Regulaminy w szkole - Sklep WSiP

Jarosïaw Kordziñski
Regulaminy
w szkole –
jak je tworzyÊ, interpretowaÊ
i jak z nich korzystaÊ
Autor
Jarosław Kordziński
Projekt serii i projekt okładki
Katarzyna Jarnuszkiewicz
Projekt typograficzny
Tadeusz Ambroszczak
Redaktor
Ewa Gruza
ISBN 978-83-02-11491-5
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna,
Warszawa 2004
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna
02-305 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 136
Adres do korespondencji: 00-965 Warszawa, p. poczt. nr 9
www.wsip.pl
Wydanie drugie zmienione (2008)
Skład i łamanie: Shift_ENTER
2
Spis treści
Wstęp
4
Regulamin pracy
5
Regulamin rady pedagogicznej
11
Rada szkoły
17
Samorząd uczniowski
21
Rada rodziców
25
Inne regulaminy i zasadność ich opracowania
30
Z czego musi się składać regulamin?
33
Tworzenie regulaminu krok po kroku
36
Jak rozmawiać o regulaminie?
38
www.wsip.pl
3
Wstęp
Szkolne regulaminy to bardzo często utrapienie dyrektorów, a niekiedy
również nauczycieli. Prawo stanowi, że trzeba je pisać, a codzienna praktyka podpowiada, że bywają formą sztuki dla sztuki. Warto się nad tym zastanowić. Robienie czegoś bez specjalnego sensu jest niezwykle frustrujące,
zwłaszcza, kiedy uświadomimy sobie na jak wiele rzeczy nie mamy czasu.
Zamiast więc uprawiać pisanie dla samego pisania, warto zastanowić się,
czemu ma ono służyć. Każdy z regulaminów stosowanych w szkole powinien nie tylko regulować jej funkcjonowanie, ale poprawiać efektywność
podejmowanych w niej działań. Dobrze opracowane regulaminy powinny
pokazywać, kto i co mógłby w tym zakresie robić. Konstruując je powinniśmy myśleć o wprowadzaniu w szkole korzystnych zmian, przy pomocy
możliwie dużej liczby podmiotów. W wielu szkołach tak właśnie się dzieje.
Najbardziej aktywne w obszarze swojego działania są rady szkół. Ale też
posiadają one najwięcej ustawowych praw i kompetencji. Stosunkowo często bohaterami pozytywnych zmian wprowadzanych w szkołach są rodzice.
Warto zwrócić uwagę na zmiany, jakie wprowadzono w zakresie ich uprawnień w 2007 roku, co w znaczący sposób poszerzyło zakres kompetencji
tej grupy uczestników życia szkolnego. Wynikają one z zapisów z dnia
11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (DzU z 2007 r. Nr 80, poz. 542). Wprowadziły one
między innymi:
• obligatoryjność rad rodziców w szkołach,
• obowiązek przyjmowania programów profilaktycznych czy wychowawczych w uzgodnieniu z radą rodziców,
• pozyskanie przez dyrekcję szkoły zgody na udzielenie prawa podjęcia
działalności na terenie placówki przez stowarzyszenia lub inne organizacje,
• obowiązek uzyskiwania opinii rady rodziców w sprawie szkolnego
zestawu programów nauczania czy podręczników.
Blado wypadają natomiast samorządy uczniowskie. Dzieje się tak z jednej strony z powodu nie do końca poważnego traktowania reprezentacji
uczniów zarówno przez nauczycieli, jak i rodziców, z drugiej zaś strony
na skutek małego zaangażowania i braku odpowiedzialności większości
członków uczniowskiej społeczności. W efekcie znaczenie oraz skuteczność
4
organów samorządów uczniowskich wciąż jeszcze w nikłym stopniu wpływają na funkcjonowanie szkoły. To trzeba zmienić. Myśląc o rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, powinniśmy przede wszystkim położyć nacisk na
edukację prospołeczną. W wielu szkołach to już się dzieje. Część młodych
ludzi coraz wyraźniej widzi sens w pracy na rzecz innych i korzyści, jakie
może przynieść praca w strukturach samorządowych.
O przydatności uczestnictwa w społecznych organach zarządzania szkołą przekonują się również coraz częściej dorośli. Szczególnie, kiedy udaje się
doprowadzić do jednoznacznego określania swoich zadań i kompetencji.
Praca nad regulaminami zaczyna uświadamiać, jaki wpływ na życie szkoły mają działania podejmowane w ramach różnych obszarów. Jak wiele
można osiągnąć działając w zespole. Z takiej świadomości zaczyna się
powoli wyłaniać obraz zupełnie innej szkoły. By stał się jednak rzeczywistością, tworząc rozwiązania szczegółowe, powinniśmy równolegle pomyśleć
i jednoznacznie sprecyzować ogólne cele i założenia w oparciu o które
funkcjonuje nasza szkoła. Zbadać obiektywny stan naszych potrzeb i możliwości. Wybrać priorytety. Zbudować dookoła nich odpowiedni program
rozwoju...., ale to już temat na zupełnie inną książkę – na razie skupmy się
na poszczególnych regulaminach.
Regulamin pracy
Wzór regulaminu dostępny jest na stronie internetowej www.wsip.pl/dodatki.
Dokumentem, który w najbardziej precyzyjny sposób powinien określać
zasady pracy w danej szkole powinien być regulamin pracy. Podstawą do
jego tworzenia są odpowiednie zapisy art. 104-1043 kodeksu pracy stanowiące w całości rozdział IV działu czwartego kodeksu, zatytułowany
właśnie: Regulamin pracy. Zgodnie z art. 104 § 1 kp: Regulamin pracy
ustala organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa
i obowiązki pracodawcy i pracowników.
Regulamin pracy powinien określać prawa i obowiązki pracodawcy
oraz pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy,
a w szczególności ustalać:
• organizację pracy, warunki przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu,
www.wsip.pl
5
• termin, miejsce i czas wypłaty wynagrodzenia,
• wyposażenie pracowników w narzędzia i materiały, a także w odzież
•
•
•
i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej,
systemy i rozkłady czasu pracy,
obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku
zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
przyjęty u danego pracodawcy sposób potwierdzania przez pracowników
przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności.
Nie wszystkie z wymienionych wyżej zapisów dotyczą bezpośrednio
szkoły, niemniej jednak wśród podanych wyżej parametrów jest wystarczająco dużo zagadnień, które mogą być interesujące dla pracowników. To
ważne, ponieważ zgodnie z art. 104 § 2 regulaminu pracy nie wprowadza
się, jeżeli kwestie dotyczące organizacji i porządku w procesie pracy regulują postanowienia układu zbiorowego pracy lub gdy pracodawca zatrudnia
mniej niż dwudziestu pracowników. Nawet jeśli w szkole nie ma konieczności opracowania regulaminu pracy, warto pokusić się o jego stworzenie
z tego choćby powodu, że dzięki temu można ustalić podstawowe uprawnienia i obowiązki pracowników oraz określić, jakie oczekiwania wobec
pracodawcy (dyrektora szkoły) mają pracownicy (nauczyciele, pracownicy
administracji i obsługi), a jakie wymagania wobec nich ma dyrekcja placówki. Regulamin pracy ustala między innymi czy i w jakim zakresie należą
się pracownikom takie „przywileje” ze strony zakładu pracy, jak herbata,
długopis czy odzież robocza.
Uwaga!
Dobrze kiedy w regulaminie pracy ustali się w sposób jednoznaczny:
• termin oraz sposób wypłaty wynagrodzeń,
• kwestie związane z bezpieczeństwem pracy,
• informacje o karach (upomnienia, nagany, kary pieniężne) stosowanych z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracowników.
To, co w przypadku regulaminu pracy wydaje się być szczególnie ważne, to określenie zakresu obowiązków pracowników. Jedną
z barier utrudniających skuteczne zarządzanie jest przekonanie, że osoby
dorosłe z natury są odpowiedzialne, w związku z czym, bez specjalnego
tłumaczenia powinny dobrze wiedzieć co mogą, a czego nie powinny
6
robić. Tymczasem podstawowa zasada komunikacji międzyludzkiej mówi
o tym, że nawet, jeśli człowiek wie co powinien a czego nie powinien,
to nie zawsze postępuje zgodnie z zasadami ponieważ po prostu ich nie
rozumie albo rozumie opacznie. Bywa też, że nawet, jeśli rozumie, to nie
zawsze poszczególne zapisy akceptuje, bo się na przykład z nimi nie zgadza. A nawet, jeśli się z nimi zgadza, to bywa, że je pomija, bo tak mu jest
wygodnie. Ustalenie więc rzeczywistych zasad określających oczekiwania
pracodawcy wobec pracownika to nie tylko proste ich przekazanie na
piśmie, ale również rozmowa na ich temat, a może nawet ćwiczenia ogółu
pracowników, którzy poprzez wspólny dyskurs z pracodawcą określiliby co
i w jakim zakresie z przypisanych im obowiązków jest ważne i w żadnym
przypadku nie powinno być pominięte.
Przykładowy zestaw zadań dla ogółu pracowników szkoły przedstawia
ramka poniżej:
Pracownik jest obowiązany w szczególności do:
a) rzetelnego, starannego i efektywnego wykonywania pracy oraz
dokładnego i sumiennego wykonywania poleceń przełożonych,
b) przestrzegania obowiązującego w szkole regulaminu pracy i ustalonego porządku,
c) przestrzegania ustalonego czasu pracy, w tym punktualnego rozpoczynania i kończenia pracy,
d) przestrzegania przepisów oraz zasad bhp i ppoż,
e) przestrzegania zasad współżycia społecznego w szkole,
f) dbania o dobro szkoły, ochronę jej mienia,
g) przestrzegania tajemnicy służbowej, a w przypadku nauczycieli
także tajemnicy posiedzeń rady pedagogicznej,
h) podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz niezbędnych kompetencji wynikających z zajmowanego stanowiska w szkole,
i) w przypadku rozwiązania stosunku pracy rozliczenia się ze zobowiązań wobec szkoły.
Przedmiotem szczególnej dyskusji mogłyby być kwestie rzetelnego,
starannego i efektywnego wykonywania pracy oraz dokładne i sumienne
wykonywanie poleceń przełożonych. Wiadomo, że dla części osób sam fakt
stawienia się do pracy, to już aż nadto, dla innych, zwłaszcza dla pracodawcy,
www.wsip.pl
7
może to być jednak zdecydowanie za mało. Rozmowa na ten temat to okazja
wskazania na szczególne priorytety szkoły oraz możliwość wzmocnienia związków pracowników z wykonywanymi przez nich zadaniami.
Regulamin narzucony, to dla wielu z nas jedynie zbiór nic
nieznaczących zapisów.
Regulamin przedyskutowany staje się zbiorem zasad,
które są dla nas ważne.
Inne tematy, które warto w ten sposób przedyskutować to kwestie
przestrzegania zasad współżycia społecznego w szkole czy dbania o dobro
szkoły. Wiele szkół organizuje rozmaite wspólne wyjazdy czy choćby spotkania integracyjne, warto część ich czasu przeznaczyć na przedyskutowanie ważnych zapisów, które zawierają podstawowe dokumenty prawa
wewnątrzszkolnego.
W sposób szczególny należałoby potraktować obowiązki, jakie spoczywają na nauczycielach. Różnice, jakie w realizacji swoich obowiązków
reprezentują poszczególni nauczyciele są nie tylko ogromne, ale też bywają
przyczyną licznych konfliktów wewnątrz rad pedagogicznych. Najogólniej
zestaw tych zasad mógłby wyglądać w następujący sposób:
Pracownicy będący nauczycielami, wykonując swoje obowiązki zawodowe, obowiązani są do:
a) zapewnienia poprawności merytorycznej i metodycznej prowadzonych
zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz prawidłowej
realizacji innych zadań zawodowych wynikających ze statutu szkoły,
w której nauczyciel jest zatrudniony,
b) dbałości o kulturę i poprawność języka, pobudzania inicjatywy uczniów
oraz zachowania odpowiedniej dyscypliny uczniów na zajęciach,
c) aktywnego udziału w życiu szkoły, między innymi poprzez uczestnictwo
w pozalekcyjnej działalności szkoły, udział w pracach zespołów nauczycielskich, podejmowanie innowacyjnych działań w zakresie nauczania,
wychowania i opieki, zainteresowanie uczniem i jego środowiskiem
a także podejmowanie efektywnej współpracy z rodzicami,
d) dążenia do pełni własnego rozwoju osobowego i zawodowego, głównie
poprzez aktywne uczestnictwo w doskonaleniu zawodowym,
8
e) konsekwentnego podejmowania działań w zakresie wspomagania wszechstronnego rozwoju ucznia, z uwzględnieniem jego możliwości i potrzeb,
f) kształcenia i wychowywania młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności
sumienia i szacunku dla każdego człowieka,
g) dbałości o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich
zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych
narodów, ras i światopoglądów.
Nauczyciele mają wiele okazji do tego, by spotykać się i omawiać rozmaite
ważne dla ich pracy zagadnienia. Wszystkie wymienione w proponowanym
fragmencie regulaminu zagadnienia mają związek nie tylko z realizacją,
ale wręcz z jakością wykonywanej przez nauczycieli pracy. Co więcej każde
z wymienionych zagadnień mogłoby stanowić przedmiot osobnego szkolenia, a ich ogół mógłby być podstawą do stworzenia kwestionariusza rozmowy, ankiety czy kontraktu zawieranego z nauczycielami przez dyrekcję.
W aktywnej analizie tych zapisów najważniejsze jednak jest to, żeby
nauczyciele na bieżąco uświadamiali sobie, jakie szkoła ma wobec
nich oczekiwania oraz to, żeby wszyscy uczący rozumieli je w podobny
sposób.
Regulamin pracy w oczywisty sposób zawiera w swoich treściach przede
wszystkim kwestie porządkowe. Większość z nich wynika z innych aktów
prawnych i na ogół nie mogą być poddawane dyskusjom interpretacyjnym.
Warto jednak, żeby były znane pracownikom i żeby osoby zatrudnione
w szkole traktowały je nie tylko jako ograniczenia, ale również jako zbiór
wyznaczników regulujących a zarazem porządkujących ich pracowniczą
aktywność. Elementem regulaminu pracy, który mógłby być jeszcze jednym
czynnikiem wzmacniającym poczucie tożsamości osób zatrudnionych ze
szkołą, a zarazem mógłby stanowić podstawę budowania wewnątrzszkolnej kultury organizacyjnej jest fragment regulaminu poświęcony kwestii
nagród. Najczęściej stosowane zapisy odnoszące się do tego zagadnienia
wyglądają w następujący sposób:
Pracownikom, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków,
przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz
jakości przyczyniają się do wykonywania zadań szkoły, mogą być
przyznawane nagrody i wyróżnienia:
a) nagroda pieniężna,
b) pochwała pisemna,
www.wsip.pl
9
c) pochwała publiczna,
d) dyplom uznania.
Nagrody i wyróżnienia przyznaje dyrektor, zgodnie z powszechnie
obowiązującymi przepisami prawa oraz regulaminem nagród obowiązującym w szkole.
Dobrze, żeby nagrody przyznawane pracownikom przez dyrekcję szkoły
miały charakter do pewnego stopnia formatywny. To znaczy, żeby wskazywały co i w jaki sposób jest szczególnie akceptowane w danej placówce.
Elementem prawa wewnątrzszkolnego, który w sposób szczególny określałby te zagadnienia powinien być odpowiedni regulamin nagród, a zwłaszcza powiązany z nim zestaw kryteriów nagradzania. Niemniej jednak warto
na temat nagród, zasad nagradzania oraz przyczyn, dla których wyróżnieni
zostają nagrodami poszczególni pracownicy rozmawiać, również analizując
szkolony regulamin pracy. Być może jest to temat na spotkanie dyrekcji ze
związkami zawodowymi, być może z wyodrębnionymi w szkole grupami
(reprezentacją pracowników), której zadaniem jest pomoc dyrektorowi
w wyłanianiu najlepszych kandydatów do nagród. Jedno jest pewne, udzielanie nagród tylko dlatego, że jest taka tradycja, bez żadnej refleksji i bez
uzasadnienia jest nie tylko błędem, ale także ogranicza możliwość skutecznego wpływania dyrekcji szkoły na postawy i zachowania zatrudnionych
w placówce osób.
Z punktu widzenia podstawowych działań szkoły najważniejszym
aktem prawa wewnątrzszkolnego jest statut danej placówki. W nim
umieszcza się zapisy dotyczące priorytetowych celów działań dydaktycznych, wychowawczych oraz opiekuńczych szkoły. Statut określa
również organizację placówki, ustala podstawowe kompetencje
nauczycieli i osób pełniących funkcje kierownicze, a także wskazuje
na formy współdziałania szkoły z rodzicami uczniów. Podstawowym
warunkiem realizacji edukacyjnych funkcji szkoły jest jej dobra organizacja jako zakładu pracy, tu zaś podstawowym dokumentem winien
być regulamin pracy.
10