Ethnologia Polona 2010-2011

Ethnologia Polona 2010-2011
Political Anthropology
CONTENTS
Articles
Political Anthropology, Yesterday and Today: on the Historical Variability
of the Concept of “Politics”
Wojciech Dohnal ................................................ 5
“Bias-objectivity”: Reflections on the Margins of Discourse on Political
Entanglements in Ethnological Research
Anna Urbańska-Szymoszyn ........................................ 23
Ethnopolitics as a Subject of Anthrpological and Political Research
(on the Example of Central Asia)
Andrzej Wierzbicki .............................................. 29
Is Race a True Premise of Racism?
Martina Cichá .................................................. 49
Cultural Ambivalence in the Anthropological Study of Politics.
The Legend of Józef Piłsudski
Renata Hołda ................................................... 57
Post-Socialist or Post-Peasant? Reflections on Mountain-Dwellers’ Image
of the State and the Authorities
Anna Malewska-Szałygin ......................................... 73
German Transmigrants in Poznań – a Specific Subject for Ethnological Study
Agnieszka Szczepaniak-Kroll ....................................... 85
Immigrants and Basque Nationalism
Katarzyna Mirgos ................................................ 99
Ethnicity and Politics in Fiji
Łukasz Kaczmarek ............................................... 115
An Anthropologist’s Perspective on Minimal Government. Power and Politics
Among the Pygmy Peoples
Ryszard Vorbrich ................................................. 139
Political Factors In Anthropological and Historical Research
on Twentieth-century Rwanda
Joanna Bar ..................................................... 151
Between Vishnu and Mao Zedong: The Maoist Movement
in Multi-ethnic Nepal
Natalia Bloch ................................................... 169
The Mapuche from Araucania: Their
Identity, Ethnic Activism and Attitudes
Toward the State
Aleksander Posern-Zieliński ........................................ 191
Customary Law or Ordinary Lawlessness
Magdalena Krysińska-Kałużna ..................................... 207
School and Social Development Among the E’ñepá Indians of the Venezuelan
Amazon: An Anthropological Approach
Tarzycjusz Buliński ............................................... 221
Materials
Human Terrain System, or a New Anthropology in a New Era
Jarema Drozdowicz .............................................. 239
The Landed Gentry Over the Berezyna River and La Plata
Grzegorz Pełczyński .............................................. 245
The Revival of Jewish Ethnic Consciousness – Identity Strategy
in the New Educational Contexts
Joanna Cukras-Stelągowska ........................................ 253
Migrant Pupils in Poznań. An Exploratory Ethnographic Research
Izabela Czerniejewska ............................................ 261
Abstracts
Political Anthropology, Yesterday and Today: on the Historical Variability
of the Concept of “Politics”
Wojciech Dohnal
The article is devoted to a discussion of the history of political anthropology. In it the author
focuses on what he considers the main cause of the transformations that have taken place in
this discipline – changes in how the concept of “politics” is understood. In the classical period
of anthropology’s development, politics was accounted for in terms of formal structures and
institutions. It was considered to be a domain of developed societies, with the state being the
ideal and most appropriate form of political organization. Since the 1980s, the conviction has
been growing that politics always manifests itself through culture, and that it can be seen in a
variety of discourses and social practices that often go beyond the conventionally understood
political realm. This change resulted in a significant expansion of the cognitive horizons of
political anthropology, and led to its rapprochement with political science and legal
scholarship. As a result, political anthropology today is one of the fastest growing subdisciplines of anthropology.
***
Artykuł poświęcony jest omówieniu historii antropologii politycznej. Za główną przyczynę
przeobrażeń, jakie zaszły w tej dyscyplinie, autor uznaje zmianę sposobu rozumienia pojęcia
„polityka”. W klasycznym okresie rozwoju antropologii polityka była ujmowana w
kategoriach formalnych struktur i instytucji. Uznawano, że jest ona domeną społeczeństw
rozwiniętych, zaś idealną i właściwą formą organizacji politycznej jest państwo. Od lat 1980.
zaczęło narastać przekonanie, że polityka zawsze manifestuje się poprzez kulturę, dostrzec ją
można w różnorodnych dyskursach i praktykach społecznych, które często wykraczają poza
konwencjonalnie rozumianą sferę polityczną. Zmiana ta spowodowała znaczne poszerzenie
horyzontów poznawczych antropologii politycznej oraz doprowadziła do jej zbliżenia z
politologią i naukami prawnymi. Dzięki temu antropologia polityczna należy dziś do
najprężniej rozwijających się subdyscyplin antropologii.
Keywords: political anthropology, politics, history, primitive society, power
“Bias-objectivity”: Reflections on the Margins of Discourse on Political
Entanglements in Ethnological Research
Anna Urbańska-Szymoszyn
This text is an anthropological self-reflection resulting from the experience of an ethnologist
dealing with the Tibetan community and culture, which is experiencing complexities of a
political nature associated with this national group. Discussed here is the problem of scientific
objectivity, the need to deconstruct the myth of the “innocent native”, and political
entanglements in socially sensitive areas – especially in cases in which we are dealing with a
country that is non-democratic, occupied, or engulfed in war or ethnic conflict – and the
engagement of field anthropologists in humanitarian aid.
***
Tekst jest antropologiczną autorefleksją, wynikłą z doświadczenia etnologa zajmującego się
społecznością i kulturą tybetańską, który chcąc nie chcąc doświadcza zawiłości natury
politycznej, związane z tą grupą narodową. Poruszony jest tu problem obiektywizmu
naukowego, konieczności dekonstrukcji mitu „niewinnego tubylca”, uwikłania politycznego
na obszarach społecznie newralgicznych, szczególnie tam, gdzie mamy do czynienia z krajem
niedemokratycznym, okupowanym, objętym wojną lub konfliktem etnicznym oraz
zaangażowania antropologów terenowych w pomoc humanitarną.
Keywords: professional ethics, political entanglement, myth of the “innocent native”,
Tibetans, scientific objectivity, engaged anthropology.
Ethnopolitics as a Subject of Anthrpological and Political Research
(on the Example of Central Asia)
Andrzej Wierzbicki
The article pertains to ethnopolitics in Central Asia illustrated with the example of two states,
i.e.Kazakhstan and Kyrgyzstan. The author draws attention to the fact that anthropologists and
political scientists are interested in two elements of ethnopolitics in the region: ethnopolitical
organisms and processes. He emphasises that ethnopolitics in Central Asia is dominated by
the nation-building process, stimulated by the formation of national statehood. In his analysis
he applies the literature on the subject, as well as the findings of specialist studies conducted
in Kazakhstan and Kyrgyzstan.
***
Artykuł dotyczy etnopolityki w Azji Centralnej na przykładzie dwóch państw – Kazachstanu i
Kirgistanu. Autor zwraca uwagę, że perspektywa antropologiczno-politoligczna w regionie
odnosi się do dwóch komponentów – organizmów i procesy etnopolitycznych. Podkreśla, że
etnopolityka w Azji Centralnej jest zdominowana przez proces narodotwórczy, któremu
dynamikę nadaje budowa państwowości narodowej. W analizie wykorzystuje literaturę
przedmiotu jak również wywiady eksperckie, przeprowadzone w Kazachstanie i Kirgistanie.
Key words: ethnopolitics, ethnopolitical organism, ethnopolitical processes, politicisation of
ethnicity
Is Race a True Premise of Racism?
Martina Cichá
The author presents various arguments from the history of mankind, but also from our
contemporary era – pointing at the relation of the majority of society toward minorities in an
effort to prove that a racial pedigree is not the real source of racism. She points to the fact that
for centuries the source of racism was not “the other race” but otherness, being different,
human variations whether physical or socio-cultural (e.g., different religion), but also all kinds
of political interests and interests of power. The term “race” as we understand it today appears
as late as during the era of biological thinking of the 18th century. Various theories about
race, and later, also racist theories, came to existence when the original and purely biological
concept of race was substituted with sociological and psychological creations of human
culture, and linguistic affinity began to be associated with distinct anthropological features.
The real cause of racism is, however, diversity and the xenophobia that results from it – the
fear of the alien, unknown, or somehow different. Xenophobia should not be denounced
outright because it is, to a cer tain degree, natural even desirable for each individual. It is a
form of self-defence. We are able to begin observing the signs ofracism after the natural
threshold of xenophobia is exceeded, after our fear of something alien or different leads to
contempt, or even hate, of a foreigner. From there, it is only a small step to physical
persecution. In the conclusion of the article, the author emphasizes the need to see human
races in a p urely “biological sense”, free of the “superstructure” attached to them by the
racists. Only then it would be possible to take a serious stance on the issue of the human race
or races and reject their classifications, and do so without a stubborn effort to stereotype the
humankind and deny its diversity. The author puts even greater emphasis on t he need to
educate the public about tolerance of diversity, which she considers to be the most effective
means of fighting against racism.
***
Autorka zastanawia się nad kluczowym problemem, pojawiającym się w kontekście ras
ludzkich, a mianowicie: czy rasa jest rzeczywiście przesłanką (premisą) rasizmu, czy rasizm
uzależniony jest od ras, czy jest możliwy rasizm bez ras. Zatem – nie stroniąc od dyskusji na
te tematy – głównym zagadnieniem jej poznania naukowego, nie jest problematyka dyskursu
o istnieniu lub nieistnieniu ras ludzkich, o istotności czy nieistotności ich klasyfikacji. Zwraca
uwagę natomiast na to, iż negowanie istnienia ras ludzkich jest w znacznym stopniu kwestią
mody, co z kolei może prowadzić do zanegowania zróżnicowania i odmienności cech
ludzkich. Taka postawa wynika z założenia, iż przez badanie dowolnych charakterystyk
somatometrycznych, które umożliwiają nam zaklasyfikowanie pojedynczego człowieka do
różnych kategorii, stwarzamy warunki dla potencjalnej dyskryminacji jednostek, różniących
się fizycznie od większości.
Autorka przytacza różne przykłady z historii, ale wskazuje także na współczesną sytuację –
na relacje między społecznościami większościowymi i mniejszościowymi, i to dlatego, żeby
udowodnić, iż przynależność do rasy nie jest rzeczywistą przyczyną rasizmu. Zwraca uwagę
na to, że przez stulecia nie była źródłem dyskryminacji „inna rasa”, ale odmienność, inność
tak fizyczna jak i socjokulturowa, np. odm ienna religia, również interesy polityczne,
mocarstwowe.Pojęcie rasy w nowoczesnym rozumieniu tego słowa pojawia się w myśleniu
biologicznym osiemnastego wieku. Powstawały najróżniejsze teorie rasowe, później
rasistowskie, i to wtedy, kiedy pierwotnie czysto biologiczne pojęcie rasy zamieniano na
socjologiczne i psychologiczne interpretowanie kultur, zaś pokrewieństwo języków było
łączone z określonymi znakami antropologicznymi. Rzeczywistą przyczyną rasizmu jest
odmienność, i z niej wyrastająca ksenofobia – strach przed obcym, nieznanym, innym.
Ksenofobii nie można a priori odrzucić, ponieważ jest w znacznym stopniu cechą naturalną, i
pożądaną dla każdej jednostki. Ma bowiem charakter obronny. O rasizmie możemy mówić
dopiero wtedy, gdy naturalny odruch ksenofobiczny zostanie przekroczony, gdy strach przed
obcym, odmiennym prowadzi do jego lekceważnia lub do nienawiści, którą od fizycznego
prześladowania dzieli już bardzo mało.
Keywords: race, racism, premise of racism, physical variations, socio-cultural variation
Cultural Ambivalence in the Anthropological Study of Politics.
The Legend of Józef Piłsudski
Renata Hołda
The multiplicity of functions and expectations linked to the cultural definition of roles and
statuses arising from the position a given individual occupies in the social structure is one of
the sources of cultural ambivalence. This ambivalence makes it possible to create alternative
models that protect the society against extreme forms of behaviour and consequently against
conflicts and rifts. Ambivalence is a feature of every culture; yet various cultures approach
this phenomenon differently, sometimes suppressing or glorifying it. It is also, in the author’s
opinion, an immanent element of Polish culture; an element that manifests itself particularly
strongly in that variety of culture which is connected with politics. Any political authority,
regardless of the level of its legitimacy, evokes extreme emotions: from respect, adoration and
worship through disdain and contempt to hate and fear. This applies also to figures identified
with politics, connected not only with the factual exercising of power, but also with the fight
for winning and holding it. The ambivalent quality of Polish culture is evident in examples
linked with the popular perception of national heroes involved in the fight for independence,
among whom Józef Piłsudskiholds a special place. His continuing presence in the Polish
political life, numerous references to him and the currently invoked parallelism of certain
situations all attest to his importance; yet at the same time Piłsudski has remained a
controversial figure until the present day. Approaching his legend, which links elements of
cult and rejection, from the perspective of cultural ambivalence makes it possible to ascertain
the manner in which that legend operates.
***
Wielość funkcji i oczekiwań związanych z kulturową definicją ról i statusów wynikających z
miejsca jakie zajmuje człowiek w strukturze społecznej, jest jednym ze źródeł ambiwalencji
kulturowej. Umożliwia ona tworzenie alternatywnych wzorów chroniących społeczeństwo
przed skrajnymi formami zachowań, a w konsekwencji także przed konfliktami i rozpadem.
Ambiwalencja jest cechą każdej kultury, ale różne kultury, w różny sposób podchodzą do
tego fenomenu, tłumiąc go lub gloryfikując. Jest również – moim zdaniem – immanentną
częścią kultury polskiej, manifestującej się zwłaszcza w szczególnej jej odmianie związanej z
polityką. Każda władza polityczna, niezależnie od stopnia swojej legitymizacji, wzbudza
skrajne odczucia: od poważania, uwielbienia i zachwytu, poprzez lekceważenie i wzgardę, po
nienawiść i strach. Dotyczy to również postaci z władzą identyfikowanych, związanych nie
tylko z jej faktycznym sprawowaniem, ale także z walką o nią i o jej utrzymanie.
Ambiwalencyjność polskiej kultury uwidacznia się na przykładach związanych z potocznym
postrzeganiem bohaterów zaangażowanych w walkę o niepodległość, spośród nich zaś
szczególne miejsce przypada Józefowi Piłsudskiemu. Stała obecność tej postaci w polskim
życiu politycznym, liczne odwołana i paralelność przywoływanych współcześnie sytuacji
świadczy o jej ważności, a jednak do dnia dzisiejszego wzbudza kontrowersje. Przyjęcie
perspektywy ambiwalencji kulturowej jest propozycją pozwalającą przybliżyć sposób
funkcjonowania jego legendy, wiążącej elementy kultu i odrzucenia.
Keywords: cultural ambivalence, political myth, Józef Piłsudski
Post-Socialist or Post-Peasant? Reflections on Mountain-Dwellers’ Image
of the State and the Authorities
Anna Malewska-Szałygin
The text offers a s ummary of a r esearch project on “Perceptions of Power, State and
Democracy in Rural Areas”, based on ethnographic fieldwork carried out in villages in Nowy
Targ county in 2000–2005. A knowledge of traditional peasant culture proved to be essential
to a thorough interpretation of discussions carried out in the field. The results of this research
challenge the idea that the images re-constructed during these discussions are the heritage of
socialism and are post-socialist in nature. The contemporary rural image of power and the
state were neither constructed or disseminated in the area of socialism, and therefore the term
“post-peasant perception” seems more adequate
Keywords: peasants (farmers), image (stereotypes), authorities, state, employment
German Transmigrants in Poznań – a Specific Subject for Ethnological Study
Agnieszka Szczepaniak-Kroll
Transnationalism is closely associated with globalisation processes, the progress of
civilisation and advances in technology. It is a characteristic kind of migration, where
migrants move back and forth between the country of origin and current state of residence,
functioning in the social, political and cultural contexts of both, creating a “transnational
social space”. The confrontation of previous behaviours, habits and values with new
experiences results in specific changes caused by a state of “being between”, affecting
lifestyle, opinions about oneself and others, the stereotypical perception of “others”, and
attitudes towards such matters as work, friendship, family life, etc. The transformations
occurring during the process of adaptation tend not to apply to deeply rooted values and do
not lead to assimilation, which in the past was a frequent consequence of migration. These
issues constitute the subject of a study the present author has been conducting since 2008, and
which the Ministry of Science and Higher Education (MNiSW) began funding in 2009 as part
of the grant “Transnationalism in the Polish-German Context. Germans in Poznań and Poles
in Berlin”. The majority of Germans living in Poznań represent a transmigrant community.
This paper presents a profile of the group and identifies the main problems the author
encountered while researching it.
***
Transnacjonalizm ściśle wiąże się z procesami globalizacyjnymi, z postępem cywilizacyjnym
i technologicznym. Jest to specyficzny rodzaj migracji, w których migranci balansują
pomiędzy krajem pochodzenia a państwem obecnego zamieszkania, funkcjonując w obydwu
kontekstach społecznych, politycznych, kulturowych itd., tworząc „ponadnarodowe
przestrzenie społeczne”. Następująca w wyniku „bycia pomiędzy” konfrontacja
dotychczasowych zachowań, przyzwyczajeń, wartości z nowymi doświadczeniami, wywołuje
określone zmiany m.in. w stylach życia, w sferze wyobrażeń o sobie i innych, w
stereotypowym postrzeganiu „obcych”, w podejściu do takich kwestii jak: praca, przyjaźń
życie rodzinne, itd. Przeobrażania pojawiające się w procesie adaptacji nie dotyczą
najczęściej wartości rdzennych i nie prowadzą do asymilacji, co niegdyś było częstym
skutkiem migracji. Kwestie te są przedmiotem badań autorki, prowadzonych od 2008 r., a od
2009 r. finansowanych przez MNiSW w ramach grantu pt. „Transnacjonalizm w kontekście
polsko-niemieckim. Niemcy w Poznaniu i Polacy w Berlinie”. Niemcy mieszkający w
Poznaniu reprezentują w większości środowisko transmigrantów. Artykuł przedstawia
charakterystykę tej grupy oraz wskazuje na podstawowe problemy, z jakim spotyka się
autorka, prowadząc nad nią prace badawcze.
Keywords: transnationalism, transmigrants, migrations, Germans, Wielkopolska,
businessmen, stereotype, identity, lifestyles.
Immigrants and Basque Nationalism
Katarzyna Mirgos
The present article concerns the issue of Basque immigration and the image of “the stranger”.
It also reflects upon the historical and contemporary position of immigrants and their role in
Basque nationalism. The author’s field research, conducted in 2005–2009, is used to observe
the change in the way “strangers” have been perceived by Basques, and to assess the accuracy
of the hypothesis that an increasing influx of foreigners and the emergence of a “multicultural
Basque Country” may solve the problem of Basque nationalism.
***
Tematem artykułu jest zagadnienie baskijskiej imigracji i wizerunku „obcego”, oraz refleksja
nad historycznym i współczesnym miejscem i znaczeniem imigrantów w baskijskim
nacjonalizmie. Autorka na podstawie własnych badań terenowych, przeprowadzonych w
latach 2005–2009, przygląda się zmianie w sposobie postrzegania „obcych” przez Basków i
zastanawia nad zasadnością twierdzenia, że zwiększony napływ cudzoziemców i stworzenie
„wielokulturowej Baskonii” może być rozwiązaniem problemu nacjonalizmu baskijskiego.
Keywords: the Basque Country, Basque nationalism, the immigrant, the stranger,
multiculturalism
Ethnicity and Politics in Fiji
Łukasz Kaczmarek
The text aims to introduce the reader to the broad and complex cultural contexts of politics in
Fiji, without a knowledge of which is difficult to understand contemporary developments in
this post-colonial society. I have concentrated on how the interpretation and reinterpretation
of elements of the indigenous culture have affected the spheres of life organized by the state’s
political system. For this reason, subjects related to the indigenous ethnic group are
represented here more substantially than issues related to other groups. This is justified by the
dominant place in politics it has maintained during the post-colonial period. Moreover, the
article shows the mechanisms by which numerous political ethnicities were created and
managed during the period of Western colonial rule. Also discussed are the implications of
this process for intercultural and political relations and for the functioning of a multicultural
Fijian state after independence. The text is based on research and field study conducted by the
author in 2000–2004 on the ethnicity and plural society of Fiji, as well as on the literature in
the field and scientific documentation.
***
Tekst ma za zadanie wprowadzić Czytelnika w szeroki i złożony kontekst kulturowy polityki
na Fidżi, bez znajomości którego trudno zrozumieć współczesne zjawiska zachodzące w tym
postkolonialnym społeczeństwie. Skoncentrowałem się w nim na oddziaływaniu interpretacji
i reinterpretacji elementów kultur rdzennej ludności na sfery organizowane przez ustrój
państwa. Z tego powodu tematyka związana z grupą tubylczą jest tutaj reprezentowana silniej
niż problematyka pozostałych grup. Uzasadnia to jej dominująca pozycja w polityce
utrzymywana w okresie postkolonialnym. Ponadto w artykule ukazane są mechanizmy
kreowania licznych etniczności politycznych i zarządzania nimi pod panowaniem
zachodniego kolonializmu. Omówiono także implikacje tego procesu dla relacji
międzykulturowych i politycznych dla funkcjonowania wielokulturowego państwa
fidżyjskiego po odzyskaniu niepodległości. Tekst został opracowany na podstawie badań
studyjnych i terenowych prowadzonych przeze mnie nad etnicznością i społeczeństwem
mnogim Fidżi w latach 2000–2004 oraz w oparciu o literaturę i dokumentację naukową.
Keywords: ethnicity, political anthropology, neo-traditional system, Fiji
An Anthropologist’s Perspective on Minimal Government. Power and Politics
Among the Pygmy Peoples
Ryszard Vorbrich
The present study is based on the results of the author’s own research conducted in 1999 in
the district of Lomié in south-eastern Cameroon verified by scientific literature pertaining to
Pygmy communities and the libertarian discourse. The study presents how anthropological
research may be used both in political and applied science and analysed from a different,
more practical perspective.
The author refers to Clastres’ dual concept of separating the categories of ‘power’ and
‘politics’ and Lasswell’s interpretation of politics as the domain of deciding who gets what,
when and how, illustrating it w ith the example of Pygmy communities. The Pygmy society
has no c entral power institutions, but does know mechanisms of leadership which may be
described as a ‘minimal government’ relating to ‘emotional management’.
In choosing a leader, a community grants him not ‘power’, but ‘prestige’. Such a person
becomes a kind of a coordinator, an official responsible for his actions and the entire group
(community), as well as for the completion of the project; this may be called “communal
control and exploitation of the environment”.
***
Podstawę empiryczną niniejszego studium stanowią wyniki własnych badań terenowych,
które prowadziłem w 1999 roku w dystrykcie Lomié, w południowo-wschodnim Kamerunie.
Zostały one skonfrontowane z literaturą przedmiotu dotyczącą Pigmejów i dyskursu
liberianizmu. Pokazuje ono, jak efekty badań antropologicznych mogą znaleźć zastosowanie
zarówno w naukach politycznych, jak i w naukach stosowanych oraz wykorzystane z zupełnie
innej, praktycznej perspektywy.
Wychodząc od clastresowskiej dualnej koncepcji, oddzielającej kategorie władzy i polityki
oraz lawsselowskiej interpretacji polityki jako sfery decydującej o tym, kto dostaje co, kiedy i
jak, odwołuję się do przykładu Pigmejów – społeczeństwa obywającego się bez instytucji
scentralizowanej władzy, ale posiadającego mechanizmy przywództwa, które określić można
jako „minimalny rząd”, odwołujący się do „zarządzania emocjonalnego”.
Grupa uznając w kimś przywódcę, obdarza go nie tyle „władzą” co „prestiżem”. Taka
osoba staje się czymś w rodzaju koordynatora, funkcjonariusza biorącego odpowiedzialność
za siebie i grupę (wspólnotę) oraz za realizację projektu, któremu można nadać nazwę
„wspólne opanowanie i eksploatacja środowiska”.
Keywords: power, stateless societies, Pygmies, Cameroon
Political Factors In Anthropological and Historical Research
on Twentieth-century Rwanda
Joanna Bar
Experts on the topic have traditionally looked for the genesis of the Rwandan genocide in a
number of interrelated factors, among which a leading role is played by those related to
ethnicity, colonial government policies, and the seizure of power by the Hutu in the period
after independence. In recent decades, a highly controversial stereotype has arisen, expressed
in a radical form by B. Bruneteau, who wrote that it was the European study of races that
created differences in the anthropological construction of the Tutsi, Hutu and Twa, and then
made use of these for political purposes. Doubts about this finding provide the basis for this
article. The author is aware that political considerations have too often accompanied and
continue to accompany publications on ethnic relations, often resulting in the manipulation of
statistical data. Ever more crucial, therefore, is the role of interdisciplinary research, which is
important for a full understanding of the factors that led to the instability of the Rwandan state
in the second half of the twentieth century.
***
Znawcy tematu tradycyjnie doszukiwali się genezy ludobójstwa rwandyjskiego w zespole
wzajemnie powiązanych czynników, wśród których pierwszoplanową rolę odgrywały
uwarunkowania etniczne, polityka władz kolonialnych oraz przejęcie władzy w okresie po
odzyskaniu niepodległości wyłącznie przez Hutu. W ostatnich dziesięcioleciach pojawił się
również mocno dyskusyjny stereotyp, którego sens w drastycznie ostrej formie wyraził B.
Bruneteau, pisząc, iż to dopiero europejska nauka o rasach wykreowała różnice w budowie
antropologicznej Tutsi, Hutu i Twa, a następnie wykorzystała do celów politycznych.
Wątpliwości wobec powyższego stwierdzenia stały się podstawą niniejszego artykułu.
Autorka zdaje sobie bowiem sprawę z tego, iż względy polityczne nader często towarzyszyły
i nadal towarzyszą publikacjom dotyczącym stosunków etnicznych, nierzadko decydując o
manipulowaniu danymi statystycznymi. Tym większa jest rola badań interdyscyplinarnych,
istotnych także w pełnym zrozumieniu czynników, które w II połowie XX wieku
doprowadziły do zniszczenia stabilnego państwa rwandyjskiego.
Keywords: Rwanda, genocide, post-conflict state, ethnicity, Hutu, Tutsi, Jan Czekanowski
Between Vishnu and Mao Zedong: The Maoist Movement
in Multi-ethnic Nepal
Natalia Bloch
This article attempts to explain the circumstances that led to a Maoist movement’s success in
gaining public support in the world’s only Hindu state. A “people’s war” lasting more than a
decade waged by the movement led to the end of two and a half centuries of monarchical rule.
How was it p ossible to instil the idea of class struggle in a society in which there was no
working class? Such questions are part of a wider debate about the feasibility of transplanting
political categories that were created in Europe (Maoism derives from Marxist-Leninism) to
other cultures, and the processes by which they can be adapted to local contexts. In the case of
Nepal, an important role was played by the complex ethnic relations in the country, and the
social inequalities resulting from these, which the Maoists skilfully exploited.
Keywords: South Asia, Nepal, Maoism, people’s war, ethnic relations, social inequality
The Mapuche from Araucania: Their Identity, Ethnic Activism and Attitudes
Toward the State
Aleksander Posern-Zieliński
The observations contained in this article are preliminary in nature and are merely a precursor
to a more detailed study of the contemporary situation of the Mapuche and the various ethnic,
political, economic and organizational strategies they employ. The text is based on f ield
studies carried out in Chile since 2007. In the article, I focus primarily on t wo issues: the
importance of so-called core values in the formation of the present-day identity of this
indigenous group, and the crucial role of new Indian elites in all aspects of ethnic activism
and in the search for “new” foundations on which to build a more equal relationship between
the Mapuche minority and the Chilean state and its people.
Keywords: Mapuche, Chile, indigenous activism, ethnic identity, core values
Customary Law or Ordinary Lawlessness
Magdalena Krysińska-Kałużna
The article, referring primarily to the situation in Latin America, indicates the necessity to
specify the mutual relations between traditional and statutory law with more clarity. The lack
of unambiguous criteria defining the scope of native jurisdiction and the applicability of
customary law in countries which have officially recognised its validity often makes it very
difficult or even impossible to apply these laws. On the other hand, the lack of precise criteria
may contribute to events such as the extermination of an isolated indigenous group called the
Taromenane in Ecuador in 2003. T he problem of particular importance is the native
representation and jurisdiction in the case of a conflict of interest between different native
groups or two fractions within the same group, as well as the issue of the decisive principle in
defining the hierarchy of legal norms, including the different native norms.
***
Artykuł, skoncentrowany w swoich odwołaniach na obszarze Ameryki Łacińskiej, wskazuje
na konieczność doprecyzowania wzajemnych relacji pomiędzy prawem tradycyjnym i
stanowionym. Brak jasnych kryteriów określających zakres jurysdykcji tubylczej i
obowiązywania prawa zwyczajowego, w krajach gdzie zostało ono oficjalnie uznane, często
w praktyce uniemożliwia lub znacznie utrudnia jego stosowanie. Z drugiej strony brak
precyzyjnych kryteriów może przyczyniać się do zaistnienia takich wydarzeń, jak
przywoływana w tekście eksterminacja izolowanej grupy żyjących w Ekwadorze Indian
Taromenane, która miała miejsce w 2003 roku. Szczególnie istotny okazuje się problem
reprezentacji i jurysdykcji tubylczej w sytuacji konfliktu interesów pomiędzy różnymi
grupami tubylczymi lub frakcjami tej samej grupy oraz problem zasady decydującej o
uznaniu hierarchii norm prawnych, w tym odmiennych norm tubylczych.
Keywords: customary law, statutory law, Huaorani, Taromenane, Ecuador
School and Social Development Among the E’ñepá Indians of the Venezuelan
Amazon: An Anthropological Approach
Tarzycjusz Buliński
In this article, I would like to test how accurate the notion is that school is one of the main
factors in the social development of Indian communities. According to this view, school
education improves the social, political, economic and cultural situation of the Indian peoples
of South America. This is a position widely circulated among the national community in the
region and is the basis for development programs and projects carried out among the Indians1.
I would like to examine to what extent this view is correct with respect to the E’ñepá Indians
living in the Venezuelan Amazon. I approach the question of what impact schools have on the
development of these communities from an anthropological perspective, and thus from the
side of Indian social practices.
The article consists of four parts. In the first part, I characterize the current socio-cultural
situation of the southern E’ñepá and the activities related to school education among them,
and introduce the reasons why I chose this people for my analysis. In the second part, I
indicate a problem posed by analyses from within the dominant non-anthropological current
of reflection on development, and present the anthropological approach to the issues referred
to in the article’s title. In the third part, I describe the development that is said to result from a
school’s operation according to the intercultural education program being carried out among
the E’ñepá. In the fourth section, I show, based on the example of the spread of the practice of
writing, how, by means of an anthropological approach, one can assess the real impact of the
school on the social development of the E’ñepá Indians.
***
W niniejszym artykule chcę sprawdzić na ile trafny jest pogląd mówiący, że szkoła jest
jednym z głównych czynników rozwoju społecznego wspólnot indiańskich. Wedle niego
edukacja szkolna polepsza sytuację społeczną, polityczną, gospodarczą i kulturową ludów
indiańskich Ameryki Południowej. Jest to stanowisko szeroko rozpowszechnione wśród
społeczeństw narodowych tego regionu i stanowi podstawę programów i projektów
rozwojowych realizowanych wśród Indian.2 Sprawdzę na ile pogląd ten jest słuszny w
odniesieniu do Indian E’ñepá żyjących w Amazonii Wenezuelskiej. Kwestię wpływu szkoły
na rozwój ich społeczności ujmę w perspektywie antropologicznej, a więc od strony
indiańskiej praktyki społecznej.
Artykuł składa się z czterech części. W części pierwszej charakteryzuję aktualną sytuację
społeczno-kulturową E’ñepá południowych, działającą wśród nich edukację szkolną oraz
przybliżam powody, dla których wybrałem ten lud do analizy. W części drugiej sygnalizuję
problem, jaki staje się udziałem analiz pozostających w głównym, nie-antropologicznym
nurcie refleksji nad rozwojem i przedstawiam podejście antropologiczne do tytułowej kwestii.
W części trzeciej opisuję obraz rozwoju, jaki powoduje szkoła, wg programu edukacji
międzykulturowej realizowanego wśród E’ñepá. W części czwartej pokazuję, na przykładzie
rozpowszechniania się praktyki pisania, jak można w antropologiczny sposób szacować
realny wpływ szkoły na rozwój społeczny Indian E’ñepá.
Keywords: Indigenous schooling, E’ñepá Indians, writing, anthropological approach,
developmental theory
Human Terrain System, or a New Anthropology in a New Era
Jarema Drozdowicz
Contemporary warfare seems to have great influence on the way the social sciences position
themselves within the socio-political contexts of today. This is being implemented in many
cases through the geopolitical context of 9/11 and the fall of former centres of power (the end
of the Cold War). Cultural anthropology, which shared a similar dilemma in the formative
period of its own history, provides us with one of the most controversial examples in this
matter. A program initiated by the U.S. Army in 2006 called the Human Terrain System
(HTS) started a wide-ranging debate on t he ethical issues involved in carrying out
ethnographic fieldwork in a militarized landscape. HTS thus became the focus of an
intellectual and political polemic between certain groups of researchers. Within the academic
and political debate on H TS, the program seems to have been placed in a post-colonial
context as a new form of mixing of science and ideology. This paper tackles the problem of
the emergence of a new type of anthropological understanding of the cultural Other as well its
own methods and ethical standards in a situation where crisis seems to be the permanent state
of the discipline and the world it is trying to describe.
***
Współczesne działania militarne posiadają silny wpływ na sposób, w jaki wiele z nauk
społecznych pozycjonuje się na tle społeczno-politycznych kontekstów współczesności. Ten
rodzaj oddziaływania jest jednak obecnie naznaczony w istotny sposób wydarzeniami z 11
września 2001 r. i post-zimnowojennym kontekstem upadku dawnych centrów władzy
politycznej. Antropologia kulturowa, która w swym okresie formatywnym również silnie była
związana ze specyficznie (kolonialnym) systemem sprawowania władzy dostarcza nam
obecnie kilku znaczących przykładów, iż również dziś dyscyplina ta uwikłana w struktury
dalekie od spełniania imperatywu obiektywności naukowego opisu. Jednym z takich
przykładów jest jeden z programów zainicjowanych przez armię amerykańską, zwany Human
Terrain System. Niniejszy tekst prezentuje problem wyłaniania się specyficznego oglądu
rzeczywistości kulturowej w odniesieniu do sytuacji konfliktu militarnego i działań ludzi weń
zaangażowanych. Podjęty problem jest jednak traktowany jedynie jako impuls dla szerszej
dyskusji na temat zasad etyki zawodowej antropologa kulturowego, w szczególności
uprawiania antropologii zaangażowanej w ścisłym znaczeniu tego słowa.
Keywords: Human Terrain System, Human Terrain Team, counterinsurgency, anthropology,
military, war, Afghanistan, Iraq, the global war on terror, pragmatism, CORDS
The Landed Gentry Over the Berezyna River and La Plata
Grzegorz Pełczyński
The purpose of the article is to describe the landed gentry in Belarus. Until the early 20th
century, population speaking eastern Slavonic dialects and of Orthodox denomination
prevailed in the eastern part of Belarus. Among this part of the population, awareness of the
connection to the Belarusian nation was generally low. Poles who lived there were Polishspeaking Catholics, who were mostly aware of belonging to the Polish nation. A fairly large
percentage of them belonged to the landed gentry.
Novels written by Florian Czarnyszewicz, written in emigration to Argentina, are set in
that part of Belarus. Czarnyszewicz was of gentry origin and came from the landed gentry
settled in the region along the Berezina river. Living there until the early 1920’s, in his novels
he presented all the experiences of that community.
***
Artykuł jest poświęcony szlachcie zagrodowej na Białorusi. We wschodniej części tego kraju
aż do początku XX w. przeważała ludność posługująca się dialektami wschodniosłowiańskimi
i wyznająca prawosławie, ale rzadko mająca świadomość przynależności do narodu
białoruskiego. Poza tą grupą żyła tam ludność polska: polskojęzyczna, katolicka, w
większości świadomie przynależąca do narodu polskiego. W sporej liczbie była to szlachta
zagrodowa.
Akcja powieści napisanych przez Floriana Czarnyszewicza dzieje się właśnie na tym
obszarze Białorusi. Czarnyszewicz pochodzi ze szlachty zaściankowej, których siedziby były
rozlokowane nad Berezyną. Żyjąc na tym obszarze do początku lat dwudziestych, zawarł
doświadczenia tej społeczności w swych książkach, które napisał na emigracji w Argentynie.
Keywords: landed gentry, identity, Poles in Belarus, Poles in Argentina
The Revival of Jewish Ethnic Consciousness – Identity Strategy
in the New Educational Contexts
Joanna Cukras-Stelągowska
The article presents the results of biographical research, the subject of which are two
generations of Jewish young people (the so-called “found generation”, born 1972–1984, and
the first generation of graduates of the Jewish school of the R. Lauder Foundation, born 1988–
1992). It focuses on the methods of constructing the socio-cultural identity: components of the
modern Jewish identity, attitudes to being a Polish citizen, and criteria of Israeli nationality.
The article analyses also the role of a new identity-forming factor: the formal education in the
Lauder-Morash school in Warsaw: an institution which has an ethnic character and which
significantly facilitates acquiring Jewish cultural competences, but which, being multi-cultural
in practice, at the same time promotes and open and two-cultural identity.
***
W artykule prezentuję wyniki badań biograficznych nad dwoma pokoleniami młodzieży
żydowskiej (tzw. „pokolenie odnalezione” – roczniki 1972–1984 oraz pierwsze pokolenie
absolwentów żydowskiej szkoły Fundacji R. Laudera – roczniki 1988–1992). Skupiam się na
sposobach konstruowania tożsamości społeczno-kulturowej (komponentach współczesnej
tożsamości żydowskiej, postawach wobec bycia obywatelem polskim i kryterium
narodowości izraelskiej). Zwracam uwagę na rolę nowego czynnika kształtującego tożsamość
– formalną edukację w warszawskiej szkole Lauder-Morasha (placówce o charakterze
etnicznym, zdecydowanie ułatwiającą nabywanie żydowskich kompetencji kulturowych,
jednocześnie w praktyce wielokulturową, promującą identyfikację otwartą i dwukulturową).
Keywords: ethnic consciousness, Polish-Jewish identity, intercultural education
Migrant Pupils in Poznań. An Exploratory Ethnographic Research
Izabela Czerniejewska
The article is based on an exploratory research project with migrant children and youth
enrolled in Polish schools. The sample included both foreign-born students and Polish
students who had returned from abroad or had been separated from their migrant parents who
worked abroad. It is based on qua litative data collected during field studies conducted in
Poznań. In the article, I try to formulate research questions and identify issues affecting
migrant students.
***
Tekst dotyczy dzieci i młodzieży z różnym doświadczeniem migracyjnym, funkcjonujących
w polskiej szkole – uczniów cudzoziemskich i polskich, powracających z emigracji i takich,
których rodzice wyjechali za granicę do pracy. Oparty jest na danych jakościowych
uzyskanych podczas badań terenowych prowadzonych w Poznaniu. Staram się w nim
sformułować zagadnienia badawcze i zdiagnozować problemy dotykające uczniów, których
migracja dotyczy bezpośrednio.
Keywords: Foreigners in Poznań, return migration, migrant children and youth, children of
migrant parents, education, identity