarz
15 sierpnia 2003, wieku 95 lat, odszed∏ s∏ynny bajarz starogardzki,
autor wielu tomów bajek w dialekcie kociewskim, Âpiewak chóru
Lutnia, spo∏ecznik. Szko∏a w BrzeÊnie Wielkim, jeszcze za ˝ycia pisarza - w 1992 roku - przyj´∏a jego imi´. Niepowtarzalna, ∏agodna
postaç.
Anna Fiszer - artystka
24 listopada 2002 zmar∏a w swojej pracowni w Oliwie artystka, lat
93, wieloletni profesor architektury Politechniki Gdaƒskiej, wybitna
malarka (malarstwo na jedwabiu), rysowniczka, ˝ywo interesujàca
si´ za m∏odu teatrem, ∏om˝ynianka. Cudowna postaç.
Stanis∏aw Goszczurny - pisarz
Konstanty Kalinowski - historyk sztuki
27 grudnia 2002 zmar∏ w Poznaniu stamtàd pochodzàcy profesor
Uniwersytetu Gdaƒskiego, historyk sztuki, muzealnik. Przygotowywa∏ studentów do zarzàdzania dziedzictwem kulturowym. By∏
ekspertem, powo∏ywanym w sk∏ad ró˝nych gremiów muzealniczych.
W pierwszej po∏owie maja 2003 zmar∏ w Warszawie dziennikarz
i pisarz, autor powieÊci i dramatów z ˝ycia marynarzy i pó∏Êwiatka
portowego miasta (m.in. powieÊç "Mewy"), by∏y redaktor naczelny
gdaƒskiej rozg∏oÊni radiowej.
Maciej Przemys∏aw Kilarski - muzealnik
Marek Granda - muzyk
10
16 lutego 2003 odszed∏ nagle wspó∏twórca popularnej w latach 80.
kapeli LSD, cz∏onek grup Trans, Jeep, Grand Acoustic. Pasjonat,
∏atwo znajdowa∏ przyjació∏, bywa∏ duszà towarzystwa.
28 wrzeÊnia 2003 odszed∏ cz∏owiek go∏´biego serca i wielkich pasji,
artysta gremiów naukowiec, konserwator. Mia∏ 81 lat, 32 z nich
przepracowa∏ w Muzeum Zamkowym w Malborku. Pochodzi∏
z Poznania, mieszka∏ w Oliwie. Jego rysunki, szkice, akwarele
architektoniczne zachowywa∏y detale dla przysz∏oÊci.
11
Bogus∏aw Kreja - j´zykoznawca
26 grudnia 2002 zmar∏ tragicznie wybitny j´zykoznawca, lat 71,
absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, zwiàzany z
Uniwersytetem Gdaƒskim od poczàtków jego istnienia, mistrz i
wychowawca pokoleƒ s∏owotwórców i onomastów. Twórca
gdaƒskiej telefonicznej poradni j´zykowej.
Szczepan Kryda - dziennikarz
8 wrzeÊnia 2002 zmar∏ w wieku 70 lat stoczniowiec, dziennikarz
poÊwi´cajàcy si´ sprawom gospodarczym i technicznym. W ostatnich latach w "Dzienniku Ba∏tyckim" wspó∏tworzy∏ dodatek "AutoMoto". Uczciwy, twardy jak stal.
Anna ¸ajming - pisarka
13 lipca 2003, w wieku 99 lat, odesz∏a znakomitoÊç pisarska literatury kaszubskiej, Anna z domu ˚muda-Trzebiatowska, po m´˝u
¸ajming, matka W∏odzimierza. Mistrzyni opowiadania. Trzy tomy
wydanych wspomnieƒ to zarazem portret i pomnik - jej rodu i
Kaszub. Sto lat: epoka i opoka.
12
Edward Mazurkiewicz - wydawca
4 listopada 2002 zmar∏ w wieku 66 lat pedagog, teatrolog,
wyk∏adowca Uniwersytetu Gdaƒskiego, redaktor naczelny
Wydawnictwa Morskiego z czasów jego ÊwietnoÊci; m.in. edycja
albumu "SolidarnoÊç", 12 nr kwartalnika "Punkt". Postaç meteor.
Alina Pienkowska-Borusewicz - piel´gniarka
17 paêdziernika 2002 roku w wieku 50 lat zmar∏a najs∏ynniejsza polska piel´gniarka. Wyrasta∏a w pami´ci tragicznych wydarzeƒ
Grudnia'70 – jej ojciec by∏ ich uczestnikiem. W 1978 roku przystàpi∏a
do grona za∏o˝ycieli Wolnych Zwiàzków Zawodowych Wybrze˝a.
Dzia∏aczka "SolidarnoÊci" S∏u˝by Zdrowia od sierpnia 1980. Kryszta∏.
Sat-Okh (Stanis∏aw Sup∏atowicz) - pisarz
3 lipca 2003 zmar∏ majàc 83 lata D∏ugie Pióro: Polak, Indianin,
gdaƒszczanin, syn wodza plemienia Shawnee - Wysokiego Or∏a i
Polki Stanis∏awy Sup∏atowicz. Od 1937 w Polsce. Partyzant w II
wojnie Êwiatowej, autor kilkunastu ksià˝ek dla m∏odzie˝y o tematyce
indiaƒskiej. Kochany, nawet jeÊli troch´ zmyÊla∏.
13
Edward Sitek - rzeêbiarz
W wigili´ Bo˝ego Narodzenia, 24 grudnia 2002, zmar∏ wybitny artysta-rzeêbiarz, by∏y dziekan i prorektor Akademii Sztuk Pi´knych,
wychowawca pokoleƒ nast´pców. Mia∏ 62 lata. Wywodzi∏ si´ ze
Âlàska, ukoƒczy∏ zakopiaƒskà "kenarówk´", potem przyby∏ do
Gdaƒska i tu pozosta∏. Pozostawi∏ niezatarty Âlad.
Wojciech Suchanek - lekarz
Na poczàtku sierpnia 2003 odszed∏ nagle jeden z najbardziej obiecujàcych lekarzy-naukowców Wybrze˝a, specjalista z zakresu chorób
wewn´trznych. Przygotowywa∏ program transpantologii wàtroby.
Nie zdà˝y∏. Mia∏ 47 lat.
Roman Suchecki - muzyk
10 stycznia 2003 zmar∏ lat nagle profesor Roman Suchecki, lat 69.
Dwukrotny rektor Akademii Muzycznej w Gdaƒsku, wybitny muzyk
- wiolonczelista, kameralista, wspó∏twórca sukcesów uczelni. Dla
Gdaƒska muzycznego - zas∏ugi nieocenione. I nieporównywalne.
14
Jan Tuczyƒski - historyk literatury
19 marca 2003 zmar∏ najbardziej egzotyczny profesor Uniwersytetu
Gdaƒskiego. WczeÊniej polonista i orientalista Uniwersytetu
Jagieloƒskiego, znakomity znawca mitologii m∏odopolskiej,
za∏o˝yciel towarzystw orientalistycznych. W∏ada∏ sanskrytem.
Skremowany, pochowany w Krakowie.
Wanda Tyborska - muzealniczka
12 lipca 2003 po ci´˝kiej chorobie zmar∏a wieloletnia dyrektor
muzeum w Chojnicach, spo∏eczniczka, oddana miastu i historii.
Pasjonatka. Dla wielu - wzór do naÊladowania.
Jan Wa∏aszewski - artysta
2 lutego 2003 odszed∏ nieod˝a∏owany dla Starogardu artysta i
harcerz. Par´ dni wczeÊniej odebra∏ Nagrod´ Wierzyczanki za
ca∏okszta∏t twórczoÊci. Mia∏ lat 82. By∏ artystà u˝ytkowym. Planowa∏
insygnia, odnawia∏ malowid∏a. W pracy w∏asnej eksponowa∏ motywy
kociewskie.
15
Rozstaje
Wy którzy b∏àdzicie po bo˝ych bezdro˝ach
- niechaj wam b´dzie dany odpoczynek
kamieƒ na rozstajach jak modlitwa ˝ywym
i mocne buty na wieczystà drog´
dla zm´czonej nogi rów z cienistà wodà
gwar gniazda wroniego w koronie topoli
i spopod skrzyd∏a chmury bezcielesnej
pozdrówcie czasem - nas
przemijajàcych
Kazimierz Nowosielski
z tomu Z ksi´gi darów.