Szkolny doradca zawodowy

УДК 378.1(477.75)
Ryszard Parzęcki
Agnieszka Parzęcka-Denis
(Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna)
SZKOLNY DORADCA ZAWODOWY
Artykuł zawiera wprowadzenie w problematykę funkcjonowania szkolnego
doradcy zawodowego w edukacji dzieci i młodzieży. Stąd w pierwszej kolejności
autory skoncentrowali się na przedstawieniu celów i zadań doradcy w pracy z
uczniami i środowiskiem pedagogicznym. Dalsza część artykułu zawiera próbę
odpowiedzi na pytanie dotyczące roli wiedzy i umiejętności doradcy w celu
podejmowania realizacji wielu funkcji np. poznawczej, stymulującej,
diagnostycznej itp.
Obecnie poradnictwo zawodowe wpisuje się w koncepcję edukacji
ustawicznej i jest traktowane jako proces całożyciowy. Jest formą wspierania
jednostki ludzkiej w jej drodze do realizacji pracy zawodowej, w rozwiązywaniu
problemów wynikłych przy jej wykonywaniu a także w przypadku jej zmiany,
braku lub utraty. W związku z dużym zapotrzebowaniem na pomoc w planowaniu
i realizacji kariery zawodowej poradnictwo zawodowe w Polsce uległo
znacznemu rozbudowaniu i uzyskało większą rangę. Zajmują się nim instytucje
państwowe, pozarządowe a także coraz częściej poradnie i agencje prywatne.
Poradnictwo zawodowe odgrywa ważną rolę w przeciwdziałaniu bezrobociu,
toteż pewna część działań w tym zakresie adresowana jest do osób bezrobotnych.
Szczególnie ważna jest jednakże pomoc uczącej się młodzieży, m.in. w zakresie
kształtowania kariery życiowej.
Pomyślność kariery życiowej człowieka znacząco zdeterminowanej przez
pracę zawodową zależy od prawidłowości wyborów dokonywanych w
początkowym okresie lokowania się na jej drodze, czyli w okresie szkolnym. Z
tego względu działania w szkolnictwie są szczególnie znaczące, tym bardziej, że
pierwsze dwa etapy edukacji szkolnej realizowane są w szkołach powszechnych,
czyli obejmujących swoim oddziaływaniem całą populację młodzieży w wieku od
siedmiu do szesnastu lat. W licznych koncepcjach rozwoju zawodowego zwraca
się uwagę na dojrzewanie człowieka do decyzji podjęcia wyboru zawodu.
Współcześnie całe życie zespolone jest z pracą zawodową, która oddziałuje na
jednostkę w każdym jego okresie, nie tylko w trakcie aktywności zawodowej [1].
Złożoność i wzrastająca rola edukacji szkolnej dla przyszłości zawodowej
prowadzą do rozwijania profesjonalnych form wspierania uczniów w dochodzeniu
do dojrzałych wyborów zawodowych i już w trakcie nauki szkolnej na kolejnych
poziomach kształcenia przybliżanie się do optymalnej dla niego drogi rozwoju.
Intensyfikacja prac w zakresie poradnictwa zawodowego w okresie szkolnym
wynika ze specyfiki szkoły, która w zakresie przygotowania do samodzielności
odgrywa szczególnie ważną rolę. Uczeń w szkole spędza znaczną część swojego
czasu, tam ujawnia swoje zdolności i predyspozycje oraz deficyty i ograniczenia.
Doradca szkolny ma szanse towarzyszyć uczniowi w jego rozwoju, obserwować
127
go w środowisku szkolnym oraz na bieżąco korzystać z wiedzy, którą mają o nim
nauczyciele i organizatorzy życia szkolnego.
Szkolny doradca zawodowy może stanowić rzecznika włączania spraw
związanych z przyszłą pracą zawodową do obszaru działań szkoły. W praktyce
szkolnej często pomijana lub marginalizowana jest tematyka pracy zawodowej i
poradnictwa zawodowego, co jest jednym z rezultatów nadmiernego obciążenia
szkół zadaniami dydaktycznymi.
Opracowany w 2003 roku przez zespół specjalistów projekt szkolnego
doradcy zawodowego został ogłoszony przez Krajowy Ośrodek Wspierania
Edukacji Zawodowej i Ustawicznej. Przedstawione w nim zostały przesłanki
przemawiające za utworzeniem w szkołach stanowiska szkolnego doradcy
zawodowego, cele i zadania jego działalności oraz antycypowane przez autorów
projektu rezultaty [2].
Cele działania szkolnych doradców zawodowych są związane z czterema
kierunkami pracy:
1. praca z uczniem;
2. praca z nauczycielami i szkolnym środowiskiem pedagogicznym;
3. praca z rodzicami;
4. praca ze środowiskiem pozaszkolnym.
Praca z uczniem stanowi podstawowy kierunek pracy doradcy i wiąże się
głównie z diagnozowaniem przypadków, czyli rozpoznawaniem cech
psychofizycznych uczniów, ich preferencji, motywów planowanych i
dokonywanych wyborów, skłonności i przeciwwskazań.
W tym rozumieniu przypadkiem jest każdy uczeń – jako niepowtarzalna
indywidualność
krocząca przez życie swoją indywidualną ścieżką. Doradca zawodowy w szkole
ma na celu udzielanie pomocy uczniowi w nabieraniu kompetencji do
kreatywnego kierowania własnym rozwojem, wskazanie możliwości tkwiących w
uczniu, ukierunkowanie go, pomoc w rozwiązywaniu dylematów związanych z
wyborem dalszej drogi edukacyjnej i zawodowej. W zależności od cech ucznia
może różnicować sposoby swojego działania, tak aby wykorzystać te najbardziej
przydatne w konkretnym przypadku i konkretnej sytuacji. Obok indywidualnego
poradnictwa doradca szkolny powinien poprzez zastosowanie metody grupowej
zaznajamiać uczniów z ogólnymi i szczegółowymi, charakterystycznymi dla
danego środowiska lokalnego cechami rynku pracy zatrudnienia, z występującymi
prawidłowościami i zmianami. Ta forma poradnictwa stwarza też możliwość
zapoznania uczniów z sytuacją pracy w wymiarze światowym i europejskim.
Praca ze środowiskiem pedagogicznym szkoły wiąże się przede wszystkim
z ukazywaniem znaczenia wiedzy o pracy i zawodach, i stwarzaniem klimatu
uwzględniania tej tematyki w trakcie realizacji zajęć dydaktycznych z
poszczególnych przedmiotów nauczania, a także w pozalekcyjnej działalności
wychowawczej. Do celów realizowanych przez doradcę w tym obszarze należy
też wspieranie metodyczne nauczycieli w zakresie realizowania treści z zakresu
pracy i drogi zawodowej oraz przy prowadzeniu przez nich pracy wynikającej z
zadań wychowawców klas. Doradca zawodowy w szkole powinien integrować
128
środowisko szkolne wokół problematyki pracy zawodowej i poradnictwa z nią
związanego, a także aktywizować je pod tym kątem.
Praca z rodzicami ma natomiast na celu motywowanie ich do racjonalnego
wspierania swoich dzieci w zakresie realizowania drogi zawodowej z
uwzględnieniem podmiotowego podejścia do dziecka. To zadanie wymaga jednak
wyposażenia ich w niezbędną wiedzę i uwrażliwienia na problemy związane z
wyborem przyszłej drogi zawodowej. Szkolny doradca zawodowy ma również na
celu obserwację środowiska pracy oraz aktualizowanie wiedzy na temat pracy i
przenoszenie ich na grunt szkoły. Wymaga to współpracy z instytucjami
środowiska pozaszkolnego, szczególnie z poradniami zajmującymi się sprawami
zawodowymi i innymi coraz liczniejszymi formami organizacyjnymi z obszaru
doradztwa i pośrednictwa pracy.
Zadania szkolnego doradcy zawodu związane z realizacją celów, dla
których został on powołany, można pogrupować następująco:
1) zadania związane z udzielaniem informacji. Dzięki ich wykonywaniu
uczniowie, nauczyciele, kadra pedagogiczna i rodzice uzyskają możliwość
nabycia wiedzy na temat rynku pracy, zmian w strukturze społecznego podziału
pracy, preferencji pracodawców, drogach kształcenia do pracy i zawodów oraz
uzyskiwania kwalifikacji zawodowych. Wiedza ta zarówno w wymiarze
lokalnym, krajowym, europejskim i światowym jest zmienna, wymaga ciągłej
aktualizacji, jest przy tym niezbędna nie tylko dla uczniów planujących swój bieg
życia, ale też dla szkolnictwa, którego naczelnym zadaniem jest wyposażenie
uczniów w zasoby niezbędne do radzenia sobie w życiu, w tym w realizacji
swojej kariery zawodowej. Oprócz tego doradca zawodowy przyczynić się może
do wyposażenia kierownictwa szkoły, nauczycieli, rodziców oraz uczniów w
aktualną wiedzę o sposobach wykorzystania indywidualnych dyspozycji dla
projektowania własnej przyszłości zawodowej przez uczniów a także o
instytucjach i formach, od których możliwe jest uzyskanie pomocy i wsparcia w
tym zakresie. Kolejnym obszarem ważnych informacji jest wiedza o formalnych i
prawnych warunkach podejmowania pracy i o przydatności uzyskanych
certyfikatów i dokumentów potwierdzających kwalifikacje i doświadczenie
zawodowe.
2) zadania związane z udzielaniem porad. Jest to podstawowa grupa zadań.
Doradca zawodowy ma za zadanie udzielanie porad dotyczących dalszej edukacji
ucznia. Dotyczą one zarówno wyboru optymalnego kierunku kształcenia, typu
szkoły, oczekiwań i możliwości edukacyjnych oraz dalszych perspektyw
zawodowych. Porada może także dotyczyć planów edukacyjnych i zawodowych,
często formułowanych intuicyjnie bądź to w wyniku aspiracji dzieci, a częściej
ich rodziców. Porada stwarza w tym przypadku inspirację do przemyśleń i
ewentualnej ich korekty. Ważną grupę stanowią porady dotyczące uczniów
mających trudności w nauce, zaniedbanym wychowawczo, czyli uczniom których
rodzice nie wykazują zainteresowania wyborem przez nich drogi dalszego
kształcenia. Są one udzielane uczniom, ale jeżeli jest to możliwe również ich
rodzicom. Odrębną grupę wymagającą pomocy doradczej stanowią uczniowie
niepełnosprawni i wykazujący deficyty rozwojowe. W tym przypadku poradą
można wesprzeć ich rodziców, będących najczęściej zaangażowanych w opiekę
129
nad nimi, ale często bezradnych szczególnie wobec spraw związanych z pracą
zawodową i drogami dochodzenia do niej przez osoby wykazujące deficyty
rozwojowe. W przypadkach wymagających tego, doradca szkolny może kierować
ucznia do specjalistów poza szkołą, zwłaszcza do poradni psychologicznopedagogicznej.
3) zadania aktywizujące. Nabywanie kompetencji do wykonywania przyszłej
pracy zawodowej dotyczy konkretnego ucznia, a więc jest przede wszystkim jego
zadaniem. Z tego też względu doradca powinien wdrażać uczniów do
samodzielnej aktywności w zakresie rozpoznawania własnych zdolności,
kształtowania zainteresowań, zaciekawienia pracą zawodową i rynkiem pracy,
planowania własnej przyszłości, nabywania różnych doświadczeń i sprawności.
Aktywizacja uczniów może przybierać postać pracy indywidualnej oraz pracy
zespołowej, która przynosi duże efekty i jest chętnie podejmowana przez
młodzież uczącą się.
4) zadania organizacyjne. Doradca zawodowy w szkole stoi w obliczu wielu
zadań związanych z promowaniem w środowisku szkolnym problematyki pracy
zawodowej, kariery i rozwoju zawodowego uczniów. Możliwości działania w tym
zakresie ma nieograniczone. Oprócz tego do jego zadań należy gromadzenie
materiałów informacyjnych, poglądowych, literatury zawodoznawczej i
poradoznawczej, dokumentów prawnych regulujących sytuację zawodową
pracowników na wszystkich nośnikach informacji. W tej grupie znajduje się też
koordynacja działalności szkoły w zakresie przygotowania do przyszłej pracy
zawodowej, tym bardziej ważnych, że szkolnictwo polskie jest szkolnictwem
ogólnokształcącym. Inną grupę zadań stanowi współdziałanie z coraz
liczniejszymi instytucjami środowiska pozaszkolnego zajmującymi się
zagadnieniami związanymi z pracą zawodową i przygotowanie do jej wykonania.
Szkolny doradca zawodowy stoi w obliczu konieczności uwzględniania lokalnych
uwarunkowań realizacji drogi zawodowej i ich specyfiki.
Przedstawione grupy zadań szkolnego doradcy zawodowego nie
wyczerpują wszystkich jego obowiązków. W różnych szkołach, w różnych
środowiskach różny może być ich zakres, ich wykonywanie też może przebiegać
w różny sposób. W każdym jednak przypadku ich podejmowanie powinno służyć
realizacji następujących funkcji:
 poznawczej związanej z wyposażeniem ucznia w wiedzę o pracy ludzkiej,
o społecznym podziale pracy i o drogach prowadzących do uzyskiwania
pracy, o poznawaniu siebie, swoich dyspozycji osobowych i własnych
możliwości i preferencji zawodowych;
 stymulującej, która wynika z inspiracji do poszukiwania najwłaściwszej
dla siebie docelowej relacji jednostka – praca zawodowa i aktywności w
dążeniu do jej osiągania, m.in. poprzez doskonalenie siebie samego i
rozszerzanie zakresu własnych kompetencji zawodowych;
 wychowawczej, która polega na budowaniu właściwego stosunku ucznia
do pracy. Jej realizacja wiąże się z podnoszeniem kultury pracy ucznia;
 kształcącej, umożliwiającej bieżące rozpoznanie cech rynku pracy i
występujących na nim podmiotów, w tym siebie samego;
130

diagnostycznej, umożliwiającej rozpoznanie dyspozycji ucznia i
możliwości jego lokowania w strukturze zawodowej;
 terapeutycznej, której istota wiąże się z poprawą dobrostanu ucznia w
kontekście wyboru właściwej dla siebie drogi edukacyjnej i zawodowej
[3].
Współcześnie obserwujemy dążenie do profesjonalizmu wiążącego się z
osiąganiem wysokich kompetencji. Wymaga się wysokiego poziomu wiedzy
zawodowej, przede wszystkim polegającej na radzeniu sobie z zadaniami na tym
trudnym stanowisku. Dlatego znacząca jest operatywność wiedzy, umożliwiająca
panowanie nad nią, umiejętność jej rozszerzania, aktualizowania, analizowania i
stosowania. Wiedza leży u podnóża kształtowania umiejętności a także
doświadczenia.
Список використаних джерел та літератури
1. Czarnecki K.M., Psychologia zawodowej pracy człowieka. – Sosnowiec, 2006.
2. Kargulowa A., Wojtasik B. (red.), Doradca-profesja, pasja, poznawanie. –
Warszawa, 2003.
3. Wołk I., Poradnictwo zawodowe w edukacji młodzieży. – Zielona Góra, 2006.
Ришард Паженський, Агнешка Паженська-Деніс. Шкільний професійний
радник
Стаття містить вступ до проблеми професійного радника в освіті
дітей і молоді. У першу чергу автори сконцентрувалися на презентації цілей
і завдань радника в роботі з учнями і педагогічним середовище, далі
робиться спроба відповіді на питання, що стосуються ролі знань та умінь
радника з метою здійснення реалізації численних функцій, наприклад,
пізнавальної, стимулюючої, діагностичної тощо.
Rishard Pazhenski, Agneshka Pazhenska-Denis The School Guidance
Counselor
The text provides an introduction to the problems of the functioning of the
school guidance counselor in the education of children and adolescents. Hence,
first the author focuses on explaining the objectives and tasks of the school
guidance counselor in working with students and teaching environment. The rest
of the article has attempted to answer the question about the role of knowledge
and skills of the school guidance counselor to undertake the implementation of
many functions such as: cognitive, stimulating, diagnostic, etc.
131