Planowanie dydaktyczne

Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN
PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku
prywatnego.
MATERIAŁY
Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO
www.prototo.pl
Planowanie dydaktyczne – sporządzanie
planów zajęć edukacyjnych. Planowanie zajęć
dydaktycznych stanowi roboczą syntezę
treści
nauczania,
logiczne
dopełnienie
wcześniej przeprowadzonej analizy.
Planowanie rozpoczyna
działanie edukacyjne, jest
pierwszą z czynności
kierowania uczeniem się jako
pomagania uczniom.
Aby uczniowie mogli osiągnąć cele
kształcenia, stosuje się dwie strategie
kierowania ich pracą:
 Nastawienie na uczniów - STYL RELACYJNY
 Nastawienie na osiągnięcie celów
kształcenia - STYL ZADANIOWY
To styl demokratyczny, niedyrektywny,
nastawiony jest na korzystne stosunki w
grupie.
Prowadzi
do
humanistycznego
systemu kształcenia. Owocuje skutecznością
relacyjną w postaci uspołecznienia, dobrej
atmosfery pracy, zadowolenia ze szkoły. Ten
styl potwierdza się w praktyce, gdy uczniowie
są dojrzali, zadania są oryginalne i złożone,
nie ma przy nich pośpiechu; potrzebna jest
motywacja oraz doświadczony nauczyciel.
(autokratyczny, dominacyjny, dyrektywny),
zorientowany jest na osiąganie celów
kształcenia, prowadzi do technologicznego
systemu
kształcenia
(konspekty,
lekcje
prowadzone wg planu, zadawanie wielu
pytań). Wypowiedzi nauczycieli są tutaj
bardziej rzeczowe, niż w stylu relacyjnym.
Nauczyciel dąży do możliwie jasnych sytuacji
dydaktycznych, dokładnej analizy zadań,
zwięzłego
wydawania
poleceń,
systematycznego
sprawdzania
wyników,
szybkiego korygowania błędów.
Styl zadaniowy wykazuje skuteczność
zadaniową w postaci osiągnięć szkolnych na
miarę motywacji i zdolności uczniów.
Najsłabsi, najwolniej pracujący uczniowie są
pod specjalnym nadzorem nauczyciela. Ten
styl potwierdza się w praktyce, gdy uczniowie
są mało samodzielni, zadania są jasne i
stosunkowo proste, a czas pracy bardzo
cenny.
Styl zadaniowy przynosi korzyści doraźne,
lecz nie zawsze długofalowe, ponieważ
ograniczą pracę ucznia do roli wykonawcy.
Socjologowie widzą minusy i ograniczenia
obu stylów. Tylko doświadczony nauczyciel
może z powodzeniem wykorzystywać style
unikając błędów.
Na podstawie rozważań Tadeusza
Kotarbińskiego wyróżnić można 11
cech dobrego planu dydaktycznego,
które pogrupowane zostały w
kręgi:
 celowość - powinien on wskazywać właściwe
środki do celu, któremu służy,
 perspektywiczność - większą wartość mają
„plany długodystansowe”,
 strategiczność - szczegółowość planu
powinna być „należycie ograniczona”;
 racjonalność - rozumność, „ugruntowanie
poznawcze”,
 kompletność - niepozostawianie luk i
niedomówień,
 wewnętrzną zgodność - żadna część planu
nie jest sprzeczna z inną częścią,
 wykonalność- zgodność z doświadczeniem,
ustrzeżenie się fantazjowania,
 operatywność- poręczność, wygoda w
stosowaniu,
 elastyczność- plan giętki, plastyczny,
zwrotny, możliwy do skorygowania przy
nieprzewidywalnych okolicznościach,
 terminowość- wyznaczenie terminu, czasu,
 skuteczność- pewność pożądanego wyniku,
PLANOWANIE KIERUNKOWE
Planowanie kierunkowe wytycza kierunki
działania
edukacyjnego
w
określonym
przedmiocie
szkolnym;
wiąże
cele
emocjonalne
kształcenia
z
celami
poznawczymi
oraz
wskazuje
materiał
kształcenia niezbędny do osiągnięcia tych
celów. Ma szeroki zasięg, gdyż obejmuje cały
wybrany szczebel szkoły (np. gimnazjum),
rok szkolny lub semestr.
Planowanie kierunkowe ma na celu
ukierunkowanie
czynności
uczniów
i
nauczyciela na ustalone cele, stanowi
strategiczny etap planowania dydaktycznego,
najwcześniejszy i najogólniejszy, decydujący
o sensie i powodzeniu dalszych etapów tego
planowania. Najwygodniejszym sposobem
planowania kierunkowego jest sporządzanie
tabeli, w której zostaną przedstawione cele
emocjonalne i cele poznawcze kształcenia w
układzie krzyżowym, a następnie nazwy
modułów programowych, których wkład w
osiągnięcie tych celów jest największy.
porządkuje
emocjonalne i
poznawcze cele
kształcenia
wiąże te cele z
materiałem
daje wstępną
orientację co do
podziału czasu
potrzebnego uczniom
do osiągnięcia tych
celów
Plan kierunkowy w zakresie celów
kształcenia powinien być szczegółowy, aby
można było wywieść z niego cele każdej
lekcji.
Decyzje
o
celach
działania
edukacyjnego powinny być podejmowane
przed decyzjami o materiale kształcenia.
Sformułowanie celów musi poprzedzać dobór
środków działania. W przeciwnym razie
działanie
przestaje
być
dokonywaniem
planowej zmiany w uczniach.
Planowanie wynikowe określa wymagania
programowe w związku z kolejnymi tematami
zajęć. Obejmuje moduł programowy, dział
lub kilkugodzinną jednostkę tematyczną
przedmiotu. Stanowi unormowanie oceny
pracy uczniów w tym dziale. Gdy uczniowie
poznają na czas wymagania i będą mogli
pracować
na
wybranym
przez
siebie
poziomie, planowanie wynikowe umożliwia
kształcenie według wymagań.
W ostatnich latach ten rodzaj planowania
zajęć
edukacyjnych
zyskał
uznanie
pedagogów. Należy jednak zwrócić uwagę że
jednopoziomowy plan wynikowy (czyli taki,
który wykonywany będzie tylko przez
najlepszych uczniów) nie wystarcza do
organizacji całej pracy. Największą wartość
mają
wielopoziomowe
plany
wynikowe
samodzielnie sporządzone przez nauczyciela,
zwłaszcza te, których podstawą są autorskie
programy kształcenia.
Planowanie wynikowe powinno mieć
charakter taktyczny. Niekorzystne jest
sporządzanie
planów
„seryjnie”na
semestr lub rok szkolny, ponieważ może
to usztywnić działanie edukacyjne.
Planowanie
metodyczne
wytycza
przebieg zajęć, lekcji. Plan metodyczny
jakim jest konspekt czy scenariusz lekcji
przetwarza treść kształcenia w sytuacje
dydaktyczne, które skłaniają uczniów do
wykonywania przewidzianych czynności.
Sytuacje te mają na celu dostarczenie
uczniom
odpowiednich
doznań
poznawczych.




czynności uczniów ustalone w planie
wynikowym lub prowadzące do nich
wyposażenie – środki dydaktyczne niezbędne
do uczenia się tych czynności
czynności nauczyciela- mają na celu
zapewnić skuteczność uczenia się tych
czynności
czas planowany na daną sytuację
dydaktyczną wstępnie uznany za
wystarczający do uzyskania planowanego
wyniku



część wstępna – uzgodnienie celów lekcji,
podniesienie motywacji do uczenia się,
organizacja
zajęć,
nawiązanie
do
wcześniejszej wiedzy
część główna – obserwacje, wypowiedzi
uczniów,
słuchanie,
czytanie,
pisanie,
ćwiczenia, prace praktyczne
część końcowa – podsumowanie, wnioski,
oceny, plany na przyszłość
Wybierz zagadnienie
Określ
zawartość
treściową
lub
wiedzę,
jaką
chcesz
przekazać
Naszkicuj
proces
uczenia się
lub
zidentyfikuj
umiejętności,
jakie chcesz
kształtować
Wymień
wszelkie
możliwe
rezultaty,
końcowe
owoce
pracy
uczniów
Zindywidualizuj
pracę,
dostosowując
ją do
poszczególnych uczniów
ZASADA ŚWIADOMOŚCI
Nakazuje zorientowanie uczniów w
układzie
przedmiotów,
programie
kształcenia i planach dydaktycznych, w tym
zwłaszcza w celach lekcji, a także
zapewnienie im warunków czynnego udziału
w procesie dydaktycznym.
ZASADA PRZYSTĘPNOŚCI
Nakazuje
stopniowanie
trudności
materiału kształcenia. Ma służyć temu
droga od bliskiego, znanego, prostego,
konkretnego
do
dalekiego,
nowego,
złożonego, abstrakcyjnego.
ZASADA POGLĄDOWOŚCI
Nakazuje poprzedzanie nazw i
określeń obserwacją rzeczy i zjawisk.
ZASADA SYSTEMATYCZNOŚCI
Nakazuje dokładne poklasyfikowanie
informacji, jej optymalne uporządkowanie
oraz płynne, bez przerwy i zakłóceń,
wprowadzanie do procesu kształcenia.
ZASADA TRWAŁOŚCI
Nakazuje
wielokrotne
powtarzanie
informacji dla umieszczenia jej w pamięci
trwałej uczniów. Urozmaicenie powtórzeń
powinno ułatwić uczniom indywidualne
zakodowanie
tej
informacji,
będące
warunkiem trwałej wiedzy.



Wybrane zagadnienia edukacji polonistycznej,
red. U. Kopeć, H. Kurczab, Rzeszów 2002;
Polonistyka zintegrowana, red. K. Ożóg, J.
Pasterska, Rzeszów 2000;
Polonistyka w szkole. Podstawy kształcenia
nauczyciela polonisty, red. A. Janus-Sitarz,
Kraków 2004;